Γιάκης Νικόλαος, RN, MSc, PhD (C) Ποιότητα ζωής ασθενών που πρόκειται να υποβληθούν σε αορτοστεφανιαία παράκαμψη Γιάκης Νικόλαος, RN, MSc, PhD (C) Μονάδα Aνάνηψης ΚΡΧ ΓΝΑ «Iπποκράτειο»

ποιoτητα ζωησ Η ποιότητα ζωής, ως πολυδιάστατη έννοια, έχει πλέον καθιερωθεί ως ένας σημαντικός δείκτης αξιολόγησης των παρεμβάσεων στο χώρο της υγείας. Η στεφανιαία νόσος θεωρείται σήμερα, ως η πρώτη και συνηθέστερη αιτία θανάτου διεθνώς με ποσοστό 30%. Η σημασία που αποδίδεται στην ποιότητα ζωής δεν είναι πρόσφατη, απασχόλησε την ανθρωπότητα πριν 2300 χρόνια στην αρχαία Ελλάδα και στον Αριστοτέλη που θεωρούσε ότι η ποιότητα ζωής ήταν η «ανεμπόδιστη επιδίωξη και επίτευξη έργου για την οποία προορίζεται κάθε άνθρωπος» και τη χαρακτήριζε ως «το πιο άριστο, το πιο ωραίο και το πιο ευχάριστο αγαθό» Η ποιότητα ζωής έχει καθιερωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία ως ένας από τους σημαντικότερους δείκτες για την αξιολόγηση των παρεμβάσεων στο χώρο της υγείας και κατ’ επέκταση στην αξιολόγηση των προσφερόμενων υπηρεσιών Αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία όταν αναφέρεται σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας. Μια τέτοια ομάδα είναι οι ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε αορτοστεφαμιαία παράκαμψη στα πλαίσια της φυσιολογικής εξέλιξης της νόσου.

σκοπoΣ Η παρούσα μελέτη είχε κύριο σκοπό μια πρώτη διερεύνηση της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητας ζωής των ασθενών πριν υποβληθούν σε αορτοστεφανιαία παράκαμψη

ΥΛΙΚΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Το υλικό της μελέτης αποτέλεσαν 31 ασθενείς που υποβλήθηκαν για πρώτη φορά σε χειρουργική επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης σε Καρδιοχειρουργική Κλινική Γενικού Νοσοκομείου των Αθηνών Όλοι οι ασθενείς που κλήθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα ενημερώθηκαν και έδωσαν την συγκατάθεση τους. Το εργαλείο συλλογής του δείγματος της μελέτης αποτέλεσε η επισκόπηση υγείας SF-36 (Short Form-36 Health Survey) με την οποία μπορούμε να μετρήσουμε την ποιότητα ζωής των ασθενών, το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς και την αυτοπεποίθηση τους. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν μετά την επέμβαση κατά τη διάρκεια της μετεγχειριτικής νοσηλείας τους.

Εργαλειο Συλλογησ Δειγματοσ Από τα πλέον γνωστά ψυχομετρικά όργανα είναι η επισκόπηση υγείας SF-36 (SF-36 health survey), που χρησιμοποιείται σε αρκετές χώρες. Στην Ελλάδα, η χρήση του SF-36 σε μελέτες ποιότητος ζωής του γενικού πληθυσμού ή ομάδων ασθενών είναι, μέχρι σήμερα, πολύ περιορισμένη. Περιλαμβάνει 36 ερωτήσεις, που κατηγοριοποιούνται σε οκτώ θεματικές κλίμακες μέτρησης, αποτελούμενες από 2-10 ερωτήσεις η καθεμιά και οι οποίες αντιπροσωπεύουν της συχνότερα μετρούμενες διαστάσεις υγείας, στα γνωστότερα όργανα μέτρησης.

Εργαλειο Συλλογησ Δειγματοσ Συγκεκριμένα, οι οχτώ κλίμακες μέτρησης του SF-36είναι: Σωματική λειτουργικότητα, (Physical Functioning) με 10 ερωτήσεις, Ρόλος σωματικός, (Role Physical), με 4 ερωτήσεις, Σωματικός πόνος, (Bodily Pain), με 2 ερωτήσεις, Γενική υγεία, (General Health), με 5 ερωτήσεις Ζωτικότητα, (Vitality), με 4 ερωτήσεις, Κοινωνική λειτουργικότητα, (Social Functioning), με 2 ερωτήσεις, Ρόλος συναισθηματικός, (Role Emotional), με 3 ερωτήσεις και Ψυχική υγεία, ΨΥ (Mental Health)με 5 ερωτήσεις

στατιστική ανaλυση Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS version 19. Τα περιγραφικά αποτελέσματα παρουσιάζονται με βάση τις μέσες τιμές και τη σταθερά απόκλιση Για τα ποιοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία Χ2.

δημογραφικά στοιχεία % Ν Φύλλο Άνδρας 87,10 27 Εκπαίδευση Βασική Εκπαίδευση  79,31% 23 Γυναίκα 12,90 4 Μεταλυκειακή εκπαίδευση 13,79% Ηλικία 66,00 (+/- 20) Πτυχίο ΤΕΙ 3,45% 1 Οικογενειακή κατασταη Ανύπαντρος Πτυχίο ΑΕΙ Παντρεμένος  80,64% 25 Χώρος εργασίας Άνεργος  10,34% 3 Χωρισμένος 3,23% Αυτοαπασχολούμενος Χήρος     Δημόσιος Τομέας  6,88% 2 Παιδιά Ναι 92,30% 24 Ιδιωτικός Τομέας Όχι 7,70% Συνταξιούχος 62,01%% 18 Το 87,10% του δείγματος μας ήταν άντρες, η μέση ηλικία ήταν 66 ετών +/- 20 έτη, το 80,64% ήταν παντρεμένοι και είχαν παιδιά. Το 79,31% είχε τελειώσει την βασική εκπαίδευση και ήταν συνταξιούχοι.

Γενικά, θα λέγατε ότι η υγεία σας είναι: Γενικά, θα λέγατε ότι η υγεία σας είναι:  Άριστη Πολύ Kαλή Καλή Μέτρια Κακή 35,48% - (11) 29,04% - 9 Σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν, γενικά πώς θα αξιολογούσατε την υγεία σας τώρα; Το 35,48% των ερωτηθέντων απάντησε πως γενικά η υγεία του είναι πολύ καλή ή καλή, ενώ σε σύγκριση με ένα χρόνο αξιολογεί την την υγεία του τώρα περίπου στην ίδια κατάσταση το 45,17% αυτών που ερωτήθηκαν. Πολύ καλύτερη τώρα απ’ ότι ένα χρόνο πριν Κάπως καλύτερη τώρα απ’ ότι ένα χρόνο πριν Περίπου η ίδια όπως ένα χρόνο πριν Κάπως χειρότερη τώρα απ’ ότι ένα χρόνο πριν Πολύ χειρότερη τώρα απ’ ότι ένα χρόνο πριν 12,90% - 4 45,17% - (14) 32,26% - (10) 9,67% - 3

Η τωρινή κατάσταση της υγείας σας, σας περιορίζει σε αυτές τις δραστηριότητες;  Εάν ναι,  πόσο; α/α Ναί, με περιορίζει Πολύ Ναί, με περιορίζει Λίγο Οχι, δεν με περιορίζει Καθόλου 1 Σε έντονες δραστηριότητες όπως το τρέξιμο, το σήκωμα βαριών αντικειμένων, ή η συμμετοχή σε επίπονα σπορ 37.04% - 10 48,15% - 13 14,81% - 4 2 Σε μέτριας έντασης δραστηριότητες, όπως η μετακίνηση ενός τραπεζιού, το σπρώξιμο μιας ηλεκτρικής σκούπας, το κολύμπι ή όταν παίζετε ρακέτες στην παραλία 26,92% - 7 38,45% - 10 34,63% - 9 3 Όταν σηκώνετε ή μεταφέρετε ψώνια από την αγορά 14,28% - 4 28,57% - 8 57,15% - 16 4 Όταν ανεβαίνετε μερικές σειρές από σκαλοπάτια 26,67% - 8 33.33% - 10 40,00% - 12 5 Όταν ανεβαίνετε μια σειρά από σκαλοπάτια. 20,69% - 6 27,58% - 8 51,73% - 15 6 Στο λύγισμα του σώματος, στο γονάτισμα ή στο σκύψιμο 23,33% - 7 10,00% - 3 66,67% - 20 7 Όταν περπατάτε πάνω από ένα χιλιόμετρο. 37,93% - 11 10,34% - 3 8 Όταν περπατάτε μερικές εκατοντάδες μέτρα 26,93% - 7 23,07% - 6 50,00% - 13 9 Όταν περπατάτε εκατό μέτρα 17,86% - 5 64,28% - 18 10 Όταν κάνετε μπάνιο ή όταν ντύνεστε. 6,67% - 2 16,67% - 5 76,66% - 23 Από αυτούς που απάντησαν στο ερώτημα :Η τωρινή κατάσταση της υγείας σας, σας περιορίζει σε αυτές τις δραστηριότητες;  Εάν ναι,  πόσο; Η πλειοψηφία δήλωσε πως οι έντονες, η μέτριας έντασης δραστηριότητες και το περπάτημα πάνω από ένα χιλιόμετρο τους περιορίζει λίγο. Αντίθετα όταν σηκώνετε ή μεταφέρει ψώνια, ανεβαίνει μερικές σειρές ή μια σειρά από σκαλοπάτια ή όταν λυγίζει το σώμα ή σκύβει καθώς και το περπάτημα δεν το περιορίζει καθόλου.

Τις περισσότερες φορές Τις τελευταίες 4 εβδομάδες, πόσο συχνά είχατε κάποια από τα παρακάτω προβλήματα στη δουλειά σας ή σε άλλες συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες ως αποτέλεσμα της κατάστασης της σωματικής σας υγείας; α/α Συνεχώς Τις περισσότερες φορές Μερικές φορές Λίγες φορές Καθόλου 1 Μειώσατε το χρόνο που συνήθως αφιερώνετε στη δουλειά ή σε άλλες δραστηριότητες 3,23% 29,03% 9 32,25% 10 19,36% 6 16,13% 5 2 Καταφέρατε λιγότερα από όσα θα θέλατε. 6.67% 20,00% 23,33% 7 36,67% 11 13,33% 4 3 Περιορίσατε το είδος δουλειάς ή άλλων δραστηριοτήτων σας 10,00% 43,33% 13 Δυσκολευτήκατε να επιτελέσετε την εργασία ή άλλες δραστηριότητές σας 6,67% 30,00% 26,67% 8 16,67% Το 30,00% των συμμετεχόντων δυσκολεύτηκε τις περισσότερες φορές να επιτελέσει την εργασία του ή άλλες δραστηριότητές, ενώ μερικές φορές το 32,25% μείωσε το χρόνο που συνήθως αφιερώνετε στη δουλειά του ή σε άλλες δραστηριότητες, το 43,33% περιόρισε το είδος δουλειάς του και μόνο το 36,67% κατάφερε λιγότερα από όσα θα ήθελε.

Τις περισσότερες φορές Κάνατε λιγότερα από όσα θα θέλατε. Τις τελευταίες 4 εβδομάδες, πόσο συχνά είχατε κάποια από τα παρακάτω προβλήματα στη δουλειά σας ή σε άλλες συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες ως αποτέλεσμα οποιουδήποτε συναισθηματικού προβλήματος (όπως επειδή νιώσατε μελαγχολία ή άγχος); α/ α Συνεχώς Τις περισσότερες φορές Μερικές φορές Λίγες φορές Καθόλου 1 Μειώσατε το χρόνο  που συνήθως αφιερώνετε στη δουλειά ή σε άλλες δραστηριότητες 13,33% 4 23,34% 7 30,00% 9 20,00% 6 2 Κάνατε λιγότερα από όσα θα θέλατε. 10,00% 3 26,67% 8 Κάνατε τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες λιγότερο προσεκτικά απ’ ότι συνήθως 3,44% 10,34% 34,48% 10 24,13% 27,58% Δυσκολευτήκατε να επιτελέσετε την εργασία ή άλλες δραστηριότητές σας (για παράδειγμα, καταβάλατε μεγαλύτερη προσπάθεια) 3,57% 14,28% 25,00% 35,72% 21,43% Τις τελευταίες 4 εβδομάδες το 30% αυτών που απάντησαν στο ερώτημα, δήλωσε πως μείωσε τον χρόνο που συνήθως αφιέρωνε στη δουλειά και έκανε λιγότερα λίγες φορές. Επίσης λίγες φορές το 35,72% δήλωσε πως δυσκολεύτηκε να επιτελέσει την εργασία του ή άλλες δραστηριότητες. Το 34,48% δήλωσε πως τις περισσότερες φορές έκανε την δουλειά του λιγότερο προσεκτικά από ότι συνήθως.

Πόσο σωματικό πόνο νιώσατε τις τελευταίες 4 εβδομάδες; Τις τελευταίες 4 εβδομάδες, σε ποιο βαθμό επηρέασε η κατάσταση της σωματικής σας υγείας ή τα συναισθηματικά σας προβλήματα τις συνηθισμένες κοινωνικές σας δραστηριότητες με την οικογένεια, τους φίλους, τους γείτονές σας ή με άλλες κοινωνικές ομάδες; Καθόλου Ελάχιστα Μέτρια Σε μεγάλο βαθμό Υπερβολικά 29,03% - 9 3,22% - 1 45,17% - 14 22,58% - 7 0,00% - 0 !4 από τα 31 άτομα που απάντησαν στην ερώτηση δήλωσαν πως οι κοινωνικές τους δραστηριότητες επηρεάστηκαν σε μέτριο βαθμό από την σωματική τους κατάσταση ή τα συναισθηματικά τους προβλήματα και το 39,28% ένιωσε μέτριο πόνο τις τελευταίες 4 εβδομάδες. Πόσο σωματικό πόνο νιώσατε τις τελευταίες 4 εβδομάδες; Καθόλου Πολύ ήπιο Ήπιο Μέτριο Έντονο Πολύ έντονο 10,72% - 3 14,28% - 4 39,28% - 11 21,43% - 6 3,57% - 1

Οι παρακάτω ερωτήσεις αναφέρονται στο πως αισθανόσαστε και στο πως τα πράγματα πήγαιναν με σας τις τελευταίες 4 εβδομάδες. α/α Συνεχώς Τις περισσότερες φορές Μερικές φορές Λίγες φορές Καθόλου 1 Αισθανόσασταν γεμάτος/γεμάτη ζωντάνια; 12,91% 4 19,35% 6 29,03% 9 32,25% 10 6,46% 2 Είχατε πολύ εκνευρισμό 9,67% 3 22,58% 7 35,49% 11 Αισθανόσασταν τόσο πολύ πεσμένος/πεσμένη ψυχολογικά, που τίποτε δεν μπορούσε να σας φτιάξει το κέφι; 6,67% 16,66% 5 20,00% 26,67% 8 30,00% Αισθανόσασταν ηρεμία και γαλήνη; 10,72% 53,57% 15 17,85% 7,14% Είχατε πολλή ενεργητικότητα; 33,33% Αισθανόσασταν κακοκεφιά και μελαγχολία; 35,71% Αισθανόσασταν εξάντληση; 14,28% 28,57% 42,85% 12 Ήσασταν ευτυχισμένος/ ευτυχισμένη; 51,62% 16 12,90% 6,45% Αισθανόσασταν κούραση; 6,89% 31,04% 34,49% 20,69% 10 ασθενείς από τους 31 δήλωσαν πως λίγες φορές αισθάνονταν γεμάτοι ζωντάνια. Το 35,49% δεν είχε καθόλου εκνευρισμό ή δεν αισθάνονταν καθόλου πιεσμένο δήλωσε το 30%. Αντίθετα αισθάνονταν ηρεμία και γαλήνη τις περισσότερες φορές το 53,57% ενώ 1 στους 3 τις περισσότερες φορές είχε πολλή ενεργητικότητα. Τέλος το 35,71% αισθάνονταν λίγες φορές ή και καθόλου μελαγχολία, το 42,85% αισθάνονταν μερικές φορές εξάντληση, το 34,49% τις περισσότερες φορές κούραση και 51,62% τις περισσότερες φορές ήταν ευτυχισμένο.

Τις περισσότερες φορές Τις τελευταίες 4 εβδομάδες, πόσο επηρέασε ο πόνος τη συνηθισμένη εργασία σας (τόσο την εργασία έξω από το σπίτι όσο και μέσα σε αυτό); Καθόλου Λίγο Μέτρια Σε μεγάλο βαθμό Υπερβολικά 22,58% - 7 19,36% - 6 32,25% - 10 6,45% - 2 Τις τελευταίες 4 εβδομάδες ο πόνος επηρέασε μέτρια τη συνηθισμένη εργασία στο 32,25% των ερωτηθέντων και το 28,57% των συμμετεχόντων δήλωσε πως λίγες φορές επηρεάστηκε η κοινωνική δραστηριότητας τους λόγω της σωματικής υγείας ή αισθηματικών προβλημάτων. Τις τελευταίες 4 εβδομάδες, για πόσο χρονικό διάστημα επηρέασαν τις κοινωνικές σας δραστηριότητες (π.χ. επισκέψεις σε φίλους, συγγενείς κλπ.) η κατάσταση της σωματικής σας υγείας ή αισθηματικά σας προβλήματα; Συνεχώς Τις περισσότερες φορές Μερικές φορές Λίγες φορές Καθόλου 7,15% - 2 25,00% - 7 21,43% - 6 28,57% - 8 17,85% - 5

Πόσο ΑΛΗΘΙΝΕΣ ή ΨΕΥΔΕΙΣ είναι οι παρακάτω προτάσεις στη δική σας περίπτωση; α/α Εντελώς Αλήθεια Τις περισσότερες φορές αλήθεια Δεν ξέρω Τις περισσότερες φορές ψέμα ψέμα 1 Μου φαίνεται ότι αρρωσταίνω λίγο ευκολότερα από άλλους ανθρώπους. 3,70% 11,12% 3 37,03% 10 14,81% 4 33,34% 9 2 Είμαι τόσο υγιής όσο όλοι οι γνωστοί μου 29,61% 8 18,58% 5 3.70% Περιμένω ότι η υγεία μου θα χειροτερεύσει. 7,40% 40,73% 11 25,92% 7 Η υγεία μου είναι εξαιρετική 7,15% 14,29% 53,57% 15 17,85% 7,14% Στο ερώτημα «Πόσο ΑΛΗΘΙΝΕΣ ή ΨΕΥΔΕΙΣ είναι οι παρακάτω προτάσεις στη δική σας περίπτωση;» η πλειοψηφία απάντησε σε όλα τα ερωτήματα δεν ξέρω.

Συζήτηση Ελάχιστες μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία αξιολογούν την ποιότητα ζωής των ασθενών που πρόκειται να υποβληθούν σε αορτοστεφανιαία παράκαμψη, όσες υπάρχουν αναφέρονται στον γενικό πληθυσμό με στεφανιαία νόσο. Όσες αναφέρονται σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε καρδιοχειρουργική επέμβαση αναφέρονται σε ομάδες ασθενών με προγράμματα παρεμβάσεις, όπως φυσικοθεραπείας κ.α. Μελέτη όπου συμμετείχαν 150 ασθενείς εκ των οποίων το 64% ήταν άντρες φαίνεται ότι η σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής των ασθενών επηρεάζεται σημαντικά με την εκδήλωση ενός καρδιαγγειακού νοσήματος αφού συνολικά 58.19 (SD = 19.75) και ανά κλίμακα του SF-36 βρέθηκαν χαμηλές μέσες τιμές. Περισσότερο φαίνεται να επηρεάζεται αρνητικά η ποιότητα ζωής των ασθενών από τον σωματικό πόνο που νιώθουν, 50.02 (SD = 29.85), ενώ λιγότεροι φαίνεται να είναι οι περιορισμοί των δραστηριοτήτων των ασθενών λόγω συναισθηματικών προβλημάτων 67.00 (SD = 30.57). Γ. Βεσκούκη, Ι.Ρίζου, Γ .Γαλλιού, Ποότητα Ζωής Ασθενών με Καρδιαγγειακά Νοσήματα  (Πιλοτική Έρευνα) Επιστημονικά Χρονικά, 70-75: http://www.tzaneio.gr/epistimoniko/p11-2-5.pdf

Συζήτηση Σε έρευνα όπου μελετήθηκε η ποιότητα ζωής ηλικιωμένων ασθενών με στεφανιαία νόσο, βρέθηκε αρκετά χαμηλό επίπεδο (ΜΤ=51,50 vs 66,96 και 69,35) στη διάσταση του συναισθηματικού ρόλου, ενώ στο σωματικό πόνο βρέθηκε αρκετά υψηλό (ΜΤ=72,23 vs 62,03 και 60,69). Σε σχέση με την ποιότητα ζωής των ασθενών, μέσα από τις αντιλήψεις των ιδίων και των συγγενών τους, φαίνεται ότι οι δύο ομάδες (Έλληνες και Τούρκοι ασθενείς) συμφώνησαν στο επίπεδο της ποιότητας ζωής ότι ήταν ικανοποιητικό. Οι συγγενείς ανέφεραν ελαφρώς υψηλότερο επίπεδο Ποιότητας Ζωής στο ρόλο της σωματικής λειτουργικότητας και συναισθηματικό από τους ασθενείς, ενώ στη γενική και ψυχική υγεία ανέφεραν χαμηλότερο (P<0,05). Μαρία Δημητρίου, Ποιότητα Ζωής Ηλικιωμένων Ασθενών Με Στεφανιαία Νόσο στην Κύπρο (Διδακτορική Διατριβή), http://ktisis.cut.ac.cy/bitstream/10488/6947/1/PhD%20Maria%20Demetriou_.pdf

συμπέρασμα Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης είναι ουσιαστικά μια επιβεβαίωση όσων ήδη γνωρίζουν οι επαγγελματίες υγείας αναφορικά με την επίδραση ενός καρδιαγγειακού νοσήματος στην ποιότητα ζωής των ασθενών. Με βάση τα ευρήματα της παρούσας μελέτης περισσότερο απ’ όλα φαίνεται να επηρεάζεται αρνητικά η ποιότητα ζωής από τον σωματικό πόνο, ο οποίος επηρεάζει και τις καθημερινές δραστηριότητες τους ανάλογα. Λίγοι φαίνεται να είναι οι περιορισμοί των ρόλων των ασθενών, κυρίως στις κοινωνικές δραστηριότητες, λόγω των συναισθηματικών προβλημάτων. Το δείγμα της μελέτης εάν ήταν μεγαλύτερο πιθανών να είχε διαφορετικά αποτελέσματα. Ενδιαφέρον θα έχει στο μέλλον να δούμε οι ίδιοι ασθενείς, μετά την χειρουργική αποκατάσταση της υγείας του, με το ίδιο ερωτηματολόγιο ποια θα είναι η ποιότητα ζωής τους.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας !!!! giakisnikos@gmail.com 6947522830