Συγκίνηση και Νόηση Κολοτούρα Ιλιάνα 5/5/2015 Feldman Barrett, L., & Russell J. (1999). The structure of current affect: Controversies and emerging consensus. American Psychological Society, 8 (1), 10-14. Επέλεξα να ξεκινήσω τη παρουσίαση με αυτό το άρθρο, διότι τα άλλα δυο που ανέλαβα ως προς παρουσίαση είναι βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και αφορούν τις ενστάσεις του Russell ως προς τη θέση κυρίως για τη καθολικότητα των συγκινήσεων. Σ’ αντίθεση αυτό το άρθρο, παρουσιάζει εν συντομία μια πιο γενική και σχετικά πρόσφατη αντίληψη της δομής του θυμικού. Συγκίνηση και Νόηση Κολοτούρα Ιλιάνα 5/5/2015

Για να μην χαθούμε στους όρους…. Affect  Θυμικό Emotion  Συγκίνηση Sense  Αίσθηση Mood  Διάθεση Feeling  συναίσθημα, η αίσθηση (sensation) των σωματικών αλλαγών Πρώτα από όλα όμως για να μην χαοθούμε με την ορολογία και έχουμε αμφιβολίες ή απορίες τι εννοεί εδώ ο ποιητής, στην απόδοση των αγγλικών όρων στα ελληνικά έχω ακολουθήσει αυτή του μαθήματος.

Λίγα λόγια για το άρθρο… Έρευνα πάνω στη συγκίνηση αφορά στη δομή των θυμικών καταστάσεων (consciously experienced affective states). Αυτό εξυπηρετεί:  στην εξερεύνηση  κατανόηση  και μέτρηση του θυμικού. Με σκοπό την οργάνωση του σκεπτικού τους γύρω από ένα περιγραφικό σύστημα με κοινούς όρους όπου θα συμφωνούν οι περισσότεροι ερευνητές και θα αφορά τα θυμικά φαινόμενα. Σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου είναι η εξοικείωση των αναγνωστών με τα σημεία συναίνεσης και διαφωνίας των ερευνητών. Πριν ξεκινήσω να σας παρουσιάσω, λοιπόν τα καθέκαστα, θα ήθελα να σας δώσω τη γενική εικόνα γύρω από το ερευνητικό προφίλ του Russell. Όπως είναι εμφανές το ερευνητικό ενδιαφέρον του αφορά την ανθρώπινη συγκίνηση. Ξεκίνησε να μελετά τον τρόπο που επηρεάζουν τη συγκίνηση, τα περιβάλλοντα μεγάλης κλίμακας (π.χ. σπίτια, γραφεία, εμπορικά κ.α.) και τα κοινωνικά συμβάντα (π.χ. το «κουτσομπολιό» με ένα φίλο, η συνεργασία μιας ομάδας). Αυτό τον οδήγησε στο θεμελιώδες ερώτημα του ΠΩΣ ΟΙ ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΘΟΥΝ. Σήμερα, οι ερευνητές της συγκίνησης συζητούν μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τη δομή των συνειδητά θυμικών καταστάσεων της εμπειρίας (consciously experienced affective states). Και αυτό γιατί είναι σημαντικό;; Είναι σημαντικό επειδή η δομή το θυμικού θα τους βοηθήσει να οργανώσουν την εξερεύνηση, την κατανόηση και τη μέτρηση του θυμικού τομέα. Οι ερευνητές αποσκοπούν στο να καταφέρουν να οργανώσουν το σκεπτικό τους γύρω από ένα περιγραφικό σύστημα (με τη συναίνεση όλων) με κοινούς όρους το οποίο θα αφορά γύρω από τη γνώση τους για τα θυμικά φαινόμενα (συγκέντρωση της πληροφορίας). Ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι να μας εξοικειώσει (εμάς τους αναγνώστες) με τα σημεία συναίνεσης των ερευνητών καθώς με τις διαμάχες που εξακολουθούν να υπάρχουν όσον αφορά τη δομή του θυμικού. The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Δομή του Θυμικού ερμηνεία με ποικίλους τρόπους. Ο κάθε τρόπος έχει το δικό του i) μοντέλο μέτρησης, ii) εννοιολογικό πλαίσιο και iii) τη συγκεντρωτική βιβλιογραφία. Π.χ. οι Watson & Tellegen (1985) το ονόμασαν Engagement και Disengagement (Συμπλοκή και Αποστασιοποίηση). Τίθεται το ερώτημα Τι εννοούμε με την όρο δομή του θυμικού; Η δομή του θυμικού μπορεί να ερμηνευθεί με ποικίλους τρόπους, ο κάθε τρόπος έχει το δικό του μοντέλο μέτρησης, εννοιολογικό πλαίσιο και τη συγκεντρωτική του βιβλιογραφία μπορούμε να πάρουμε μια γεύση από το σχήμα. Αυτό που μπορεί κανείς να διακρίνει είναι ότι σε κάθε περίπτωση υπάρχουν 2 διαστάσεις (καλό ή κακό, θετικό ή αρνητικό, διέγερση arousal – ύπνο sleep κτλ.). Για παράδειγμα, οι Watson & Tellegen (1985) όρισαν τη δομή του θυμικού με όρους δυο διαστάσεων την ελκτικότητα ή το σθένος ( δύναμης έλξης, valence) ως Engagement και Disengagement και πρόσφατα Θετικό ή Αρνητικό και αυτό είναι κάτι που δηλώνει έμμεσα ενεργοποίηση. Από το σχήμα αυτό μπορεί κανείς να υποθέσει ότι όλα αυτά τα διαφορετικά σύνολα των διαστάσεων στα διάφορα μοντέλα μιλούν για διαφορετικά φαινόμενα, ΑΛΛΑ οι ερευνητές το τελευταίο διάστημα συμφωνούν στο ότι αυτά τα διαφορετικά συστήματα περιγράφουν την ίδια δομή με διαφορετικούς τρόπους! The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Δομή του Θυμικού σύμφωνα με τους Feldman Barrett & Russell Το θυμικό κάθε φορά (current affect) περιγράφεται ως ένας χώρος που σχηματίζεται από διπολικές, αλλά ανεξάρτητες διαστάσεις: το βαθμό της ενεργοποίησης και το βαθμό της ευχαρίστησης. Η ενεργοποίηση είναι μια διάσταση της εμπειρίας που αναφέρεται σε μια αίσθηση κινητοποίησης ή ενέργεια. Το ευχάριστο - δυσάρεστο είναι μια διάσταση που αναφέρεται στον ηδονικό τόνο (hedonic tone). Οι Feldman Barrett & Russell στο συγκεκριμένο άρθρο προτείνουν ότι το current affect --- το τρέχον θυμικό μπορεί να περιγραφεί ως ένας χώρος που σχηματίζεται από διπολικές, αλλά ανεξάρτητες διαστάσεις, το βαθμό της ευχαρίστησης (Pleasantness) και το βαθμό ενεργοποίησης. Αυτό βασίζεται στο αρχικό μοντέλο ευχαρίστησης-ενεργοποίησης του Wundt (1912, 1924) και του Schlosberg (1941) και ο Russell είναι ένας από τους κύριους εκφραστές αυτού του μοντέλου. Σ' αυτήν εδώ τη περιγραφική δομή, δηλ. το μοντέλο το ευχάριστο-δυσάρεστο (ή σθένος ή ελκικότητα) είναι μια διάσταση που αναφέρεται στο hedonic tone και η ενεργοποίηση είναι μια διάσταση της εμπειρίας που αναφέρεται σε μια αίσθηση mobilization ή ενέργειας. Με απλά λόγια, οι αισθήσεις ενός ατόμου μπορεί να βρίσκονται κάπου σε αυτό το συνεχές και να κυμαίνονται από την απενεργοποίηση-deactivation μέχρι το άλλο άκρο την ενεργοποίηση (frenetic excitement). The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Σημεία συναίνεσης και διαφωνίας Συγκίνηση => αρέσκεια – δυσαρέσκεια (pleasure - displeasure). Χρειάζονται και οι δυο διαστάσεις του χώρου για την περιγραφή του θυμικού, η μια δεν αρκεί για να αποδώσει όλες τις πτυχές του χώρου. Πολλοί ερευνητές (βλ. Σχήμα 1) προσπάθησαν να δώσουν έμφαση στη μια κατεύθυνση. Εδώ, οι διαστάσεις τις ευχαρίστησης και της ενεργοποίησης είναι απαραίτητες για να γίνουν κατανοητά τα θυμικά συναισθήματα. Η δομή του θυμικού είναι πιο επιφανής με μια circumplex δομή παρά σε μια διαφανή δομή. Οι θεωρητικού σήμερα συμφωνούν περιγράφουν τη συγκίνηση ως αρέσκεια δυσαρέσκεια, οι διάσταση αυτή συναντάται σε όλες τους πολιτισμούς (panculturally) στο λεξικό της συγκίνησης. Χρειάζονται και οι δυο διαστάσεις του χώρου για να περιγραφεί το θυμικό. Η μια διάσταση σπάνια αρκεί για να αποδώσει όλο το χώρο και οι επιπρόσθετες διαστάσεις συνήθως ερμηνεύονται ως γνωσιακά construals (δηλ. ως γνωσιακοί τρόποι με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται κατανοούν και ερμηνεύουν τον κόσμο γύρω τους και κυρίως την συμπεριφορά και τη δράση των άλλων προς αυτούς) των αιτιών και των συνεπειών της θυμικής κατάστασης. The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Σημεία συναίνεσης και διαφωνίας Τα ονόματα που συνδέονται με τις κλίμακες συχνά δεν μπορούν να αποδώσουν αυτό που πραγματικά έχει μετρηθεί. Έτσι, η σημασιολογία του θυμικού χώρου είναι καλύτερος οδηγός γι’ αυτό που έχει μετρηθεί. Οι ερευνητές θα πρέπει να έχουν αποφασίσει εκ των προτέρων ποια μέρη του χώρου χρειάζεται να μετρήσουν και βάση αυτού να επιλέξουν τις κλίμακες. Θα πρέπει να χρησιμοποιείται μια σειρά από κλίμακες, όπου η καθεμία έχει διαφορετική μορφή οποτεδήποτε μετράμε το θυμικό. Αυτό που έχει παρατηρηθεί είναι ότι οι ερευνητές έχουν συμφωνήσει σε μια περιγραφική δομή της θυμικής εμπειρίας και μπορούν να κινηθούν με κάποιους πρακτικούς τρόπους όπως είναι η χρησιμότητα της δομής (structure’s utility) για την καθοδηγημένη μέτρηση. Και αυτό που έχει προκύψει είναι ότι (ΑΠΌ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ) The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Αυτό που υποστηρίζει ο Russell: Είναι ότι οι συγκινήσεις ίσως να μην υφίστανται χωρίς τα θυμικά συναισθήματα, δηλαδή το θυμικό είναι το πρωτογενές σημείο. Ως εκ τούτου, η θυμική δομή μπορεί να συλλάβει κάτι αναγκαίο, αλλά όχι επαρκές με τα συγκινησιακά επεισόδια. Αυτό που έχει υποστηρίζει ο Russell είναι ότι τα συγκινησιακά επεισόδια είναι πιο περίπλοκα από το θυμικό και οι διαστάσεις της αρέσκειας και της ενεργοποίησης μπορεί να είναι κεντρικές, δηλαδή οι συγκινήσεις ίσως να μην υφίστανται χωρίς τα θυμικά συναισθήματα  θυμίζω αυτό που λέγαμε στις αρχές στο μάθημα ότι το θυμικό είναι το πρωτογενές σημείο. Και ως αποτέλεσμα του παραπάνω , η θυμική δομή μπορεί να συλλάβει κάτι αναγκαίο, αλλά όχι επαρκές με τα συγκινησιακά επεισόδια. The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Αυτό που υποστηρίζει ο Russell: Είναι ότι οι συγκινήσεις ίσως να μην υφίστανται χωρίς τα θυμικά συναισθήματα, δηλαδή το θυμικό είναι το πρωτογενές σημείο. Ως εκ τούτου, η θυμική δομή μπορεί να συλλάβει κάτι αναγκαίο, αλλά όχι επαρκές με τα συγκινησιακά επεισόδια. Αυτό που έχει υποστηρίζει ο Russell είναι ότι τα συγκινησιακά επεισόδια είναι πιο περίπλοκα από το θυμικό και οι διαστάσεις της αρέσκειας και της ενεργοποίησης μπορεί να είναι κεντρικές, δηλαδή οι συγκινήσεις ίσως να μην υφίστανται χωρίς τα θυμικά συναισθήματα  θυμίζω αυτό που λέγαμε στις αρχές στο μάθημα ότι το θυμικό είναι το πρωτογενές σημείο. Και ως αποτέλεσμα του παραπάνω , η θυμική δομή μπορεί να συλλάβει κάτι αναγκαίο, αλλά όχι επαρκές με τα συγκινησιακά επεισόδια. The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Μια επίμονη κριτική που ασκείται Μοντέλο στηριγμένο στη γλώσσα και στις λέξεις και όχι τόσο ξεκάθαρα τα πραγματικά συναισθήματα. Απάντηση: Ωστόσο, αναλύσεις των λέξεων του θυμικού έχουν δείξει μια αγκιστρωμένη και κυκλική δομή με ανεξάρτητες διαστάσεις ευχαρίστησης και ενεργοποίησης. Το θυμικό αναπαριστά τόσο τη γλώσσα όσο και τη συνειδητή θυμική εμπειρία και μια γλώσσα της συγκίνησης ή των γνωσιακών κατηγοριών που εκφράζει παίζει ρόλο στη δημιουργία συνειδητής συγκινησιακής εμπειρίας. δεν είναι απαραίτητο η πληροφορία που περιέχεται στις νοητικές αναπαραστάσεις ή στα γνωσιακές κατηγορίες να κωδικοποιούνται με γλωσσικό τρόπο Μια επίμονη κριτική που ασκείται στη δομή με τις δυο διαστάσεις ευχαρίστηση- ενεργοποίηση είναι ότι το μοντέλο στηρίζεται στη γλώσσα και στις λέξεις και δεν είναι τόσο ξεκάθαρα τα πραγματικά συναισθήματα με αυτόν τον τρόπο. Πράγματι, αυτό ισχύει δηλαδή η ευχαρίστηση και η ενεργοποίηση είναι εξαρτήματα της φυσικής γλώσσας, ωστόσο περαιτέρω αναλύσεις των λέξεων του θυμικού έχουν δείξει μια αγκιστρωμένη κυκλική δομή με ανεξάρτητες τις διαστάσεις της ευχαρίστησης και της ενεργοποίησης. Συνεπώς, οι Feldman Barrett & Russell προτείνουν ότι η περιγραφική δομή του θυμικού αναπαριστά τόσο τη γλώσσα όσο και τη συνειδητή θυμική εμπειρία και μια γλώσσα της συγκίνησης ή των γνωσιακών κατηγοριών που εκφράζει παίζει ρόλο στη δημιουργία συνειδητής συγκινησιακής εμπειρίας. Και δεν είναι απαραίτητο η πληροφορία που περιέχεται στις νοητικές αναπαραστάσεις ή στα γνωσιακές κατηγορίες να κωδικοποιούνται με γλωσσικό τρόπο αν και αυτό αναπαρίσταται με το συγκεκριμένο τρόπο στους ενήλικες. The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Μια επίπτωση της θεωρίας Οι συγκινήσεις είναι αναδυόμενα φαινόμενα. Βλέποντας από την οπτική ότι διάφορες περιοχές του εγκεφάλου διατηρούν διαφορετικές πτυχές μιας συγκινησιακής εμπειρίας (δείτε το κατά αναλογία με τη μνήμη) και αυτές οι πτυχές συνδέονται μεταξύ τους κατά τη πράξη του συναισθήματος (act of emoting), τότε οι συγκινησιακές εμπειρίες ίσως να κατασκευάζονται κατά τη στιγμή του που κάποιος συγκινείται και το άτομο συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία κατασκευή του συναισθήματος. Επίσης, οι Feldman Barrett & Russell κάνουν λόγο για μια επίπτωση της θεωρίας αυτής, η οποία συνδέεται με τη διάκριση μεταξύ του θυμικού και των συγκινησιακών επεισοδίων είναι ότι οι συγκινήσεις είναι αναδυόμενα φαινόμενα. Βλέποντας από την οπτική ότι διάφορες περιοχές του εγκεφάλου διατηρούν διαφορετικές πτυχές μιας συγκινησιακής εμπειρίας (δείτε το κατά αναλογία με τη μνήμη) και αυτές οι πτυχές συνδέονται μεταξύ τους κατά τη πράξη του συναισθήματος (act of emoting), τότε οι συγκινησιακές εμπειρίες ίσως να κατασκευάζονται κατά τη στιγμή του που κάποιος συγκινείται και το άτομο συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία κατασκευή του συναισθήματος. Τέλος, παραμένουν τα ερωτήματα που αφορούν για το εάν η δομή του θυμικού σχετίζεται με τις αιτίες και τις επιπτώσεις του θυμικού. Όλα αυτά χρειάζονται προσεκτική διερεύνηση αλλά θεωρίες όπως αυτή που περιγράψαμε είναι βοηθητικές γιατί θέτουν το πλαίσιο και τηξ ακριβή ορολογία με την οποία μπορεί να περιγραφεί το θυμικό. The structure of the current affect: Controversies and emerging consensus

Russel A. , J. , Bachorowski, Jo-A. , &. Fernadez-Dols, J-M. (2003) Russel A., J., Bachorowski, Jo-A., & Fernadez-Dols, J-M. (2003). Facial and vocal expression of the emotion. Annu. Rev. Psychol., 54, 329-349. Russell, J. (1994). Is there universal recognition of emotion from facial expression? A review of the cross- cultural studies. Psychological Bulletin, 115 (1), 102-141.

Πίνακας με συμπεράσματα για την καθολικότητα των συγκινήσεων Πίνακας με συμπεράσματα για την καθολικότητα των συγκινήσεων Στη συνέχεια σας παραθέτω αυτό τον πίνακα ο οποίος περιέχει (του έτους 1994) συμπεράσματα κάποιων βιβλιογραφικών ανασκοπήσεων που είχαν γίνει επάνω στην έρευνα της καθολικότητας των συγκινήσεων.

Άποψη του Russell περί της καθολικότητας Η απόκριση για την μορφή με την υποχρεωτική επιλογή, ο πειραματικός σχεδιασμός δειγμάτων είναι προβληματικός, καθώς επίσης και οι φωτογραφίες που απεικονίζουν τις εκφράσεις του προσώπου είναι προβληματικό. Υποστηρίζει επίσης, ότι ο συνδυασμός των παραπάνω στοιχείων που θεωρεί προβληματικά μπορεί να διαμορφώσει το αποτέλεσμα.

Άποψη του Russell περί της καθολικότητας Θεωρεί ότι ανάμεσα στις εκφράσεις του προσώπου και τις «ταμπέλες» (π.χ. χαρά) της συγκίνησης πιθανόν να υπάρχει κάποια σχέση, αλλά όχι αυτή ακριβώς που περιγράφεται, επειδή η σύνδεση μπορεί να διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό. Επίσης, θεωρεί αρκετά χαλαρό το να υπάρχουν συνεπή ευρήματα για την καθολικότητα των συγκινήσεων κάθε φορά που αλλάζουν κάποιοι χειρισμοί. Η καθολικότητα θεωρεί ότι είναι μια background assumption («παρασκηνιακή» παραδοχή), ένα μέρος της κοινής λογικής στο δυτικό κόσμο.

Άποψη του Russell περί της καθολικότητας Επίσης, υποστηρίζει ότι ο Δαρβίνος στηρίχτηκε σε παραδοσιακές παραδοχές για την έκφραση των συναισθημάτων π.χ. ο Θεός έδωσε μια καθολική γλώσσα για να απαλλάξει τον άνθρωπο από τα πάθη, τις αρετές και τις κακίες. Επίσης, όταν ξαναήρθε στο προσκήνιο η θεωρία περί της καθολικότητας των αισθήσεων ο Tomkins πρόσθεσε και άλλες αρχαίες ιδέες. Μια διαφορά με αυτό που είδαμε παραπάνω είναι ότι ο Tomkins διαχωρίζει τα συναισθήματα από τις νοητικές διεργασίες.

Σας ευχαριστώ πολύ!