Παίζοντας στην αρχαία Ελλάδα Μάθημα: Σχολική Κοινωνική Ζωή Τάξη: Α΄ Γυμνασίου, τμήματα Α2, Α4 Σχολική χρονιά 2013-2014 Διδάσκουσα: Άννα Καραμπατσώλη, ΠΕ02 Συνεργάτης εκπαιδευτικός: Αργυρώ Γιαννακάρα, ΠΕ12

Το ατομικό και ομαδικό παιχνίδι Αρχαιολογικές, εθνογραφικές και λαογραφικές μελέτες αποδεικνύουν πως το παιχνίδι όχι μόνο αποτελούσε μέρος της καθημερινότητας σε όλες τις εποχές και σε όλους τους λαούς, αλλά και πως πολλά από τα βασικά παιχνίδια δεν έχουν αλλάξει με το πέρασμα των αιώνων. Παιχνίδια όπως οι κούκλες, η σβούρα, η μπάλα, το κότσι, αλλά και ομαδικά, όπως η τυφλόμυγα, το κουτσό, το κρυφτό και τα αγάλματα, παίζονταν από τα παιδιά της Αρχαίας Ελλάδας και συνεχίζουν να παίζονται σήμερα. Το πρώτο παιχνίδι των παιδιών, μικρών ακόμα, ήταν η πλαταγή, μια πήλινη κουδουνίστρα. Το μωρό την κουνούσε κρατώντας την στο χέρι. Τα πετραδάκια που είχε στο εσωτερικό της, έκαναν θόρυβο και το μωρό ξεχνιόταν και σταματούσε το κλάμα. Πίστευαν μάλιστα, ότι έτσι ξεγελιόντουσαν και τα κακά πνεύματα, που παραμόνευαν γύρω από την κούνια του μωρού. 6/6/2014

ΤΑ ΚΟΤΣΙΑ Τα κότσια ή αστραγαλίζειν, ήταν από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια, τόσο των αγοριών, όσο και των κοριτσιών στην αρχαία Ελλάδα. Τους αστράγαλους τους μαζεύουν από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών. Καμιά φορά αντί για αστράγαλους χρησιμοποιούσαν πετρούλες ή καρύδια και αμύγδαλα! Τα παιδιά έπαιζαν και τους «αρτιάζειν αστραγάλους», τα μονά-ζυγά. Έκρυβε ο ένας του αστραγάλους στο χέρι του κι ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός των αστράγαλων ήταν μονός ή ζυγός, δηλαδή περιττός ή άρτιος. Το συνηθέστερο όμως ήταν ο αστραγαλισμός. Μετά το ρίξιμο, οι αστράγαλοι έπρεπε να σταθούν με κάποια συγκεκριμένη πλευρά προς τα πάνω, καθώς η κάθε πλευρά είχε την ιδιαίτερη σημασία της και έδινε διαφορετικούς βαθμούς στον παίκτη. .

ΟΙ ΚΟΥΚΛΕΣ Τα κορίτσια στα αρχαία χρόνια έπαιζαν και με τις πλαγγόνες, δηλαδή κούκλες πήλινες των οποίων τα χέρια και τα πόδια στερεώνονταν στο σώμα με σύρμα έτσι ώστε να κουνιούνται και να μοιάζουν με ζωντανές. Τις έντυναν μάλιστα με ρουχαλάκια τα οποία έραβαν οι γυναίκες του σπιτιού ειδικά για αυτή τη δουλειά. Τους φορούσαν παπουτσάκια και τις έβαζαν να περπατήσουν, να κοιμηθούν, να χορέψουν. Έπλαθαν ολόκληρο μικροσκοπικό νοικοκυριό με αυτές, χρησιμοποιώντας μικροσκοπικά πήλινα αγγεία σαν και αυτά που χρησιμοποιούσαν καθημερινά στο σπίτι τους, ενώ έστηναν και μικρά σπιτάκια επιπλωμένα με καρέκλες, τραπεζάκια και κρεβάτια.

Κούκλες – νευρόσπαστα που κατασκεύασαν οι μαθητές από πηλό και κόκαλα. Οι διαχρονικές πλαγγόνες (κούκλες) πολλές φορές είχαν κινητά άκρα και τότε λέγονταν νευρόσπαστα. Σώζονται πλαγγόνες από κόκαλο και πηλό, αλλά χρησιμοποιούσαν και ύφασμα, κερί και ξύλο. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν γυμνές, για να μπορούν τα κορίτσια να τις ντύνουν. Στην κατηγορία αυτή θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και τα διάφορα «ομοιώματα» ζώων, όπως σκυλιά, άλογα, βόδια, γουρούνια, χελώνες, πτηνά, ή και τα αντίγραφα αντικείμενων, τα οποία πιθανόν θα συνέθεταν στη διάρκεια ενός παιχνιδιού.

ΟΙ ΣΒΟΥΡΕΣ Oι σβούρες (στρόβιλοι) ήταν αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών και των νεαρών γυναικών, όπως φαίνεται σε παραστάσεις αγγείων. Αλλά και ο προστάτης των παιδικών παιχνιδιών Ερμής αγαπούσε πολύ το παιχνίδι αυτό. Οι στρόβιλοι ήταν γνωστοί από τους προϊστορικούς χρόνους αλλά διαδόθηκαν ιδιαιτέρως από τους αρχαϊκούς χρόνους και εξής. Κατασκευάζονταν από ξύλο ή από πηλό. Κάποιοι ήταν διακοσμημένοι με φύλλα κισσού ή ανθέμια ή έφεραν παραστάσεις ζώων.

Σβούρες από πηλό (αριστερά) και ξύλο (δεξιά) που κατασκεύασαν οι μαθητές Το παιχνίδι παιζόταν ως εξής: Το παιδί άρχισε να τυλίγει τη σβούρα με σπάγκο, σαν αυτό που βάζανε παλιά στα παραγάδια, από το κάτω μέρος, όπου υπήρχε σφηνωμένο το μισό μιας πρόκας και συνέχιζε το τύλιγμα μέχρι τη γραμμή της σβούρας, λίγο πάνω από τη μέση, όπου ήτανε και το καλύτερο τύλιγμα για την μεγαλύτερη απόδοση της σβούρας. Στη συνέχεια τύλιγε τον υπόλοιπο του σπάγκου πρώτα στο μεγάλο δάχτυλο και μετά στο δείχτη και την εκσφενδόνιζε με δύναμη, κανονίζοντας με τέχνη την απόσταση που ήθελε να την στείλει. Η σβούρα με το ξετύλιγμα του σπάγκου έπαιρνε πολλές στροφές που τις συνέχιζε για αρκετή ώρα στο χώμα ή στο πεζοδρόμιο που την είχανε ρίξει. Πολλά παιδιά την έπιαναν με τέχνη από κάτω και η σβούρα συνέχιζε να γυρίζει για κάμποσο ακόμα στο χέρι τους.

Ο ΤΡΟΧΟΣ   Οι τροχοί ήταν συνήθως χάλκινοι και υπάρχουν μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Η διάμετρος τους είναι από 80 έως 130 εκατοστά. Ο τροχός δεν ήταν όμως μόνο παιχνίδι. Τον χρησιμοποιούσαν και στις παλαίστρες, όπου γυμνάζονταν οι νέοι.

Η ΜΠΑΛΑ Η μπάλα ήταν φτιαγμένη από δέρματα ζώων. Βέβαια υπήρχαν πολλά παιχνίδια που παίζονταν με μπάλα, όπως για παράδειγμα η απόρραξις και η ανακρουσία όπου χτυπούν με δύναμη τη μπάλα στο έδαφος ή στον τοίχο, την πιάνουν και την ξαναχτυπούν μέχρι να χάσουν. Διασκεδαστικό παιχνίδι θεωρούσαν και την ουράνια σφαίρα, όπου κάποιος πετούσε τη μπάλα στον ουρανό και οι άλλοι προσπαθούσαν να τη πιάσουν πριν πέσει στο έδαφος. Μάλιστα τα παιχνίδια με μπάλες ήταν αγαπητά ειδικά στα αγόρια αλλά και σε μεγαλύτερες ηλικίες.

ΓΙΟ - ΓΙΟ Ένα ακόμα αγαπημένο παιχνίδι στην αρχαιότητα ήταν το γιο-γιο. Το παιχνίδι παιζόταν ως εξής: οι παίκτες σκάλιζαν σε ένα ξύλο δυο δίσκους που ενώνονταν στο κέντρο με έναν κυλινδρικό άξονα, πάνω στον οποίο στερέωναν την αρχή μιας κλωστής την οποία στη συνέχεια τυλίγουν γύρω-γύρω. Το γιο-γιο ήταν έτοιμο. Το αφήνουν να πέσει και η κλωστή ξετυλιγόταν, ενώ με μια κίνηση του χεριού ξαναμαζευόταν γύρω από τον άξονα. Έπειτα, το άφηναν πάλι να πέσει και ξανά από την αρχή. Ξύλινο γιο-γιο που κατασκεύασαν οι μαθητές

ΑΘΥΡΜΑ Το άθυρμα ήταν το αγαπημένο παιχνίδι των μεγαλύτερων αγοριών, δηλαδή ένα πήλινο ή ξύλινο αλογάκι πάνω σε ρόδες, που το έσερναν σε όλο το σπίτι. Ξύλινο άθυρμα που κατασκεύασαν οι μαθητές

Ξύλινο αμαξίδιο: αγαπημένο παιχνίδι των αγοριών. Ξύλινο αμαξίδιο που κατασκεύασαν οι μαθητές. 6/6/2014

ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΠΟΛΙΣ Η ΠΟΛΙΣ (ο πρόδρομος του σκακιού) Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού. Αποτελούνταν από μια πινακίδα (την «πόλιν») που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνίδια και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες») που τοποθετούνταν στις δύο άκρες της πινακίδας ανάλογα με το χρώμα τους. Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια κάθε στρατοπέδου στις διάφορες θέσεις της πινακίδας με σκοπό να αποκλείσουν και να αφαιρέσουν κάποιο πιόνι του αντιπάλου. Κάθε πιόνι μπορούσε να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά. Η αξία της νίκης ήταν μεγαλύτερη όταν επιτυγχανόταν με τις λιγότερες απώλειες. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα λαοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης. ΠΗΓΕΣ: «Πολυδεύκης, Ονομαστικόν, Χ 57» Η ΠΟΛΙΣ που κατασκεύασαν οι μαθητές με πηλό.

ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΟΣΤΟΜΑΧΙΟΝ Το «οστομάχιον» είναι μια «επινόηση» του Αρχιμήδη, που συνιστά συγχρόνως μαθηματι-κό πρόβλημα και παιχνίδι. Δεν γνωρίζουμε σε ποιον, κυρίως, σκοπό από τους δύο απέβλε-πε ο Αρχιμήδης. Η λέξη οστομάχιον συντίθεται από τις λέξεις οστούν και μάχη και επομένως σημαίνει τη μάχη των οστών ή μάχη με τα οστά… Ως παιχνίδι, το οστομάχιον μοιάζει με το κινέζικο τάγκραμ. Ο παίκτης έχει στη διάθεσή του 14 «οστάρια», ήτοι κοκκάλινα μικρά γεωμετρικά σχήματα, μάλλον από ελεφαντό-δοντο, σαν αυτά που φαίνονται στο ανωτέρω σχήμα, τα οποία προκύπτουν από τον διαχω-ρισμό ενός τετραγώνου με τον τρόπο που προσδιορίζεται πιο κάτω. Εκ των 14 σχημά-των τα 11 είναι τρίγωνα, τα 2 τετράπλευρα και ένα πεντάπλευρο. Φαίνεται ότι το παιχνίδι ήταν αρκετά δημο-φιλές στην αρχαιότητα. Οστομάχιον από κομμάτια ξύλου που κατασκεύασαν οι μαθητές, όπως εκτίθεται στο χώρο του σχολείου.

Βιβλιογραφία Πλατή Μαρίνα, Παίζοντας στην Αρχαία Ελλάδα με τον Λύσιν και την Τιμαρέτην, εκδ. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα, 2009. http://kotsanas.com/ (Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία στο Διαδίκτυο) http://www.e-archimedes.gr/