Διαταραχή επικοινωνίας Αθανάσιος Κ. Ρισβάς

Ορισμοί Επικοινωνία είναι κάθε αλληλεπίδραση κατά την οποία μεταδίδονται πληροφορίες. Η αφήγηση, η εξήγηση, η πληροφόρηση, το αίτημα και η έκφραση είναι βασικές λειτουργίες της επικοινωνίας. Η γλώσσα αποτελεί ένα αυθαίρετο συμβολικό σύστημα που διευκολύνει τα άτομα μιας ομάδας να επικοινωνούν μεταξύ τους. Κάθε γλώσσα έχει κανόνες φωνολογίας, μορφολογίας, σύνταξης, σημασιολογίας και πραγματολογίας που περιγράφουν πώς οι χρήστες συνδυάζουν ήχους και ιδέες για να μεταδίδουν νοήματα. Λόγος είναι η προφορική παραγωγή γλώσσας· αποτελεί την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη μέθοδο επικοινωνίας μέσω της γλώσσας.

Ορισμοί 2 Η τυπική γλωσσική ανάπτυξη ακολουθεί μία σχετικά προβλέψιμη πορεία. Τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα χωρίς επίσημη διδασκαλία- όταν ξεκινούν την πρώτη δημοτικού, τα πρότυπα γραμματικής και λόγου που χρησιμοποιούν ταιριάζουν με τα αντίστοιχα πρότυπα των ενηλίκων του περιβάλλοντος τους. Η διαταραχή επικοινωνίας είναι «μία διαταραχή της ικανότητας έκφρασης, αποστολής, επεξεργασίας και κατανόησης εννοιών ή λεκτικών, μη λεκτικών και γραφικών συστημάτων συμβόλων» (ASHA, 1993, σελ. 40). Ένα παιδί παρουσιάζει διαταραχή λόγου, αν ο λόγος του προκαλεί την αρνητική προσοχή, παρεμβαίνει στην ικανότητα επικοινωνίας, ή προκαλεί κοινωνικά ή διαπροσωπικά προβλήματα.

Ορισμοί 3 Τα τρία βασικά είδη διαταραχών του λόγου είναι: οι διαταραχές της άρθρωσης (λάθη στην παραγωγή των ήχων), οι διαταραχές της ροής (δυσκολίες στη ροή ή στον ρυθμό του λόγου) και οι διαταραχές της φωνής (προβλήματα με την ποιότητα ή τη χρήση της φωνής). Κάποια παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη γλώσσα (διαταραχές γλωσσικής αντίληψης)· άλλα δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα για να επικοινωνήσουν (διαταραχές γλωσσικής έκφρασης)· κάποια, τέλος, παρουσιάζουν γλωσσική καθυστέρηση. Διαφορές στον λόγο ή στη γλώσσα που σχετίζονται με πολιτισμικές ή τοπικές διαλέκτους δεν συνιστούν διαταραχές επικοινωνίας. Ωστόσο, τα παιδιά που χρησιμοποιούν μία διαφορετική διάλεκτο μπορεί να εμφανίζουν διαταραχές λόγου ή ομιλίας.

Χαρακτηριστικά Υπάρχουν τέσσερα βασικά είδη λαθών φωνημάτων: παραποιήσεις, αντικαταστάσεις, παραλείψεις και προσθέσεις. Ένα παιδί με διαταραχή της άρθρωσης δεν μπορεί να παράγει φυσικά ένα δεδομένο ήχο. Ένα παιδί με φωνολογική διαταραχή μπορεί να παράγει ένα δεδομένο ήχο αλλά να το επιτυγχάνει περιστασιακά. Ο τραυλισμός, η πιο συνηθισμένη διαταραχή της ροής του λόγου, χαρακτηρίζεται από γρήγορες επαναλήψεις συμφώνων ή φωνηέντων, κυρίως στην αρχή των λέξεων, επιμηκύνσεις, διακοπτόμενη ροή ομιλίας, επιφωνήματα και πλήρη λεκτικά μπλοκαρίσματα.

Χαρακτηριστικά 2 Μία διαταραχή της φωνής χαρακτηρίζεται από μη φυσιολογική ποιότητα, τόνο, ένταση, αντήχηση και/ή διάρκεια για την ηλικία και το φύλο του ομιλητή. Οι γλωσσικές διαταραχές περιλαμβάνουν προβλήματα στη φωνολογία, τη μορφολογία, τη σύνταξη, τη σημασιολογία και/ή την πραγματολογία· συνήθως, ταξινομούνται είτε ως διαταραχές της αντίληψης είτε ως διαταραχές της έκφρασης.

Συχνότητα εμφάνισης Περίπου το 2,5% των παιδιών σχολικής ηλικίας δέχονται ειδική αγωγή για διαταραχές του λόγου και της ομιλίας. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη κατηγορία αναπηρίας σύμφωνα με την IDEA. Σχεδόν διπλάσιος αριθμός αγοριών σε σχέση με τα κορίτσια εμφανίζει διαταραχές του λόγου. Τα παιδιά με προβλήματα άρθρωσης και προφορικής γλώσσας συνιστούν τη μεγαλύτερη κατηγορία των διαταραχών λόγου-ομιλίας.

Αίτια Αν και ορισμένες διαταραχές λόγου και ομιλίας έχουν σωματικές (οργανικές) αιτίες, οι περισσότερες είναι λειτουργικές και δεν μπορούν να αποδοθούν άμεσα σε φυσικές συνθήκες.

Εντοπισμός και αξιολόγηση Η αξιολόγηση μιας πιθανολογούμενης διαταραχής επικοινωνίας μπορεί να περιλαμβάνει όλα ή κάποια από τα ακόλουθα στοιχεία: (α) λήψη ιστορικού και σωματική εξέταση, (β) τεστ άρθρωσης, (γ) τεστ ακοής, (δ) τεστ ακουστικής διάκρισης, (ε) φωνολογική ενημερότητα και επεξεργασία, (στ) τεστ λεξιλογίου και γενικής γλωσσικής ανάπτυξης, (ζ) γλωσσικά δείγματα, και (η) παρατήρηση σε φυσικά πλαίσια.

Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Οι λογο-γλωσσοπαθολόγοι εφαρμόζουν ένα ευρύ φάσμα τεχνικών για τον εντοπισμό, την αξιολόγηση και την παροχή θεραπευτικών υπηρεσιών στα παιδιά. Σε αυτές περιλαμβάνονται δομημένες ασκήσεις και πρακτική, καθώς και ατομικές και ομαδικές θεραπευτικές συνεδρίες. Γενικός στόχος της αντιμετώπισης των λαθών στα φωνήματα είναι να βοηθήσουμε το παιδί να μιλήσει όσο το δυνατόν πιο καθαρά. Η αντιμετώπιση των αρθρωτικών και φωνολογικών λαθών περιλαμβάνει δραστηριότητες διάκρισης και παραγωγής. Οι διαταραχές της ροής αντιμετωπίζονται με την εφαρμογή συμπεριφορικών αρχών και αυτοελέγχου, αν και πολλά παιδιά τις ξεπερνούν αυτόματα.

Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Οι διαταραχές της φωνής αντιμετωπίζονται με χειρουργική ή άλλη ιατρική παρέμβαση, αν η αιτία είναι οργανική. Οι περισσότερες θεραπευτικές τεχνικές παρέχουν άμεση φωνητική αποκατάσταση. Οι συμπεριφορικές αρχές βοηθούν στην κατάργηση των συνηθισμένων προτύπων λανθασμένης χρήσης. Η αντιμετώπιση της γλωσσικής διαταραχής ποικίλλει σημαντικά. Δραστηριότητες προ-επικοινωνιακών δεξιοτήτων ενθαρρύνουν την εξερεύνηση της εκφραστικής γλώσσας. Οι λογο-γλωσσοπαθολόγοι συνδέουν την προφορική γλώσσα με στοιχεία γραμματισμού του αναλυτικού προγράμματος. Οι νατουραλιστικές παρεμβάσεις βασίζονται σε σποραδικές μαθησιακές δοκιμές στο φυσικό περιβάλλον και την κανονική συνομιλία.

Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Η επαυξημένη και εναλλακτική επικοινωνία μπορεί να είναι υποβοηθούμενη ή όχι και περιέχει τρία στοιχεία: ένα σύνολο ή λεξιλόγιο συμβόλων αναπαράστασης, ένα μέσο επιλογής, καθώς και ένα μέσο μετάδοσης των συμβόλων.

Εναλλακτικά εκπαιδευτικά πλαίσια Τα περισσότερα παιδιά με προβλήματα λόγου και ομιλίας (89%) παρακολουθούν τις τάξεις γενικής εκπαίδευσης. Η ASH Α αναγνωρίζει επτά μοντέλα παροχής υπηρεσιών: μοντέλο ελέγχου, μοντέλο απομάκρυνσης, μοντέλο συνεργατικής συμβουλευτικής, μοντέλο βασισμένο στην τάξη, ξεχωριστή τάξη, μοντέλο βασισμένο στην κοινότητα και συνδυασμός των παραπάνω.