ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ, ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ – ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΜΑΤΙΑ Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8ο εξάμηνο, Διάλεξη 3η, 28/2/2017 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ι. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ; Παράγοντες που διαμορφώνουν και μετασχηματίζουν την περιφερειακή πολιτική σε υπερεθνικό επίπεδο δυναμική της ολοκλήρωσης διεθνείς μεταβολές

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Β. Παράγοντες διαμόρφωσης περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ Ενδογενείς παράγοντες Πώς η φύση και η δυναμική της ίδιας της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, δηλ. μεταβολές εντός της ΕΕ, δημιούργησαν την ανάγκη άσκησης περιφερειακής πολιτικής σε υπερεθνικό επίπεδο 2. Εξωγενείς παράγοντες Πώς μεταβολές στο διεθνές περιβάλλον εκτός του πλαισίου της ΕΕ και της διαδικασίας της ολοκλήρωσης δημιούργησαν την ανάγκη άσκησης περιφερειακής πολιτικής μέσα στην ΕΕ σε υπερεθνικό επίπεδο Στα νομικά κείμενα τα οποία μελετήσαμε αναφέρεται τα κράτη μέλη επεδίωξαν την άσκηση περιφερειακής πολιτικής σε υπερεθνικό επίπεδο διότι οι περιφερειακές ανισότητες, δηλ. οι σημαντικές διαφορές στα επίπεδα ανάπτυξης μεταξύ των περιφερειών, αποτελούν ένα σοβαρό εμπόδιο στη συγκρότηση του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ 1. Ενδογενείς παράγοντες Εμβάθυνση Εγκαθίδρυση περαιτέρω σταδίων οικονομικής ολοκλήρωσης από τα αρχικά στάδια της τελωνειακής ένωσης, προς την ενιαία αγορά, τη νομισματική ένωση και την πολιτική ενοποίηση. Σημαίνει τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από τα εθνικά όργανα στα υπερεθνικά σε διάφορους τομείς άσκησης πολιτικής, καθώς και αύξηση της αλληλεξάρτησης μεταξύ χωρών και περιφερειών. Διεύρυνση Ένταξη νέων χωρών στην ΕΕ και εδαφική επέκταση των ορίων της Η ένταξη χωρών σήμαινε διαπραγματεύσεις για τη συμμετοχή τους στα ταμεία της περιφερειακής πολιτικής, γεγονός που ευνόησε όχι μόνο τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης που ως επί το πλείστον είχαν προβληματικές περιφέρειες, αλλά και σχετικά ανεπτυγμένες χώρες της Γαλλίας, της Ιταλίας, του ΗΒ και της Σουηδίας που είχαν ορισμένες μειονεκτούσες περιφέρειες. Γιατί όμως η ίδια η διαδικασία της ολοκλήρωσης και ενοποίησης να αυξάνει πιθανώς τις ανισότητες μεταξύ περιφερειών; Ας ξεκινήσουμε με την εμβάθυνση…

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ενδογενείς παράγοντες: Εμβάθυνση α. Οικονομίες συγκέντρωσης (agglomeration economies): Η απελευθέρωση της κινητικότητας αγαθών και συντελεστών μεταξύ κρατών μελών στο εσωτερικό της ενιαίας αγοράς, μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες τέτοιες που οδηγούν στη μετακίνηση εργασίας και κεφαλαίου από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες προς τις ανεπτυγμένες χώρες. Η μετακίνησή τους στις ανεπτυγμένες χώρες τους επιτρέπει να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματα ή, όπως τα λέμε, τις οικονομίες κλίμακας, που προσφέρουν οι χώρες αυτές. Τα πλεονεκτήματα αυτά προέρχονται από τη συγκέντρωση αγαθών, συντελεστών και πληθυσμών στις ανεπτυγμένες χώρες και συνδέονται με καλύτερες υποδομές συγκοινωνιών και επικοινωνίας, τεχνολογίας, εκπαίδευσης, θεσμών, και δικτύων προμηθευτών και καταναλωτών, που αντισταθμίζουν τα πλεονεκτήματα από τη σχετικά φθηνότερη εργασία και γη και από τη σχετικά υψηλότερη απόδοση του κεφαλαίου που υπάρχουν στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες. Έτσι οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες χάνουν τους πόρους που θα τους επέτρεπαν να επεκτείνουν την οικονομική τους ανάπτυξη και να γίνουν ανταγωνιστικές μέσα στην εσωτερική αγορά.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ενδογενείς παράγοντες: Εμβάθυνση β. Μη-συμμετρικές διαταραχές Μέσα στην ΟΝΕ μπορεί να δημιουργηθούν συνθήκες μη συμμετρικών διαταραχών, δηλ. συνθήκες όπου μια διαταραχή οδηγεί άλλες χώρες σε ύφεση με μείωση της συνολικής ζήτησης και άλλες σε άνθηση με αύξηση της συνολικής ζήτησης. Π.χ., κρίση δημοσίου χρέους στην Ελλάδα και μείωση AD → υποτίμηση του ευρώ και αύξηση εξαγωγών και AD στη Γερμανία Τότε, σύμφωνα με τη θεωρία της άριστης νομισματικής περιοχής (ΑΝΠ), η σταθεροποίηση των οικονομιών και η αποκατάσταση της ισορροπίας προϋποθέτει μετακίνηση του συντελεστή εργασίας από τη χώρα που δοκιμάζεται με μείωση της συνολικής ζήτησης και ύφεση προς τη χώρα με αύξηση της συνολικής ζήτησης και άνθηση. Εναλλακτικά, όταν η μετακίνηση των συντελεστών είναι δυσχερής, η θεωρία ΑΝΠ προτείνει την εγκαθίδρυση και λειτουργία προγραμμάτων περιφερειακής αναδιανομής μέσω του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού όπου δημοσιονομικές μεταβιβαστικές πληρωμές θα ενισχύουν τη ζήτηση στην περιφέρεια με ύφεση μέσω των χρηματοδοτήσεων που εξασφαλίζονται από περιφέρειες με αυξημένη ζήτηση. Π.χ., η οργάνωση του εθνικού συστήματος μεταβιβάσεων στο εσωτερικό της Γερμανίας μεταξύ lander.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ενδογενείς παράγοντες: Εμβάθυνση γ. Περιορισμός των εργαλείων άσκησης πολιτικής σε εθνικό επίπεδο Λόγω της διαδικασίας οικονομικής ολοκλήρωσης τα κράτη μέλη παύουν να ασκούν αυτόνομη οικονομική πολιτική. Πλέον δεν διαθέτουν τα μέσα και τα εργαλεία για άσκηση δασμολογικής, συναλλαγματικής, και νομισματικής πολιτικής επειδή οι σχετικές αρμοδιότητες έχουν μεταβιβαστεί σε υπερεθνικά όργανα στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης και της ΟΝΕ. Επίσης ο βαθμός αλληλεξάρτησης μεταξύ κρατών μελών έχει αυξηθεί κάνοντας ουδέτερες και άλλες πολιτικές, ακόμα και στην περίπτωση που ανήκουν στην αρμοδιότητα των εθνικών οργάνων των κρατών μελών. Μια τέτοια πολιτική είναι η δημοσιονομική, της οποίας τα αποτελέσματα διαχέονται μεταξύ χωρών και εξουδετερώνονται έστω και αν παραμένουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Δεν υπάρχει κοινή δημοσιονομική πολιτική σε επίπεδο ΕΕ, μόνο αυξημένος συντονισμός και έλεγχος μετά τις κρίσεις δημοσιονομικού χρέους στο Νότο: συνδυασμός αυξημένων φόρων και περιορισμένων δαπανών για τις χώρες μέλη που τελούν υπό επιτήρηση, εν όψει περιορισμένων κινήσεων υποτίμησης του Ευρώ ή αύξησης της ρευστότητας από την ΕΚΤ (που θα οδηγούσαν σε πληθωριστικές πιέσεις στις ανεπτυγμένες χώρες) Αλλά αν αφαιρέσεις από τα κράτη μέλη τα μέσα πολιτικής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, που εντάθηκαν με την κρίση, τότε πως θα αντιμετωπιστούν για να μειωθούν και οι ανισότητες; Ανάγκη για ανάληψη δράσης σε υπερεθνικό επίπεδο.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ενδογενείς παράγοντες: Διεύρυνση α. Αύξηση της οικονομικής ανομοιογένειας μέσα στην ΕΕ Τα πρώτα έξι κράτη μέλη τα οποία συμμετείχαν ήταν σχετικά ομοιογενείς, βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες και με περιορισμένες περιφερειακές ανισότητες και πολιτικές για την αντιμετώπισή τους. Αργότερα, όμως, η ένταξη λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών, όχι μόνο του Νότου και της Ανατολής, αλλά και περιοχών σε αποβιομηχάνιση όπως στη Μεγάλη Βρετανία, διεύρυνε τις περιφερειακές ανισότητες μέσα στην κοινότητα. Πρόκειται για χώρες ή περιφέρειες που χαρακτηρίζονται από διαρθρωτικά προβλήματα – χαμηλή τεχνολογία, απουσία βιομηχανίας, γραφειοκρατία, μη εξειδικευμένη εργασία. Τα διαρθρωτικά προβλήματα των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών ή περιφερειών επιβαρύνουν οποιοδήποτε εγχείρημά τους να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες της ελεύθερης και ανταγωνιστικής εσωτερικής αγοράς και να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που τους προσφέρει για ανάπτυξη και μείωση των ανισοτήτων.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ενδογενείς παράγοντες: Διεύρυνση β. Αύξηση της μη-οικονομικής ανομοιογένειας μέσα στην ΕΕ Η γεωγραφική απόσταση και οι πολιτισμικές διαφορές μέσα στην ΕΕ δημιουργούν για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες ή περιφέρειες περαιτέρω εμπόδια στην προσέλκυση πόρων που θα επενδυθούν στην ανάπτυξή τους. Οι διαφορές αυτές μπορεί να αφορούν τις υποδομές μεταφοράς, το νομοθετικό πλαίσιο απασχόλησης και επενδύσεων, ή ακόμα και τη γλώσσα και τη νοοτροπία. Παραδείγματα Πολλές μελέτες επισημαίνουν ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες του λεγόμενου «Ιρλανδικού θαύματος» με την επίτευξη ταχύτατων ρυθμών ανάπτυξης προ κρίσεως, κυρίως μέσω της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων από ΗΠΑ και ΗΒ, είναι η χρήση της αγγλικής γλώσσας. Υπάρχουν μελέτες που αποδίδουν τα προβλήματα ανάπτυξης της Ελλάδας και γενικότερα των χωρών του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης σε θεσμικούς παράγοντες, ιδιαίτερα σε ισχυρά δίκτυα πελατειακών σχέσεων, την προσοδοθυρία, και την οικογενειοκρατία.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ, ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΟΤΙ: Οι περιφερειακές ανισότητες που προκύπτουν μέσα από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ολοκλήρωσης είναι κρίσιμες σε: οικονομικό επίπεδο, επειδή η διαδικασία ολοκλήρωσης δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα προσαρμογής στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές, πολιτικό επίπεδο, επειδή κλονίζεται η ευρύτερη κοινωνική συναίνεση και το «κοινό» αίσθημα ότι υπάρχει κοινοτική αλληλεγγύη και ότι η συμμετοχή στην Κοινότητα έχει πραγματικά οφέλη για όλους.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ 2. Εξωγενείς παράγοντες Πετρελαϊκή κρίση Φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης Καταστροφή του περιβάλλοντος

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Εξωγενείς παράγοντες: Πετρελαϊκή κρίση Μετά το 1970, την πετρελαϊκή κρίση και τη βαθιά παγκόσμια ύφεση, τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν ότι είναι απαραίτητη μια κοινή περιφερειακή πολιτική για την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων της κρίσης στη διεύρυνση των περιφερειακών ανισοτήτων μέσα στην Κοινότητα. Πριν το 1970, ενόψει των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης, των υψηλών επιπέδων απασχόλησης και των εκτεταμένων αναδιανεμητικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο η ζήτηση για μια ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική ήταν εξαιρετικά χαμηλή.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Εξωγενείς παράγοντες: Παγκοσμιοποίηση Κυρίως μετά το 1990, το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης της αγοράς σημαίνει την ένταση του διεθνούς ανταγωνισμού και της αλληλεξάρτησης των εθνικών και τοπικών οικονομιών, λόγω της ανάπτυξης μιας δυνητικά ενιαίας παγκόσμιας αγοράς για μια σειρά προϊόντων και υπηρεσιών. Πράγματι, η διεθνής ανταγωνιστικότητα εξαρτάται πλέον πολύ λιγότερα από τα στατικά συγκριτικά πλεονεκτήματα των περιοχών, όπως η συγκέντρωση φυσικών, οικονομικών, ανθρωπίνων πόρων και πολύ περισσότερο από δυναμικά ποιοτικά στοιχεία, ή τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Συγκεκριμένα, μιλάμε για την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, την παραγωγή πληροφορίας, καινοτομίας και γνώσης, και την αξιοποίηση τοπικών περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων. Αυτοί οι παράγοντες προσφέρουν δυνατότητες αποκεντρωμένης οικονομικής ανάπτυξης, αν συνοδεύονται από μία κατάλληλη περιφερειακή πολιτική.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Εξωγενείς παράγοντες: Περιβάλλον Ένας από τους χωρικούς παράγοντες στους οποίους η ΕΕ εστιάζει το ενδιαφέρον της και συνιστά το επίκεντρο της πολιτικής της για βιώσιμη ανάπτυξη είναι το περιβάλλον. Η Ένωση καλείται να αντιμετωπίσει πολύ σοβαρά προβλήματα, όπως το φαινόμενο της αλλαγής του κλίματος ή την ανησυχητική άνοδο της στάθμης της θάλασσας, από την οποία απειλούνται κυρίως νησιωτικές περιοχές που εντάσσονται στην επικράτεια της Ένωσης. Επίσης, η υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος εξελίσσεται όλο και περισσότερο με την αύξηση του κυκλοφοριακού προβλήματος και των προβλημάτων χωροταξικής οργάνωσης των πόλεων. Τέλος, υφίστανται σημαντικές απώλειες ειδών της χλωρίδας και της πανίδας, τα οποία απειλούνται με εξαφάνιση. Πρόκειται, όμως, για ζητήματα τα οποία απασχολούν όλον τον πλανήτη και όχι μόνο τα κράτη μέλη της ΕΕ. Και είναι αναμενόμενο ότι, με την πρόοδο της τεχνολογίας και τη ραγδαία εκβιομηχάνιση και των λοιπών αναπτυσσόμενων χωρών, πολλά από τα παραπάνω προβλήματα θα πολλαπλασιαστούν και ενταθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί σε διεθνές επίπεδο με άλλα κράτη και διεθνείς οργανισμούς για να πετύχει το στόχο της βιώσιμης ανάπτυξης, εφόσον διαδικασίες ολοκλήρωσης και παγκοσμιοποίησης αυξάνουν σημαντικά την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κρατών σε θεσμικό, νομικό και κοινωνικό επίπεδο.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Γ. Παράγοντες μετασχηματισμού της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ Ολοκλήρωση – αποκέντρωση Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η περιφερειακή πολιτική ήταν μια αποκλειστική εθνική πολιτική και είχε το χαρακτήρα μιας κεντρικά οργανωμένης κρατικής παρέμβασης. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, και ιδίως στη δεκαετία του 1980, αυτή η μορφή πολιτικής μετασχηματίζεται κάτω από τη δυναμική δύο τάσεων: μιας τάσης ολοκλήρωσης σε υπερεθνικό επίπεδο, στα πλαίσια της οποίας, όπως αναλύσαμε παραπάνω ασκείται μια κοινή, κοινοτική πολιτική ισόρροπης ανάπτυξης, σύγκλισης και συνοχής, που αποσκοπεί στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων στο εσωτερικό της Ένωσης. μιας τάσης αποκέντρωσης σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο, στο εσωτερικό του εθνικού κράτους, όπου νέες «τοπικές» πολιτικές ασκούνται από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές με στόχο την ανάπτυξη του ενδογενούς δυναμικού μιας συγκεκριμένης περιοχής.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Από τη δεκαετία του 1990 διαμορφώνεται το νέο πλαίσιο περιφερειακής πολιτικής που χαρακτηρίζεται από την υποχώρηση των κρατικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο και την ανάπτυξη μηχανισμών ρύθμισης τόσο σε υπερεθνικό επίπεδο όσο και σε τοπικό επίπεδο. Από τη μια πλευρά, η ΕΕ οδηγήθηκε σταδιακά στη διαμόρφωση «κοινοτικής» ή «ενωσιακής» περιφερειακής πολιτικής, εντοπίζοντας τη δράση της στις ανισότητες που εμφανίζονται στον ευρωπαϊκό χώρο και εμποδίζουν τη διαδικασία της ολοκλήρωσης. Στο πλαίσιο αυτό, οι φορείς άσκησης πολιτικής είναι οι κεντρικοί (υπερεθνικοί) φορείς Δημόσιας Διοίκησης που προωθούν πολιτικές εξισορρόπησης των περιφερειακών ανισοτήτων στον χώρο της Ένωσης, με ανακατανομή της ανάπτυξης και των επενδύσεων μεταξύ περιφερειών. Σήμερα, η Ένωση καταρτίζει προγράμματα ενίσχυσης περιφερειών με πόρους από τον Προϋπολογισμό της, ενώ οι Περιφέρειες αναλαμβάνουν την εκπόνηση σχεδίων ανάπτυξης.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Από την άλλη πλευρά, η διάσπαση του περιφερειακού προβλήματος σε πολλές και διαφορετικές περιπτώσεις, δημιουργεί την αναγκαιότητα για ιδιαίτερη και ξεχωριστή αντιμετώπιση κάθε περιοχής, κάτι που μπορεί να γίνει μόνο αποκεντρωμένα και με ευθύνη των ίδιων των περιφερειών. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται ο ρόλος που διαδραματίζουν οι τοπικές αρχές και ομάδες στην εκπόνηση, υποβολή και εφαρμογή σχεδίων περιφερειακής ανάπτυξης που εγκρίνουν οι υπερεθνικοί φορείς στα πλαίσια άσκησης κοινής πολιτικής. Στην προκειμένη περίπτωση, οι φορείς άσκησης πολιτικής είναι οι τοπικές αρχές που προωθούν μέτρα για την ανάπτυξη της περιοχής, την οποία εκπροσωπούν με την ανάληψη τοπικών πρωτοβουλιών και ειδικών κινήτρων για την προσέλκυση πόρων και επενδύσεων.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Στόχος της τοπικής ανάπτυξης είναι η διαδικασία με την οποία επιδιώκεται η προώθηση όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων, στις οποίες ένας τόπος παρουσιάζει πλεονεκτήματα, όπως η εκμετάλλευση και αξιοποίηση όλων των πλουτοπαραγωγικών πηγών του, για τη διάχυση της ανάπτυξης στην ευρύτερη περιφέρεια και όχι τη συγκέντρωση πληθυσμών και δραστηριοτήτων σε ένα ορισμένο αστικό κέντρο. Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές μίας περιφέρειας περιλαμβάνουν όχι μόνο την παραγωγική δομή και τα έργα υποδομής, αλλά επίσης όλο το ανθρώπινο, θεσμικό και κοινωνικό κεφάλαιο που μπορεί να έχει στη διάθεσή της η περιφέρεια, συμπεριλαμβανομένων των παραδόσεων και της πολιτιστικής της κληρονομιάς, πάνω στο οποίο μπορεί να στηρίξει την οικονομική της μεγέθυνση και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών. Και τούτο διότι η έννοια της ανάπτυξης υπερβαίνει αυτή της επέκτασης του υλικού πλούτου και εκτείνεται στην εξασφάλιση όλων των αγαθών, οικονομικών και μη, για μία αξιοπρεπή ζωή. Μοχλοί της αναπτυξιακής διαδικασίας στην περιφέρεια είναι οι τοπικοί παράγοντες – οργανισμοί, φορείς, επιχειρήσεις, τοπική αυτοδιοίκηση – μέσω της δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης σε τομείς που συντελούν στη βελτίωση της τοπικής κοινότητας χρησιμοποιώντας το υπάρχον ανθρώπινο, φυσικό και θεσμικό κεφάλαιο. Θα δούμε στη συνέχεια των μαθημάτων κατά πόσο η ΕΕ τείνει στην ικανοποίηση των στόχων αυτών και ποια επίπτωση έχει η απόκλιση από έναν τέτοιο αναπτυξιακό στόχο

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ 2. Κοινοτικό συμφέρον – διακυβερνητικό στοιχείο Η ενωσιακή περιφερειακή πολιτική, αν και υιοθετεί τους ίδιους στόχους μείωσης των περιφερειακών διαφορών, παρουσιάζει ορισμένες ιδιομορφίες σε σχέση με την κλασική (εθνική) περιφερειακή πολιτική: Η ΕΕ δεν είναι ακόμα το αντίστοιχο μιας κρατικής οντότητας ομοσπονδιακού χαρακτήρα Oι αποφάσεις λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών με περιορισμένο ρόλο στα υπερεθνικά όργανα που εκπροσωπούν το συμφέρον της Κοινότητας ή της Ένωσης για άμβλυνση των ανισοτήτων, συναίνεση και αλληλεγγύη. Έτσι, η ενωσιακή περιφερειακή πολιτική δεσμεύεται να ακολουθεί τους στόχους και τις προτεραιότητες των κρατών μελών, ώστε να είναι συμπληρωματική των εθνικών περιφερειακών πολιτικών.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Οι περιφέρειες της ΕΕ που έχουν χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης μπορεί να περιλαμβάνουν ολόκληρες χώρες Παράδειγμα είναι οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου ή της Ανατολικής Ευρώπης οι οποίες αντιμετωπίζονται ως περιφέρειες της ΕΕ. Έτσι οι περιφερειακές παρεμβάσεις λαμβάνουν περισσότερο χαρακτήρα μιας εθνικής αναπτυξιακής πολιτικής στο σύνολο της χώρας, παρά στις περιφέρειες στο εσωτερικό της. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα σχέδια περιφερειακής ανάπτυξης εντάσσονται σε ευρύτερα εθνικά αναπτυξιακά προγράμματα που υποβάλλονται προς έγκριση στα υπερεθνικά όργανα της Ένωσης.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ισχύει η αρχή της επικουρικότητας Σύμφωνα με την αρχή αυτή τα κράτη μέλη με τις δικές τους περιφερειακές πολιτικές είναι εκείνα που κατά πρώτο λόγο πρέπει να λύσουν τα περιφερειακά τους προβλήματα. Η κοινή περιφερειακή πολιτική συντονίζει τις εθνικές περιφερειακές πολιτικές με τον ορισμό των γενικών κατευθύνσεων και τη διατύπωση ορισμένων βασικών αρχών που πρέπει να τηρούνται για να αποφεύγεται ο ανταγωνισμός μεταξύ εθνικών ενισχύσεων των κρατών μελών. Συντονίζει, επίσης, τις διάφορες πολιτικές και τα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ για να τους δώσει μία «περιφερειακή διάσταση» και να αυξήσει έτσι την επίδρασή τους στις περιοχές που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη ενίσχυσης. Συνολικά, η κοινή περιφερειακή πολιτική της Ένωσης δεν επιδιώκει να αντικαταστήσει τις εθνικές περιφερειακές πολιτικές. ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ: Σημαίνει ότι δεν πρέπει να επιχειρείται ή να ρυθμίζεται σε κοινοτικό επίπεδο κάτι που μπορεί να ρυθμιστεί/διαχειριστεί/τύχει ρύθμισης/διαχείρισης σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Αρ. 3Β: «στους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, η Κοινότητα δρα σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, μόνο εάν και στο βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης είναι αδύνατον να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη και δύνανται συνεπώς λόγω των διαστάσεων ή των αποτελεσμάτων της προβλεπόμενης δράσης να επιτευχθούν καλύτερα σε κοινοτικό επίπεδο».

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Η ανάλυση της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ στηρίζεται σε συνδυασμό θεωριών διεθνών σχέσεων και θεωριών περιφερειακής ανάπτυξης. Θεωρίες διεθνών σχέσεων: Η ενωσιακή περιφερειακή πολιτική διαφέρει από την κλασική έννοια της ομοσπονδιακής εθνικής πολιτικής στο βαθμό που παρεμβάλλονται και αποτελούν αντικείμενο διαπραγματεύσεων τα εθνικά συμφέροντα, αντί του ενωσιακού, ώστε η περιφερειακή πολιτική της Ένωσης να προσδιορίζεται από αυτό που λέμε «διακυβερνητικό στοιχείο». Για παράδειγμα, ένα κίνητρο για την ένταξη χωρών, όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία, η Νότια και Ανατολική Ευρώπη, ήταν η χρηματοδότηση της ανάπτυξης των προβληματικών τους περιοχών με κοινοτικά χρηματοδοτικά μέσα. Θεωρίες περιφερειακής ανάπτυξης: Όταν οι στόχοι της ενωσιακής περιφερειακής πολιτικής είναι κοινοί με αυτούς που τίθενται στο επίπεδο των εθνικών κρατών και αποβλέπουν στην ισόρροπη ανάπτυξη και τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων μέσα στην Ένωση, τότε μπορούμε να πούμε ότι η ενωσιακή περιφερειακή πολιτική στηρίζεται στις απόψεις και θεωρίες που έχουν διαμορφωθεί από την εφαρμογή της περιφερειακής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Δ. Στρατηγικές περιφερειακής ανάπτυξης και πολιτικής Στόχος της περιφερειακής πολιτικής δεν μπορεί να είναι η εξίσωση των ρυθμών ανάπτυξης αν χαρακτηρίζονται από διαφορετικά επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος και αποθέματος συντελεστών, διότι τότε το χάσμα μεταξύ περιφερειών παραμένει ή διευρύνεται. Αν, όμως, στόχος είναι η ισότητα στα επίπεδα εισοδήματος και ευημερίας, θα πρέπει οι ρυθμοί ανάπτυξης να είναι άνισοι, ώστε να είναι υψηλότεροι στις μειονεκτούσες περιφέρειες και να συγκλίνουν τα επίπεδα εισοδήματος με τις ευημερούσες περιφέρειες. Προκειμένου ο στόχος της ισότητας να μην επιβαρύνει την αποδοτικότητα στο σύνολο της οικονομίας, είτε από την υπέρμετρη επιβάρυνση του προϋπολογισμού είτε την υπέρμετρη προστασία προβληματικών περιοχών, τα μέσα και οι στόχοι μιας περιφερειακής πολιτικής θα πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο μιας πολιτικής οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής ισότητας σε (υπερ)εθνικό επίπεδο. Πώς;

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ Ο συνδυασμός της «κατανεμόμενης» ή «ανταγωνιστικής» ανάπτυξης με την «προκύπτουσα» ή «γενικευμένη» ανάπτυξη. Η πρώτη κατευθύνεται «εκ των άνω» και κατανέμεται σε όλες τις περιφέρειες ενώ η δεύτερη κατευθύνεται «εκ των κάτω» και προκύπτει από την ανάπτυξη κάθε περιφέρειας χωριστά. Οι δυο προσεγγίσεις αλληλοσυμπληρώνονται: η πρώτη θέτει ως προτεραιότητα την αποδοτικότητα της περιφερειακής πολιτικής στην εξυπηρέτηση των στόχων εθνικής ανάπτυξης, αλλά λόγω ανακατανομής πόρων, οδηγεί τις περιφέρειες σε ανταγωνισμό για την διεκδίκηση πόρων· η δεύτερη επιτρέπει στις περιφέρειες να στηριχτούν στις δυνατότητές τους για να συνεισφέρουν στην εθνική ανάπτυξη χωρίς να επιβαρύνουν την ανάπτυξη και ευημερία άλλων περιοχών αν και συνήθως δεν διαθέτουν εκτεταμένα μέσα για την προώθηση ενός τέτοιου στόχου χωρίς τη στήριξη πόρων του κρατικού προϋπολογισμού.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ 2. Ο συνδυασμός μιας εισοδηματικής πολιτικής με δομικές / διαρθρωτικές παρεμβάσεις στις περιοχές αυτές. Το πρώτο συνδέεται με την εφαρμογή μιας κοινωνικής πολιτικής που είναι απαραίτητη για ενίσχυση της απασχόλησης και καταπολέμηση της φτώχειας. Σημαίνει τη μεταφορά άμεσων μεταβιβαστικών πληρωμών για την αύξηση του εισοδήματος και τη διατήρηση ενός επιπέδου διαβίωσης βραχυχρόνια. Το δεύτερο επιτυγχάνεται με πολιτικές αναδιάρθρωσης της οικονομίας που είναι απαραίτητες για να διασφαλιστεί η παραγωγή εισοδήματος και η ανάπτυξη μακροχρόνια και να απαλλαγεί ο δημόσιος προϋπολογισμός από τις επιβαρύνσεις των μεταβιβαστικών πληρωμών. Στηρίζεται στη δημιουργία κινήτρων που θα επιτρέψουν την εγκατάσταση νέων παραγωγικών επενδύσεων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στις περιφέρειες, για μια ευρύτερη κατανομή πόλων συγκέντρωσης και ανάπτυξης, μέσα στον (υπερ)εθνικό και οικονομικό χώρο.

ΔΙΑΛΕΞΗ 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΠ 3. Ο συνδυασμός του οικονομικού προγραμματισμού με το χωροταξικό σχεδιασμό. Το πρώτο αφορά την οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας μέσω διαφόρων οικονομικών και αναπτυξιακών πολιτικών. Το δεύτερο δίνει έμφαση στη σημασία της χωροθέτησης των οικονομικών δραστηριοτήτων και το ρόλο που παίζει στην ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη των περιφερειών. Ο κατάλληλος χωροταξικός σχεδιασμός θα δώσει κίνητρα για την εγκατάσταση επιχειρήσεων και εργαζομένων στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες. Αυτό προϋποθέτει, πέρα από τη βελτίωση υποδομών μεταφοράς, συγκοινωνιών και επικοινωνίας, εντός και μεταξύ περιφερειών, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, τη δημιουργία οικισμών και υποδομών, που θα προσελκύουν νέες επενδύσεις και νέους ανθρώπους.