Alain Touraine (Γαλλία) «Προγραμματισμένη» ή «μεταβιομηχανική» κοινωνία 1

Σε κάθε κοινωνία αντιστοιχεί μια κυρίαρχη μορφή συγκρούσεων 1950: μετάβαση από συνδικαλισμό αντιπαράθεσης σε συνδικαλισμό ελέγχου (μεταβολές σε εργασία, παραγωγή, τεχνολογία). Αποτέλεσμα της μετάβασης από μια τεχνική ειδίκευση του εργάτη (προσωπική περιουσία του επαγγελματία εργάτη) σε μια κοινωνική ειδίκευση της θέσης εργασίας (εξάρτηση του εργάτη από τη θέση εργασίας). Έτσι, έχουμε το σταδιακό πέρασμα των εργατικών αγώνων από διεκδικήσεις παραγωγών σε διεκδικήσεις καταναλωτών (μαζική κουλτούρα). 2

Σε τι συνίσταται αυτή η μορφή εξουσίας; Συνδικαλισμός ελέγχου: θεσμοποίηση των εργατικών αγώνων και μορφή συμμετοχής της εργατικής τάξης στις νέες αξίες της καταναλωτικής κοινωνίας. Το εργατικό κίνημα μετασχηματίζεται και παύει να είναι «συνολικό κίνημα» Προγραμματισμένη κοινωνία: η παραγωγή των πολιτισμικών αγαθών (γνώση, ιατρικές φροντίδες, πληροφορίες, εκπαίδευση, υγεία, ΜΜΕ) εκτοπίζει σε κρισιμότητα την παραγωγή υλικών αγαθών. Πρόκειται για μια διαφορετική μορφή κοινωνικής εξουσίας: από τη διαχείριση των πραγμάτων στη διακυβέρνηση των ανθρώπων. Σε τι συνίσταται αυτή η μορφή εξουσίας; 3

Αξιοποίηση της έννοιας της ιστορικότητας Στο «να προβλέπει και να μετασχηματίζει τις γνώμες, τις στάσεις, τις συμπεριφορές, να διαμορφώνει την προσωπικότητα και την κουλτούρα, να εισέρχεται λοιπόν απευθείας στον κόσμο των ‘αξιών’ αντί να περιορίζεται στο πεδίο της χρησιμότητας». Ποια μορφή συλλογικής δράσης γίνεται κυρίαρχη στην προγραμματισμένη κοινωνία; Αξιοποίηση της έννοιας της ιστορικότητας Ιστορικότητα= η δράση με την οποία η κοινωνία μετασχηματίζει τον εαυτό της. Ικανότητα μετασχηματισμού: Τρόπος συσσώρευσης Πολιτισμικό μοντέλο ανάπτυξης Πρότυπο γνώσης 4

Διαφορετικά, η κοινωνική σύγκρουση θα κατέληγε σε κοινωνικό πόλεμο. Η ιστορικότητα διαμορφώνει ένα ιστορικό σύστημα δράσης, το πολιτισμικό πεδίο). Αυτό το πεδίο είναι κοινό στους συλλογικούς δρώντες. Πρόκειται για ένα πεδίο συσχέτισης εντός του οποίου οι δρώντες παλεύουν και συγκρούονται για να δώσουν κατεύθυνση στην ιστορικότητα (ικανότητα μετασχηματισμού αξιών & αρχών κοινωνικής οργάνωσης και δράσης). Διαφορετικά, η κοινωνική σύγκρουση θα κατέληγε σε κοινωνικό πόλεμο. Άρα, η κοινωνική σύγκρουση και η συλλογική δράση λαμβάνουν χώρα εντός του κοινού πολιτισμικού πεδίου. Η αμφισβήτηση ενός συστήματος πολιτισμικών αναπαραστάσεων (ιδεολογία) συνεπάγεται την αμφισβήτηση μιας πολιτικής ηγεμονίας και κρατικής 5

Α) Ο αγώνας του διεξάγεται στο όνομα ενός πληθυσμού που τον αφορά εξουσίας. Επομένως, το κοινωνικό κίνημα είναι κοινωνική σύγκρουση και πολιτισμικό σχέδιο για μια κοινωνία με άλλες αρχές οργάνωσης. 4 προϋποθέσεις ενός ΚΚ: Α) Ο αγώνας του διεξάγεται στο όνομα ενός πληθυσμού που τον αφορά Β) Ο αγώνας είναι οργανωμένος (όχι κοινή γνώμη) Γ) κατευθύνεται ενάντια σε έναν αντίπαλο που έχει κοινωνικό πρόσωπο (κοινωνική ομάδα) Δ) Η σύγκρουση πρέπει να αφορά ένα πρόβλημα που απασχολεί το σύνολο της κοινωνίας. 6

Η κρίση της κλασικής κοινωνιολογίας Το κλασικό σχήμα: Αξίες=>κανόνες=>ρόλοι, θέσεις δεν ισχύει πλέον, επειδή: α) Μεταξύ αξιών και κανόνων υπεισέρχονται οι ταξικές σχέσεις και ιδεολογίες, δηλαδή διαφορετικές εννοιολογήσεις αξιών και κανόνων. β) Διασπάται η σφαίρα της πολιτικής & της διοίκησης από τη σφαίρα του πολιτισμού και της ηθικής συνείδησης. Επομένως, προκύπτει μια αντίθεση ανάμεσα σε διαδικασία ορθολογικής διαχείρισης και διαδικασία «υποκειμενοποίησης» Στη νεωτερικότητα έχουμε την κυριαρχία των 7

επίκτητων (achieved) status [επάγγελμα, κοινωνική τάξη, εισόδημα, ιδιότητα του πολίτη] επί των αποδοσμένων (ascribed) status [φυλή, φύλο, ηλικία, επιλογή ζωής]. Αντίθετα, σήμερα η διάσπαση οικονομίας και πολιτισμού κατέστρεψε την κοινωνική ταυτότητα που διαμορφωνόταν με βάση τα επίκτητα status. Γι’ αυτό αναδύθηκαν τα αποδοσμένα status ως κρίσιμα για τη σύγχρονη ταυτότητα του ατόμου. Εδώ η σύγχρονη κοινωνιολογία απορρίπτει την κλασική κοινωνιολογία. Η κοινωνιολογική προσέγγιση οφείλει να μετακινηθεί από την ανάλυση της κοινωνικοποίησης, των θεσμικών ρόλων και λειτουργιών ενσωμάτωσης προς την ανάλυση των νέων μορφών ταυτότητας και συλλογικής δράσης. 8

Κεντρικές αρχές οργάνωσης: Πρώιμη νεωτερικότητα= Ευταξία Αυτή η μετατόπιση προϋποθέτει μια Κοινωνιολογία της Δράσης που να επικεντρώνεται στις σύγχρονες μορφές οργάνωσης της κοινωνίας και της συλλογικής δράσης. ΝΚΚ= σύγχρονες μορφές δράσης που αντιμάχονται την εργαλειακή σύλληψη και ανασυνθέτουν πολιτισμικά τον κερματισμένο κόσμο. Παγκοσμιοποίηση: Ρήξη ανάμεσα στην αποτελεσματικότητα των αγορών και στην αδυναμία των πολιτισμικών κοινοτήτων να νοηματοδοτήσουν επαρκώς τον κοινωνικό κόσμο. Κεντρικές αρχές οργάνωσης: Πρώιμη νεωτερικότητα= Ευταξία 9

2. Ύστερη νεωτερικότητα= Πρόοδος (ταξικές συγκρούσεις) 3. Μετανεωτερικότητα= Υποκείμενο ( πολιτισμικές συγκρούσεις). Οι πολιτ. Συγκρούσεις έχουν δύο όψεις: Α) αγώνες ενάντια σε εξουσίες («αρνητικοί αγώνες») και Β) αγώνες για την υπεράσπιση δικαιωμάτων («καταφατικοί αγώνες»). Τα σύγχρονα ΚΚ δεν επιδιώκουν την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας, αλλά να προσδώσουν νέο κοινωνικό περιεχόμενο σε γενικούς πολιτισμικούς προσανατολισμούς (αξίες). Τείνουν στην υπεράσπιση πολιτισμικών διαφορών. 10

Όμως, ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν το ρίσκο να περιπέσουν στον κοινοτισμό. Άρα, μαζί με την εναντίωση στην εργαλειακότητα, οφείλουν να αντισταθούν στον κοινοτισμό (διπλή απαγκίστρωση). Ταξινόμηση των ΚΚ: Κοινωνιακό κίνημα: σύγκρουση με έναν κοινωνικό αντίπαλο για τον έλεγχο της ιστορικότητας (αναπτυγμένη μορφή κινήματος) Πολιτισμικό κίνημα: υπερασπίζεται ή μετασχηματίζει την εικόνα του υποκειμένου (πχ. Γυναικείο, οικολογικό, μειονοτήτων). Τα σύγχρονα πολιτισμικά ΚΚ χαρακτηρίζονται από δυαδικότητα. Πχ. Το γυναικείο κίνημα περιλαμβάνει τη γυναικεία διαφορά & την ενσωμάτωση στην οικονομία. 11

Περιοδολόγηση των 3 τύπων κινημάτων: Άλλο παράδειγμα: το οικολογικό κίνημα περιλαμβάνει την ανθρώπινη ελευθερία και πολιτισμική έκφραση και την αντι-ανθρώπινη θρησκεία της φύσης (οικοφασισμός). 3) Ιστορικό κίνημα: αντιπαρατίθεται στις πολιτικές ελίτ (και όχι στην κυρίαρχη κοινωνική τάξη) που καθοδηγούν τη μεταβολή της κοινωνίας (πχ. Κίνημα κατά της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης). Τα παραπάνω κινήματα είναι ιδεατοί τύποι κινημάτων, τάσεις που αλληλοσυμπλρώνονται. Περιοδολόγηση των 3 τύπων κινημάτων: Το κοινωνιακό κίνημα της εργατικής τάξης πριν τη δεκαετία του 1960 12

2) Τα πολιτισμικά κινήματα (γυναικείο, οικολογικό, νεολαιίστικο) τις δεκαετίες 1960 και 1970 3) Τα ιστορικά κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης από τη δεκαετία 1980 μέχρι τη δεκαετία 2000. Αυτή η περιοδολόγηση ισχύει για τις λεγόμενες «αναπτυγμένες χώρες» και όχι για τις «περιφερειακές. 13