ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Μορφολογική εξάσκηση Στόχος μας η ευαισθητοποίηση των παιδιών στη μορφολογική συγγένεια των λέξεων του προφορικού λόγου με παιχνίδια – αφήγηση ιστοριών - κουκλοθέατρο

Παιχνίδια με παράγωγα ουσιαστικά Μέσα σε ένα κουτί κάρτες με διάφορες εικόνες (π.χ. επαγγελμάτων, συνηθειών): Ζητάμε από τα παιδιά να επιλέξουν μια κάρτα στην τύχη και να μας την περιγράψουν Τι κάνει αυτός ο άνθρωπος; (π.χ. τραγουδάει) Και ποιος τραγουδάει; (π.χ. ο τραγουδιστής) Τι τραγουδάει (π.χ. ένα τραγούδι) Και πώς λέγεται η γυναίκα που τραγουδάει (π.χ. τραγουδίστρια) τραγουδιστής χορευτής ψαράς χτίστης

Πώς λέγεται ο άνθρωπος που πουλάει: Παιχνίδια με επαγγελματικά παράγωγα ουσιαστικά (δηλώνουν επάγγελμα σχετικό μ’ εκείνο που σημαίνει το πρωτότυπο) Πώς λέγεται ο άνθρωπος που πουλάει: Πώς θα πούμε τον άνθρωπο: Βασικά επιθήματα: -άς -ιάρης -άρης γάλα ψάρια σίδερα Που αγοράζει και πουλάει παλιά πράγματα Που έχει βάρκα Που έχει ταβέρνα

Παιχνίδια με ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα Σε ένα ζάρι τοποθετούμε από τις έξι πλευρές του έξι αντικείμενα. Ένα παιδί πετάει το ζάρι. Όποιο αντικείμενο τύχει μιμούμαστε την κίνηση που κάνουμε με αυτό το αντικείμενο Για βρείτε τι κάνω; Με τι το κάνω; ξύστρα ποτιστήρι κρεμάστρα πλυντήριο σφουγγαρίστρα σκουπίδια

Παιχνίδια με ρήματα παράγωγα από ουσιαστικά Σε ένα μουσαμά ή χαρτί μέτρου βάζουμε: διάφορα αντικείμενα εικόνες αντικειμένων Ένα παιδί πετάει το ζάρι σημαδεύοντας. Όποιο αντικείμενο πλησιάσει το ζάρι λέμε το όνομά του και τι κάνουμε με αυτό. (α΄ ενικό- α΄ πληθυντικό) βίδα καρφί σκούπα κλειδί φούσκα ζύμη πάγος μάγος

Ουσιαστικά παράγωγα από ουσιαστικά Αφίσες ή εικόνες με λαχανικά και φρούτα. Ζητάμε από τα παιδιά να τα ονοματίσουν και ρωτάμε: Ποιο δέντρο μας δίνει πορτοκάλια; (μήλα, αχλάδια, κεράσια, λεμόνι, μανταρίνι, ροδάκινα κ. ά) Ποιο φυτό μας δίνει κολοκύθια; (αγγούρια, ντομάτες κ.ά.) Ψεύτικο δέντρο και ψεύτικο φυτό– Βάζουμε τις εικόνες πάνω και το ονοματίζουμε- Κατάλληλο για ενικό πληθυντικό –αρίθμηση- διάκριση δέντρων φυτών και θάμνων

Επίθετα παράγωγα από ουσιαστικά (ύλη) Παρουσιάζουμε τα υλικά ή τα δείχνουμε σε εικόνες: Αντιστοιχίζουμε με πράγματα γύρω μας Το τραπεζάκι που είναι φτιαγμένο από ξύλο, πώς λέγεται; Η πόρτα της αυλής που είναι φτιαγμένη από σίδερο, πώς λέγεται; Τα τζάμια στα παράθυρα που είναι φτιαγμένα από γυαλί, πώς λέγονται; Τα παπούτσια του/της….. που είναι φτιαγμένα από δέρμα, πώς λέγονται; Η μπλούζα του/της…..που είναι φτιαγμένη από μαλλί, πώς λέγεται; Το φόρεμα της….που είναι φτιαγμένο από βελούδο, πώς λέγεται; Η σημαία μας που είναι φτιαγμένη από πανί, πώς λέγεται; Διαφοροποίηση των αντικειμένων για ευαισθητοποίηση: Στα γένη των επιθέτων Στον αριθμό των επιθέτων Παρόμοια δραστηριότητα και με το επίθημα – ένιος π.χ. λαστιχένιος, ασημένιος, σιδερένιος,

Ονόματα χωρών-περιοχών-πόλεων Εθνικά ή πατριδωνυμικά παράγωγα ουσιαστικά Δείχνουμε ένα μαγικό τρενάκι και μιλάμε για ένα συναρπαστικό παιγνίδι. Ξεδιπλώνουμε ένα χάρτη της Ελλάδας. Ξεκινάμε από την Κρήτη (Κρητικούς). Δείχνουμε τις μεγάλες πόλεις (Ηρακλειώτες…)- Φωτογραφίες- Μουσική Προχωράμε σε άλλες περιοχές- γεωγραφικά διαμερίσματα ή πόλεις (π.χ. πώς να λέγονται άραγε οι κάτοικοι της Αθήνας ή άλλων πόλεων) Δείχνουμε ένα μεγαλύτερο μαγικό τρένο για πιο μακρινά ταξίδια. Ξεδιπλώνουμε ένα χάρτη της γης. Πηγαίνουμε σε διάφορα κράτη. Δείχνουμε γειτονικά κράτη αλλά και μεγάλες χώρες ή ηπείρους (πώς λεγόμαστε εμείς που είμαστε από την Ελλάδα………..)

Δραστηριότητα (Σταυρακάκη,2006) Φτιάχνουμε κορδέλες από χαρτί γκοφρέ διάφορων χρωμάτων (κόκκινο, κίτρινο, πράσινο και μπλε) Τις σκορπίζουμε στο πάτωμα- κάθε παιδί παίρνει μία Ρίχνουμε στο πάτωμα 4 φόδρες (πράσινη-Αμερική, μπλε- Ελλάδα, κίτρινη- Κίνα, κόκκινη –Αφρική, τα δείχνουμε στο χάρτη) Όσοι έχουν αντίστοιχο χρώμα είναι Αμερικανοί- Έλληνες- Κινέζοι- Αφρικανοί Βάζουμε μουσική και τα παιδιά κινούνται ελεύθερα στο χώρο Όταν σταματήσει ζητάμε από τα παιδιά να πάνε στα μέρη τους (π.χ. λέμε στην κόκκινη ομάδα να πάει στο μέρος τους κι εκεί λένε τα εξής: «Είμαστε Αφρικανοί και ήρθαμε από την Αφρική»)

Υποκοριστικά (π.χ. μολύβι- μολυβάκι) Παρουσιάζουμε ζευγάρια ίδιων εικόνων σε διαφορετικό μέγεθος και ζητάμε πώς θα πουν τη μικρή εικόνα (π.χ. μολύβι- μολυβάκι) Άλλα υποκοριστικά: λαγός- λαγουδάκι, βασιλιάς- βασιλόπουλο (βασιλοπούλα), βάρκα- βαρκούλα, αβγό- αβγουλάκι, αδελφός- αδελφούλης, πεταλούδα- πεταλουδίτσα) Προτρέπουμε τα παιδιά να πουν διάφορα μικρά αντικείμενα Τα βασικότερα υποκοριστικά επιθήματα -άκι -ουδάκι –όπουλο (-οπούλα) -ούλα -ουλάκι -ούλης -ίτσα

Υποκοριστικά (Σταυρακάκη, 2006) Εικόνες από κάποια ζώα με τα μικρά τους (αποκριάτικος χορός- η μαμά πάει με το μικρό της) (π.χ. αρκούδα- αρκουδάκι, αγελάδα-αγελαδίτσα) Προτείνουμε στα παιδιά να επιλέξουν κάποια ζωάκια και να φτιάξουμε μια ιστορία. Φροντίζουμε να χρησιμοποιούν κυρίως υποκοριστικά Στο τέλος: «Όταν θα πάω κυρά μου στο παζάρι» Καθόμαστε σε κύκλο και δίνουμε τη μπάλα σε ένα παιδί. Λέμε το όνομά μας και το υποκοριστικό μας

Μεγεθυντικά Παρουσιάζουμε μία εικόνα σε κανονικό μέγεθος. Στη συνέχεια δείχνουμε μια μεγαλύτερη εικόνα και ζητάμε να βρουν πώς μπορούν να την πουν (π.χ. ψάρι – ψαρούκλα, σκύλος- σκύλαρος, κολοκύθι- κολοκύθα**, φέτα- φετάρα, κεφάλι- κεφάλας, χέρι- χεράκλα) Μεγεθυντικός φακός (ονομασία αντικειμένων πριν και μετά) Τα βασικότερα μεγεθυντικά επιθήματα -α -άκλα –άρα -αρος -άς (-ας) - ούκλα

Μεγεθυντικά- Υποκοριστικά Το παιχνίδι του γίγαντα και του νάνου. Παιχνίδια με τα μέλη του σώματος Δραστηριότητα (Σταυρακάκη, 2006) Σκορπισμένα τα παιδιά στο χώρο κινούνται ελεύθερα. Όταν τους λέμε το υποκοριστικό μιας λέξης θα σταματούν και θα μαζεύονται για να γίνουν όσο πιο μικρά μπορούν. Όταν τους λέμε το μεγεθυντικό μιας λέξης θα σταματούν και θα τεντώνονται για να μεγαλώσουν όσο το δυνατόν περισσότερο

Υποκοριστικά -Μεγεθυντικά Δύο εικόνες (ο κύριος Νάνος και ο κύριος Γίγαντας) Ρωτάμε τα παιδιά τα εξής: Πώς ήταν αυτός ο νάνος (ο γίγαντας); (ονομασία μελών σώματος) Πού λέτε να ζούσε ο κ. Νάνος (ο κ. Γίγαντας) ; Πώς λέτε να είναι το σπιτάκι του (η σπιταρόνα του) ; Πώς λέτε να είναι τα έπιπλα που είχε στο σπιτάκι του (στη σπιταρόνα του) ; Είχε και μια γυναίκα, πώς λέτε να την έλεγαν; Είχε κι ένα μικρό παιδί, πώς να το έλεγαν άραγε; Ενώνουμε τις δύο ιστορίες και σχηματίζουμε μία ιστορία αφήνοντας τα παιδιά να την εμπλουτίσουν στο τέλος

Παθητική σύνταξη Εικόνες σε κάρτες που παριστάνουν δραστηριότητες: Ένα παιδί που σκίζει ένα χαρτί Ένα παιδί που πλένει τα δόντια του Ένα παιδί που στολίζει το χριστουγεννιάτικο δέντρο Μια γυναίκα που σκουπίζει ένα σπίτι Έναν οικοδόμο που χτίζει ένα σπίτι Τι κάνει εδώ το παιδί; Τι παθαίνει εδώ το αντικείμενο;

Ονοματική κλίση: Ενικός και πληθυντικός αριθμός Κατά τη διάρκεια των ελεύθερων και οργανωμένων δραστηριοτήτων ζητάμε από τα παιδιά να πουν τον ενικό και πληθυντικό αριθμό κάποιων ουσιαστικών αντικειμένων που υπάρχουν στην τάξη Παιχνίδια με ψευδοουσιαστικά (αλλάζουμε κανονικές λέξεις με αλλαγή των φωνηέντων) σε προτασιακό πλαίσιο και ζητάμε αλλαγή αριθμού μαθητής- μηθατής κιθάρα- καθίρα λεμόνι- λομένι σελίδα- σιλέδα Ενίσχυση της βραχύχρονης μνήμης φωνολογικών πληροφοριών

Ρηματική κλίση Παιχνίδια με μιμήσεις Ψιθυρίζουμε σε ένα παιδί να κάνει μια μίμηση όταν του κάνουμε νόημα (σιδερώνει, μαγειρεύει, τρέχει, πλένει κτλ.). Ρωτάμε τα παιδιά. Τι λέτε να κάνει ο/η………..; Ακούγονται διάφορα ρήματα σε μελλ. χρόνους. Το παιδί κάνει τη μίμηση και ρωτάμε: Τι κάνει τώρα ο/η……….; Τα προτρέπουμε να κάνουμε την ίδια μίμηση όλοι μαζί. Τι κάνουμε τώρα όλοι μαζί………; Τι έκανε πριν ο/η……………; Σηκώνονται δύο παιδιά και κάνουν μια μίμηση. Τι λέτε να κάνουν; Τι κάνουν τώρα τα παιδιά…………….; Τι έκαναν πριν τα παιδιά……………; Προτρέπουμε τα δύο παιδιά να πουν τι έκαναν. Εναλλαγή ρόλων και ρημάτων

Ρηματική κλίση Στις ελεύθερες δραστηριότητες –ξεχωριστά τα παιδιά: Τι κάνατε χτες;- Τι λέτε να κάνουμε τώρα; Στο τέλος της μέρας: Τι θα κάνετε μετά;- Τι θα κάνετε αύριο; Παρατηρούμε κατά την ομιλία τους τη χρήση των χρόνων και τον αριθμό. Τους βάζουμε και άλλα πρόσωπα 1η κλιτική τάξη δένω – έδενα- έδεσα- θα δένω- θα δέσω δένομαι- δενόμουν(α)- δέθηκα- θα δένομαι- θα δεθώ 2η κλιτική τάξη αγαπ(ά)ω- αγαπούσα(αγάπαγα)- αγάπησα- θα αγαπ(ά)ω- θα αγαπήσω αγαπιέμαι- αγαπιόμουν(α)- αγαπήθηκα- θα αγαπιέμαι- θα αγαπηθώ

Κουκλοθέατρο (Σταυρακάκη, 2006) Οι ήρωες ζητούν τη βοήθεια των παιδιών Δασκάλα: Για πες μου Πιπίνο, σήμερα ο Αντρέας παίζει με τη μπάλα, πώς θα πούμε ότι έκανε το ίδιο ακριβώς πράγμα χτες; Πιπίνος: (χαμηλόφωνα) Παιδιά, χτες ο Αντρέας τι έκανε με τη μπάλα; (ακούγονται οι απόψεις των παιδιών). Κυρία, χτες ο Αντρέας έπαιζε με τη μπάλα. Δασκάλα: Πολύ σωστά Πιπίνο, χτες ο Αντρέας έπαιζε με τη μπάλα. Τώρα πες μου. Χτες η Μαρία πήγε στο γιατρό. Αύριο όμως η Μαρία θα κάνει το ίδιο πράγμα. Πώς θα το πούμε σωστά; Πιπίνος: Αύριο η Μαρία πήγε στο γιατρό. Σωστά το λέω παιδιά;………….Και πώς είναι το σωστό; Αύριο η Μαρία θα πάει στο γιατρό. …………………………………………………………………………………….. Δασκάλα: Εσύ τώρα ποτίζεις και κλαδεύεις τα λουλούδια της αυλής. Πώς θα πούμε ότι όλα τα παιδιά της τάξης κάνετε το ίδιο ; Πιπίνος: Εμείς τα παιδιά………….τα λουλούδια της αυλής. Αχ, τι πρέπει να πω τώρα;

Κλίση και παραγωγή Παιχνίδια με ζωάκια ή ενταγμένα σε κουκλοθέατρο: Αλλαγή του προσώπου των ρημάτων Καθαρίζω. Τα παιδιά τώρα… Ακούτε. Ο Νίκος τώρα δεν… Κουράζομαι. Εμείς τώρα….. Αλλαγή του χρόνου των ρημάτων (Κολυμπώ) Κολύμπησε. Εμείς τώρα……… (Έπαιξα) Έπαιξα. Τα γατάκια τώρα………. (Τρομάζει) Τρομάζουν. Χτες το πρωί ο Τάκης……….. Σχηματισμός παράγωγων λέξεων Φωνή. Ο Νίκος τώρα……… Ψάρι. Ο θείος μου είναι……… Αποκωδικοποίηση παράγωγων λέξεων Φασολάδα. Φτιάχτηκε από…… Δερμάτινο. Η ζώνη φτιάχτηκε από…………

Δεν παίζει σημασία η σειρά των συνθετικών Σύνθετες λέξεις Δραστηριότητες ζωγραφικής Τα παιδιά ζωγραφίζουν σχέδια με χρώματα- σύνθετες λέξεις Ρωτάμε να μας πουν τι ζωγράφισαν πρασινοκίτρινο καπέλο γαλαζοπράσινη μπλούζα ασπρόμαυρο γατάκι κιτρινόμαυρα παπούτσια κοκκινόασπρα λουλούδια κιτρινοκόκκινος παπαγάλος Παρατακτικά σύνθετα Δεν παίζει σημασία η σειρά των συνθετικών

Κουκλοθέατρο (Σταυρακάκη, 2006) Οι ήρωες ζητούν τη βοήθεια των παιδιών …………………………………………………. Παιδαγωγός: Έλα Αννούλα, πες μας τι έγινε μετά. Αννούλα: Ήρθε και η σειρά μου! Μπορείτε να φανταστείτε τι έγινε; Με ρώτησε πώς λένε αυτόν που έχει γαλανά μάτια. Ωχ! Τι ερώτηση ήταν αυτή; Άρχισα να ξύνω το κεφάλι μου. Προσπάθησα να σκεφτώ κάτι, αλλά δε μου ερχόταν τίποτα! Παιδαγωγός: Εσείς παιδιά ξέρετε πώς λέγεται αυτός που έχει γαλανά μάτια; (ακούγονται οι απόψεις των παιδιών) Αννούλα: (όταν ακουστεί το σωστό). Μπράβο, γαλανομάτης! Εγώ όμως δεν το σκέφτηκα. Όταν με είδαν ότι στενοχωρήθηκα μου είπαν να ξαναπάω και αύριο για να μου κάνουν άλλες ερωτήσεις, μπας και καταφέρω να κερδίσω το ποδήλατο. Γι’ αυτό θέλω να με βοηθήσετε. Μπορείτε να με βοηθήσετε; ………………………………………………………………………………

Σύνθετες λέξεις Ανάγνωση ιστοριών ή αυτοσχέδιες μικρές ιστορίες «Ήταν, κάποτε, ένα αγόρι, ο Πέτρος, που μπέρδευε τα χρώματα. Έβλεπε από μακριά μια βάρκα και δεν ήξερε αν ήταν κιτρινοπράσινη ή πρασινοκόκκινη. Έβλεπε το ξύλο του τραπεζιού και δεν ήξερε αν ήταν ασπρόμαυρο ή μαυροκίτρινο………………….». « Μια φορά κι έναν καιρό σε ένα μεγάλο δάσος ζούσε μια κοντόχοντρη αρκουδίτσα που ανεβοκατέβαινε στα μακρόστενα δέντρα κι έκοβε τα ξερόκλαδα. Τα κλαδιά αυτά τα πήγαινε στην αρκουδοφωλιά της για να φτιάξει ένα ξυλόσπιτο………..»

Κατηγορίες σύνθετων λέξεων Σύνθετα με σχέση παράταξης α) το δεύτερο συστατικό λέξη αγγουρ-ο-ντομάτα, ανοιγ-ο- κλείνω, αναβ-ο-σβήνω β) το δεύτερο συστατικό θέμα λαδ-ο-λέμον-ο, αλατ-ο- πίπερ-ο, ρυζ-ό-γαλ-ο Σύνθετα με σχέση εξάρτησης μαρουλ-ο-σαλάτα, χαρτ-ο-σακούλα, ντοματ-ο-χυμός ασχημ-ό-παπ-ο , νυχτ-ο-λούλουδ-ο, σπιρτ-ό-κουτο *****Εξωκεντρικά σύνθετα πονόδοντος, φιλόζωος, κοκκινομάλλης, καλόκαρδος, ξανθομάλλης, χτυποκάρδι κ.ά.

Σύνθετες λέξεις Δραστηριότητες και παιχνίδια διαχωρισμού και σχηματισμού συνθέτων Τα συνθετικά να αντιστοιχίζονται με αντικείμενα που διαχωρίζονται ή ενώνονται αντίστοιχα Στόχος μας είναι τα παιδιά να: αναγνωρίζουν τα επιμέρους συστατικά των συνθέτων αντιλαμβάνονται το δείκτη <Ο> της σύνθεσης αντιλαμβάνονται ότι τα επιμέρους συστατικά των συνθέτων όταν διαχωρίζονται προφέρονται ως ανεξάρτητες λέξεις Μη υπαρκτά σύνθετα

Εθνικός θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) http://hnc.ilsp.gr/ > Στατιστικά Ktori, M. et al.: GreekLex: A lexical database of Modern Greek. 22433 κρεαταγορά 10 1 0.4 22435 κρεατόπιτα 10 0 0.1 κρεοπωλείο 10 1 0.1 25625 γλυκοπατάτα 11 0 0 25626 γλυκόπικρος 11 1 0