ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση που συνδέθηκε στενά με το ερώτημα: «Είναι σωστό να προσκυνούν οι χριστιανοί τις εικόνες ή όχι;» και συγκλόνισε το Βυζάντιο από τις αρχές του 8ου ως τα μέσα του 9ου αι.

Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης Αυτοκράτορας Λέων Γ’ (717-741) Κωνσταντίνος Ε’ (741-775) Επηρεάστηκαν και οι δύο από τις ανεικονικές αντιλήψεις των Ιουδαίων και των Μωαμεθανών.

Λόγοι που οδήγησαν στην απαγόρευση των εικόνων (1) ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ,όπως οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές που είχαν εκδηλωθεί γύρω από τη λατρεία των εικόνων. Οι πρώτοι χριστιανοί ξέρουμε πως δεν είχαν εικόνες. Με την εξάπλωση του χριστιανισμού χρησιμοποιήθηκαν εικόνες και άρχισε η προσκύνησή τους. Στις αρχές του 8ου αι., όμως, οι «θαυματοργές εικόνες», τα διάφορα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων λατρεύονταν με τρόπο που καμία σχέση δεν είχε με το περιεχόμενο και το νόημα της χριστιανικής πίστης. Πλήθος πιστών βυζαντινορωμιών προσκυνούν, φιλούν κι αγγίζουν την εικόνα τής «Αχειροποιήτου», για να θεραπευτούν.

Λόγοι που οδήγησαν στην απαγόρευση των εικόνων (2) ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ, όπως η ανάγκη αντιμετώπισης των Αράβων. Η υπερβολή στη λατρεία των εικόνων έκανε τους Άραβες να διακηρύχνουν ως οι Χριστιανοί είναι ειδωλολάτρες και πολυθεϊστές, κάτι που αποτελούσε μια επικίνδυνη για το Βυζάντιο προπαγάνδα. Παράσταση χρήσης του υγρού πυρός σε ναυμαχία. Μικρογραφία από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη. Εθνική βιβλιοθήκη, Μαδρίτη

Λόγοι που οδήγησαν στην απαγόρευση των εικόνων (3) ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ, όπως ο περιορισμός της δύναμης των μοναχών. Τα μοναστήρια πλήθαιναν συνεχώς, αποκτούσαν περιουσίες από δωρεές και καθώς ήταν απαλλαγμένα από φόρους ζημίωναν την οικονομία του κράτους. Ο αριθμός των μοναχών αυξανόταν συνεχώς και η επιρροή τους στις λαϊκές τάξεις εμπόδιζε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Αναπαράσταση Μονής Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη. Η Μονή ήταν προπύργιο των εικονολατρών.

ΦΑΣΕΙΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ Α’ Φάση Β’ Φάση (726-787) (815-843) Αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, σύζυγος του αυτοκράτορα Θεόφιλου και μητέρα του Μιχαήλ Γ’

Η Α’ Φάση της Εικονομαχίας (726-787) Περνά από τα εξής στάδια: Αρχικά απομακρύνεται η εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη της Κων/πολης, πράξη που προκαλεί τις διαμαρτυρίες του λαού της πρωτεύουσας. Αναπαράσταση Χαλκής Πύλης, η κύρια είσοδος του Μεγάλου Παλατιού της Κωνσταντινούπολης, που ονομάστηκε έτσι είτε λόγω των επιχρυσωμένων ορειχάλκινων κεραμιδιών της σκεπής της, είτε λόγω των χάλκινων πυλών της.

Η Α’ Φάση της Εικονομαχίας (726-787) (2) Το 730 δημοσιεύεται το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων. Τιμωρούνται οι εικονόφιλοι (:οπαδοί των εικόνων) με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών. Καταστρέφονται μονές που αποτελούσαν προπύργια εικονολατρίας και διώκονται μοναχοί. Κατά τη Α' φάση της εικονομαχίας (726-787), οι μοναχοί είναι οι πρώτοι που δέχονται τις συνέπειες της διαμάχης. Στην εικόνα, διωγμοί μοναχών, λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα. Madrid, Biblioteca Nacional

Η Α’ Φάση της Εικονομαχίας (726-787) (3) Τερματίζεται η α’ φάση με την αποκατάσταση των εικόνων από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο, που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας, διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση. Αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος

Η Α’ Φάση της Εικονομαχίας (726-787) (4) Θεωρητικός και υπερασπιστής της Εικονολατρίας υπήρξε ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Σφοδρότερος πολέμιος της εικονολατρίας ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε’.

Η Β’ Φάση της Εικονομαχίας (815-843) Ήταν μικρότερης έντασης και διάρκειας. Άρχισε με τον Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο, ο οποίος απέδωσε στην εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα πεδία των μαχών. Αυτοκράτορας Λέων Ε’ ο Αρμένιος

Η Β’ Φάση της Εικονομαχίας (815-843) (2) Η Εκκλησία γιορτάζει την οριστική αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής, την Κυριακή της Ορθοδοξίας. Τελείωσε με την οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων (σύνοδος του 843) από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα.

Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών Η ελληνική πνευματική παράδοση, που ευνοούσε την απόδοση της θείας μορφής, νίκησε την ασιατική, που ήταν ανεικονική. Τερματίστηκαν οι θρησκευτικές διαμάχες. Εγκαινιάστηκε γόνιμη συνεργασία Κράτους και Εκκλησίας. Η Εκκλησία αφοσιώθηκε στο ιεραποστολικό της έργο. Τα μοναστήρια αρχίζουν να ακμάζουν. Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία.

Συνέπειες της Εικονομαχίας Προκλήθηκε διχασμός του λαού. Η Εκκλησία της Ρώμης στράφηκε στους Φράγκους ηγεμόνες και χάθηκε για το Βυζάντιο. Καταστράφηκαν πολλές εικόνες και άλλα έργα τέχνης. Στυλιζαρισμένα εικονομαχικά μοτίβα από εκκλησία της Καππαδοκίας. Ανεικονικές παραστάσεις με λουλούδια και γεωμετρικά θέματα. Άγιος Αρτέμιος στο Σαγκρί της Νάξου (9ος αι.). Λεπτομέρεια από τη διακόσμηση και την επιγραφή στην καμάρα του Ιερού

Συνέπειες της Εικονομαχίας (2) Περιορίστηκε η ενασχόληση με τα γράμματα. Καταστράφηκαν κείμενα εικονομάχων (μετά τη νίκη των εικόνων το 843). Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης στο ναό της Αγ. Ειρήνης. Εικονομάχοι που καλύπτουν την εικόνα του Χριστού με ασβέστη.

Αξίζει να θυμάσαι… Η Εικονομαχία σήμερα θεωρείται ότι στη βάση της είχε θρησκευτικό και πνευματικό χαρακτήρα. Οι δύο παρατάξεις προχώρησαν σε ακραίες ενέργειες λόγω του θρησκευτικού φανατισμού που τις διέκρινε. Οι αρχαιότερες χριστιανικές ζωγραφικές απεικονίσεις ανάγονται στον 3ο αι. και σώζονται σε κατακόμβες της Ιταλίας. Ο Kαλός Ποιμένας ( β΄ μισό 3ου αι.) στην κατακόμβη της Αγίας Πρισίλης που βρίσκεται στη Via Latina  της Ρώμης. Στους τοίχους της σώζονται πολλές τοιχογραφίες από τον 3ο και 4ο αιώνα.

Τέλος Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη ΠΕ02