Θέμα εργασίας: ΕΛΙΑ, ΛΑΔΙ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ Ομάδα εργασίας: «Η παρέα της ελιάς» Τριαντοπούλου Αλεξάνδρα, Πολυχρονίδη Στέλλα, Τσάμπρας Δημήτρης, Σπηλιωτόπουλος Κων/νος Θέμα εργασίας: ΕΛΙΑ, ΛΑΔΙ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ

Ελιά , λάδι και θρησκείες Περιεχόμενα: Η ελιά στη μινωική Κρήτη και στους κλασσικούς χρόνους. Το λάδι και η λατρεία στους αρχαίους χρόνους. Ταφικά έθιμα στους αρχαίους χρόνους. Ταφικά έθιμα στον Όμηρο. Ταφικά έθιμα στη χριστιανική θρησκεία. Η ελιά και το λάδι στο χριστιανισμό.

Η ΕΛΙΑ ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ Στην μινωική Κρήτη η ελιά διαδραματίζει ξεχωριστό ρόλο στη λατρεία, όπως φαίνεται από την παράσταση της σαρκοφάγου που βρέθηκε στην Αγία Τριάδα, στη Μεσαρά της Κρήτης. Ο θάνατος και η ανάσταση ήταν τα στοιχεία που καθόριζαν τη μορφή της λατρείας. Η ιδιότητα της ελιάς να αναβλασταίνει διαρκώς και να μην πεθαίνει σχεδόν ποτέ ήταν πολύ κοντά στις αντιλήψεις για αναγέννηση και διαιώνιση της ζωής μέσα από το θάνατο, όπως ακριβώς συμβαίνει με την αναγέννηση της ίδιας της φύσης

Η ιερή ελιά της Αθήνας, επίσης, αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα δεντρολατρείας. Βρίσκεται μέσα στον ιερό περίβολο προστατευμένη και ο περίβολος οριοθετεί αυτόν ακριβώς το χώρο. Στην Ακρόπολη επίσης οι Αθηναίοι προσφέρουν μελωμένους άρτους στο ιερό φίδι. Η παρουσία του ιερού δέντρου και του φιδιού μας δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα μινωικής λατρείας, δεδομένου ότι και η ίδια η Αθηνά φαίνεται να έχει τις ρίζες της στη λατρεία της μινωικής θεάς των όφεων.

Η χρησιμοποίηση των ελαιόκλαδων σε πολλών ειδών αρχαίες τελετουργίες προσδιορίζει το συμβολισμό της ελιάς ως δέντρο του καλού.  Πομπή για θυσία. Όλοι είναι στεφανωμένοι με κλαδιά ελιάς. Ξύλινος πίνακας από άγνωστο κορίνθιο ζωγράφο του 6ου π.Χ. αιώνα.

Η ελιά χρησιμοποιήθηκε επίσης ως βασικό εξαγνιστικό υλικό Η ελιά χρησιμοποιήθηκε επίσης ως βασικό εξαγνιστικό υλικό. Με κλάδους ελιάς προσέφευγαν στα ιερά των θεών οι αιτούντες «ικεσίαν», δηλαδή, όσοι είχαν διαπράξει φόνους ή άλλα σοβαρά αδικήματα. Ο ικέτης ζητούσε κατά κάποιον τρόπο άσυλο στους ιερούς βωμούς, γνωρίζοντας ότι εκεί δεν μπορεί κανείς να τον πειράξει. Ο Παυσανίας, στα Αττικά του, περιγράφει το τρίψιμο του σώματος των ικετών πριν μπουν στο ναό με ελαιόλαδο. Για τους αρχαίους Έλληνες ο ικέτης που αλειφόταν με λάδι απολάμβανε της θεϊκής προστασίας.

Ο «ικέτης», βεβαρημένος συνήθως με το αδίκημα της ανθρωποκτονίας, προσέφευγε στα ιερά των θεών κρατώντας την «ικετηρία», ένα κλαδί ελιάς πάνω στο οποίο είχε τυλίξει μαλλί προβάτου, συνήθως λευκό. Άφηνε τον κλάδο ελιάς, την ικετηρία, πάνω στο βωμό και περίμενε εκεί . Το κλαδί της ελιάς παρέμενε πάνω στο βωμό όσο εκκρεμούσε η αίτηση για ικεσία. Όταν ο άρχων της πόλης αποδεχόταν την αίτηση ικεσίας ο ικέτης έπαιρνε από το βωμό τον κλάδο της ελιάς και έφευγε, περιμένοντας συνήθως να εκδικαστεί η υπόθεσή του από κάποιο δικαστήριο .

ΤΟ ΛΑΔΙ ΚΑΙ Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ Το λάδι χρησιμοποιούντο πάντοτε πλουσιοπάροχα από τους αρχαίους Έλληνες για λατρεία των θεών τους. Με λάδι αλείφονταν τα αγάλματα για να τα προστατέψουν από τη φθορά της υγρασίας και οι βωμοί των θεών.

Λύχνοι από το Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου Τέλος με λάδι αλείφονταν τα θύματα πριν από τη θυσία , οι άρρωστοι για θεραπευτικούς λόγους , οι πενθούντες εις ένδειξη πένθους. Το προσέφεραν υπό μορφή σπονδής στους θεούς και τους νεκρούς και έκαιγαν στους ναούς ιερά λυχνάρια. Λύχνοι από το Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου

Ταφικά έθιμα στους αρχαίους χρόνους Από τα μυκηναϊκά χρόνια ήταν γνωστή η συνήθεια να τοποθετούν τους νεκρούς πάνω σε κλάδους ελιάς. Σε τέσσερις τάφους των Φερών, οι οποίοι χρονολογούνται στο τέλος του 5ου π. Χ. αιώνα, οι νεκροί βρέθηκαν τοποθετημένοι πάνω σε ένα παχύ στρώμα από φύλλα και κλώνους ελιάς. Στην αρχαία Σπάρτη ήταν κανόνας απαράβατος να στεφανώνονται με στεφάνι ελιάς, πριν από την ταφή τους, αυτοί που σκοτώθηκαν στον πόλεμο

Στα ελληνιστικά χρόνια όχι μόνον οι νεκροί τοποθετούνταν πάνω σε φύλλα ελιάς, αλλά και οι συγγενείς τους φορούσαν στεφάνια που φτιάχνονταν με κλάδους ελιάς. Οι κλάδοι της ελιάς και η χρήση τους στις νεκρικές τελετές φαίνεται να σχετίζονται με τους καθαρμούς που ήταν απαραίτητοι την ώρα του μεγάλου ταξιδιού. Οι Πυθαγόρειοι συνήθιζαν να τοποθετούν τους νεκρούς πάνω σε στρώμα από φύλλα ελιάς, λεύκας και μυρτιάς. Η χρήση κλάδων ελαίας στις νεκρικές τελετές αντιμετωπιζόταν ευνοϊκά ακόμη και από τους αυστηρότατους αττικούς νόμους προστασίας των ελαιοδέντρων

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ . Μια από τις κύριες χρήσεις του ελαιόλαδου, στον Όμηρο, ήταν και η τελετουργική. Η Αφροδίτη αλείφει καθημερινά με ελαιόλαδο αρωματισμένο με ρόδα το νεκρό Έκτορα, που το σώμα του είχε κακοποιηθεί όταν ο Αχιλλέας το έσερνε πίσω από το άρμα του.  Ο ίδιος ο Δίας όταν είδε πως δεν κατάφερε να σώσει από το θάνατο τον αγαπημένο του γιο, Σαρπηδόνα, διέταξε τον Απόλλωνα να πάρει από τη φωτιά της μάχης το άψυχο σώμα του και να το φροντίσει: «…πάρε μακριά και λούσε τον στου ποταμού το ρέμα μετά και λάδι αθάνατο πιάσε λαδάλειψέ τον, με ρούχα θεϊκά γύρου βάλε και τυλιξέ τον, και τα γοργά τα δίδυμα τα αδέρφια συνοδεία, στον Ύπνο και τον Θάνατο, δώσ’ τον για τη Λυκία…»

Εκτός από την περιποίηση του σώματος στις νεκρικές τελετουργίες οι ομηρικοί ήρωες χρησιμοποιούν το λάδι, μαζί και το κρασί, ως νεκρική προσφορά. Μια τέτοια προσφορά κάνει ο Αχιλλέας στον Πάτροκλο: «Στάμνες με μέλι κι άλειμμα έβαλεν, όπου εγέρνα προς τον νεκρό…»

Ταφικά έθιμα στη χριστιανική θρησκεία Στο Χριστιανισμό η διάρκεια ζωής του ανθρώπου έχει συνδεθεί με το λάδι που καίει στο λυχνάρι του, και είναι συχνή η φράση που συνοδεύει τους ετοιμοθάνατους: «σώθηκε το λαδάκι του». Συνηθίζεται να αλείφουν το νεκρό με κρασί και λαδί, δυο «καθαρτήρια» υγρά, και στο μέρος που ξεψύχησε ο νεκρός ανάβεται καντήλι με λάδι. Το νεκρικό προσκέφαλο σε πολλά μέρη της Ελλάδας γεμίζεται με κλαδιά και φύλλα ελιάς. Τέλος κατά την ταφή, ο πάπας σταυρώνει τρεις φόρες τον νεκρό με κρασί και λαδί, που προέρχεται από τη μεσαία κανδήλα του ναού. Η αναφορά στην προσφορά του λαδιού για συγχώρεση είναι πολύ συχνή στα μοιρολόγια.

Η ελιά και το λάδι στο χριστιανισμό Στην Παλαιά Διαθήκη, η «κατάκαρπος ελαία» αποτελεί συνήθη εικόνα σε πολλά χωρία της Άγιας Γραφής, η ελιά αναφέρεται περισσότερο από 170 φορές στην Βίβλο, και εκφράζει την αισιοδοξία για το μέλλον, την ευλογία και την χάρη της δωρεάς του θεού. Κλαδί ελιάς στέλνει ο Θεός με το περιστέρι στον Νώε. Η παρουσία του σήμαινε το τέλος του κακού, ήταν άγγελμα χαράς, αγαλλιάσεως, ειρήνης, σωτηρίας από τον κατακλυσμό αλλά και σύμβολο νίκης.

Για τους Εβραίους η ελιά ήταν σύμβολο ειρήνης και το λάδι της ήταν ιερό αφού με αυτό έχριζαν του βασιλείς και τους ιερείς ως αντιπροσώπους του Θεού, (κεχρισμένοι). Οι καρποί της Ελιάς ήταν άλλωστε ανάμεσα στα αγαθά που ο Θεός υποσχέθηκε πως θα δώσει στο λαό Ισραήλ όταν αυτός φτάσει στη Γη Χαναάν, τη Γη της Επαγγελίας.

Από την Αποστολική εποχή εισάγεται και χρησιμοποιείται το λάδι στην θεία λατρεία θεωρώντας το πάντοτε ως σύμβολο της πνευματικής δύναμης και της άφθονης παροχής στους πιστούς της χάριτος του Αγίου Πνεύματος και των δωρεών του Θεού. Ετυμολογικά, η λέξη “έλαιον” συνδέεται με την λέξη “έλεος” και έτσι καταγράφεται ένας μεγάλος αριθμός αναφορών στην σχέση των δυο αυτών λέξεων, ιδιαίτερα σε αγιολογικά κείμενα.. Το ελαιόλαδο συχνά το χρησιμοποιούσαν κατά την χριστιανική δοξασία, οι άγιοι ως «θαυματουργό» φάρμακο και μ’ αυτό θεράπευαν ασθένειες που οι γιατροί αδυνατούσαν να θεραπεύσουν.

Στα νεώτερα χρόνια το καλύτερο λάδι για θεραπευτικούς σκοπούς θεωρήθηκε αυτό ακριβώς που προέρχονταν από τους ναούς. Θεωρήθηκε θαυματουργό από τους πιστούς, ενώ συχνά το αποκτούσαν βουτώντας κομμάτια από βαμβάκι στα καντήλια που φώτιζαν τις εικόνες των αγίων. Το αγιασμένο από την εκκλησία λάδι θεωρείται από τους πιστούς φυλαχτό και βοήθεια για κάθε δύσκολη στιγμή.

Η επίσημη ορθόδοξη εκκλησία χρησιμοποιεί το ελαιόλαδο σε τρία μυστήρια, το βάπτισμα, το χρίσμα και το ευχέλαιο. Στο μυστήριο του βαφτίσματος το έλαιον είναι το υλικό εκείνο που μεταφέρει τη χάρη του Θεού στο βαπτιζόμενο μέλος της εκκλησίας. Σύμφωνα με την χριστιανική πίστη το βάπτισμα συμβολίζει τον θάνατο και την αναγέννηση μαζί. Το έλαιον εξορκίζει από τον κατηχούμενο και εισερχόμενο στη χριστιανική θρησκεία το κακό και τον θεραπεύει από τις πληγές της αμαρτίας. Ο βαπτιζόμενος γίνεται αθλητής της Εκκλησίας και το σώμα του πρέπει να αλειφτεί με έλαιον για να αγωνισθεί.

Αμέσως μετά το βάπτισμα γίνεται το μυστήριο του χρίσματος Αμέσως μετά το βάπτισμα γίνεται το μυστήριο του χρίσματος .Ο ιερέας αλείφει όλα τα μέλη του σώματος του βαπτιζομένου, το κεφάλι, τα πλευρά, τα χέρια, τα αφτιά, τα πόδια, το στόμα με το Άγιο Μύρο και λέει: “Σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου. Αμήν.”Το Άγιο Μύρο είναι ένα μείγμα λαδιού και 57 διαφορετικών φαρμακευτικών φυτών και αρωματικών ουσιών, τα οποία συμβολίζουν τα πολλά χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος.

Τέλος για την τέλεση του μυστηρίου του Ευχελαίου τοποθετείται πάνω σε κάποιο τραπέζι το ευαγγέλιο, μικρή εικόνα του Χριστού, κανδήλα αναμμένη και δοχείο με αλεύρι, μέσα στο οποίο ανάβονται επτά κεριά. Η κανδήλα πρέπει να είναι καθαρή και μέσα τοποθετείται αγνό λάδι, ένδειξη καθαρής και ολοπρόθυμης προσφοράς στον Θεό. Γι’ αυτό και ο καλός Σαμαρείτης στην ομώνυμη παραβολή, περιποιείται στοργικά τον τραυματία ρίχνοντας στις πληγές του λάδι και κρασί. Το λάδι, μετά τις ευχές των ιερέων, δεν είναι πια κοινό λάδι. Στο τέλος της ακολουθίας γίνεται η χρίση με το αγιασμένο έλαιο.

Στη χριστιανική Εκκλησία η συμβολική χρήση του λαδιού κατέχει σημαντική θέση και στις δευτερεύουσες άλλα συχνές μαγικοθρησκευτικές χρήσεις. Έτσι κατά τη θεμελίωση ναού τοποθετείται αναμμένη καντήλα γεμάτη με λάδι στο σημείο της Αγίας τράπεζας και σκεπάζεται με πέτρα και χώμα, «για να καίει το καντήλι μέχρι να στέκει η εκκλησιά». Κοντά της τοποθετούν τα ονόματα των πιστών για υπόμνηση αιώνιας συγχώρεσης.

Επίσης η καθημερινή πρακτική στους χριστιανικούς ναούς επιβάλλει τη χρήση του ελαιολάδου ως μέσου φωτισμού. Η ακοίμητη καντήλα που καίει στην Αγία Τράπεζα, το άναμμα των καντηλιών στο ναό, η μέριμνα για το λαδοκάντηλο, που καίει στο εικονοστάσι του σπιτιού, στο νεκροταφείο ή στα εικονοστάσια, αποτελούν βασικές εκδηλώσεις της θρησκευτικής συμπεριφοράς του λαού.