ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ –ΠΟΙΗΣΗΣ Παραγωγή λογοτεχνικότητας

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανάπτυξη της ποιητικής οργανικότητας. Όταν μιλάμε για κρατυλισμό της ποιητικής λέξης, μιλάμε σε ένα αφηρημένο επίπεδο, γιατί καμιά λέξη δεν κρατυλίζεται από μόνη της. Αρχίζει να κρατυλίζεται από τη στιγμή που μπαίνει στη συγκεκριμένη ποιητική μορφή: Κρατυλισμός μορφής Κρατυλισμός περιόδων ή στροφών Κρατυλισμός στίχων (καλύτερα φράσεων) Κρατυλισμός λέξεων Άρα ο ποιητικός κρατυλισμός είναι πρώτα απ’ όλα ο κρατυλισμός της μορφής ως σημείου

Η ΜΟΡΦΗ ΩΣ ΣΗΜΕΙΟ Η μορφή ως σημείο έχει σημαίνον και σημαινόμενο. Το σημαινόμενο είναι το ίδιο το νόημα του έργου. Το σημαίνον είναι η σύνθεση των στοιχείων που αποτελούν τη μορφή. Δηλαδή έχουμε: Κρατυλισμό λέξεων, φράσεων, περιόδων, μερών, μορφής Κρατυλισμός μορφής/περιεχομένου Σε τελευταία ανάλυση με τον κρατυλισμό αναφερόμαστε στη σχέση μορφής/περιεχομένου του ίδιου του έργου.

Η ΜΟΡΦΗ ΩΣ ΣΗΜΕΙΟ Το σημαινόμενο της μορφής ως σημείου συντίθεται από δύο νοήματα: 1) Το νόημα του συγκεκριμένου ποιήματος σε μια δεδομένη εποχή 2) Και το νόημα της μορφής ως έκφρασης μιας εποχής Το α’ αλλάζει από αναγνώστη σε αναγνώστη (την ίδια εποχή) και από αναγνώστη σε αναγνώστη (σε διαφορετικές εποχές) Το β’ αλλάζει από αναγνώστη σε αναγνώστη μιας διαφορετικής εποχής

ΠΡΟΣΩΔΙΑ Τα στοιχεία και οι δομές που συνθέτουν τη ρυθμική και δυναμική πλευρά της γλώσσας και η μελέτη των στοιχείων αυτών (όπως παρουσιάζονται στον λόγο γενικά – γλωσσική προσωδία ή στη λογοτεχνία –λογοτεχνική προσωδία). ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΔΙΑ Η μελέτη των φωνητικών στοιχείων , των συλλαβών, των λέξεων και των φράσεων σε σχέση με τον ποιητικό ρυθμό με τη λογοτεχνικότητα

ΠΡΟΣΩΔΙΑ Η διάκριση των φωνηέντων σε βραχέα και μακρά άρχισε να υποχωρεί στους πρώτους αιώνες μ.Χ. Ενώ η στιχουργία στηριζόταν στον χρόνο των συλλαβών (ο τόνος δευτερεύων), έγινε τονική από προσωδιακή. Η αλλαγή έγινε σταδιακά. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι παρουσιάστηκε μια στιχουργία που ήταν προσωδιακή και τονική μαζί (αυτό αμφισβητείται).

ΡΥΘΜΟΣ Εκ του ρέω (ίσως) ΠΛΑΤΩΝ: «η της κινήσεως τάξις» ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΣ Ο ΤΑΡΑΝΤΙΝΟΣ: ο ρυθμός γεννιέται όταν «η των χρόνων διαίρεσις τάξιν τινά λάβη αφωρισμένην» ΛΟΓΓΙΝΟΣ: «Μέτρου δε πατήρ ρυθμός και θεός∙ από ρυθμού γαρ έσχε την αρχήν» RICHARDS: «Το μέτρο είναι η κωδικοποιημένη (specialized) μορφή του ρυθμού»

ΡΥΘΜΟΣ DEREK ATTRIDGE, Poetic Rythm: An Introduction, 1995. Γενικός ορισμός (δεν έχει του ποιητικού ρυθμού) Ρυθμός είναι ένας σχεδιασμός ενέργειας ταυτόχρονα παραγόμενος και προσλαμβανόμενος: μια σειρά εναλλαγών από συστολές και διαστολές, κινήσεις και αντικινήσεις, που τείνει προς την κανονικότητα, όμως που περιπλέκεται διαρκώς από συχνές αποκλίσεις και τοπικές αναδιπλώσεις. ΑΜΗΧΑΝΙΑ Σπουδαιότερο από το να προσδιορίσουμε και να απομνημονεύσουμε έναν ορισμό του ρυθμού είναι το να μάθουμε να διαβάζουμε την ποίηση με τέτοιο τρόπο που να έχουμε την εμπειρία του ρυθμού της.

ΡΥΘΜΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ (Δεν έχει ορισμό του ρυθμού) Ο ρυθμός είναι κίνηση και ετυμολογικά εκ του ‘ρέω’. Η μετρική είναι ένα μέσο για να μετρήσουμε αυτή την κίνηση. Η μετρική είναι μια δομή: Τα μετρικά σχήματα, ο τροχαίος, ο ίαμβος σταθερά. Ο ρυθμός είναι μια περιοδικότητα αισθητή, η επιστροφή σε διαστήματα λιγότερο ή περισσότερο κανονικά του ίδιου γεγονότος, μια εναλλαγή του ίδιου και του διαφορετικού. Ας πούμε ότι η μετρική είναι οι κολόνες και ο ρυθμός η απόσταση (η διαφορετική) που έχουν μεταξύ τους. Συμμετρία και ασυμμετρία.

ΡΥΘΜΟΣ Ο ρυθμός: μια εξατομικευμένη οργάνωση σε αντίθεση με τη γενικότητα του μέτρου, το αφηρημένο του σχήμα: ο 15 σύλλαβος στίχος ιαμβικός με σταθερή τομή. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ποτέ δύο ίδιοι 15 σύλλαβοι. Διαφορετικές λέξεις, διαφορετικού μήκους, τα σύμφωνα και τα φωνήεντα συμπλέκονται με διαφορετικούς τρόπους, οι τόνοι δεν πέφτουν στις ίδιες συλλαβές.

ΡΥΘΜΟΣ ΒΟΥΤΙΕΡΙΔΗΣ Οι συλλαβές κάθε στίχου, οι τονισμένες κι οι ατόνιστες, έρχονται η μια κατόπι την άλλη, με τέτοιον τρόπο, ώστε το σύνολό τους να παράγει αρμονία. Το αρμονικό αυτό αποτέλεσμα, που γίνεται περισσότερο από τη θέση ορισμένων τονισμένων συλλαβών, δίνει στο στίχο τον ρυθμό. Και του ρυθμού συντελεστής είναι ο τόνος. Ρυθμός, λοιπόν, είναι το κανονικό ξαναγύρισμα του τόνου σε ορισμένη απόσταση.

ΡΥΘΜΙΚΟΣ ΤΟΝΟΣ, ΜΕΤΡΙΚΟΣ ΤΟΝΟΣ Ο τόνος που κάνει τον ρυθμό λέγεται ρυθμικός τόνος και δεν είναι σταθερός, όπως ο μετρικός, αλλά βρίσκεται σε διαφορετικές θέσεις, ανάλογα με το είδος του στίχου. Γίνεται φανερό ότι το μέτρο κάθε στίχου είναι σταθερό, ενώ ο ρυθμός του αλλάζει, χωρίς να χάνει ο στίχος το μέτρο του.

ΡΥΘΜΟΣ ΣΑΡΑΛΗΣ Είναι το ευχάριστο συναίσθημα, που προέρχεται από το κανονικό πέρασμα του τόνου. Μεταξύ ρυθμού και μέτρου υπάρχει διαφορά. Ο ρυθμός δεν είναι κάτι σταθερό και ορισμένο, όπως το μέτρο. Η θέση των τονισμένων συλλαβών που θα μας δώσουν τη μουσικότητα στο στίχο έχει μεγάλη ποικιλία και είναι κάτι που δεν ακολουθεί σταθερούς κανόνες.

ΜΕΤΡΟ Η σταθερή κίνηση του στίχου που οφείλεται σε κανονική επανάληψη του τόνου. Τεχνική για ενίσχυση του νοήματος αλλά και κάδρο που δείχνει ότι η εμπειρία όχι καθημερινή αλλά με συμβολική μορφή. Μέσο τεχνητότητας, μη φυσικότητας. Δίνει ιερατική χροιά στον λόγο. Η ώθηση για μετρική οργάνωση φαίνεται να είναι μέρος της ευρύτερης ανθρώπινης ορμής για τάξη. Παράγει ευχάριστο αποτέλεσμα. Διαφωνία για το γιατί. Γνώμες: 1) Εφιστά την προσοχή και εξευγενίζει την επικοινωνία. 2) (Κυρίως για ρομαντικούς): δημιουργεί υπνωτικό βήμα ή μεθυστικό αποτέλεσμα. 3) Δημιουργεί ανυψωτικό αποτέλεσμα, γιατί το βήμα του μέτρου ελαφρώς ταχύτερο από τον παλμό της καρδιάς.

ΣΤΙΧΟΣ (μετρικός) Μια φράση που επαναλαμβάνει με κανονικότητα έναν αριθμό τόνων. ΣΤΙΧΟΣ (ελεύθερος) Μια φράση που περιέχει μιαν ελάχιστη ρυθμική κανονικότητα. ΣΤΡΟΦΗ Ένα σύνολο στίχων πανομοιότυπα επαναλαμβανόμενο.

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ Το τελευταίο μέτρο (πόδας) του στίχου δεν είναι πάντα ολόκληρο. Ο ιαμβικός, λ.χ., στίχος του Μαβίλη Καλότυχοι οι νεκροί που λησμονούνε έγινε από πεντέμιση ιάμβους (= 11 συλλαβές) Ο τροχαϊκός στίχος, λ.χ., του Καββαδία είναι φορτωμένο με χασίς αποτελείται από τεσσερισήμιση τροχαίους (= 9 συλλαβές)

μελετά τα λαμπρά παλληκάρια ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ Ο αναπαιστικός του Σολωμού μελετά τα λαμπρά παλληκάρια έγινε από τρεις αναπαίστους και μία συλλαβή (κ.ο.κ.) (10 σύλλαβος)

ΤΟΝΙΣΜΟΣ Βάση του τονισμού των στίχων είναι ο τονισμός της καθημερινής ομιλίας. Δηλαδή η ύπαρξη τονισμένων και άτονων λέξεων. Μολονότι τονίζονται, μερικές λέξεις (μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες) είναι άτονες, λ.χ. Φέρε τό βιβλίο Δώσε μου το χαρτί που έφερες εντούτοις το δεύτερο το ισχυρότερο από το συγκλιτικό μου

ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΟΙ ΤΟΝΟΙ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΙΣΧΥΡΟΥΣ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ, ΟΜΩΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΣΤΕΡΟΙ. ΔΗΛΑΔΗ: ΠΟΛΛΕΣ ΟΙ ΤΟΝΙΚΕΣ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΕΙΣ. ΠΑΡΑΤΟΝΙΣΜΟΣ Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε Και λάμνει αργά με κουπιά τσακισμένα dantesco Κι ένα αγιοκέρι σβησμένο βαστούσαν dantesco

ΠΑΡΑΤΟΝΙΣΜΟΣ 1,4,7,10Λάμνουν με κάτι κουπιά τσακισμένα Που εν’ αγιοκέρι σβησμένο βαστούσαν Φυσάει τ’ αεράκι μ’ ανά7λαφρη φόρα

ΣΥΝΕΧΟΜΕΝΟΣ ΤΟΝΙΣΜΟΣ Είναι ακριβές ότι έχουμε χασοτόνισμα ενός τόνου, όταν τονίζονται ισχυρά δύο συνεχόμενες συλλαβές (όπως λέει ο Σταύρου) Φιληθείτε γλυκά χεί67λη με χείλη Τα μαλλιά σέρνω στα λιγνά μου στήθη Και χαμηλά τούτα τα λόγια ρίχτει (Και τα τρία παραδείγματα από Σταύρου που μιλά για χασοτόνισμα)

ΤΟΝΟΣ Η εναλλαγή μακρών και βραχειών συλλαβών δεν σημαίνει ότι στις αρχαίες ελληνικές λέξεις δεν υπήρχαν τονισμένες και άτονες συλλαβές. Όμως, ενώ ο τόνος της νέας ελληνικής είναι δυναμικός (η τονισμένη συλλαβή διαφέρει από την άτονη ως προς την ένταση), στα αρχαία ελληνικά ο τόνος ήταν μουσικός (διέφερε δηλαδή ως προς το ύψος).

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ Διασκελισμός εμφανίζεται όταν παραβιάζεται η ισομετρία μορφής και περιεχομένου ενός στίχου, όταν δηλαδή ο στίχος ολοκληρώνεται μετρικά, μορφικά, αλλά μένει εκκρεμής νοηματικά, καθώς το νόημά του προχωρεί για να ολοκληρωθεί στον επόμενο στίχο. ΔΕΝ ΔΙΑΣΚΕΛΙΖΕΤΑΙ Ο ΣΤΙΧΟΣ ΑΛΛΑ ΤΑ ΣΗΜΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΟΥ. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να καθοριστούν με ακρίβεια τα συντακτικά εκείνα στοιχεία, των οποίων ο διαχωρισμός γίνεται αισθητός ως διασκελισμός.

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ Προσκελισμός (rejet) Μετασκελισμός (contre-rejet) Η ισχύς ενός τέτοιου κανόνα θα δοκιμαζόταν από απρόβλεπτες, έστω και μεμονωμένες, περιπτώσεις. Επιθετικός προσδιορισμός/ουσιαστικό Ουσιαστικό/επιθετικός προσδιορισμός (επίταξη)

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ Ουσιαστικό/προσδιοριστική γενική (κτητική, ιδιότητας, αντικειμενική, υποκειμενική, της αιτίας, σκοπού) προσδιοριστική γενική/ουσιαστικό Υποκείμενο/ρήμα – ρήμα/υποκείμενο Ρήμα/αντικείμενο – αντικείμενο/ρήμα

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΕΝΤΑΣΗ ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΥ Διαβαθμίζεται ανάλογα με τους γραμματικοσυντακτικούς όρους που ο διασκελισμός χωρίζει. Π.χ. ο μεταξύ ουσιαστικού και επιθετικού προσδιορισμού αισθητότερος από ρήμα/αντικείμενο. Στα βραχύστιχα ποιήματα είναι τόσο πυκνός που παύει να γίνεται αισθητός.

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ Και τ’ άνθια απ’ τα δέντρα ξεπέφτουν, ιδές τα παραπολύ η ζέστα του ηλιού τα βαρεί ξεπέφτουν ανάμεσα στα χόρτα του τόπου ως πέφτει τ’ ανθρώπου του μαύρου η ζωή.

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΚΑΛΒΟΣ Δεν με θαμβώνει πάθος κανένα, εγώ τη λύρα κτυπάω κι ολόρθος στέκομαι σιμά εις του μνήματός μου το ανοικτόν στόμα.

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΛΕΞΗΣ ΤΕΛΟΣ ΣΤΙΧΟΥ (= πλήρης λέξη) Ο κάθε στίχος τελειώνει με ολόκληρη λέξη. Σε σπάνιες περιπτώσεις, και για ειδικούς λόγους, ο στίχος μπορεί να τελειώνει με κομμένη λέξη (τόσο ο έμμετρος όσο και ο ελεύθερος). Τόσα πέφτουνε τα θερι- σμένα στάχια εις τους αγρούς Σχεδόν όλα εκειά τα μέρη εσκεπάζοντο από αυτούς.

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΛΕΞΗΣ αλλοίμονον αν ποτέ επί τα σφάγια των τυράννων αναστε- νάξη η ψυχή σας. (Εις Αγαρηνούς)

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ Η ένταση αυξάνει όταν υπάρχει συντακτικό ανακόλουθο – υπερβατό: Ανέβα την αράβιον, Οθωμανέ, φοράδα. …………………………………………………………………………. Ανέβα, Οθωμανέ Οθωμανέ, ανέβα την αράβιον φοράδα την αράβιον φοράδα

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΒΕΛΑΣΤΗΣ Ο Βενκεσλάος Βασιλεύς εκάθετο (αφκρηθήτεν κι έτσι παράφορον θυμόν χιλιοκαταρηθήτεν) εις το τραπέζι∙ ο μάγειρας τσικνωμένον κομμάτι τ’ οπτόν φέρνει

ΑΙΣΘΗΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΚΡΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ Από 11 σύλλαβους και πάνω Όχι στη δημοτική ποίηση Αναπαιστικός Και προβαίνει η Μαρία λίγη να πάρει (προσκελισμός) δροσιά στα σωθικά τα μαραμένα (μετασκελισμός) για να δείξει την ταραχή

ΑΙΣΘΗΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΚΡΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ ΠΟΡΦΥΡΑΣ Θέλω το βράδι που θαρθεί να μ’ αγκαλιάσει νάναι ειρηνικό, σαν τ’ αγαθό, σαν τ’ άγιο τούτο βράδι ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΡΟΦΩΝ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, «Galà» Οι μπάγκοι μας προσμένουν. Κι όταν βγει το πρώτο ρόδο στ’ ουρανού την άκρη, όταν θα σκύψει απάνω μας η αυγή, στο μαύρο μας το δάκρυ

ΔΙΑΣΚΕΛΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΡΟΦΩΝ θα καθρεφτίσει το απαλό της φως. Γιομάτοι δέος ορθοί θα σηκωθούμε, τον πόνο του θα ειπεί κάθε αδερφός κι όλοι σκυφτοί θ’ ακούμε.

ΣΥΝΙΖΗΣΗ Συνεκφώνηση σε μία συλλαβή δύο γειτονικών φωνηέντων, είτε αυτά βρίσκονται μέσα σε μία λέξη είτε σε δύο (εσωτερική ή εξωτερική συνίζηση). ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΙΖΗΣΗ (λέγεται και ΣΥΝΑΛΟΙΦΗ) ΣΟΛΩΜΟΣ η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι ΠΑΛΛΗΣ φρεγάδα αυτή το λάγνο κύμα σκίζει

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΔΙΑΛΟΙΦΗ = το αντίθετο της συναλοιφής του Πεζοστράτη/ η γυνή, σαν είδε την κυρά τση Στη συναλοιφή κανένα από τα δύο φωνήεντα δεν εξαφανίζεται ή δεν απορροφάται από το άλλο. Εξασθενίζουν. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΣΕΦΕΡΗΣ Σαν από δοξαριού νευρά, μένει πνιχτό βουητό

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΟΧΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ (ΣΠΑΝΙΟΤΑΤΗ) Ποτέ δεν γίνεται στις τελευταίες φωνηεντικές συλλαβές, δηλαδή όταν από τα δύο τελευταία συνεχόμενα φωνήεντα (που συντακτικώς αποτελούν δύο συλλαβές) τονίζεται το πρώτο. Τραγουδάει Κομπολόι Μαρτυρία Τρώει

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΣΠΑΝΙΑ σε λέξεις τονιζόμενες στην προπαραλήγουσα, προπαροξύτονες ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ Σα μεγάλο παιχνίδι, σαν ανίδεο μικρό παιδί ΛΑΜΠΡΟΣ («Τρέλα της Μαρίας») Και τραγουδάει, και τραγουδώντας κλαί ει Κι αυτός: «Μην κλαις, μην τραγουδάς», της λέ ει

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΙΧΩΝ ΘΗΛΥΚΟ ΚΥΜΑΤΙΣΜΑ Ω, Ευάνεμη, Αρμονία, Ζωή! Στην πρύμνα εσύ Γυναίκα – μένε Ολόρτη, σιωπηλή (Πρόλογος στη Ζωή)

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΙΧΩΝ Όχι πλήρης συνίζηση, αφού το τέλος του στίχου μας αναγκάζει να σταματήσουμε. Αλλά η παύση αυτή είναι «ανοιχτή», λιγότερο αισθητή από εκείνη την οποία επιβάλλει η χρήση συμφώνου στο τέλος του πρώτου στίχου ή την αρχή του δεύτερου.

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΤΡΙΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ Κάποτε γίνεται με τρία φωνήεντα: ΜΑΒΙΛΗΣ, 11 ΣΥΛΛΑΒΟΣ (14 συλλαβές) Τώρα που οι αρχαίοι ξανάρχισαν αγώνες Όμως συνήθως όταν συναντιούνται τρία φωνήεντα γίνεται συνίζηση των δύο και το τρίτο θεωρείται πως ανήκει σε άλλη συλλαβή: ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Τη μάνα/ οι άπιστοι μού’χανε σφάξει

ΣΥΝΙΖΗΣΗ Συνίζηση ποτέ (σχεδόν) δεν παρουσιάζεται στην τελευταία συλλαβή του στίχου, στη συλλαβή δηλαδή που ακολουθεί τον τελευταίο μετρικό τόνο (σε παροξύτονους στίχους). Ωστόσο, συνίζηση μπορεί να γίνει στην προτελευταία συλλαβή, όταν η τελευταία αρχίζει με σύμφωνο: Επά δεν ειν’ ρηγόπουλοι, ουδ’ αφεντόπουλοι άλλοι (Ερωτόκριτος)

ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΥΝΙΖΗΣΗ Ο 15σύλλαβος αποτελείται από 26 συλλαβές Και όξω από εκείνο, [μου]μ’όριζε πάλι ό,τι σου φανεί άλλο έχει 6 συνιζήσεις Η μία ασθενής: και όξω = κι όξω Η άλλη προϊόν εκθλίψεως: μ ’όριζε ΑΣΚΗΣΗ Γ’ Σχεδίασμα Ελεύθερων Πολιορκημένων και συνίζηση Συνίζηση και ελεύθερος στίχος

ΣΥΝΙΖΗΣΗ Ερωτόκριτος, 5 συνιζήσεις σε έναν στίχο Εκεί ήτρωε εκεί αρματώνετο, τη νύκτα εκεί εκοιμάτο Τρία φωνήεντα συνεχόμενα – συνίζηση 12 συλλαβές αντί για 8 9 αντί για 7 = 21 συλλαβές Που εξελησμόνησα εκεινής οπού έτσι αιφνίδια [καταχρηστική δίφθογγος] εχάσα 10 αντί 8 10 αντί 7 = 20 ή 21 αιφνίδια

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΚΑΛΦΟΓΛΟΥ (Ηθική Στιχουργία, τέλος 18ου αι.) Να παραβάλουμε τον πλέον ασυνίζητο 15σύλλαβο του Κάλφογλου Η αληθινή φιλία, η μεγίστη αρετή 5 χασμωδίες Απ’ την σφαίρα μας εχάθη. Κόσμου συμφορά φρικτή.

ΣΥΝΙΖΗΣΗ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ Μέσα η καρδιά του εσφάζετο, τα μέλη του όλα ετρέμα Μα εδά που εκείνη εμίσεψε κι απ’ την καρδιά μου εχάθη και με μια συνίζηση εσωτερική, συνεχόμενες συνιζήσεις Εδά όλα εξαναγριέψασι , τα μερωμένα εφύγα

ΧΑΣΜΩΔΙΑ Καρδιά, ψυχή και/ αίστησες για πάντα ν’αφιερώνει ΜΑΒΙΛΗΣ Είναι/ ανθέων/ εορτή/ η πρώτη του Μα/ίου ΑΧ. ΠΑΡΑΣΧΟΣ ΚΥΡΙΩΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΑΡΕΥΟΥΣΑ Η έκτασις του αχανούς αιγαίου εκοιμάτο Α. Ρ. ΡΑΓΚΑΒΗΣ

ΧΑΣΜΩΔΙΑ ΑΔΙΑΦΟΡΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ Τ’ όμορφο στήθος της φεγγοβολά/ει ΠΑΛΑΜΑΣ Ο Πρωτεσίλα/ος κι η Αρσινό/η Άρχων των Θετταλών: Ιόλαος (ονομ. Πρωτεσίλαος λόγω χρησμού: ο πρώτος θα σκοτωνόταν) Όμως κι ο Πρωτεσίλαος πήδηξε στην όχθη ΑΝΕΚΤΗ ΣΤΗΝ ΤΟΜΗ ΤΩΝ (ΜΑΚΡΩΝ) ΣΤΙΧΩΝ τον ήλιο της ελπίδας μου,/ήλιο με δίχως νέφι ΣΟΛΩΜΟΣ

ΧΑΣΜΩΔΙΑ Δυσκολοχώριστα πουλιά/αγόρια , ανθοί, κοράσια ΠΑΛΑΜΑΣ μα σύρε, μη μ’ ανάφτεις πια/ αν θες γερός να φύγεις ΠΑΛΛΗΣ ΑΝΕΚΤΗ ΜΕΤΑΞΥ ΑΡΘΡΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝΤΟΣ ΦΩΝΗΕΝΤΟΣ Ο Έρωτας ανυφαντής με πονηριάν εγίνη Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει Ερωτόκριτος Σε όλο τον Ερωτόκριτο υπάρχουν μόνο 7 χασμωδίες Π.χ. Αντίδικός της να γενή μεγάλος και/ οχτρός της

ΧΑΣΜΩΔΙΑ Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΖΕΙ «ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ» («Η συνάντησις των φωνηέντων εν τη προσωδία»)

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ-ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΣΤΙΧΩΝ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ = μια πλήρης ομοηχία επαναλαμβανόμενη στο τέλος δύο ή περισσότερων στίχων Ομοιοκαταληκτώ Ριμάρω: Rimare Ρίμα: Rima Rime = ποίημα Ρίμες = ομοιοκατάληκτο ποίημα Ριμάδα με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΟΜΟΙΟΤΕΛΕΥΤΟΝ στη νεότερη ποίηση Η ομοιοκαταληξία των ίδιων λέξεων: Κάλλιο θανάτους εκατό την ώρα θέλω πάρει Άλλος παρά ο Ρώκριτος γυναίκα να με πάρει ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ – ΑΡΧΑΙΟΙ Πολύτροπος αρμονία. Το Βυζάντιο έχει (υμνογραφία), στην Ελλάδα μπαίνει τέλος 14ου αι. Νεοκλασικοί Milton – invention of a barbarous age Algarotti - περί ρίμας

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΒΗΛΑΡΑΣ – «εφεύρημα αμαθείας βαρβάρων λαών» ΚΟΡΑΗΣ – ψώρα, βάρβαρος ΚΑΛΒΟΣ – «το βάρβαρον της ομοιοκαταληξίας» ΠΑΛΑΜΑΣ – τη χρησιμοποιεί ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ – ΡΙΜΑ Η ομοιοκαταληξία σχηματίζεται από λέξεις. Όμως δεν ομοιοκαταληκτεί λέξη προς λέξη αλλά στίχος προς στίχο: και θα την πω τραγουδιστά σε παραμύθια φτερωτά μου. Το πιο πικρό τραγούδι στα χαμένα χρόνια του έρωτά μου.

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Δηλαδή: από τη στιγμή που η ρίμα είναι δυνατόν να εμπλέκει όχι μόνο το τελικό τμήμα της τελικής λέξης του στίχου αλλά και όλη τη λέξη ή και περισσότερες λέξεις ή τμήματα λέξεων είναι σαφές ότι το φαινόμενο της ομοιοκαταληξίας αφορά στην πράξη όχι λέξεις. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ Λόγω της σταθερής της θέσης είναι ευδιάκριτη. 2. Επειδή είναι στην ίδια θέση παίζει σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του κειμένου. Ενίοτε γεννά ποιήματα, λ.χ. σονέτα.

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ «ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ» ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Όχι όταν βρίσκεται μέσα στον ίδιο στίχο, όπως λέει ο Σταύρου, αλλά: όταν μια λέξη στο εσωτερικό ενός στίχου ομοιοκαταληκτεί με: α. και βογκ/άει και βαριά μοσκοβολ/άει λέξη ομοιοκαταληξίας του ίδιου στίχου (συνήχηση, παρήχηση είναι και όχι ρίμα) ΠΑΛΑΜΑΣ β. με άλλη λέξη στο εσωτερικό του ίδιου στίχου: Γιαν/νιώτικα, σμυρ/νιώτικα, πολίτικα μακρόσυρτα τραγούδια, ανατολίτικα

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ γ. με άλλη λέξη στο εσωτερικό άλλου στίχου: Άνοιγε η θύρα βιαστ/ικά κι ορμούσες να χυθείς μελωδ/ικά, σα μουσική… ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ δ. με τη λέξη ρίμας άλλου στίχου: είχε του θε/τικού την παρουσία τον ρεμβασμό ενός όντος νοη/τικού ΦΙΛΥΡΑΣ Η «εσωτερική» ασυστηματοποίητη και όχι συχνή ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Σημασία της: δομικό στοιχείο Θετική: εμπνευστική, ομοιοκαταληξία και έμπνευση. Είναι ένα είδος διάφανης μεταφοράς. Αρνητική: μονοτονία ΜΟΡΦΕΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ ΟΞΥΤΟΝΗ: Χλωμό γλομπάκι ηλεκτρικό πάνω από δρόμο ερημικό ΡΗΓΑΣ ΓΚΟΛΦΗΣ Πεταλούδες πετούν μια την άλλη ζητούν ΠΑΛΛΗΣ

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΠΑΡΟΞΥΤΟΝΗ: Τραγούδι κι η ζωή θα σβήσει κι ο μαύρος πόνος θ’ αναβρύσει Μ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ ΠΡΟΠΑΡΟΞΥΤΟΝΗ: Μαζεύει ο πρώτος χεροπάλαμα τ’ ασήμι και το μάλαμα ΓΡΥΠΑΡΗΣ

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΕΙΔΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ ΖΕΥΓΑΡΩΤΗ Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη πέστε Χριστός Ανέστη εχθροί και φίλοι ………………………………………………………………………… Θα κλάψω σήμερα λυγίστε σίδερα ΠΛΕΧΤΗ κλπ. Βλ. μονογραφία Κοκόλη. Ομοιοκαταληξια

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ ΠΑΡΑΤΟΝΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Δύο ειδών α. Όταν παραβιάζεται ο τονισμός μιας λέξης για ρίμα: Πότε κινώντας της ψυχής σπουδαχτικά τα φύλλα τα στει στον τρίποδα, τρανήν αξίπαστη Σιβύλλα Γύρισαν απ’ το καπνοτόπι ζώα κι αμάξια και/ ανθρώποι ΚΟΤΖΙΟΥΛΑΣ

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ β. Όταν οξύτονοι ομοιοκαταληκτούν με προπαροξύτονους: Ένας λεβέντης Πολωνός κατέβαινε τη Σόλωνος Από την Πόλη ερχόμουν κι από τα νησιά κι από τη γειτονιά της επέρασα ΣΥΧΝΗ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΜΟΝΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ «Mille fiori» Με βότκα. Με ουίσκι. Με δυνατά ποτά ανοίγω μια μεγάλη οπή στο τίποτα. Απ’ όπου αγγίζω τα μεταξωτά μαλλιά μιας γυναίκας από την Μπογκοτά. Τη λεν Κρακατόα. Και κατακρατά κρυφά όλα τα κέρδη του έρωτα.

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Τα χάδια. Και τα φιλιά. Και τα βογγητά. Τα κέρδη τα ορατά και τ’ αόρατα. Τη λεν Κρακατόα. Κι όταν με κοιτά μπερδεύονται τα υπέρ και τα κατά. Τα χρόνια κι οι αιώνες με τα λεπτά. Τα λόγια τα ρηχά με τ’ άπαντα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ ΑΠΛΗ: Όταν παράγεται από ομοειδείς γραμματικούς τύπους: έγγυος/φερέγγυος ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ: χέρι/μαχαίρι, βράδι/σκοτάδι, μάτια/κομμάτια ΡΗΜΑ: γράφω/βάφω ΜΕΤΟΧΗ: πονεμένος/δεμένος ΦΤΩΧΗ: Όταν ριμάρει μόνο το τελευταίο τονιζόμενο φωνήεν: του σπαθιού την τρομερ/ή που με βια μετράει τη γ/η ΠΛΟΥΣΙΑ = ΜΗ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ Όταν παράγεται από ανόμοιους γραμματικούς τύπους Δυο φίδια ωραία κι αλαργινά, του χωρισμού πλοκάμια σέρνουνται και γυρεύουνται στη νύχτα των δεντρών για μιαν αγάπη μυστική σ’ ανεύρετα θολάμια ακοίμητα γυρεύουνται, δεν πίνουν και δεν τρων. Jimmy – πρύμη, εσείς – χασίς ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΠΑΡΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ (ή ατελής ομοιοκαταληξία) «La forza del destino», W. Stevens, μτφρ. Βαγενά ΜΑΚΡΙΝΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ η ρίμα του verset Αργούν οι μέρες∙ οι μέρες οι δικές μου τριγυρίζουν μέσα στα ρολόγια και ρυμουλκούνε το λεπτοδείχτη για θυμήσου σα στρίβαμε λαχανιασμένοι τα σοκάκια για να μη μας ξεκοιλιάσουν οι φάροι των αυτοκινήτων. Η σκέψη του ξένου κόσμου μας τύλιγε και μας στένευε σαν ένα δίχτυ και φεύγαμε μ’ ένα λεπίδι κρυμμένο μέσα μας κι έλεγες: «ο Αρμόδιος κι ο Αριστογείτων»

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΟΜΩΝΥΜΩΝ Ποιος άγουρος μου μέλλει να τον ποτίζουν μέλι ΔΗΜΟΤΙΚΟ Η Αφροδίτη όταν λύπει Η ζωή είναι πάντα λύπη ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ «Τείχη» Καβάφη

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Κάθε μη αναμενόμενη δεν είναι πλούσια. Μπορεί να είναι και ρίμα καλαμπούρι. ΚΑΛΑΜΠΟΥΡΙ Θα έλθουν μετά του Αλφόνσου Φέρε και ένα συνάδελφόν σου Χίλτον χείλη των Κυρίως οι ΠΡΟΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ αντίκρισα μια Ρήγισσα κι από τον πόνο ρίγησα

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ Παίζοντας το τα/αμπουρίνο σκιάζομαι μην κ/αμπουρήνω Τάκιτος κατάκοιτος τάβλι του αμετάβλητου κλπ.

ΔΙΑΙΡΕΣΗ Ο χωρισμός δύο γειτονικών φωνηέντων προς αποφυγήν συνίζησης (κυρίως μέσα στη λέξη) στην πέτρα της υπομονής προσμένουμε το θαύμα που ανοίγει τα επουράνι/α κι είναι όλα βολετά κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολληώρα Η διαίρεση είναι χασμωδία μη αναμενόμενη, δηλαδή όχι άτεχνη και συχνά έχει σκοπό να υπογραμμίσει κάτι (τη χρησιμοποιούν οι καλοί τεχνίτες)

ΕΚΘΛΙΨΗ Όταν το ένα από τα δύο φωνήεντα εκθλίβεται (εξαφανίζεται). Υπάρχει και συμφώνου – όχι έκθλιψη αλλά έκ-πτωση. πέλαγο μέγα βράζ’ εχθρός προς το φτωχό καλύβι Γ’ Σχεδίασμα η αγκάλη μ’ έτρεμ’ ανοιχτή κατά τα γόνατά του Άμε χρυσ’ όνειρο κι εσύ με τη σαβανωμένη ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ ΜΟΝΟ ΣΤΟ Γ’ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, ΌΤΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΙΔΙΟ ΦΩΝΗΕΝ, ΑΛΛΙΩΣ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΧΑΝΕΙ ΑΝ ΔΙΑΒΑΣΤΕΙ ΜΕ ΕΚΘΛΙΨΗ

ΠΑΡΑΓΕΜΙΣΜΑ ΣΤΙΧΩΝ Χρήση περιττών λέξεων για να γεμίσει ο στίχος ή επανάληψη λέξεων Α. ΠΕΡΙΤΤΗ ΛΕΞΗ Την θέλω ασθενή εγώ την φίλην μου, ταχείαν Ωχράν την θέλω και λευκήν ως νεκρικήν σινδόνην με είκοσι φθινόπωρα, με άνοιξιν καμμίαν Με ολίγον σώμα – άνεμον σχεδόν – ολίγην κόνιν. ΑΧ. ΠΑΡΑΣΧΟΣ

ΠΑΡΑΓΕΜΙΣΜΑ ΣΤΙΧΩΝ Β. ΕΠΑΝΑΛΗΨΕΙΣ Κοίταξε, κοίταξε! Γυμνό, γυμνό και μαραμένο το δέντρο που μ’ ορκίσθηκε με μάτι δακρυσμένο το δύστυχο! Το μάρανε, το ξέρανε το ψέμμα ΠΑΝΑΣ (παρωδία Αχ. Παρασχου) Τουτέστιν, ήγουν, δηλαδή, με άλλα λόγια, ήτοι η Αφροδίτη είσαι εσύ, εσύ’ σαι η Αφροδίτη ΕΥΦΩΝΙΚΟ ΠΑΡΑΓΕΜΙΣΜΑ τά’φερεν όλα δίπλα μου Τά’φερεν όλα ομπρός μου ΣΠΗΛΙΟΣ ΠΑΣΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΚΟΛΟΒΩΜΑ ΛΕΞΗΣ Όταν κόβεται το φωνήεν μιας συλλαβής για μετρικούς λόγους ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΛΛΑΒΗ Να κόψ’ το δέντρο σύριζα με πριόν ατσάλινο Γ. ΑΘΑΝΑΣ Το χέρι μ’ να σηκώσει το σπαθί του ΡΗΓΑΣ ΓΚΟΛΦΗΣ ΕΝΤΟΣ ΛΕΞΕΩΣ Να γένει ένα ανακάτωμα να βγουν οι φλακισμένοι ΔΗΜΟΤΙΚΟ Θα πεθάνω ένα σούρπο θολό. Θα’ναι βράδι. ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΛΕΞΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΟΤΗΤΑ Η μετάθεση της λέξης από τη φυσική θέση που έχει στη συντακτική δομή του κοινού λόγου σε μιαν άλλη. Γίνεται για λόγους Α. μετρικούς Β. έμφασης ή και τα δύο ΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΗ ΓΛΩΣΣΑ Σε κάθε εποχή αίτημα φυσικής γλώσσας. Το μέτρο προκαλεί τεχνητή γλώσσα. Δεν δέχεται λέξεις καθαρεύουσας λόγω συνίζησης.