Οι οικονομικές εξελίξεις στον 20ό αιώνα

1. Το Αγροτικό ζήτημα Μέχρι το 19ο αιώνα Βιομηχανική Επανάσταση Κυριαρχία του αγροτικού τομέα στην οικονομία (παραγωγικά, κοινωνικά) Ευρώπη («Δυτικός κόσμος»): υποχώρηση της αγροτικής κυριαρχίας Ελλάδα: αργοί ρυθμοί, «μεσογειακοί» Κατοχή γης: έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας και κύρους ανάγκη για αγροτική μεταρρύθμιση

Η διανομή των «εθνικών γαιών» και το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας στην Ελλάδα Πρόβλημα έγγειας ιδιοκτησίας Δεν γνώρισε εντάσεις όπως στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια Προοδευτική διανομή εθνικών γαιών από 1821-1828 πλήθος μικρών ιδιοκτησιών Λίγα τσιφλίκια σε Αττική και Εύβοια

Διεύρυνση Ελλάδας: 1864 (Επτάνησα), 1881 (Άρτα, Θεσσαλία) Εμφανίζεται το πρόβλημα της μεγάλης ιδιοκτησίας Οι Έλληνες του εξωτερικού: Αγόρασαν τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας Διατήρησαν το θεσμό των κολίγων Άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν (επιβολή υψηλών δασμών στο εισαγόμενο σιτάρι, τεχνητές ελλείψεις) υψηλότερες τιμές για το εγχώριο σιτάρι

Νομοθετικές προσπάθειες αντιμετώπισης των πρακτικών των τσιφλικάδων 1907 Τέλος Βαλκανικών Πολέμων 1913 Ψήφιση νόμων για απαλλοτριώσεις και διανομή γης σε ακτήμονες Η εφαρμογή των νόμων αποδείχτηκε δύσκολη υπόθεση Τριβές που προκάλεσαν συγκρούσεις Κιλελέρ (1910) Πιο περίπλοκο το ζήτημα γαιοκτησίας: στα νέα όρια της χώρας περιλαμβάνονταν πλέον και μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες

Ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης και οι στόχοι της Χρόνια Α’ΠΠ και Εθνικού Διχασμού Ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου, Θεσσαλονίκη (1917) Στήριξη και πολλαπλασιασμός των ελλήνων ιδιοκτητών Αποκατάσταση προσφύγων Πρόληψη κοινωνικών εντάσεων Απαλλοτρίωση μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών Ανάγκη αποκατάστασης προσφύγων 1917 Στόχοι Μετά τον Α’ ΠΠ

Αποτελέσματα μεταρρυθμίσεων Αναδιανομή γης Αποτελέσματα Ποσοστά: -Μακεδονία: 85% -Θεσσαλία: 68% -Σύνολο χώρας: 40% Η αγροτική μεταρρύθμιση οδήγησε τη χώρα σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας Νέα προβλήματα: οι μικροκαλλιεργητές θύματα εμπόρων δυσκολία στην εμπορευματοποίηση παραγωγής

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος Τέλη του 19ου αιώνα Λόγοι καθυστέρησης Υπήρχαν μικρές σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις που είχαν μικρή πολιτική και κοινωνική επιρροή Απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων Έλλειψη σταθερού εργατικού δυναμικού, καθώς σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού: i) προερχόταν από το εξωτερικό ii) έλληνες εργάτες βραχυχρόνιας απασχόλησης Σταθερότερο εργατικό δυναμκό στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις (Λαύριο) Ιδεολογικός τομέας: Μεγάλη Ιδέα εμπόδιο στη διάδοση ιδεών με ταξικό περιεχόμενο

Πόλη – «σημείο αναφοράς» για το εργατικό κίνημα Κατάσταση εργατικού κινήματος μετά του Βαλκανικού Πολέμους - Φεντερασιόν Ενσωμάτωση Θεσσαλονίκης Φεντερασιόν Πόλη – «σημείο αναφοράς» για το εργατικό κίνημα Πολυεθνική εργατική οργάνωση Δίαυλος για τη διάδοση εργατικής και σοσιαλιστικής ιδεολογίας στη χώρα

Κατά τον Α’ΠΠ Προς το τέλος του Πολέμου (1918) Πιέσεις στην ελληνική κοινωνία Εμπλοκή σε διεθνείς υποθέσεις Αντίκτυπος Ρωσικής Επανάστασης Αποτέλεσμα: το σοσιαλιστικό κίνημα οδηγείται σε ταχύτατη ωρίμανση Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ, 1918) Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ, 1918)

3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-22 (Βενιζελισμός) Αρχή στον οικονομικό τομέα Στόχοι Βενιζελισμού Ελληνικό κράτος: μοχλός έκφρασης και ανάπτυξης του Ελληνισμού Ενσωμάτωση των εκτός συνόρων Ελληνισμού Ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση Να διεκδικήσει το ελληνικό κράτος τη θέση του στο σύγχρονο κόσμο Θεσμικός εκσυγχρονισμός θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο Προσήλωση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους

Συσπείρωσε γύρω του μια δραστήρια αστική τάξη, η οποία: Πλούτιζε σε όλη τη λεκάνη της Αν. Μεσογείου Φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει πολιτικά όπου άπλωνε τις οικονομικές της δραστηριότητες Απλωνόταν στα λιμάνια της Ν. Ρωσίας, στη λεκάνη του Δούναβη, στη Ρουμανία, στον Πόντο, στα μικρασιατικά παράλια, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη, την Αίγυπτο, το Σουδάν και την Αλεξάνδρεια. Προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ισχυρό εθνικό κέντρο, μια περιφερειακή δύναμη ικανή να προστατεύσει τα ελληνικά οικονομικά συμφέροντα Στη διαμόρφωση των ιδεών του ο Βενιζέλος

Πλεονασματικοί προϋπολογισμοί παρά τις στρατιωτικές δαπάνες Αποτέλεσμα προσπάθειας Πλεονασματικοί προϋπολογισμοί παρά τις στρατιωτικές δαπάνες 1911: έσοδα προϋπολογισμού=240.000.000 δρχ. έξοδα προϋπολογισμού=181.000.000δρχ.

Εθνική οικονομία 1910-Υπερπόντια μετανάστευση Εμφανείς πρόοδοι της εθνικής οικονομίας Αντιμετώπισε την αγροτική κρίση Εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις που δημιούργησε η σταφιδική κρίση Ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου μέσω των εμβασμάτων των μεταναστών

Αποτελέσματα Βαλκανικών πολέμων για την Ελλάδα Κέρδη της Ελλάδας Ενσωμάτωσε πλούσιες περιοχές (Ήπειρο, Δ. και Κεντρική Μακεδονία, νησιά του Αν. Αιγαίου, Κρήτη) Αύξησε τα εδάφη της κατά 70% και τον πληθυσμό κατά 80% Απέκτησε νέες οικονομικές προοπτικές Νεοαποκτηθέντα εδάφη: πεδινά και αρδευόμενα προοπτικές για αγροτική παραγωγή Η Ελλάδα ως υπολογίσιμη δύναμη πλέον, ενέπνεε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις αγορές Η χώρα ήταν έτοιμη να αφιερωθεί στο δύσκολο έργο της ενσωμάτωσης των νέων περιοχών όταν ξέσπασε ο Α’ΠΠ

4. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος Συμμετοχή της Ελλάδας Κάτω από δύσκολες συνθήκες: - Σύγκρουση Κωνσταντίνου – Βενιζέλου Εθνικός Διχασμός Άσκοπη και δαπανηρή επισράτευση του 1915 Δημιουργία κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας (Θεσσαλονίκη) Διάσπαση της χώρας σε δύο επικράτειες Συμμαχικός αποκλεισμός και συγκρούσεις

1917 Η Ελλαδα: Ενοποιείται υπό τον Ελ. Βενιζέλο με τη συμμαχική επέμβαση Εισέρχεται στον Α’ΠΠ με την Αντάντ Σύναψη ιδιόμορφου δανεισμού από τις συμμαχικές κυβερνήσεις (Γαλλία: 300.000.000 φράγκα, Μ. Βρετανία: 12.000.000 λίρες, Η.Π.Α.: 50.000.000) Τα ποσά χρησιμοποιήθηκαν ως κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος Αποτέλεσαν ένα είδος αποθέματος σε χρυσό και συνάλλαγμα που δεν βρισκόταν υπό τον έλεγχο της χώρας

Εκλογική ήττα Βενιζέλου Νίκη των φιλοβασιλικών κομμάτων Εκλογές Νοεμβρίου 1920 Αποτελέσματα Διχοτόμηση χαρτονομίσματος Εκλογική ήττα Βενιζέλου Νίκη των φιλοβασιλικών κομμάτων Επαναφορά του ανεπιθύμητου, για τους Συμμάχους, Κωνσταντίνου Οι Σύμμαχοι απέσυραν την κάλυψη χαρτονομίσματος Από το 1919 ο προϋπολογισμός έκλεινε με παθητικό Η Μικρασιατική εκστρατεία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο Το Μάρτιο του 1922 φθάνει σε οικονομικό αδιέξοδο Το αριστερό τμήμα του χαρτονομίσματος εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφομένης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου Πλεονεκτήματα Ελλάδας Έχει ομογενοποιηθεί εθνικά (οι μειονότητες αντιστοιχούν στο 7% του πληθυσμού) Έχει ολοκληρώσει την αγροτική μεταρρύθμιση Έχει προωθήσει την αστικοποίησή της: το 1/3 του πληθυσμού ζει σε αστικά κέντρα Έχει βελτιώσει τις υποδομές της και ακολουθεί αναπτυξιακή πολιτική Συγκέντρωση Ελλήνων στα πλαίσια του ελληνικού κράτους Εξάλειψη ελληνικού «κοσμοπολιτισμού» Οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους τις γνώσεις, τον πολιτισμό τους και διάθεση για εργασία

7. Οι μεγάλες επενδύσεις Συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής Επενδύσεις στην Αττική Ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδυσεις στις υποδομές της χώρας Η Αθήνα ξεπερνά το 1.000.000 σε πληθυσμό Δεν ήταν δυνατόν να υδροδοτείται από το Αδριάνειο Υδραγωγείο Αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ, 1925 κατασκευή του φράγματος και τεχνητής λίμνης Μαραθώνα Βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ: α) εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην Αθήνα, β) δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, με ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία

Υποδομές στην υπόλοιπη χώρα Γερμανικές εταιρείες: επενδύσεις στο τηλεφωνικό δίκτυο, στους δρόμους και στη διευθέτηση χειμάρρων Εγγειοβελτιωτικά έργα που οδήγησαν στην αύξηση των καλλιεργούμενων εδαφών

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος 1927 Αφορμή Αρμοδιότητες τράπεζας Τίθεται ζήτημα δημιουργίας κεντρικής τράπεζας Αίτημα στην ΚτΕ για παροχή δανείου Η διαχείριση των χρεών Η έκδοση χαρτονομίσματος Η ενιαία εφαρμογή κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής Ιδρύεται το 1927 και ένα χρόνο μετά ξεκινά τη λειτουργία της

Αποτελέσματα Πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα Στήριξε την έκδοση χαρτονομίσματος στα αποθέματά της σε χρυσό και συνάλλαγμα Εξασφάλισε τη μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος σε χρυσό Βελτίωσε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους Ενίσχυσε την εισρροή συναλλάγματος και τις επενδύσεις Επέτρεψε σημαντικές πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές πρωτοβουλίες της τελευταίας κυβέρνησης Βενιζέλου (1928-32) Η περίοδος κράτησε μέχρι το 1932, όταν έφθασε η διεθνής οικονομική κρίση στην Ελλάδα

9. Η κρίση του 1932 Η κρίση του 1932 Αποτελέσματα προσπαθειών για την αποτροπή της κρίσης Η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο οικονομικό μέλλον είχε αποκατασταθεί Οι πληγές έκλειναν και η φτώχεια περιοριζόταν Το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το μέλλον με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία Εξάντλησαν τα οικονομικά αποθέματα της χώρας Άνοιξη τιυ 1932: η κυβέρνηση ανέστειλε τη μετατρεψιμότητα του νομίσματος (υποτίμηση) και την εξυπηρέτηση των δανείων

Ο σκοπός του παρεμβατισμού ήταν η οικονομική αυτάρκεια της χώρας Οικονομικές συνέπειες Εγκαινιάστηκε μια περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα και στις εξωτερικές συναλλαγές Ο σκοπός του παρεμβατισμού ήταν η οικονομική αυτάρκεια της χώρας Η χώρα εισήλθε στο χώρο της κλειστής οικονομίας οι συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από γραφειοκρατικές διαδικασίες παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες.

Πολιτικές συνέπειες σε Ελλαδα και Ευρώπη Μέθοδος κλήριγκ Πολιτικές συνέπειες σε Ελλαδα και Ευρώπη Μέθοδος που εγκαινιάστηκε στο εξωτερικό εμπόριο Οι διεθνείς συναλλαγές γίνονταν με βάση διακρατικές συμφωνίες φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αξία των εξαγωγών Για μια χώρα όπως η Ελλάδα η διαδικασία αυτή, πέρα από αρνητικά είχε και θετικά στοιχεία Ανάδειξη και κυριαρχία ολοκληρωτικών καθεστώτων σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη Δεκαετία του 1930: όλο και περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη αποκτούσαν ολοκληρωτικά καθεστώτα 4 Αυγούστου 1936: ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε δικτατορία