Μερικές ακόμα παλιότερες θεωρίες περί Συγκινήσεων ΠΜΣ «Βασική και Εφαρμοσμένη Γνωσιακή Επιστήμη» 10 Μαρτίου 2015

Αισθάνομαι άρα συγκινούμαι

Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ JAMES-LANGE William James (Principles of Psychology, 1890): «Οι σωματικές μεταβολές ακολουθούν άμεσα την πρόσληψη του διεγερτικού γεγονότος και η αίσθηση αυτών των ίδιων μεταβολών τη στιγμή που συμβαίνουν ΕΙΝΑΙ η συγκίνηση» «Αν νιώσουμε μια έντονη συγκίνηση κι έπειτα προσπαθήσουμε να αφαιρέσουμε από τη συνείδησή μας όλα τα σωματικά συμπτώματα που τη συνόδευαν, τότε θα διαπιστώσουμε ότι δεν μας έχει απομείνει τίποτα» Carl Lange (1885)

Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ JAMES-LANGE Σωματικές μεταβολές: ΑΝΣ: Κεντρική μοίρα-Νωτιαίος μυελός και Περιφερική μοίρα (Συμπαθητικές και παρασυμπαθητικές ίνες) [καρδιά, αιμοφόρα αγγεία, στομάχι, ιδρωτοποιοί αδένες, μύες και αρθρώσεις] Οι προγενέστερες θεωρίες: Θεωρούσαν το αισθητηριακό συστατικό ως το αποτέλεσμα της εκτίμησης μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Θεωρία James-Lange: ο ορισμός των συγκινήσεων δεν αφορά την ερμηνεία της κατάστασης, αλλά την «μη συνείδητη» αξιολόγηση των φυσιολογικών αντιδράσεων που προκαλούνται.

Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ JAMES-LANGE Όταν βλέπουμε μια αρκούδα, ο φλοιός ανιχνεύει πέραν της συνειδητής γνώσης την απειλητική κατάσταση, προκαλώντας φυσιολογικές αντιδράσεις, όπως επιτάχυνση της αναπνοής, αύξηση του καρδιακού ρυθμού, εκφράσεις στο πρόσωπο ή το σώμα. Το ερέθισμα προκαλεί βιοσωματική διέγερση, ακούσια και αντανακλαστική, προτού το άτομο αντιληφθεί ότι βιώνει μια συγκίνηση. Μόνο όταν ο εγκέφαλος αποτιμήσει γνωστικά τη φυσιολογική αντίδραση, το άτομο αναγνωρίζει συνειδητά το είδος του συναισθήματος που βιώνει. Δεν είναι οι συγκινήσεις που προκαλούν την σωματική έκφραση. Αντίθετα είναι οι σωματικές «εκφράσεις» -το κλάμα, το τρέμουλο, οι γκριμάτσες, η αύξηση του καρδιακού ρυθμού, το τρέξιμο και η επίθεση- που προκαλούν αυτό που ονομάζουμε συγκινήσεις.

Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ JAMES-LANGE Δεν είναι οι συγκινήσεις που προκαλούν την σωματική έκφραση. Αντίθετα είναι οι σωματικές «εκφράσεις» -το κλάμα, το τρέμουλο, οι γκριμάτσες, η αύξηση του καρδιακού ρυθμού, το τρέξιμο και η επίθεση- που προκαλούν αυτό που ονομάζουμε συγκινήσεις. ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ= ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΔΙΑΚΡΙΤΗΣ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗΣ (ΑΠΟΔΟΣΗ ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ ΣΕ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ)

Οι ενστάσεις του Walter Cannon στη σωματική θεωρία

Οι ενστάσεις του Walter Cannon στη σωματική θεωρία Για κάθε στρεσογόνο ερέθισμα παράγεται η ίδια περίπου ομάδα αντιδράσεων από το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ). Άρα οι διαφορετικές συγκινήσεις που βιώνουμε δεν μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της διαφορετικής ανάδρασης από το ΑΝΣ. Το ΑΝΣ, όχι μόνο δεν διαφοροποιεί τις συγκινήσεις, αλλά δεν συμμετέχει απαραίτητα στην παραγωγή τους: Διατήρηση συγκινησιακής έκφρασης και συμπεριφοράς θυμού σε γάτες και σκύλους, έστω και μετά την αφαίρεση της σπονδυλικής στήλης και του σπλαχνικού νεύρου (Cannon & Sherrington)

Η θεωρία Walter Cannon ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ = ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ 1. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ 2. ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΔΙΑΚΡΙΤΗΣ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗΣ 3. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Οι ενστάσεις στις ενστάσεις… του Walter Cannon Είναι η παρουσία συγκίνησης επαρκής συνθήκη για την παρουσία συναισθημάτων; Η ένσταση των Cannon & Sherrington θα είχε βάση μόνο στην περίπτωση που τα ζώα είχαν τη δυνατότητα να αναφέρουν ότι βιώνουν ένα συναίσθημα, ότι δηλαδή αντιλαμβάνονται τις φυσιολογικές αλλαγές που συμβαίνουν, και όχι απλά να επιδείξουν χαρακτηριστικά της αυτόματης αντίδρασης που εμπλέκει η συγκίνηση.

Και μερικά χρήσιμα συμπεράσματα… Cannon & Bard: Oλοκληρωμένες συγκινησιακές αποκρίσεις πειραματόζωων ακόμη και μετά από αφαίρεση του φλοιού. Εκφραστική συμπεριφορά εξαφανίσθηκε, όταν αφαιρέθηκαν υποφλοιώδεις δομές και συγκεκριμένα ο υποθάλαμος. Διπλή λειτουργία θαλάμου και υποθαλάμου: Ρύθμιση των περιφερικών σημάτων της συγκίνησης, μέσω συντονισμένων κινητικών εντολών και μετάδοση των πληροφοριών στον φλοιό για τη γνωστική αντίληψη των συγκινήσεων.

Σκέφτομαι άρα συγκινούμαι

Οι απαρχές Αριστοτέλης Ο τρόπος που οι άνθρωποι ερμηνεύουν τις κοινωνικές καταστάσεις ορίζει τις συγκινησιακές τους αντιδράσεις. «Ο θυμός μπορεί να οριστεί ως η πεποίθηση ότι εμείς ή οι φίλοι μας είχαμε μια άδικη αντιμετώπιση, πεποίθηση που προκαλεί και στους δύο οδυνηρά συναισθήματα και μια επιθυμία ή παρόρμηση για εκδίκηση».

Λίγο… αργότερα Kenny (1963) Μια φυσιολογική διέγερση χωρίς ένα κατάλληλο αντικείμενο ή που δεν οδηγεί σε μια κατάλληλη συμπεριφορά, δεν μπορεί να ορισθεί ως συγκίνηση. «Δεν έχει κανένα νόημα να υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να φοβούνται χωρίς να πιστεύουν ότι κινδυνεύουν ή χωρίς έστω να επιδεικνύουν κάποια συμπεριφορά αποφυγής του κινδύνου»

Και η πρώτη συγκροτημένη (αν και αφελής) Και η πρώτη συγκροτημένη (αν και αφελής).. γνωστική θεωρία [Propositional Attitude Theory – Solomon] Συγκινήσεις = ο τρόπος που αποτιμούμε τον κόσμο «Μια συγκίνηση είναι μια βασική εκτίμηση σχετικά με τον εαυτό μας και τη θέση μας στον κόσμο, η προβολή των αξιών και των ιδανικών, των δομών και των μυθολογιών» «Η ντροπή μου είναι μια εκτίμηση του αποτελέσματος ότι βρίσκομαι σε μια υπερβολικά άχαρη κατάσταση…η λύπη, η θλίψη, η οδύνη μου είναι εκτιμήσεις διαφορετικής έντασης του αποτελέσματος ότι έχω υποστεί κάποια απώλεια». Αποτίμηση των γεγονότων σε αντιθετικές κατηγορίες: θετικό-αρνητικό, καλό-κακό, επιθυμητό-ανεπιθύμητο, Συγκινησιακές αντιδράσεις: αρέσκειας-απαρέσκειας, προτίμησης-αποφυγής, έλξης-απώθησης.

Κριτική στις πρώτες «αφελείς» γνωστικές θεωρίες Γιατί ο φόβος των σκουληκιών και η πεποίθηση ότι τα σκουλήκια είναι αβλαβή εμφανίζονται συνήθως μαζί (αντανακλαστικές συγκινήσεις); Πώς πολλοί καπνιστές, ενώ πιστεύουν ότι το κάπνισμα είναι επικίνδυνο, συνεχίζουν να καπνίζουν άφοβα (μη συγκινησιακές αποτιμήσεις); Ποια είναι η πεποίθηση που μας επιτρέπει να συγκινούμαστε στη σκέψη και μόνο ενός φανταστικού αντικειμένου ή κατάστασης (συγκινησιακές αντιδράσεις στη φαντασία);

H γνώση αποτελεί αναγκαία και επαρκή συνθήκη για τις συγκινήσεις. Η εκλεπτυσμένη Appraisal Theory του Lazarus (Cognition and Motivation in Emotion, 1991) H γνώση αποτελεί αναγκαία και επαρκή συνθήκη για τις συγκινήσεις. Επαρκής: οι συλλογισμοί είναι ικανοί να παράγουν συγκινήσεις. Αναγκαία: οι συγκινήσεις δεν μπορούν να εμφανιστούν χωρίς κάποιο είδος συλλογισμού.

Η εκλεπτυσμένη Appraisal Theory του Lazarus (Cognition and Motivation in Emotion, 1991) Οι λειτουργικές σχέσεις μεταξύ γνώσης και συγκίνησης είναι διπλής κατεύθυνσης: Ως συνέπεια (ή εξαρτημένη μεταβλητή), οι συγκινήσεις είναι το αποτέλεσμα της αποτίμησης του τι σημασία έχει ένα γεγονός για την ευημερία του ατόμου. Οι συγκινήσεις αποτελούν πάντα αντίδραση σε αυτού του είδους τη γνωστική δραστηριότητα. Ως αιτία (ή ανεξάρτητη μεταβλητή), οι συγκινήσεις ενδέχεται να βλάπτουν ή να συγκρούονται με διαδοχικές σκέψεις και επίσης να παράγουν ανατροφοδότηση για τις συνέπειες τους, γεγονός που δημιουργεί παραπέρα σκέψεις που είναι συγκινησιακές. Η στιγμή που εμφανίζεται μια συγκίνηση γίνεται τροφή για την επόμενη αποτίμηση και συγκίνηση. Έτσι, αν αισθανόμαστε ντροπή επειδή θυμώσαμε, καθώς ο θυμός θεωρείται ένα αδικαιολόγητο προσωπικό ολίσθημα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο θυμός παρήγαγε την ντροπή.

Ζω σε κοινωνίες άρα συγκ(ο)ινούμαι

Η κοινωνική δόμηση των συγκινήσεων Εξελικτική, Σωματική & Γνωστική Θεώρηση Συγκινήσεις κοινές για όλους τους ανθρώπους, τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς. Κοινωνική Δομική Θεωρία των Συγκινήσεων: Διαφοροποίηση των θυμικών φαινομένων ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις κοινωνίες τους.

Γιατί οι δομούνται και διαφοροποιούνται κοινωνικά; Γιατί οι δομούνται και διαφοροποιούνται κοινωνικά; Ακόμη και αν υπάρχει μια κοινή γνωστική ή φυσιολογική βάση, δεν υπάρχει ταύτιση των κοινωνικών παραγόντων με τους οποίους συνήθως αλληλεπιδρούν: 1. Μπορεί μια συγκίνηση να είναι σημαντικότερη για έναν πολιτισμό παρά για έναν άλλο είτε από την άποψη ότι οι άνθρωποι τη βιώνουν συχνότερα, είτε γιατί αποτελεί κοινωνικό κριτήριο για την αποτίμηση μιας πετυχημένης ή αποτυχημένης ζωής. Άρα, οι διαφορετικές κουλτούρες έχουν διαφορετικές συγκινήσεις. 2. Στοιχεία του πολιτισμού, όπως α) οι κοινωνικοί ρόλοι και β) οι έννοιες της κατάλληλης κοινωνικής συμπεριφοράς μπορούν να συμβάλλουν πολλαπλώς στη δόμηση και διαφοροποίηση των συγκινήσεων.

Το μοντέλο του κοινωνικού ρόλου του Averill (1980) Η συγκίνηση είναι ένας παροδικός κοινωνικός ρόλος-ένα κοινωνικά σχηματισμένο σύνδρομο, που περιλαμβάνει την εκτίμηση του ατόμου για την κατάσταση και ερμηνεύεται περισσότερο ως πάθος παρά ως μια δράση Κοινωνικός ρόλος είναι ένας χαρακτηριστικός τύπος συμπεριφοράς θεμελιωμένος για μια συγκεκριμένη κοινωνία. Η ύπαρξη τέτοιων ρόλων συχνά εμφανίζεται να έχει μια λειτουργία, είτε για το άτομο που παίζει τον ρόλο, είτε για την κοινωνία ως σύνολο, είτε και για τους δύο. Το να «είμαι θυμωμένος» ή να «είμαι ερωτευμένος» είναι ρόλοι που οι άνθρωποι υιοθετούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και αντανακλούν τις κοινωνικές ιδέες για το τι αρμόζει σε αυτή την κατάσταση.

Το μοντέλο του κοινωνικού ρόλου του Averill (1980) Η αδυναμία ελέγχου των συγκινήσεων είναι μύθος που βοηθά τις συγκινήσεις να εκπληρώσουν ποικίλους ρόλους Π.χ. θυμός εκπληρώνει κοινωνικό ρόλο απέναντι στην γενική πολιτισμική απαγόρευση στο να βλάπτει κάποιος ηθελημένα κάποιον άλλο. Ωστόσο, υπό συγκεκριμένες συνθήκες…η αντεκδίκηση μπορεί να είναι προσδοκώμενη ή και απαιτούμενη. Πρέπει, ωστόσο, να εκφραστεί με τρόπο ώστε να μην παραβιάζεται με πρόθεση ο γενικός πολιτισμικός κανόνας της μη βλάβης του άλλου. Το να σε «κυριεύει-νικά» ο θυμός είναι ένας τρόπος συμβιβασμού των δυο προτύπων». «Οι συγκινήσεις είναι κοινωνικά μαθημένες δράσεις που αυτή ακριβώς τη φύση τους αρνούμαστε – disclaimed actions» Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τον τρόπο που έχουν μάθει ως κοινωνικά κατάλληλο για την κατάσταση. Ωστόσο, ούτε το άτομο, ούτε η κοινωνία αναγνωρίζει ότι συμβαίνει αυτό και παριστάνουν τη συμπεριφορά ως φυσική και αναπόφευκτη και εκτός του ελέγχου του ατόμου. Οι συγκινήσεις σαν υποτιθέμενα παθητικές και αναπόφευκτες εξασφαλίζουν προνόμια για αυτούς που τις βιώνουν.

Το μοντέλο του κοινωνικού ρόλου του Averill (1980) Οι άνθρωποι δεν παράγουν σκόπιμα συγκινήσεις προκειμένου να υπακούσουν σε κοινωνικά πρότυπα. Αντίθετα, η ύπαρξη τέτοιων προτύπων δημιουργεί ένα μοντέλο ενίσχυσης-reinforcement model που σχηματοποιεί τη συμπεριφορά των ανθρώπων, έτσι ώστε να συμμορφώνεται με τα πρότυπα. Αν και οι συγκινήσεις επιτυγχάνουν διάφορους ατομικούς και κοινωνικούς στόχους, ούτε το άτομο ούτε η κοινωνία χρειάζεται να έχει κάποιο σχέδιο προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του όταν παράγει ή αποδέχεται τη συγκίνηση, αντίστοιχα. Οι στόχοι εξηγούν τη συμπεριφορά μόνο επειδή εξηγούν το πώς μια τέτοιου είδους συμπεριφορά έχει ανατροφοδοτηθεί. Π.χ. ο φόβος μπορεί να είναι ο κοινωνικός ρόλος που οι άνθρωποι παράγουν σε απάντηση του τι εκτιμούν ως επικίνδυνο

Το μοντέλο των κοινωνικών εννοιών του Rom Harré Μοιάζει αρκετά με την Propositional Attitude Theory (Solomon). Μόνο που το μοντέλο κοινωνικών εννοιών υποστηρίζει ότι οι κατηγορίες είναι «πολιτισμικές» και όχι «φυσικές». Π.χ. ο φόβος είναι η εκτίμηση μιας κατάστασης ως επικίνδυνης, δηλαδή πολιτισμικά συγκεκριμένη σκέψη, και ως εκ τούτου παράγει πολιτισμικά συγκεκριμένη συμπεριφορά. Η έννοια του κινδύνου είναι η έννοια μιας κατάστασης όπου συγκεκριμένου είδους αντικείμενα, απειλητικά στον πολιτισμό μας, προκαλούν συγκεκριμένες αντιδράσεις και συγκεκριμένες σκέψεις σχετικά με το είδος της ψυχολογικής κατάστασης που βρίσκεται κάποιος.

Το μοντέλο των κοινωνικών εννοιών του Rom Harré Απαραίτητη η ύπαρξη κοινών κοινωνικών εννοιών για την ύπαρξη κοινών συγκινήσεων Δύο διαφορετικές κουλτούρες που διαθέτουν την έννοια του «κινδύνου» ή του «βρέφους», δε σημαίνει ότι θα έχουν και τις ίδιες συγκινήσεις που τα ακολουθούν ως απαντήσεις. Αν δυο πολιτισμοί έχουν διαφορετικές συγκινησιακές αντιδράσεις στα βρέφη, τότε πρέπει να έχουν διαφορετικές έννοιες για τα βρέφη.

Το μοντέλο των κοινωνικών εννοιών του Rom Harré Δύο πολιτισμοί δεν μπορούν να μοιράζονται την ίδια συγκίνηση του φόβου όταν ο ένας τη θεωρεί απρεπή και ο άλλος την επαινεί Η Catherine Lutz (1986) έδειξε ότι μια κατάσταση που αποκαλείται metagu, και συνήθως μεταφράζεται ως «φόβος», επαινείται από τον πολιτισμό της ατόλης Ifaluk, ενώ ο φόβος συνήθως αποδοκιμάζεται στον πολιτισμό μας. Ο Harré υποστηρίζει ότι αυτές οι δύο ψυχολογικές καταστάσεις δεν μπορεί να είναι η ίδια συγκίνηση καθώς έχουν διαφορετικές ηθικές σημασίες για αυτούς που τις κατέχουν. Πολύ συχνά «ισχυρός» τύπος μιας συγκίνησης σε έναν πολιτισμό, ενώ «ασθενής» τύπος της σε κάποιον άλλο.