ΕΙΚΟΝΕΣ - ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΗΓΩΝ

Συνοπτικός πίνακας ανάλυσης εικόνας Α/Α ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 1 Ειδική κατηγορία εικόνας 2 Συνθήκη δημιουργίας της 3 Ανάλυση συμβόλων και σύνδεση τους με την ύλη του μαθήματος 4 Ερμηνεία μηνύματος εικόνας 5 Συνολική ερμηνεία στο πλαίσιο της ύλης του μαθήματος

Λαϊκή εικόνα για το Κίνημα στο Γουδή (1909) Στο: Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη (1789-1909), ΟΕΔΒ, Αθήνα 2003,σ. 304.

Ας εφαρμόσουμε βήμα προς βήμα το αναλυτικό σχήμα που προτείναμε παραπάνω: 1 Ειδική κατηγορία εικόνας Πρόκειται για λαϊκή εικόνα, πράγμα το οποίο καταλαβαίνουμε από την απλοϊκή τεχνοτροπία της και τα αναγνωρίσιμα σύμβολα της. Δεν γνωρίζουμε αν δημοσιεύτηκε και πού. Γνωρίζουμε μόνο ότι το πρωτότυπο της εικόνας φιλοξενείται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα.

2 Συνθήκη δημιουργίας της Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι η εικόνα δημιουργήθηκε μετά τη διαδήλωση των συντεχνιών της Αθήνας και του Πειραιά, στις 14 Σεπτεμβρίου 1909, αφού προβάλλει τη σαφή λαϊκή συναίνεση στο κίνημα.

3 Ανάλυση συμβόλων και σύνδεση τους με την ύλη του μαθήματος 4 Ερμηνεία μηνύματος εικόνας 5 Συνολική ερμηνεία στο πλαίσιο της ύλης του μαθήματος Στη μέση της εικόνας δεσπόζει μια γυναικεία μορφή ντυμένη με αρχαιοπρεπή ενδυμασία. Στο αριστερό της χέρι κρατάει μια ελληνική σημαία, στο επάνω μέρος της οποίας υπάρχει η επιγραφή «Αναγέννησις 15 Αυγούστου 1909». Στη δεξιά ως προς το θεατή κεραία του σταυρού της σημαίας αναγράφεται η πρόταση «Ζήτω ο λαός» ενώ στην αριστερή αναγράφεται «Ζήτω ο στρατός».

Στο κέντρο της σημαίας υπάρχει μια βασιλική κορόνα Στο κέντρο της σημαίας υπάρχει μια βασιλική κορόνα. Στο δεξί της χέρι η γυναικεία μορφή κρατάει ένα σπαθί με το οποίο τρυπάει ένα δράκοντα, ο οποίος είναι πεσμένος νεκρός στα πόδια της και φέρει την επιγραφή «συναλλαγή». Στη δεξιά πλευρά της εικόνας ως προς το θεατή απεικονίζεται συγκεντρωμένο πλήθος. Συγκεκριμένα διακρίνονται ένας άντρας ντυμένος με δυτικότροπη αστική ενδυμασία, ένας άντρας με ποδιά επαγγελματία, ένας άντρας με καθημερινή παραδοσιακή στολή, ο οποίος έχει ένα μικρό χειροδρέπανο στη μέση και ένα μεγάλο δρεπάνι με στειλιάρι στο χέρι, ένα αγόρι με σχολική τσάντα και ναυτικά ρούχα, μια γυναίκα με παραδοσιακή στολή, ένας άντρας με επίσημη παραδοσιακή στολή και άλλοι πολλοί.

Στο βάθος απεικονίζεται η Ακρόπολη των Αθηνών Στο βάθος απεικονίζεται η Ακρόπολη των Αθηνών. Στην αριστερή πλευρά ως προς το θεατή απεικονίζονται βαθμοφόροι στρατιωτικοί διαφόρων όπλων (πεζικού, ναυτικού, ιππικού) και ένας εύζωνος. Η γυναικεία μορφή (όπως συνηθιζόταν στην εικονογραφία του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα) συμβολίζει την Ελλάδα (το καταλαβαίνουμε από την ενδυμασία αλλά και από τη σημαία που κρατάει). Τα συνθήματα που αναγράφονται στη σημαία προπαγανδίζουν το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, το οποίο ο εικονογράφος το θεωρεί ως το ξεκίνημα της αναγέννησης της Ελλάδας, ενώ παράλληλα εκφράζει την άποψη ότι το κίνημα ήταν προϊόν της συνεργασίας του στρατού και του λαού και μάλιστα σεβάστηκε το θεσμό της βασιλείας, αφού το βασιλικό στέμμα δεσπόζει στη σημαία.

Το ότι από τις δύο πλευρές της γυναικείας μορφής είναι συγκεντρωμένοι στρατιωτικοί όλων των σωμάτων και πολίτες όλων των κοινωνικών τάξεων, των ηλικιών και των φύλων, θέλει να δείξει ότι το κίνημα είχε την καθολική συναίνεση της ελληνικής κοινωνίας, μολονότι τη δυναμική πρωτοβουλία την πήρε ο στρατός. Ο νεκρός δράκοντας στα πόδια της γυναικείας μορφής, τρυπημένος από το ξίφος της (που μας παραπέμπει στην εικονογράφηση του Αγίου Γεωργίου) συμβολίζει το παλαιοκομματικό καθεστώς, το οποίο θεωρείται ότι καταλύθηκε με τη δυναμική ενέργεια των στρατιωτικών. Ο συμβολισμός είναι σαφής, αφού ο δράκοντας φέρει την επιγραφή «συναλλαγή», δηλ. πατρονία, ρουσφέτι κ.λπ. Πολύ συχνή είναι άλλωστε στον Τύπο της εποχής η φράση «πρέπει να παταχθεί το τέρας της συναλλαγής».

Συμπερασματικά λοιπόν, πρόκειται για μια λαϊκή (όπως καταλαβαίνουμε από την απλοϊκή τεχνοτροπία της και τα αναγνωρίσιμα σύμβολα της) εικόνα, η οποία έχει ως στόχο με τις απλουστευτικές της γενικεύσεις να κάνει θετική προπαγάνδα υπέρ του στρατιωτικού κινήματος στο Γουδί, ώστε να κερδίσει τη μεγίστη δυνατή λαϊκή συναίνεση. Στην προσπάθεια αυτή ασφαλώς υπεραπλουστεύει τα γεγονότα, αφού τοποθετεί στην ίδια χρονική βαθμίδα τη διενέργεια του κινήματος και τη λαϊκή συναίνεση. Όπως γνωρίζουμε όμως από την αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου, η λαϊκή συναίνεση εκφράστηκε μόλις ένα μήνα μετά το κίνημα, με τη μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της Αθήνας και του Πειραιά. Επίσης ο βασιλικός θεσμός δεν παρέμεινε αλώβητος, αν υπολογίσουμε ότι αποφασίστηκε η απομάκρυνση των βασιλοπαίδων από το στρατό, ενώ στον ίδιο τον βασιλιά Γεώργιο επιβλήθηκε η βούληση των στρατιωτικών. Βέβαια το γεγονός ότι ο Γεώργιος δεν εκθρονίστηκε θεωρείται προφανώς απ' τον εικονογράφο ως εκδήλωση σεβασμού προς τον βασιλικό θεσμό.

Γελοιογραφία Η γελοιογραφία επιχειρεί να ασκήσει κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις με τη σάτιρα. Η σάτιρα κατά κάποιο τρόπο προλειαίνει το δρόμο για την πειθώ. Τα βασικά χαρακτηριστικά της γελοιογραφίας είναι τα εξής: συνήθως λιτές γραμμές, εύκολα αναγνωρίσιμες μορφές και καταστάσεις, συνήθως μικρή λεζάντα (επεξηγηματικό κείμενο ή και καθόλου κείμενο), σαφής επικοινωνιακός στόχος (μήνυμα). Η γελοιογραφία είναι συνήθως είδος που δημοσιεύεται στον Τύπο, επομένως η Ιστορία της συνοδεύει την Ιστορία του Τύπου. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από τον 19ο αιώνα και μετά.

Η οικονομική πολιτική του Τρικούπη Στο: Αικατερίνη Φλεριανού (επιμ.), Χαρίλαος Τρικούπης, η ζωή και το έργο του, τόμ. Β', εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 1989, σ. 965.

1 Ειδική κατηγορία εικόνας 2 Συνθήκη δημιουργίας της Πρόκειται για επώνυμη γελοιογραφία του Μιχαήλ Αθανασιάδη, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ στις 15-1-1895, δηλαδή δεκατρείς περίπου μήνες μετά την κήρυξη του ελληνικού κράτους σε κατάσταση πτώχευσης ως προς τις πληρωμές προς το εξωτερικό και τρεις μήνες πριν από τις εκλογές του Απριλίου 1895, στις οποίες το τρικουπικό κόμμα σημείωσε πολύ μεγάλες απώλειες, ενώ δεν εξελέγη ούτε ο ίδιος ο Τρικούπης. Πρόκειται με άλλα λόγια για μια εποχή που ασκείται έντονη κριτική στην πολιτική του Τρικούπη.

Ανάλυση συμβόλων και σύνδεση τους με την ύλη του μαθήματος 3 Ανάλυση συμβόλων και σύνδεση τους με την ύλη του μαθήματος 4 Ερμηνεία μηνύματος εικόνας 5 Συνολική ερμηνεία στο πλαίσιο της ύλης του μαθήματος πτωχοκομείον Στην εικόνα κυριαρχούν δύο μορφές, μία αντρική και μία γυναικεία. Η αντρική μορφή είναι ντυμένη με επίσημη ευρωπαϊκή αστική ενδυμασία και ημίψηλο καπέλο, ενώ η γυναικεία φοράει αρχαιοπρεπή ενδυμασία και περικεφαλαία. Η αντρική μορφή, η οποία βρίσκεται σε διασκελισμό και δείχνει ενεργητικότητα, κρατάει από το χέρι τη γυναικεία, η οποία έχει το βλέμμα χαμηλωμένο. Με το άλλο της χέρι η αντρική μορφή κρατάει το πόμολο μιας πόρτας, την οποία δείχνει να ετοιμάζεται να ανοίξει και να οδηγήσει στον μέσα χώρο τη γυναίκα. Στην πόρτα υπάρχει η επιγραφή «πτωχοκομείον».

Η αντρική μορφή έχει σαφώς τα προσωπικά χαρακτηριστικά του Χαρίλαου Τρικούπη, ενώ η γυναικεία μορφή αποτελεί το συνηθισμένο για τον 19ο αιώνα σύμβολο της Ελλάδας. Η ενδυμασία της αντρικής στολής, εκτός από το ότι αποτελεί τη συνηθισμένη ενδυμασία του Χαρίλαου Τρικούπη, συμβολίζει και τις πολιτικές επιλογές του απεικονιζόμενου, δηλαδή τον εκσυγχρονισμό με πρότυπο τη Δυτική Ευρώπη. Παράλληλα η ενδυμασία τοποθετεί τον Τρικούπη σε μια περιορισμένη χρονικά εποχή, σε αντίθεση με την αρχαιοπρεπή ενδυμασία της γυναικείας μορφής, η οποία θέλει να τονίσει ότι η Ελλάδα αποτελεί διαχρονική αξία. Συνολικά τώρα, ο σκιτσογράφος εκφράζει την άποψη ότι ο Τρικούπης οδηγεί την Ελλάδα στο πτωχοκομείο.

Πρόκειται λοιπόν για ρητή αναφορά στην πτώχευση της χώρας το 1893, την οποία διακήρυξε ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Χαρίλαος Τρικούπης. Ο γελοιογράφος δείχνει να τον θεωρεί υπεύθυνο και μάλιστα προβάλλει τη θέση ότι ο Τρικούπης συνειδητά οδήγησε την Ελλάδα στην πτώχευση. Πρόκειται για μια διαδεδομένη άποψη της εποχής κι αυτό βεβαιώνεται και από το αποτέλεσμα των εκλογών του Απριλίου του 1895, στις οποίες το τρικουπικό κόμμα ηττήθηκε κατά κράτος.

Για την παρουσίαση αξιοποιήθηκε το παρακάτω εγχειρίδιο: Η διαθεματικότητα στο σύγχρονο σχολείο και η διδασκαλία της ιστορίας με τη χρήση πηγών Επιστημονική επιμέλεια: Κώστας Αγγελάκος Γιώργος Κόκκινος