Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο Καθηγητής Χαράλαμπος Π. Παμπούκης

Προκρίματα στο ιδ.δ.δ. Πρόκριμα/προδικαστικό ζήτημα: Έννομη σχέση από την ύπαρξη ή ανυπαρξία της οποίας, από το κύρος ή την ελαττωματικότητα της οποίας εξαρτάται η ύπαρξη ή ανυπαρξία, το κύρος ή η ελαττωματικότητα μιας άλλης έννομης σχέσης, η οποία αποτελεί το κύριο ζήτημα της δίκης.

Ζητήματα Ορολογίας Η νομολογία χρησιμοποιεί αδιακρίτως τους όρους πρόκριμα και προδικαστικό ζήτημα. Ορθότερος είναι μάλλον ο όρος πρόκριμα.

Το πρόβλημα των προκριμάτων στο ιδ.δ.δ. Το πρόβλημα των προκριμάτων στο ιδ.δ.δ. έγκειται στο ερώτημα: ποιο το εφαρμοστέο δίκαιο στα προκρίματα; Το πρόβλημα αναφύεται και πρακτικά διότι στο κύριο ζήτημα της δίκης και στο πρόκριμα εφαρμόζονται διαφορετικοί κανόνες συγκρούσεως και κατά συνέπεια διέπονται από διαφορετικά δίκαια.

Παραδείγματα Στην κύρια σχέση διαζύγιο της ΑΚ 16 ανιχνεύεται το πρόκριμα της υπάρξεως γάμου. Διότι πρέπει να υπάρχει γάμος για να προχωρήσουμε στην ανεύρεση του δικαίου που θα εφαρμοστεί στη λύση του. Στην κύρια σχέση κληρονομική διαδοχή της ΑΚ 28 μπορεί να ανιχνευτεί ως πρόκριμα η ύπαρξη σχέσεως γονέως και τέκνου γεννημένου εκτός γάμου.

Διακρίσεις Πρόκριμα Συστατικά στοιχεία της σχέσεως - Η διάκριση δεν είναι πάντοτε εύκολη. Πάντως, δεν συνιστούν προκρίματα η ικανότητα δικαίου και η ικανότητα προς δικαιοπραξία των συμβαλλομένων, η τήρηση τύπου, οι παρεπόμενες ενοχές.

Εφαρμοστέο δίκαιο στα προκρίματα Το ελληνικό ιδ.δ.δ δεν περιλαμβάνει κανόνα ο οποίος να προσδιορίζει το εφαρμοστέο δίκαιο στα προκρίματα. Οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί επίσης δεν περιλαμβάνουν ρύθμιση για το εφαρμοστέο δίκαιο στα προκρίματα.

Κύριες θεωρίες για το εφαρμοστέο δίκαιο στα προκρίματα Δύο κύριες θεωρίες έχουν υποστηριχθεί: Θεωρία της lex fori Θεωρία της lex causae της κύριας σχέσεως

Θεωρία της lex fori Θεωρία της lex fori Το ιδ.δ.δ του forum θα προσδιορίσει το δίκαιο, το οποίο θα απαντήσει στο ερώτημα αν υπάρχει ή όχι η συνιστώσα το πρόκριμα έννομη σχέση. Έτσι, στην περίπτωση του προκρίματος του γάμου ως προς την κύρια σχέση διαζύγιο, ο Έλληνας δικαστής θα εφαρμόσει την ΑΚ 13 (lex matrimonii).

Θεωρία της lex causae Θεωρία της lex causae Το δίκαιο που διέπει τα πρόκριμα υποδεικνύεται από τους κανόνες συγκρούσεως του κράτους της lex causae της κύριας σχέσεως. Η δε lex causae έχει προσδιορισθεί από το ιδ.δ.δ. του forum.

Δικαιοπολιτικές σταθμίσεις έκαστης από τις κύριες θεωρίες Η θεωρία της lex fori εμφορείται από την αναγκαιότητα εσωτερικής αρμονίας. Δηλαδή, η ύπαρξη ή ανυπαρξία, το κύρος ή ελαττωματικότητα ορισμένης έννομης σχέσης θα κριθεί κατά τον ίδιο τρόπο από το forum είτε τίθεται ενώπιόν του ως πρόκριμα είτε ως κύριο ζήτημα.

Δικαιοπολιτικές σταθμίσεις έκαστης από τις κύριες θεωρίες Η θεωρία της lex causae εμφορείται από την απαίτηση της διεθνούς αρμονίας. Η έννομη σχέση που συνιστά το πρόκριμα υφίσταται ή δεν υφίσταται έναντι του forum ανάλογα με το εάν υφίσταται ή δεν υφίσταται έναντι του κράτους της lex causae της κύριας σχέσεως.

Άλλες θέσεις περί του εφαρμοστέου δικαίου στα προκρίματα Ενδιάμεση θέση: Υποστηρίχθηκε επίσης η εξεύρεση λύσης κατά περίπτωση, έτσι ώστε, άλλοτε να καθορίζεται το ιδ.δ.δ της των προκριμάτων σύμφωνα με το ιδ.δ.δ της lex fori και άλλοτε σύμφωνα με το ιδ.δ.δ της lex causae.

Άλλες θέσεις περί του εφαρμοστέου δικαίου στα προκρίματα Υποστηρίχθηκε επίσης ότι ενδεχομένως, κατά περίπτωση, η ορθή ερμηνεία του ουσιαστικού κανόνα δικαίου της lex causae της σχέσεως στο οποίο εμφανίζεται το πρόκριμα να οδηγεί στο ότι η έννομη σχέση που συνιστά το πρόκριμα υπάρχει ή δεν υπάρχει, είναι ή όχι έγκυρη σύμφωνα με τους κανόνες του ίδιου αυτού του δικαίου που θέτει το πρόκριμα, σύμφωνα δηλαδή με τη lex causae της κύριας σχέσεως.

Εξαίρεση από την απαγόρευση της αναπαραπομπής Η λήψη υπ’ όψιν καθεαυτού του προκρίματος δεν εμπίπτει στην απαγόρευση της αναπαραπομπής κατ’ άρθρο 32 ΑΚ.

Ελληνική νομολογία Την ελληνική νομολογία απασχόλησαν προκριματικά ζητήματα ιδίως στο πλαίσιο της ΑΚ 26. Ιδίως απασχόλησε το ζήτημα ποια πρόσωπα αποτελούν τον κύκλο της οικογένειας του θανατωθέντος ώστε να έχουν χρηματική αξίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης κατ’ άρθρο 932 ΑΚ. - Απαιτείται ερμηνεία της αόριστης νομικής έννοιας «οικογένεια»

Ελληνική νομολογία Τρεις τάσεις στην ελληνική νομολογία ως προς το ζήτημα αυτό: - Αντιμετώπιση μεν ως προκριματικού ζητήματος, με τάση όμως εφαρμογής της lex fori εξ’ υπαρχής

Ελληνική νομολογία -Αντιμετώπιση του προκρίματος ως αυτόνομου νομικού ζητήματος - Σειρά αποφάσεων χρησιμοποίησαν τη διατύπωση «Για την κρίση του θέματος αν είναι ή όχι κάποιος μέλος της ίδιας οικογένειας με τον θανατωθέντα κατ’ άρθρο 932 ΑΚ καθίσταται αναγκαία η εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 13, 14, 17, 22» (αναλόγως του αν πρόκειται για σύζυγο ή για τέκνα).

Ελληνική νομολογία Η πιο πρόσφατη τάση είναι η αντιμετώπιση του προκρίματος ως (οιονεί) πραγματικού περιστατικού. Μειοψηφία ΑΠ 1847/2009 καθώς και στη συνέχεια ΟλΑΠ 10/2011: «Μόνο δε στην περίπτωση εκείνη που αμφισβητηθεί, στη συνέχεια, μια από τις παραπάνω συγγενικές ιδιότητες, όσο έχει σχέση με την ύπαρξη ή την εγκυρότητα της σχέσης εκείνης, από την οποία προέρχεται η ιδιότητα αυτή, τότε πλέον καθίσταται αναγκαία η εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 13, 14, 17-24 του ΑΚ».

Προκρίματα και αρχή της αναγνώρισης Η τελευταία αυτή θέση της νομολογίας φαίνεται να προσεγγίζει την αρχή της αναγνώρισης και διατήρησης δημιουργηθεισών καταστάσεων.