Επιθετικότητα - Κρίσεις οργής … και η ιστορία της κ. Ζήλειας Επιθετικότητα - Κρίσεις οργής … και η ιστορία της κ. Ζήλειας Άννα Σολωμού – Ζενζεφύλη, ψυχολόγος / οικογενειακή θεραπεύτρια

Αν θέλουμε να δώσουμε έναν ορισμό στην επιθετικότητα, θα λέγαμε πως πρόκειται για εχθρική και βίαιη συμπεριφορά. Αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς και είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση, όπως είναι η αγάπη, η αλληλεγγύη, η τάση για επανόρθωση και επιτυχία. Συγκαταλέγεται στον ευρύτερο κύκλο των ενστικτωδών ενορμήσεων της αυτοσυντήρησης, της προστασίας και της διαιώνισης του ανθρώπινου είδους (Lorenz K. 1975, Storr 1979, Ευαγγέλου 1999).

Η κατανόηση του ρόλου της επιθετικότητας στην παιδική ηλικία θεωρείται σημαντική καθώς η εκδήλωση αλλά και η διαχείριση των επιθετικών ενορμήσεων συμβάλλει στην μετέπειτα υγιή ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, αποτελώντας την βάση της διανοητικής προόδου, της απόκτησης ανεξαρτησίας, της υψηλής αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης του ατόμου.

Παρορμητική επιθετικότητα Η παιδική επιθετικότητα στην ηλικία των 2 - 2,5 ετών θεωρείται μια φυσιολογική εξέλιξη. Βρισκόμαστε στη φάση της πλήρους αυτοεξυπηρέτησης και ανεξαρτητοποίησης όπου το παιδί νιώθει δυνατό και ικανό, θέλει να δοκιμάζει τα δικά του όρια αλλά και όρια των άλλων. Γι’ αυτό και σε αυτήν την περίοδο πληθαίνουν τα δαγκώματα, τα άτσαλα χτυπήματα στον άλλον, τράβηγμα μαλλιών, «αβρότητες» που στην ουσία αποτελούν επικοινωνιακή πράξη. Επομένως, όταν μιλάμε για παιδικά επιθετικότητα θα αναφερόμαστε σε παιδιά από 4 ετών και πάνω. 

Κυριότεροι «ενοχοποιητικοί» παράγοντες 1. Η ιδιοσυγκρασία του ίδιου του παιδιού αλλά και τα εγγενή χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και του ρυθμού εξέλιξης του. Το παιδί παρουσιάζει: ακανόνιστο ρυθμό και πρόγραμμα, έλλειψη προσαρμοστικότητας, αρνητική και εριστική διάθεση, τάση για απόσυρση και εκδήλωση αντικοινωνικής-επιθετικής συμπεριφοράς. Αυτά τα χαρακτηριστικά με τη σειρά τους προκαλούν δυσφορία, αγανάκτηση, εκνευρισμό και απόρριψη από την πλευρά των προσώπων που φροντίζουν το παιδί κι έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Ένα αρνητικό δούναι και λαβείν το οποίο λειτουργεί ευνοϊκά στην ανάπτυξη της παιδικής επιθετικότητας.

2. Η μη ομαλή ανάπτυξη ενός παιδιού 2. Η μη ομαλή ανάπτυξη ενός παιδιού. Εκτιμάται ότι η έλλειψη λόγου σε ένα παιδί μπορεί να προκαλέσει σοβαρά στοιχεία επιθετικότητας. Ένα άτομο που δεν μπορεί να μιλήσει αγχώνεται , δυσκολεύεται να επικοινωνήσει και συνεπώς επιστρατεύει αρχέγονα ένστικτα επικοινωνίας όπως η επιθετικότητα. 3. Η οικογενειακή ατμόσφαιρα και ειδικότερα οι πρώιμες αλληλεπιδράσεις παιδιού-μητέρας. Όταν το μητρικό πρότυπο και γενικότερα το γονεϊκό πρότυπο είναι αρκετά καλό (good enough), τότε το παιδί, ως ενήλικος, θα είναι ικανό να διαμορφώσει μετέπειτα υγιείς σχέσεις.

4. Το οικογενειακό περιβάλλον με την ευρύτερη έννοια, ενοχοποιείται για την πρωτοεμφάνιση της επιθετικής συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία όταν μιλάμε για ανύπαρκτο ή ατελές στην σύνθεσή του περιβάλλον, με αλλοιωμένη ή διαταραγμένη συνοχή και λειτουργία. 5.Η αντίδραση του παιδιού σε δυσάρεστα και ξαφνικά γεγονότα ζωής. Ως τέτοια νοούνται: ο θάνατος σημαντικού προσώπου, ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, το διαζύγιο, οι προστριβές είτε μέσα στην οικογένεια, οι οικονομικές δυσκολίες, η αλλαγή κατοικίας ή σχολείου, η αρρώστια αγαπημένου προσώπου και η κακοποίηση-παραμέληση του παιδιού. 

Οι «αβρότητες» μαθαίνονται όπως οι λέξεις κι οι αριθμοί…

6.το κοινωνικό αλλά και το σχολικό περιβάλλον του παιδιού συνδέονται άμεση με την εκδήλωση ή μη της επιθετικής συμπεριφοράς. Η προβολή βίας από την τηλεόραση, ο συνωστισμός αλλά και η αποξένωση των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις, η ενασχόλησης με ομαδικά επιθετικά παιχνίδια, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια με βίαιο περιεχόμενο τα οποία αναπτύσσουν βίαιες σκέψεις και συμπεριφορές συνεπικουρούν στην εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς. Αντίστοιχα στο σχολικό περιβάλλον, μπορούμε να ενοχοποιήσουμε την σχολική αποτυχία λόγω των συναισθημάτων υποτίμησης που την συνοδεύουν.

«…να για να μην δέρνεις τα άλλα παιδιά»

Τεχνικές οι οποίες συμβάλλουν στην άμβλυνση μιας επιθετικής συμπεριφοράς. θετική ενίσχυση της καλής συμπεριφοράς, λογικές συνέπειες των πράξεών – ανάληψη ευθύνης, ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί αγάπης και σεβασμού, η επιβολή κανόνων συνεπής, σταθερή, επεξηγηματική, κοινή στάση των γονέων στον τρόπο διαπαιδαγώγησης, ενθάρρυνση και όχι επίκριση, ακούμε το παιδί, κάνουμε την αυτοκριτική μας ως γονείς.

Τι είναι οι κρίσεις θυμού – οργής Είναι συχνό φαινόμενο στην αναπτυξιακή πορεία του παιδιού σας να εκφράζει το θυμό του αρκετά έντονα σε σημείο που να μην μπορούμε να συνεννοηθούμε μαζί του, ούτε να το σταματήσουμε. Οι «κρίσεις θυμού» ή κρίσεις οργής παρατηρούνται κοντά στα 2 χρόνια των παιδιών και δικαιολογούνται εν μέρει από την αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκονται, κατά την οποία οι ορμές του τα κατακλύζουν αδυνατούν να τις διαχειριστούν. Γενικότερα παρατηρούνται στη νηπιακή και προσχολική ηλικία, ιδιαίτερα όταν το παιδί δεν μπορεί να εκφράσει ομαλά το θυμό του, αλλά και όταν δεν έχει ανεπτυγμένη τη δεξιότητα της ομιλίας.

Οι κρίσεις θυμού μπορεί να εκφραστούν με φωνές, τσίριγμα ή  έντονο κλάμα. Μπορεί να δείτε το παιδί σας να πέφτει στο πάτωμα ουρλιάζοντας ή ακόμα και να βρεθείτε στη δυσάρεστη θέση να προσπαθήσει να στραφεί εναντίον σας , π.χ. να σας χτυπήσει ή να εκφραστεί λεκτικά. Οι στιγμές αυτές είναι αρκετά δυσάρεστες και κάνουν κάθε γονιό να νιώσει άβολα, ιδιαίτερα όταν συμβαίνουν σε δημόσιο χώρο με πολλούς θεατές…

Στρατηγικές για να αποφεύγετε τη  εμφάνιση ή την επανεμφάνιση των ξεσπασμάτων οργής: Ελαττώστε τις καταστάσεις που σας αναγκάζουν να λέτε «όχι» και αποθηκεύεστε αντικείμενα που σπάνε Χρησιμοποιείστε την απόσπαση προσοχής: Όταν η ένταση ανεβαίνει, οδηγήστε την  προσοχή του παιδιού σας σε μια πιο αποδεκτή δραστηριότητα. Παρουσιάστε επιλογές μέσα στα όρια του αποδεκτού πχ «θέλεις να φορέσεις τις μπλε ή τις κόκκινες πιτζάμες σου; Διαλέξτε σε ποιες διαφωνίες θα δώσετε περισσότερο επιμονή: Όσο πιο σημαντικό το θέμα, τόσο περισσότερο πρέπει να επιμείνετε στην αρχική σας άποψη

Όταν το μικρό παιδί σας ξεσπάσει, μείνετε κοντά του, για να σας βλέπει και συνεχίστε τη καθιερωμένη σας ασχολία Μερικά παιδιά χρειάζονται να τα κρατάς αγκαλιά για να αποκτήσουν τον έλεγχο Για ένα μεγαλύτερο παιδί, καθιερώστε τον κανόνα να πηγαίνει στο δωμάτιο του για να ηρεμήσει Σκεφτείτε ότι πολλές φορές δεν μπορείτε να το βοηθήσετε γιατί δεν ελέγχετε τα δικά σας συναισθήματα Χρησιμοποιείστε εκφράσεις όπως « έχεις χάσει τον έλεγχο» αντί για «είσαι ένα κακό παιδί» και επιβραβεύστε τον όταν καταφέρει να το ελέγξει

Όταν τελειώσει ένα επεισόδιο ξεσπάσματος, το παιδί πρέπει να καταλάβει ότι ξεκινάμε από την αρχή και πως όποιο και να ήταν το αρχικό του αίτημα, δεν πρέπει να του το ικανοποιήσουμε, διαφορετικά τα ξεσπάσματα θα γίνουν τρόπος χειρισμού των γύρω του. Προσπαθήστε να «πιάσετε» το παιδί σας σε μία περίσταση όπου δείχνει καλή συμπεριφορά: Προσπαθήστε να καλλιεργείστε μια θετική συμπεριφορά, με το να σχολιάζετε και να επαινείτε την καλή συμπεριφορά του παιδιού σας.

Επειδή την ιστορία της ζήλειας μαζί την γράφουμε, μαζί την αφηγούμαστε και μαζί την ζούμε αγαπητοί μας γονείς, αδέλφια, δάσκαλοι και συμμαθητές με το σύνθημά μας σας γνέφουμε πως…

Η ιστορία της κας Ζήλειας Η ζήλεια σύμφωνα με τους αρχαίους ήταν μητέρα της έριδος, ενώ σύμφωνα με όλους εμάς συχνά γίνεται… παραμάνα των παιδιών μας, παρεμβατική και καχύποπτη, θυμωμένη κι απόλυτη, βλοσυρή, ηχηρή και επιθετική, ανυπάκουη κι απείθαρχη, τυραννική κι επικίνδυνη. Κατοικεί στο συναισθηματικό σπίτι των παιδιών μας και ξεπροβάλλει κάθε φορά που τα παιδιά πρέπει να συνεργαστούν, να μοιραστούν την φροντίδα μας και τις γονεϊκές παροχές με τα αδέρφια τους …

Η Ζήλεια συνομιλεί συχνά με το φόβο, την ανασφάλεια, την αβεβαιότητα, την αδιαφορία, την ακύρωση, τον θυμό, την απόγνωση, την αδυναμία… Επισκέπτεται το σπίτι μας μέχρι η οικογένεια να μπει σε τάξη ύστερα από μια μεγάλη αλλαγή όπως η γέννηση ενός νέου μέλους στην οικογένεια. Είναι η συναισθηματική αφήγηση της δυσκολίας που βρίσκεται η οικογένεια όταν κάτι αλλάζει και τα μικρότερα μέλη της βρίσκουν τον τρόπο να εκδηλώσουν την αγωνία τους μέσω της ζήλειας. Η ζήλεια θα φύγει μόνον όταν της επιτρέψουμε να εμφανιστεί χωρίς ενοχές και ταμπέλες, ακούσουμε τι έχει να μας πει, της δώσουμε χώρο να ξεδιπλώσει το φόβο που φέρνει η αλλαγή.

Ζήλεια: ένα πανανθρώπινο συναίσθημα… Την ζήλεια μπορούμε να την χειριστούμε αφού πρώτα θυμηθούμε τι συμβαίνει μέσα μας όταν ζηλεύουμε, πως νιώθουμε και τι φαίνεται να χρειαζόμαστε… Η ζήλεια που νιώθουν τα παιδιά μας είναι ένα γνώριμο συναίσθημα που το έχουμε νιώσει, το γνωρίζουμε και άρα μπορούμε να το αποκωδικοποιήσουμε, να το ερμηνεύσουμε και να λειτουργήσουμε με βάση την βιωμένη γνώση και εμπειρία μας μέσα από τις αρχές που διέπουν το γονεικό και τον παιδαγωγικό μας ρόλο. Η ζήλεια είναι μια ευκαιρία να βρούμε νέες σταθερές και ισορροπίες μέσα στην οικογένεια αφού μόνο γνωρίζοντας τι είναι αυτό που με ενοχλεί, με τρομάζει και με δυσκολεύει μπορώ να το αλλάξω…

Κι επειδή οικογένεια χωρίς χάος δεν γίνεται …

Αντί επιλόγου Τα όρια είναι αναπόσπαστο στοιχείο των σχέσεων με τον εαυτό μας και τους άλλους. Θεμιτά είναι τα όρια που διευκολύνουν, προστατεύουν και εξελίσσουν την δική μου οικογενειακή πραγματικότητα. Για να ανακαλύψω την μαγική συνταγή των ορίων στην δική μου οικογένεια καλό είναι να απαντάω κάθε φορά στις ακόλουθες ερωτήσεις: Γιατί πρέπει να βάλω όρια; Τι θέλω να πετύχω ; Πιστεύω πως μπορώ να τα καταφέρω;

Τι θα κερδίσει το παιδί μου, εγώ, η οικογένειά μου από την τήρηση των ορίων; Τι μπορώ να κάνω και πως θα νιώσω αν τα πράγματα δεν οδηγηθούν εκεί που υπολογίζω; Κάθε φορά που προσπαθώ να «ορίσω» προσπαθώ να εξελίξω και να εξελιχθώ, να προστατέψω και να προστατευτώ, να νιώσω και να δώσω ασφάλεια και αποδοχή. Γι αυτό μέσα από το πείραμα, την παρατήρηση, την δοκιμή και την πλάνη εκπαιδεύομαι και εκπαιδεύω αφηγούμενος την δική μου, μοναδική οικογενειακή ιστορία