An illusory consensus behind GMO Health Assessment

Τι ειναι Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί Ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί ορίζονται οι οργανισμοί των οποίων το γενετικό υλικό έχει τροποποιηθεί και είναι διαφορετικό από αυτό που θα είχαν φυσιολογικά. Η τεχνολογία στην οποία στηρίζονται περιλαμβάνεται στον κλάδο της βιοτεχνολογίας και ονομάζεται Τεχνολογία Ανασυνδυασμένου DNA. Η τεχνολογία αυτή επιτρέπει τη μεταφορά επιλεγμένων γονιδίων από έναν οργανισμό σε έναν άλλον με σκοπό να του προσδώσει επιθυμητές ιδιότητες.

Εξέχοντες επιστήμονες και πολιτικοί ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει καμία επιστημονική διαμάχη πάνω στις επιδράσεις των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (GMOs) Στην πραγματικότητα υπάρχουν και αυτοί που διαφωνούν και ειναι γνωστοί ως ‘’GMO deniers’’. Θα παρατεθούν επιστημονικές μελέτες και αναφορές που συγκρίνουν τα αποτελέσματα επιστημονικών κοινοτήτων και την μεταχείριση επιστημόνων που βρήκαν αρνητικές επιδράσεις σε πειράματα διατροφής ζώων.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επιστημονική βιβλιογραφία όσον αφορά τις επιδράσεις των GMOs στην υγεία πέφτει πάνω σε τρεις διαφορετικές ομάδες. Η 1η ομάδα συγγραφέων δηλώνει ότι: Δεν υπάρχει ανάγκη μελέτης των GMO προϊόντων εφόσον γνωρίζουμε τις πρωτεΐνες που κωδικοποιούνται από τα μεταφερόμενα γονίδια και τον οργανισμό ξενιστή. Τα διαγονιδιακά προϊόντα θεωρούνται τόσο ασφαλή ή ασφαλέστερα από τις παραδοσιακές υβριδικές καλλιέργειες ή από άλλες μη-διαγονιδιακές μεθόδους. H 2η ομάδα συγγραφέων δηλώνει ότι: Κάθε GMO προϊόν πρέπει να ελέγχεται για έναν αριθμό πιθανών επιδράσεων. Η επιστήμη δεν μπορεί να ισχυρίζεται ότι ένα προϊόν γενετικής τροποποίησης είναι ασφαλές χωρίς να αναλαμβάνει ένα πρόγραμμα δοκιμών.

Η 3η ομάδα συγγραφέων υποστηρίζει ότι: Κάποιες GMOs καλλιέργειες, όταν χορηγούνται σε ζώα, έχουν δείξει επιβλαβείς επιδράσεις σε σύγκριση με μη- GMO controls.

Systematic reviews 8 reviews έχουν δημοσιευθεί από το 2008 έως το 2014 στο Pubmed και στο Web of Science πάνω στις επιδράσεις των GMOs στην υγεία. Τα συμπεράσματα των reviewers κατανέμονται μεταξύ των τριών ομάδων των συγγραφέων. Reviews Maghari, B. M., and A. M. Ardekani. 2011. ‘‘Genetically Modified Foods and Social Concerns.’’ Avicenna Journal of Medical Biotechnology. ‘’ Πολλά επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι ζώα τα οποία τράφηκαν με GM καλλιέργειες υπέστησαν βλάβη ή πέθαναν. Αρουραίοι που εκτέθηκαν σε διαγονιδιακές πατάτες ή σόγια εμφάνισαν ανωμαλίες στο σπέρμα. Αγελάδες, κατσίκες, βουβάλια, γουρούνια που βοσκούσαν σε Bt- αραβόσιτο και GM βαμβακέλαιο εμφάνισαν επιπλοκές όπως πρόωρη γέννα, αποβολές, υπογονιμότητα και επίσης πολλά πέθαναν.’’

2. Domingo, J. L. , and J. G. Bordonaba. 2011 2. Domingo, J. L., and J. G. Bordonaba. 2011. ‘‘A Literature Review on the Safety Assessment of Genetically Modified Plants.’’ Environment International. ‘’ Τα περισσότερα προϊόντα βρέθηκαν διατροφικά ασφαλή, αν και η πλειοψηφία των μελετών συνδεόταν με τη βιομηχανία.’’ 3. Dona, A., and I. S. Arvanitouannis. 2009. ‘‘Health Risks of Genetically Modified Foods.’’ Critical Reviews in Food Science and Nutrition. ‘’ Τα αποτελέσματα των περισσότερων μελέτων με GM τροφές δείχνουν ότι μπορεί να προκαλέσουν ορισμένες κοινές τοξικές επιδράσεις όπως ηπατικές, παγκρεατικές, νεφρικές ή αναπαραγωγικές και μπορεί να αλλάξουν τις αιματολογικές, βιοχημικές και ανοσολογικές παραμέτρους.’’

4. Snell, C., A. Bernheim, J.-B. Berge, Marcel Kuntzd, Ge´rard Pascale, Alain Parisf, and Agne`s E. Ricrochb. 2012. ‘‘Assessment of the Health Impact of GM Plant Diets in Long-term and Multigenerational Animal Feeding Trials: A Literature Review.’’ Food & Chemical Toxicology. ‘’ Τα γενετικά τροποποιημένα φυτά είναι διατροφικά ισοδύναμα με τους μη GM ομολόγους τους και μπορούν με ασφαλεια να χρησιμοποιηθούν σε τρόφιμα και ζωοτροφές.’’ 5. EFSA (European Food Safety Authority). 2014. ‘‘Scientific Opinion on Application (EFSA-GMO-UK-2009- 76) for the Placing on the Market of Soybean MON 87769.’’ EFSA Journal. ‘’ Η πλειοψηφία των πειραμάτων διατροφής ζώων δεν έδειξε κλινικές επιπτώσεις ή ιστοπαθολογικές ανωμαλίες σε όργανα και ιστούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρήθηκαν ανεπιθύμητες ενέργειες αλλά ήταν δύσκολο να ερμηνευθούν λόγω ανεπαρκών μελετών.’’

6. Bawa, A. S. , and K. R. Anilakumar. 2013 6. Bawa, A. S., and K. R. Anilakumar. 2013. ‘‘Genetically Modified Foods: Safety, Risks and Public Concerns—A Review.’’ Journal of Food Science & Technology. ‘’ Καθώς οι επιπτώσεις των GMOs στην υγεία είναι άγνωστες πολλοί άνθρωποι προτιμούν να μείνουν μακριά από αυτά τα τρόφιμα. Επιπλέον, δεν είναι γνωστές οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στους ανθρώπους.’’ 7. Magana-Gomez, J. A., and A. M. Calderon de la Barca. 2008. ‘‘Risk Assessment of Genetically Modified Crops for Nutrition and Health.’’ Nutrition Reviews. ‘’ Το πιο κοινό αποτέλεσμα σε πειράματα σίτισης ζώων ήταν ότι δεν υπήρχαν επιδράσεις σε μακροσκοπικό επίπεδο. Ωστόσο, οργανίδια και άλλες υποκυτταρικές δομές επηρεάζονται σαφώς σε υπερμικροσκοπικά επίπεδα.’’

8. Zhang, W., and F. Shi. 2011. ‘‘Do Genetically Modified Crops Affect Animal Reproduction? A Review of the Ongoing Debates.’’ Animal. ‘’ Δεν υπήρχαν αρνητικές επιπώσεις των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών σε μελέτες βραχυπρόθεσμης σίτισης αλλά σοβαρή συζήτηση πρέπει να γίνει για μελέτες μακροπρόθεσμης σίτισης.’’

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ Μια άλλη προσέγγιση για το αν υπάρχει επιστημονική ομοφωνία πάνω στις επιπτώσεις των GMOs στην υγεία είναι η γνώμη των επαγγελματιών οργανισμών. National Academies of Science (NAS) Αν και υποστηρίζει την εμπιστοσύνη της στην ασφάλεια των διαγονιδιακών τροφίμων, συνιστά την αξιολόγηση όλων των νέων τροφίμων πριν την εμπορευματοποίηση αλλά τονίζει ότι η πολιτική για την αξιολόγηση των προϊόντων δε θα πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά σε μεθόδους εκτροφής. British Medical Association ( BMA) Στην πρώτη τους αναφορά το 1999 δήλωσαν ότι κάθε δυσμενείς επιπτώσεις των GMOs είναι πιθανό να είναι μη αναστρέψιμες. Σε μεταγενέστερη αναφορά το 2004 εξέφρασαν λιγότερη ανησυχία . American Public Health Association, American Nurses Association, Ilinois Public Health Association, California State Medical Association Έχουν περάσει ψηφίσματα για σήμανση των GE τροφίμων.

American Academy of Environmental Medicine (AAEM) Αρκετές μελέτες σε ζώα υποδεικνύουν σοβαρούς κινδύνους που συνδέονται με την κατανάλωση ΓΤΟ τροφίμων όπως στειρότητα, ανοσολογική απορύθμιση, γήρανση, γονιδιακή απορύθμιση που συνδέονται με σύνθεση χοληστερόλης, ρύθμιση ινσουλίνης, κτταρική σηματοδότηση και σύνθεση πρωτεϊνών αλλά και με αλλαγές σε ήπαρ, νεφρούς σπλήνα και γαστρεντερικό σύστημα. Royal Society of Canada Τα GMOs δεν αποτελούν εγγενή κίνδυνο. Τα συμπεράσματα από τις παραπάνω ομάδες καθρεφτίζουν τις διαφορές που βρέθηκαν στις συστηματικές ανασκοπήσεις. Οι ιατρικές και επιστημονικές κοινότητες έχουν καταλήξει σε ομόφωνες θέσεις επιλέγοντας τις μελέτες που καθεμιά θεωρεί αξιόπιστη και σημαντική αν και κάποιες αμφισβητούν την αξιοπιστία και την επάρκεια αυτών των μελετών.

ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Μέχρι στιγμής, 26 μελέτες στην επιστημονική βιβλιογραφία έχουν αναφέρει δυσμενείς επιπτώσεις ή αβεβαιότητες όσν αφορά τη σίτιση ζώων με GMOs.

Θα επικεντρωθούμε σε 2 από τις δημοσιευμένες μελέτες με σκοπό να παρέχουμε μια σε βάθος ανάλυση για την αποδοχή της δουλειάς τους από την επιστημονική κοινότητα.

PUSZTAI’S EXPERIMENT O Pusztai είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος ειδικός στις λεκτίνες, προστατευτικές πρωτεΐνες των φυτων με εντομοκτόνες ιδιότητες. Έχει περίπου 300 επιστημονικές δημοσιεύσεις (2 στο Nature) και 2 βιβλία. Η πρόταση του για τη μελέτη της ασφάλειας των GM καλλιεργειών έγινε δεκτή και χρηματοδοτήθηκε με 1,6 εκατομμύρια λίρες για την μελέτη.

Η φύση του πειράματος Ο Pusztai και η ομάδα του αποφάσισαν να μελετήσουν μια διαγονιδιακή πατάτα με ένα γονίδιο που προέρχεται από το φυτό Γάλανθο, που κωδικοποιεί για μία πρωτεΐνη λεκτίνη. Το είδος Γάλανθου που επιλέχθηκε ήταν το G.nivalis. Το γονίδιο της λεκτίνης ονομάζεται G. nivalis agglutinin ή GNA Διαγονιδιακές πατάτες που εκφράζουν τη λεκτίνη GNA δημιουργούνται με σκοπό να αυξηθεί η ανθεκτικότητα στα έντομα.

Ομάδα 1 Ομάδα 2 Ομάδα 3 Ομάδα 4 Πειραματική διαδικασία Χρησιμοποιήθηκαν 2 διαφορετικές σειρές διαγονιδιακής πατάτας η καθεμιά με ένα γονίδιο λεκτίνης από το φυτό Γάλανθο. Χρησιμοποιήθηκαν 4 πειραματικές ομάδες 19-ημερών αρσενικών αρουραίων. Η διατροφή με την πατάτα σε όλες τις ομάδες ήταν ισοθερμιδική, περιείχε 6% πρωτεΐνη μέσο όρο και διήρκησε 10 ημέρες. Ομάδα 1 Ομάδα 2 Ομάδα 3 Ομάδα 4 Control (πρότυπη ζωοτροφή) Μη-ΓΤΟ πατάτα με έγχυση GNA πρωτεΐνης ΓΤΟ πατάτα σειρά 1 ΓΤΟ πατάτα σειρά 2

Συμπεράσματα Οι αρουραίοι που τράφηκαν με ΓΤ πατάτες σε σχέση με τα control μεγάλωσαν λιγότερο καλά, εμφάνισαν ασυνήθιστες αλλαγές στους ιστούς και προβλήματα στο ανοσοποιητικό. Μερικές από τις αρνητικές συνέπειες που παρατηρήθηκαν ήταν αποτέλεσμα μετασχηματισμού της πατάτας με το διαγονίδιο και δεν ήταν συνέπεια των λεκτινών per se. Οι δύο σειρές ΓΤ πατάτας εμφάνισαν διαφορετικές συνέπειες. Το 1998, ο Pusztai σε συνεντευξή του έκανε τις εξής δηλώσεις: ‘’ Αν είχα την επιλογή σίγουρα δε θα το έτρωγα’’ ‘’ Είναι πολύ άδικο να χρησιμοποιούμε τους συμπολίτες σαν ινδικά χοιρίδια’’

Κριτική Η επιστημονική επιτροπή της Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου κατηγόρησε τον Pusztai ότι τα αποτελέσματα του ελήφθησαν από κακό πειραματισμό, κακό σχεδιασμό και λανθασμένα συμπεράσματα. Το ινστιτούτο Rowett όπου πραγματοποίησε τη μελέτη δεν ανανέωσε το συμβόλαιο του, του απαγόρευσε να μιλάει δημόσια και τον ανάγκασε να αποσυρθεί. Όταν το περιοδικό The Lancet έλαβε το χειρόγραφο από τους Ewen και Pusztai στάλθηκε σε έξι κριτές ενώ η συνήθης αξιολόγηση έχει δύο ή τρεις κριτές. Σύμφωνα με τον Pusztai το ινστιτούτο Rowett είχε ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα με μία φαρμακευτική εταιρεία, η οποία χρηματοδοτούσε πολλά από τα project των λεκτινών στο ανθρώπινο έντερο.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ SERALINI Το 2012, ο Seralini ήταν επικεφαλής μιας μελέτης για την μακροπρόθεσμη τοξικότητα του εντομοκόνου Roundup και του GM αραβόσιτου ανθεκτικού στο Roundup. Η επιστημονική ομάδα ενδιαφέρθηκε να εκτιμήσει τις επιπτώσεις του Roundup, το οποίο αποτελείται από το ζιζανιοκτόνο glyphosate και άλλα πρόσθετα καθώς και της GM καλλιέργειας που έγινε ανθεκτική στο εντομοκτόνο από τα διαγονίδια. Χρησιμοποίησαν 10 αρουραίοι/ομάδα που τράφηκαν με τρεις δόσεις του GMO.

Αποτελέσματα Βρέθηκε ότι το Round up που μετάφερεται σε αρουραίους σε συγκεντρώσεις κάτω από τα επίσημα όρια προκαλεί σοβαρές ορμονό-εξαρτώμενες διαταραχές του μαστού, του ήπατος και των νεφρών. Οι θηλυκοί αρουραίοι ανέπτυξαν μεγάλους όγκους συχνότερα από την ομάδα ελέγχου. Η ηπατική συμφόρηση και νέκρωση ήταν 2,5 έως 5,5 φορές μεγαλύτερη από την ομάδα ελέγχου. Οι αρσενικοί αρουραίοι εμφάνισαν 4 φορές πιο ψηλαφητούς όγκους από την ομάδα ελέγχου. Οι περισσότερες δυσμενείς επιπτώσεις αφορούσαν τους νεφρούς. Οι Seralini et al. Ανέφεραν δυσμενείς επιπτώσεις για τον GM αραβόσιτο, για το Round up και για τον GM αραβόσιτο με κατάλοιπα Round up.

Κριτική O Seralini κατηγορήθηκε για σύγκρουση συμφερόντων εξαιτίας της συσχέτισής του με το μη –κερδοσκοπικό CRIIGEN. Του ασκήθηκε κριτική για χρήση μικρού αριθμού ζώων, για λάθος στελέχη αρουραίων, για παραβίαση πρωτοκόλλων καρκινογενών μελετών και έλλειψη στατιστικών δεδομένων. Ο Seralini είχε να αντιμετωπίσει πάνω από 50 σημεία κριτικής και του ζητήθηκε να ανακαλέσει το άρθρο του. Όλα αυτά θέτουν το ερώτημα κατά πόσο η σύγκρουση συμφερόντων θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας στο πως εκτελούνται και ερμηνεύονται οι μελέτες των GMOs. Ένα άλλο ασυνήθιστο γεγονός, είναι ότι μετά την ανάκληση του άρθρου από το Food & Chemical Toxicology ξαναδημοσιεύτηκε το 2014 στο Environmental Sciences Europe.

ΓΤΟ και σύγκρουση συμφερόντων Όταν η επιστήμη χρηματοδοτείται από εταιρείες τείνει να παράγει αποτελέσματα που συνάδουν με τα εταιρικά οικονομικά συμφέροντα. Αυτο έχει παρατηρηθεί σε έρευνα για τον καπνό, σε μελέτες φαρμάκων και λιγότερο σε μελέτες ασφαλείας (Bekelman, Li, and Gross 2003; Bourgeois 2010; Krimsky 2005). Παρατίθεται 3 άρθρα με σύγκρουση συμφερόντων και GMO. Το άρθρο των Diels et al. 2011 έχει ως κύριο εύρημα ότι όπου παρατηρήθηκε σύγκρουση συμφερόντων υπήρχε μια τάση να παράγουν αποτελέσματα ευνοϊκά για τα εμπορικά συμφέροντα των εμπλεκόμενων φορέων. Μελέτησαν 3626 αναφορές για GMO και κατέληξαν σε 94 που πληρούσαν τα κριτήρια τους. Ένα από τα 44 άρθρα με σύγκρουση συμφερόντων ήταν αρνητικό προς τους GMO (2%) ενώ 8 από τα 35 χωρίς σύγκρουση συμφερόντων ήταν αρνητικά προς τους GMO (23%).

2. Το δεύτερο άρθρο επικέντρωθηκε στην σύγκρουση συμφερόντων αυτών που κριτίκαραν τα άρθρα του Seralini. Οι συγγραφείς ερμήνευσαν ότι η απόφαση για την ανάκληση του άρθρου λίγο μετά από ένα χρόνο αφού κρίθηκε, ότι οφειλόταν σε έναν νέο βοηθό εκδότη ο οποίος είχε σύγκρουση συμφερόντων ως πρώην υπάλληλος της Monsanto. 3. Στο τρίτο άρθρο συζητήθηκε η σύγκρουση συμφερόντων του ESFA (European Food Safety Authority). Ο ESFA βρήκε τη μελέτη του Seralini ανεπαρκώς σχεδιασμένη και χωρίς επιστημονική ποιότητα για αξιολογήσεις ασφαλείας. Οι Robinson et al (2013) συμφώνησαν ότι ο ESFA ήταν γεμάτος με συγκρούσεις συμφερόντων. Ισχυρίζονται ότι το 2010 πάνω από τους μισούς εμπειρογνώμονες του ESFA πάνω στους GMO είχαν οικονομικές συγκρούσεις συμφερόντων.

Συμπεράσματα 26 μελέτες σίτισης ζώων έχουν δείξει δυσμενείς επιπτώσεις ή αβεβαιότητες όσον αφορά την υγεία των ζώων. 8 μελέτες ανασκόπησης είχαν ανάμικτα αποτελέσματα όσον αφορά τις επιπτώσεις των GMOs στην υγεία. Η ανάλυση του τρόπου με τον οποίο δύο αξιοσέβαστοι επιστήμονες αντιμετωπίστηκαν τόσο άσχημα από την επιστημονική κοινότητα εγείρει ερωτήματα σχετικά με πιθανές πολιτικές και ιδεολογικές επιρροές στην επιστήμη. Δεν υπάρχει παρόμοια περίπτωση στην ιστορία της επιστήμης όπου η δουλειά κάποιου ανακλήθηκε επειδη δεν ήταν σαφής. Συγκριτικές μελέτες που βρέθηκε οτι οι GMOs είναι ισοδύναμοι με μη-GMO πατρικά στελέχη δεν ανακλήθηκαν για τον ίδιο λόγο.

Στην αξιολόγηση κινδύνων, ο αριθμός των μελετών που αποκαλύπτουν κάποιο κίνδυνο μπορεί να είναι πιο σημαντικός από έναν μεγαλύτερο αριθμό που δεν το κάνουν. Όταν υπάρχει διαμάχη σχετικά με τον κίνδυνο ενός καταναλωτικού προϊόντος, αντί να αρνούμαστε την ύπαρξη ορισμένων μελετών, τα αρνητικά αποτελέσματα θα πρέπει να αναπαράγονται. Μέχρι οι 26 μελέτες ή τουλάχιστον οι καλύτερες από αυτές να επαναληφθούν και αποδειχθούν ψευδώς θετικές, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό.