ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Αθανάσιος Κ. Ρισβάς

Ποια είναι τα παιδιά με ειδικές παιδευτικές ανάγκες; Τα παιδιά με εεα είναι εκείνα των οποίων τα σωματικά γνωρίσματα και/ή οι μαθησιακές ικανότητες διαφέρουν από τον μέσο όρο, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω, σε τέτοιο βαθμό ώστε απαιτείται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα ειδικής αγωγής. Η βλάβη αναφέρεται στη μειωμένη λειτουργία ή απώλεια ενός συγκεκριμένου μέρους του σώματος ή ενός οργάνου. Αναπηρία υπάρχει όταν μία βλάβη περιορίζει την ικανότητα του ατόμου να επιτελεί συγκεκριμένα έργα με τον ίδιο τρόπο που τα επιτελούν τα περισσότερα άτομα. Η μειονεξία αναφέρεται στους περιορισμούς που αντιμετωπίζει ένα άτομο με αναπηρία όταν αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Ένα παιδί που βρίσκεται σε επικινδυνότητα δεν έχει διαγνωστεί προς το παρόν με αναπηρία, αλλά θεωρείται ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσει αναπηρία, αν δεν υπάρξει παρέμβαση.

Πόσα παιδιά με ειδικές ανάγκες υπάρχουν; Τα παιδιά στην ειδική αγωγή αντιπροσωπεύουν περίπου το 12% του πληθυσμού σχολικής ηλικίας. Οι τέσσερις μεγαλύτερες κατηγορίες παιδιών με αναπηρίες που δέχονται ειδική αγωγή είναι: τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, με διαταραχές λόγου και ομιλίας, με νοητική καθυστέρηση και με συναισθηματικές διαταραχές. Στην Ελλάδα μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται:

αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν:1. νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας−λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία,

σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν: 2. σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα διαταραχές αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) ψυχικές διαταραχές πολλαπλές αναπηρίες Οι μαθητές με σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, παραβατική συμπεριφορά λόγω κακοποίησης, γονεϊκής παραμέλησης και εγκατάλειψης ή λόγω ενδοοικογενειακής βίας.

Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν: 3. Μαθητές με εεα είναι και οι μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα. Δεν εμπίπτουν οι μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση που συνδέεται αιτιωδώς με εξωγενείς παράγοντες, όπως γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.

Γιατί ετικετοποιούμε και ταξινομούμε τα παιδιά με ειδικές ανάγκες; Κάποιοι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι οι ετικέτες αναπηρίας επηρεάζουν αρνητικά το παιδί και τις αντιλήψεις των άλλων και μπορεί να οδηγήσουν σε αποκλεισμό, άλλοι θεωρούν ότι η ετικετοποίηση είναι ένα απαραίτητο πρώτο βήμα για την παροχή της αναγκαίας παρέμβασης και είναι σημαντική για τη σύγκριση και την επικοινωνία σχετικά με τα ερευνητικά ευρήματα. Έχουν προταθεί εναλλακτικές προσεγγίσεις της ταξινόμησης των παιδιών με ειδικές ανάγκες που δεν βασίζονται στις ετικέτες αναπηρίας, π.χ., ταξινόμηση των μαθητών βάσει του αναλυτικού προγράμματος και των τομέων δεξιοτήτων που μαθαίνουν. Βλέπε: σ. 10-13

Τι είναι η Ειδική Αγωγή; Η ειδική αγωγή αφορά στις σκόπιμες προσπάθειες παρέμβασης σε τρία επίπεδα: πρόληψη, αποκατάσταση και αντιστάθμιση. Η ειδική αγωγή είναι η εξατομικευμένη, ως προς τον σχεδιασμό, ειδική, εντατική και στοχοκατευθυνόμενη διδασκαλία. Όταν υλοποιείται πιο αποτελεσματικά και δεοντολογικά, η ειδική αγωγή χρησιμοποιεί διδακτικές μεθόδους βασισμένες στην έρευνα και καθοδηγείται από άμεσες και συχνές μετρήσεις της επίδοσης του μαθητή. Βλ. σ. 15, 18, 19, 20

Παρούσες και μελλοντικές προκλήσεις Μεταξύ των πολλών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ειδική αγωγή στις μέρες μας είναι και οι ακόλουθες: Να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ έρευνας-πράξης. Να καταστήσει τα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης ευρέως διαθέσιμα σε βρέφη, νήπια και παιδιά προσχολικής ηλικίας με αναπηρίες ή σε επικινδυνότητα να εμφανίσουν αναπηρίες. Να βελτιώσει την ικανότητα των νεαρών ενηλίκων με αναπηρίες ώστε να μεταβούν επιτυχώς από το σχολείο στην κοινότητα. Να συνεργαστεί πιο αποτελεσματικά με τη γενική εκπαίδευση για να υπηρετήσει καλύτερα τους μαθητές που ενώ δεν έχουν διαγνωστεί με αναπηρίες δεν προοδεύουν στο σχολείο.

Παρούσες και μελλοντικές προκλήσεις Μεταξύ των πολλών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ειδική αγωγή στις μέρες μας είναι και οι ακόλουθες: Να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ έρευνας-πράξης. Να καταστήσει τα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης ευρέως διαθέσιμα σε βρέφη, νήπια και παιδιά προσχολικής ηλικίας με αναπηρίες ή σε επικινδυνότητα να εμφανίσουν αναπηρίες. Να βελτιώσει την ικανότητα των νεαρών ενηλίκων με αναπηρίες ώστε να μεταβούν επιτυχώς από το σχολείο στην κοινότητα. Να συνεργαστεί πιο αποτελεσματικά με τη γενική εκπαίδευση για να υπηρετήσει καλύτερα τους μαθητές που ενώ δεν έχουν διαγνωστεί με αναπηρίες δεν προοδεύουν στο σχολείο.

Βελτίωση της συνεργασίας Ειδικής Αγωγής-Γενικής Εκπαίδευσης Οι εκπαιδευτικοί ειδικής και γενικής εκπαίδευσης πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές συνεργασίας και ανταλλαγής της γνώσης και των πηγών υποστήριξης για να προλάβουν τα εκατομμύρια των μαθητών, που βρίσκονται σε επικινδυνότητα και αγωνίζονται, πριν αποτύχουν στο εκπαιδευτικό σύστημα. Πληθώρα άλλων προκλήσεων είναι, επίσης, σημαντικές: Αύξηση της διαθεσιμότητας και της ποιότητας των προγραμμάτων ειδικής αγωγής για χαρισματικούς και ταλαντούχους μαθητές. Αντιμετώπιση της χρόνιας και αυξανόμενης έλλειψης πιστοποιημένων εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής.

Βελτίωση της συνεργασίας Ειδικής Αγωγής-Γενικής Εκπαίδευσης 2 Βελτίωση της ποιότητας των προ- και ενδουπηρεσιακών προγραμμάτων κατάρτισης για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής ικανοποιούν τα επαγγελματικά κριτήρια. Παροχή προγραμμάτων εποπτείας για νέους εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής και συνεχής επαγγελματική υποστήριξη τους με στόχο την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της συνοχής του διδακτικού δυναμικού. Ανάπτυξη κατάλληλων προσαρμογών και εναλλακτικών αξιολογήσεων, ώστε η συμμετοχή των μαθητών με αναπηρίες στα τεστ να παρέχουν δίκαιες και έγκυρες μετρήσεις της μάθησης τους. Εφαρμογή τεχνολογικών μέσων που μειώνουν ή εξαλείφουν τις συνέπειες των σωματικών και αισθητηριακών διαταραχών που προκαλούν αναπηρία.

Βελτίωση της συνεργασίας Ειδικής Αγωγής-Γενικής Εκπαίδευσης 3 Αύξηση της πρόσβασης σε υποστηρικτική τεχνολογία που ενισχύει την εκπαιδευτική επίδοση και την προσωπική ανεξαρτησία των ατόμων με αναπηρίες. Βελτίωση της συμπεριφοράς και των στάσεων των ατόμων χωρίς αναπηρίες απέναντι στα άτομα με αναπηρίες. Περισσότερες ευκαιρίες για συμμετοχή των ατόμων με αναπηρίες σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων στο σπίτι, στην εργασία και στην ψυχαγωγία. Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και την εύρεση λύσεων, η ειδική αγωγή θα πρέπει να βρίσκεται σε στενή συνεργασία με τη γενική εκπαίδευση, τις υπηρεσίες για ενήλικες (π.χ., επαγγελματική αποκατάσταση και κοινωνική εργασία), την επιστήμη της ιατρικής, τους κρατικούς φορείς και την κοινωνία στο σύνολο της.

Όπως οι συνάδελφοι τους στον τομέα της νοητικής καθυστέρησης και των μαθησιακών δυσκολιών, έτσι και οι ειδικοί παιδαγωγοί που δουλεύουν με μαθητές με συναισθηματικές ή συμπεριφορικές διαταραχές αγωνίζονται για την επίτευξη ομοφωνίας σε σχέση με τον ορισμό.