Ο ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Ιστορία του γυναικείου κινήματος

Ιστορικό πλαίσιο εκβιομηχάνιση αστικοποίηση ανταλλαγή πληθυσμών, προσφυγικό εμφάνιση κοινωνικών κινημάτων εργατών, μισθωτών εμφάνιση νέων πολιτικών σχηματισμών

Η πολιτική ορατότητα των γυναικών στον παραδοσιακό πολιτικό χώρο Εμπλοκή των γυναικών στα πολιτικά ζητήματα της πρώτης γραμμής [εθνικός διχασμός, μικρασιατικό, κλπ] Αναμέτρηση με την ιδεολογία, [σοσιαλιστική, φιλελεύθερη, κλπ]

Η κοινωνική υπόσταση δημογραφική εξισορρόπηση του γυναικείου πληθυσμού, από μειοψηφία σε πλειοψηφία προσπάθεια συνδυασμού της οικογενειακής ζωής με τη μισθωτή εργασία γυναικείος προσφυγικός κόσμος

γυναικεία μισθωτή εργασία Η εργασία των γυναικών γυναικεία μισθωτή εργασία 1920-1928: αύξηση 50% Στον ιδιωτικό τομέα: Αμείβεται κατά το ήμισυ της αντρικής, μεταξύ 44 και 53% Στο δημόσιο τομέα: η ισομισθία κατοχυρώνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1920 αλλά γίνονται παρατυπίες στην εξέλιξη, παρεμποδίζεται η συμμετοχή τους σε διαγωνισμούς, απολύονται κατά προτεραιότητα

Η εργασία των γυναικών Γυναικεία παιδική εργασία [προσφυγικό] Οι περισσότερες ορφανές προσφυγοπούλες στέλνονται σε εργαστήρια και εργοστάσια πριν ενηλικιωθούν Δύσκολες συνθήκες εργασίας, χωρίς ωράριο, χωρίς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας ανισότιμες συνθήκες εργασίας και αμοιβής η εργασία των γυναικών θεωρείται περιστασιακή

γυναικεία επαγγέλματα Οικιακή βοηθός Δασκάλα Εργάτρια βιομηχανίας Εμπορική ή τραπεζική υπάλληλος Δημόσια ή ιδιωτική υπάλληλος Ελεύθερη επαγγελματίας Μαία ή νοσηλεύτρια Γιατρός νομικός

Γυναικεία μισθωτή εργασία Η άσκηση του επαγγέλματος με έγκριση του συζύγου Συνθήκες μισογυνισμού στους μεικτούς χώρους εργασίας Άρνηση εγγραφής των γυναικών ως μελών στα υπάρχοντα συνδικάτα Άρνηση άσκησης επαγγέλματος

Γυναικεία μισθωτή εργασία Παράδειγμα: Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών δεν επέτρεπε [1926] στις αποφοίτους της Νομικής Σχολής να εγγραφούν ως μέλη του συλλόγου και να έχουν άδεια άσκησης επαγγέλματος

Γυναικεία μισθωτή εργασία συνδικαλισμός γυναικείος συνδικαλισμός Παράδειγμα: σύλλογος γυναικών εθνικής τράπεζας ίδρυση επαγγελματικών συνδέσμων [σύνδεσμος διδασκαλισσών, ελληνίδων επιστημόνων, ελληνίδων φοιτητριών]

Η εργασία των γυναικών Ελεύθερη πρόσβαση των γυναικών σε όλα τα επαγγέλματα Δυνατότητες εξέλιξης στην επαγγελματική ιεραρχία Ίση αμοιβή για ίση εργασία Μη απόλυση μετά το γάμο

Η εργασία των γυναικών Σημείο διαφωνιών Ειδική προστατευτική νομοθεσία Απαγόρευση κάλυψης επικίνδυνων θέσεων εργασίας Απαγόρευση νυχτερινής εργασίας

ελληνίδες φοιτήτριες 1890 : εγγράφεται η πρώτη φοιτήτρια στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννα Στεφανόπολις 1903: εγγράφεται η δεύτερη στη Σχολή Καλών Τεχνών Σοφία Λασκαρίδου

γυναικεία εκπαίδευση Ενοποίηση ελλ. εκπαιδευτικού χώρου Μετέωρος ο αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια εκπαίδευση 1900- 1917:κατάργηση του αποκλεισμού στην πράξη 1917: δημιουργία γυμνασίων θηλέων 1923: το Μαράσλειο Διδασκαλείο ανοίγει τις πόρτες του στις πρώτες ελληνίδες 1929: νομοθετική ρύθμιση δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης γυναικών

Μεσοπόλεμος Μια κοινωνία που αλλάζει σ’ ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον γυναικείων αγώνων έρχεται το πρώτο φεμινιστικό κύμα

Μια κοινωνία που αλλάζει... Γυναίκες πολιτικά ορατές Εθνικός διχασμός Μικρασιατικό Κομματικοί σχηματισμοί Κοινωνικά δραστήριες Εργασιακά παρούσες γυναικείος προσφυγικός κόσμος

Μεσοπόλεμος Οι φωνές των γυναικών που συνειδητοποιούν την έμφυλη ανισότητα πολλαπλασιάζονται

Φυσιογνωμία των γυναικείων κινήσεων συλλογικότητα του γυναικείου αγώνα ανεξαρτησία από κομματικούς φορείς συνεργασία με διεθνείς γυναικείες οργανώσεις σύνδεση με υπόλοιπους κοινωνικούς αγώνες συντονισμός γυναικείας δράσης

Φεμινιστική άποψη «Φεμινισμός είναι η κίνηση η παγκόσμια για να δοθούν στη γυναίκα ίσα δικαιώματα με τον άντρα στην πολιτεία, στη νομοθεσία, στην εργασία, στην κοινωνία» Αύρα Θεοδωροπούλου, 1927

Φεμινιστικές κινήσεις Ανασύσταση προϋπαρχουσών γυναικείων οργανώσεων σύλλογοι ενίσχυσης απόρων παίδων σύλλογοι κυριών υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως Επαγγελματικές σχολές για άπορα κορίτσια Κυριακά σχολεία εργατριών Γυναικείες λέσχες Λύκειο των Ελληνίδων (1911, Καλλιρρόη Παρρέν)

Φεμινιστικές κινήσεις Δημιουργία νέων κινήσεων Συντονισμένη δράση Εθνικού Συμβουλίου Ελληνίδων [40-70 γυναικεία σωματεία] 1908: περιοδικό Ελληνίς Δικτύωση με Διεθνές Συμβούλιο Γυναικών

Οργανώσεις γυναικών & Φεμινιστικές κινήσεις Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας [1920] Εθνικό Συμβούλιο των Ελληνίδων [ανασύσταση 1919] [40-70 γυναικεία σωματεία] Λύκειο των Ελληνίδων [1911] Σοσιαλιστικός Όμιλος Γυναικών [1919]

Φεμινίστριες του Μεσοπολέμου, 1928

Φεμινιστικές κινήσεις Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας [1920] Αγώνας της Γυναίκας 1923-1936

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας Ιδρύεται με πρωτοβουλία της Αύρας Θεοδωροπούλου και της Μαρίας Νεγρεπόντη μέλος της Διεθνούς Ένωσης για τη γυναικεία ψήφο Συμμετέχουν στον αρχικό πυρήνα και οι Μαρία Σβώλου και Ρόζα Ιμβριώτη

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας Αύρα Θεοδωροπούλου Μαρία Νεγρεπόντη Μαρία Δεσύπρη Σβώλου Ελένη Ουράνη [Άλκης Θρύλος] Ρόζα Ιωάννου- Ιμβριώτη

Αύρα Θεοδωροπούλου

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας Αύρα Θεοδωροπούλου [1880-1963] Γεννήθηκε στην Ανδριανούπολη Καθηγήτρια πιάνου Ίδρυσε το Σύνδεσμο και παρέμεινε πρόεδρός του ως το 1957

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας μέλος της Διεθνούς Ένωσης για τη γυναικεία ψήφο Σκοπός «Η καθιέρωση της ισότητας για τα δυο φύλα από πολιτική, αστική και κοινωνική άποψη»

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας Αυτονομία γυναικών από τα πολιτικά κόμματα Διάδοση ιδεών ισοπολιτείας Συσπείρωση γυναικείων δυνάμεων για την νομική κατοχύρωση της ισοπολιτείας Προώθηση γυναικείας συνδικαλιστικής δράσης Ανάπτυξη επαγγελματικής εκπαίδευσης των γυναικών Αναμόρφωση οικογενειακού δικαίου

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας

Εθνικό Συμβούλιο των Ελληνίδων Ελληνικό τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Γυναικών Συσπειρώνει αρχικά την πλειοψηφία των γυναικείων συλλόγων Υποστηρίζει τη σταδιακή απόκτηση των δικαιωμάτων των γυναικών Περιοδικό Ελληνίς [1921-1940]

Λύκειο των Ελληνίδων Μέλος του Διεθνούς Συνδέσμου Λυκείων Δίκτυο επαρχιακών παραρτημάτων Κινητοποίηση μεγάλου αριθμού γυναικών Εθνικοί στόχοι, ‘καταπολέμηση ξενομανίας και υπεράσπιση ελληνικών ηθών και εθίμων’ Δελτίο Λυκείου Ελληνίδων Περιοδικό 1920

Λύκειο Ελληνίδων

έτος Ι, τ. 1, Ιανουάριος 1930

Λύκειο Ελληνίδων

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας Μαχητική και ριζοσπαστική οργάνωση γυναικών στο Μεσοπόλεμο Αγώνας της Γυναίκας 1923-1936

Σοσιαλιστικός Όμιλος Γυναικών Ιδρύεται από γυναίκες μέλη του Σοσιαλιστικού Εργατικού κόμματος της Ελλάδος Πρωτεργάτριες Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού Μαρίκα Μπότση Νίκη Χριστοδουλοπούλου Αιμιλία Φοντάνα Μαρία Αρβανιτάκη

Μηνιαίο όργανο του Σοσιαλιστικού Ομίλου Γυναικών, τμήμα του σοσιαλιστικού εργατικού κόμματος της Ελλάδος

Φεμινιστικά έντυπα 1920-1936 10 έντυπα Εκδίδονται από γυναίκες Προβάλλουν τα γυναικεία αιτήματα

Φεμινιστικά έντυπα Δελτίο του Λυκείου των Ελληνίδων [1920-1939] του Λυκείου Ελληνίδων Η Ελληνίς [1921-1940] του Εθνικού Συμβουλίου Ελληνίδων Ο Αγώνας της Γυναίκας [1923-1936] του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα Σοσιαλιστική Ζωή [1928-1935]

Φεμινιστικά αιτήματα Πολιτικά δικαιώματα Ισότιμη ένταξη στην αγορά εργασίας

Φεμινιστικές αντιλήψεις της εποχής Φεμινιστικά αιτήματα Φεμινιστικές αντιλήψεις της εποχής Η κοινωνική ανισότητα είναι το ιστορικό αποτέλεσμα της βίαιης οικειοποίησης της εξουσίας από τους άντρες Η κοινωνική υποτέλεια των γυναικών ήταν απόρροια της οικονομικής τους υποτέλειας Η έλλειψη οικονομικής αυτονομίας μετέτρεπε τις γυναίκες σε άβουλα πλάσματα πλήρως εξαρτημένα από τους άντρες Η οικονομική σκλαβιά είχε μετατραπεί σε συνολική κοινωνική και πολιτική υποδούλωση

Φεμινιστικά αιτήματα Φεμινιστικές αντιλήψεις της εποχής Η πολιτική ανισότητα αναπαρήγαγε την οικονομική και κοινωνική κατωτερότητα των γυναικών Επρόκειτο για έναν φαύλο κύκλο Επομένως: απελευθέρωση των γυναικών μέσω της ισότιμης ένταξης τους στην αγορά εργασίας και πολιτικά δικαιώματα

Πολιτικά δικαιώματα: αντιδράσεις «Το περιλάλητον ζήτημα της ψήφου το οποίον από τινών ετών απασχολεί μερικάς γυναίκας εις τας ώρας που απομένουν από τους χορούς και τα διασκεδάσεις, ετέθη και πάλιν επί τάπητος».   «Και πάλιν η ψήφος», Ζωή: 700, 2/6/1925, σ. 172-173.

Ερμηνεία των αντιδράσεων Στη διάρκεια του 19ου και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι., οι γυναίκες είχαν εγκλωβιστεί σε μια θηλυκή εκδοχή της πολιτειότητας βασικά αυτή των μητέρων με τις υπάλληλες σ’ αυτήν συνεκδοχές. Οι μητέρες ήταν συνυφασμένες με την πατρίδα μια επίσης έμφυλη έννοια προσδιορισμένη διπολικά, στηριγμένη σ’ ένα αυστηρά καθορισμένο σύστημα ρόλων ανάμεσα στις γυναίκες και στους άνδρες

Ανδρική και γυναικεία εκδοχή της πολιτειότητας Οι πολίτες ήταν οι άνδρες. Αν υποστήριζε κανείς τη δεκαετία του 1920 ότι οι γυναίκες είναι ή έπρεπε να είναι πολίτες ήταν βέβαιο ότι ανήκε στο Σύνδεσμο Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός Για τον υπόλοιπο κόσμο, η έννοια του πολίτη ήταν ασύμβατη με το θηλυκό γένος.

Ανδρική και γυναικεία εκδοχή της πολιτειότητας Η ασυμβατότητα 1ο επέτρεπε τον αποκλεισμό των γυναικών από τα δικαιώματα του πολίτη και 2ο τροφοδοτούσε επ’ αόριστον μια ιεραρχική διχοτομία ανάμεσα σε δυο εκδοχές της πολιτειότητας, αυτή των πολιτών/στρατιωτών και αυτή των μητέρων. Στρατιώτες και μητέρες μπορούσαν να βαδίζουν παράλληλους δρόμους χωρίς να συναντηθούν ποτέ στις κάλπες και στα κέντρα λήψης των αποφάσεων.

Ανδρική και γυναικεία εκδοχή της πολιτειότητας Η θηλυκή αυτή εκδοχή της πολιτειότητας επέτρεπε την επένδυση του φύλου των γυναικών με το σεβασμό της κοινωνίας Έδινε επίσης τη δυνατότητα στις γυναίκες να διεκδικούν δικαιώματα που μπορούσαν να συνδεθούν με το φυσικό ρόλο των γυναικών, τη μητρότητα.

Αμφισβήτηση των εκδοχών Με το τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου και τις αναγκαίες ανακατατάξεις που επιφέρουν γενικά οι πόλεμοι στις έμφυλες κατανομές τα όρια των δυο εκδοχών της πολιτειότητας αλλά και η ιεραρχική διχοτομία ανάμεσά τους αμφισβητείται μέσα από μια σειρά από λόγους και πρακτικές

Απειλή για την αντρική ταυτότητα του πολίτη Η μετάβαση σε μια νέα πολιτειακή ταυτότητα που θα συμπεριλαμβάνει και τις γυναίκες απαιτούσε τροποποιήσεις στη δομή της ταυτότητας του πολίτη Έθετε σε αμφισβήτηση τα ανδροπρεπή χαρακτηριστικά με τα οποία ήταν ταυτισμένη και απειλούσε την αντρική ταυτότητα.

Απειλή για την αντρική ταυτότητα του πολίτη Σε μια ακραία της αλλά πολύ συχνή έκφραση η διεκδίκηση της ιδιότητας του πολίτη από τις γυναίκες εκλαμβάνεται ως επιδίωξη εκρίζωσης της αρρενωπότητας από την ιδιότητα του πολίτη και εμβάπτισής της στη θηλυκότητα

Απειλή για την αντρική ταυτότητα του πολίτη Τι ζητούσαν τελικά οι γυναίκες; Να γίνουν εκείνες άνδρες και οι άνδρες γυναίκες; «Μη τυχόν θα μας σπιτώσουν εις το τέλος οι γυναίκες;» αναρωτιέται ο Αθηναίος του Σκριπ. Πολλά κείμενα της εποχής που διαπνέονται από φεμινιστικές ιδέες θα χρειαστεί να υπογραμμίζουν ότι δεν ζητούν τον εξανδρισμό των γυναικών

Αντιδράσεις Σε ένα φιλόδοξα προβλεπτικό κείμενο της εποχής για τα έμφυλα υποκείμενα μετά από πενήντα χρόνια, ο συντάκτης του φαντασίωνε με θλίψη ότι οι γυναίκες θα έχουν εκτοπίσει τους άνδρες από παντού και οι άνδρες θα βρίσκονται κλεισμένοι στα σπίτια τους. «Η Γυναίκα μετά… πενήντα χρόνια. Οι άνδρες γεγόνισι γυναίκες», Ἁπογευματινή, 8/1/1926, σ. 1.

Αντιδράσεις Ακόμα όμως και αν αυτό δεν συνέβαινε, το ενδεχόμενο της μόλυνσης με θηλυκότητα ήταν υπαρκτό Εκτός κι αν οι γυναίκες την άφηναν πίσω τους για να αποκτήσουν δικαιώματα. Αλλά τότε θα έχουμε ένα τρίτο έμφυλο είδος και στην Ελλάδα

Μετά είναι και τα προνόμια Αντιδράσεις «ούτε δύναται ν’αναπτυχθή […] το τρίτον, το διάμεσον εκείνο φύλον το μεταξύ ανδρός και γυναικός, εκ του οποίου προέρχονται η γερουσιαστίνες, η βουλευτίνες και οι άλλοι τύποι των φεμινιστικών συνεδρίων». Μετά είναι και τα προνόμια «Τι θα απογίνει το σπίτι; Το τραπέζι μας το καλοστρωμένο, το φαγί μας το καλομαγειρεμένο, το κρεββάτι μας, τα παιδιά μας;» «Ο φεμινισμός», Η Καθημερινή, 17/6/1925, σ. 1.

Αντιδράσεις Ο κίνδυνος μιας έμφυλης αναδιευθέτησης από τη στιγμή που απειλούσε την πολιτειακή ταυτότητα και την οικογένεια απειλούσε κι αυτή την κοινωνική τάξη πραγμάτων Ο άνεμος έπνεε ανά τον κόσμο και ενίσχυε παντού τις τάσεις εξέγερσης. Γράμματα από το Λονδίνο διέδιδαν φήμες για ένα νέο φεμινισμό που δεν αστειεύεται. Οι ελληνίδες με τη σειρά τους τίναζαν στον αέρα την ελληνική οικογένεια, διέφθειραν όλη την κοινωνική ζωή. Ο φεμινισμός εκλαμβάνεται ως ανταρσία που απειλεί να σαρώσει τα πάντα και συνιστά θέμα.

Αντιδράσεις Ανά τον κόσμον πνέει άνεμος χειραφετήσεως που επιζητεί όλα να τα ανατρέψη εκ βάθρων. Και η εξέγερση αυτή προέρχεται κυρίως από τις γυναίκες», «Η Γυναίκα και η Ελευθερία», Απογευματινή, 7/1/1926, σ. 1. «Διότι θα αποσπάση την γυναίκα από το κύριον στάδιον της δράσεως της και από τον κύκλον του φυσικού προορισμού της, δηλαδή από το σπίτι της, από την χαράν της μητρότητος, θα ανατινάξη δε οριστικώς εις τον αέρα την οικογένειαν υπό την πρόφασιν της ισοπολιτείας και της ανεξαρτησίας της γυναικός «Και πάλιν η ψήφος», Ζωή, σ. 172.

Αντιδράσεις «[…] θα ομιλήσωμεν […] περί εκείνων των γυναικών αι οποίαι κατοχυρωμέναι όπισθεν της ιδεολογίας ταύτης της γυναικείας χειραφετήσεως, εξέπεσαν εις τοιαύτην κατάπτωσιν κοινωνικήν και ηθικήν, ώστε να διαφθείρουν ολόκληρον την κοινωνικήν ημών ζωήν. Και αι γυναίκες αυταί ηγούνται σήμερον μιας κινήσεως, δημιουργούν νέαν ζωήν, νέαν τάξιν ζωής, νέα ήθη, νέα έθιμα, και προάγουν με τον αναισχυντότερον και αηδέστερον τρόπον το πνεύμα της διαφθοράς», «Αι κοινωνικαί αντιλήψεις της συγχρόνου γυναικός», Ανάπλασις, 15/5/1925, σ. 145-146.

«Εκείνος που πρόκειται να αντικρύση διά πρώτην φοράν φεμκνιστρίας πρέπει να είναι προετοιμασμένος. Διότι θα συναντήση κάτι νέον. Το αίσθημα αυτό εδοκίμασα όταν εισήχθην εις την κομψήν αίθουσαν του συνδέσμου Ελλήνων φεμινιστριών. Η φεμινίστρια δεν είνε απλώς μία γυναίκα, μία κυρία, μία μητέρα, μία κόρη. Είνε προ παντός η φεμινίστρια. Κάτι περισσότερον από γυναίκα. Την στιγμήν κατά την οποίαν εργάζεται, κινείται, ζη μέσα εις τον αγώνα της, είνε αγνώριστη. Είνε φαινόμενον. Υπερβάλλει εαυτήν. Υπερβάλλει το φύλον της. Δεν είνε σύζυγος, δεν είνε κόρη, δεν είνε μητέρα. Σου δίδει την αίσθησιν των αγρίων εκείνων ωραίων δένδρων που μένουν άκαρπα, αρκούμενα εις το ότι είνε ωραία, εις το ότι είνε αυτά, εις το ότι ζουν διά τον εαυτόν των, διά την υπόθεσίν των.

Δεν ενδιαφέρονται διά την αναπαραγωγήν Δεν ενδιαφέρονται διά την αναπαραγωγήν. Την φροντίδα αυτήν την αφίνουν εις τα κατώτερα όντα. Έως τώρα η γυναίκα εφρόντιζε διά την ανθρωπότητα. Ήτο προ παντός μητέρα. Ό,τι εξεχώριζεν, ό,τι απετέλει εξαίρεσιν εις αυτήν ήτο μητρικόν, ήτο κάτι που η γυναίκα αρχίζει να φροντίζη, διά την γυναίκα και μόνον διά την γυναίκα αποκτά μίαν νέαν υπεροχήν, γίνεται μητέρα ενός νέου είδους, βαίνει προς την δημιουργίαν ενός νέου τύπου γυναικός, που έχει όλην την υπεροχήν των ακάρπων δένδρων». «Το φεμινιστικόν συνέδριον της Μικρής Αντάντ», Νέα Ημέρα, 6/12/1925, σ. 5.

Οι γυναίκες ως απειλή ΑΠΕΙΛΗ το σώμα των γυναικών, τα επαγγέλματα και οι νέες ιδέες για τα φύλα, με αιχμή τη διεκδίκηση των πολιτικών δικαιωμάτων.

Το σώμα των γυναικών Από ασφαλές σώμα μητέρων και συζύγων κινδυνεύει να γίνει κάτι ανεξέλεγκτο και επικίνδυνο για τον έμφυλο πολιτισμό. Στο επίκεντρο της προσοχής βρίσκονται οι κινήσεις εκείνες που φανερώνουν την τάση των γυναικών να οικειοποιηθούν το σώμα τους και να ανατρέψουν το σύστημα αντρικού ελέγχου και κοινωνικής επιτήρησής του. Στο πλαίσιο αυτής της άρρητης διαμάχης για το ποιος τελικά ελέγχει το σώμα των γυναικών, αποκτούν μεγάλη σημασία θέματα όπως είναι το μήκος της γυναικείας φούστας.

Το σώμα των γυναικών Το μήκος της φούστας θεωρείται ο καθρέφτης του «πως σκέπτεται, τι επιθυμεί, τι ονειροπολεί και που μπορεί να οδηγήσει [τους άνδρες] η κάθε μια γυναίκα» ή ακόμα και ο πληροφοριοδότης του «τι έγινε, τι γίνεται και τι θα γίνει».

Το σώμα των γυναικών Η κυβέρνηση Πάγκαλου τροφοδοτεί τη συζήτηση, τη γαμπολογία όπως αποκαλείται, απαγορεύοντας με διάταγμα που δημοσίευσε στις 30/11. 15/12 του 1925 να επιδεικνύουν οι γυναίκες γάμπα περισσότερη από δεκαπέντε εκατοστά. Όποιες παρέβαιναν το νόμο, θα συλλαμβάνονταν και θα οδηγούνταν στο Πταισματοδικείο.

«’Περί ωρισμένου μήκους φουστών Δεσποινίδων άνω των 12 ετών και κυριών κυκλοφορουσών εις δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα’ Εν Αθήναις σήμερον την 30ην Νοεμβρίου έτους 1925 ημείς ο Διευθυντής Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΥΒΙΤΗΣ σκοπούντες να παρεμποδίωμεν την εις τα Δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα παρατηρουμένην οσημέραι πρόκλησιν εις ανηθικότητα διά της διατηρήσεως κοντών φουστών προς κοινόν σκάνδαλον, έχοντες υπόψη και την υπ’ αριθ. κλπ. Διαταγήν του υπουργείου των Εσωτερικών και το άρθρον 45 παράγρ. ΙΕ΄ του Νόμου 8815 περί αστυνομίας των Πόλεων ως ετροποποιήθη διά μεταγενεστέρων Νόμων. Διατάσσομεν

Άρθρον μόνον. Ορίζομεν όπως αι κυρίαι και Δεσποινίδες αι άνω των 12 ετών, οσάκις περιέρχονται τα δημόσια εν γένει μέρη ως και όταν εισέρχονται εντός των Δημοσίων Κέντρωνφέρωσι φοούστας ων το κατώτατον άκρον δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατ. του μέτρου. Θεωρούνται συνυπεύθυνοι οι γονείς ή επίτροποι των ανηλίκων κορασίων. Οι παραβάται της παρούσης ης η ισχύς άρχεται από της 15ης Δεκεμβρίου και η εκτέλεσις ανατίθεται εις τους Αστυνομικούς υπαλλήλους καταδιώκονται και τιμωρούνται συμφώνως προς το άρθρον 607 του ποινικού Νόμου. Εφ. Εμπρός

Το σώμα των γυναικών Ο ίδιος ο Πάγκαλος δικαιολογώντας τη λήψη του μέτρου θα συνδέσει το μήκος της φούστας με τις ελληνικές παραδόσεις αλλά και τους έμφυλους ρόλους. Οι γυναίκες είναι μητέρες των ελλήνων στρατιωτών και το κράτος οφείλει να τις προφυλάξει από μόδες που τις εκθέτουν.

Το σώμα των γυναικών «Θέλομεν να ανυψώσωμεν την γυναίκα εις την θέσιν ήτις της εμπρέπει. Να την ανυψώσωμεν εις την εκτίμησιν του ανδρός, εις την εκτίμησιν της κοινωνίας, διότι αυτή είνε ο στύλος της οικογενείας και εις αυτήν ως μητέρα του Έλληνος στρατιώτου αποθέτει και η πατρίς τας ελπίδας της. Διά τους λόγους αυτούς έχομεν την πεποίθησιν ότι η ελληνική κοινωνία θα δεχθή εκθύμως την επιστροφήν εις τας ελληνικάς παραδόσεις».

Το σώμα των γυναικών Πανικό στη συγκυρία της εποχής προκαλούσαν επίσης οι γυναίκες που έκοβαν ή ήθελαν να κόψουν κοντά τα μαλλιά τους. Σε κάθε ευκαιρία, εκδηλώνεται η ανησυχία για την ταύτιση θηλυκού και αρσενικού που συνεπάγονται τα πανταλόνια στις γυναίκες ή τα κοντά τους μαλλιά. Στο Βερολίνο και στις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις «συχνάζουν γυναίκες που δεν αρκούνται μόνον να καπνίζουν δημοσία, να κόπτουν τα μαλλιά των τελείως ανδρικά, αλλά φορούν και σμόκιν του οποίου καμία λεπτομέρεια δεν προδίδει την γυναίκα» «Τα παράξενα της προόδου μας. Η ανδροποίησις της γυναικός», Ελεύθερον Βήμα, 27/9/1925, σ. 3.

Το σώμα των γυναικών Στα μπαιν μιξτ του Φαλήρου για παράδειγμα, «το γένος των κολυμβόντων καθίσταται δυσδιάκριτον εντός του ύδατος» λόγω «των κομμένων σύρριζα μαλλιών αμφοτέρων των φύλων». «όπου στρέψουμε το βλέμμα θα συναντήσουμε τη γυναίκα τείνουσα ν’ ανδροποιηθεί. Μια ματιά στις γυναικείες σιλουέτες. Μαλλιά δεν υπάρχουν. Οι καμπυλότητες του σώματος έχουν εξαφανιστεί. Εκεί που πρώτα κατοικούσε το σατανικώτερο όπλο της γυναίκας, το μειδίαμά της, καπνίζει αδιάκοπα ένα τσιγάρο». «Ημερολόγιον», Η Καθημερινή, 12/6/1925, σ. 2.

Η εργασία των γυανικών Τους έμφυλους κώδικες προβλημάτιζαν επίσης οι γυναίκες που διεκδικούσαν τις θέσεις των ανδρών στις δημόσιες υπηρεσίες ή προετοιμάζονταν να ασκήσουν ή και ασκούσαν ελευθέρια επαγγέλματα. «Ὁ άνδρας δεν δειλιά, δεν κλαίει, δεν λιποθυμεί, δεν αναισθητεί προ των υπηρεσιακών του υποχρεώσεων» «Η αποστολή της γυναικός», Εμπρός, 22/1/1926, σ. 1.

Η εργασία των γυναικών Ιδιαίτερη αναστάτωση προκαλεί η εμφάνιση γυναικών δικηγόρων στα ελληνικά δικαστήρια. Ειδικό διάταγμα, τον Σεπτέμβριο του 1925, είχε επιτρέψει στις γυναίκες να αγορεύουν στα ελληνικά δικαστήρια. «Αυτές τις ημέρες επήραν την άδειαν του δικηγορείν τέσσαρες γυναίκες. Είνε οι πρώτες στην Ελλάδα και το διακηρύττουν με υπερηφάνειαν. Είνε και αυτές όπως όλες οι άλλες με κομμένα μαλλιά, κοντά φορέματα και νύχια στιλβωμένα». «Δικηγορίνες», Εσπερινή, 27/1/1926, σ. 3.

Η εργασία των γυναικών Τον Ιανουάριο του 1926, μία από αυτές, η Μαρία Φλαμπουριάρη, πρόεδρος του Συλλόγου των Ελληνίδων Επιστημόνων, είναι η πρώτη που εμφανίζεται στο δικαστήριο. Ήταν Σάββατο, 27 Φεβρουαρίου του 1926 και η Φλαμπουριάρη ήταν στο πλάι και άλλου δικηγόρου συνήγορος κατηγορουμένων για καταχρήσεις σε συντάξεις πολέμου. Η ημέρα ήταν ιστορική και η υποδοχή της κ. Φλαμπουριάρη στο δικαστήριο ήταν επεισοδιακή.

Η εργασία των γυναικών Η Φλαμπουριάρη επικαλέστηκε το δικαίωμά που είχε από το νόμο και ο πρόεδρος αναγκάστηκε να την αποδεχθεί. Πρόεδρος: «Δεν μας φθάνουν τόσες γλώσσες εδώ μέσα. Τώρα θάχουμε και τις γυναικείες». Από συνήγορος, η δικηγόρος μετατράπηκε σε κατηγορούμενη. Παρέμεινε σιωπηλή στο πρώτο μέρος της δίκης και ανέλαβε ουσιαστικά στην απογευματινή συνεδρία. Νιρβάνας, Παύλος , «Η δικηγορίνα», Εστία, 1/3/1926, σ. 1.

«Η δικηγόρος δεσποινίς Φλαμπουριάρη ηγόρευσεν εις την δίκην των καταχραστών, εκφράσασα, εν πρώτοις, την χαράν της διότι παρίστατο εκεί ως πρώτη αντιπρόσωπος του διανοουμένου γυναικείου κόσμου της Ελλάδος. Συντασσόμενοι πληρέστατα προς τας αντιλήψεις του κ. Επιτρόπου, καλούμεν και ημείς το λάλον δεσποινίδιον να επανέλθη, ως τάχιστα, εκεί όπου φύσει ανήκει. Ή εις το σπίτι του ή εις το ‘Καπρίς’. Αι γυναίκες είνε προωρισμέναι, κατ’ εκλογήν των και προ παντός καθ’ ικανότητα, ή να γίνουν μητέρες ή να μείνουν γυναίκες. Ή σπίτι ή ‘Καπρίς’. Μέσος όρος δεν υπάρχει, όπως μεταξύ άρρενος και θήλεος δεν υπάρχει τρίτον φύλον».

Η εργασία των γυναικών ως απειλή Δημοσίευμα της Εστίας: Βρισκόμαστε σε μια οικογενειακή γιορτή με πολλούς εκλεκτούς καλεσμένους που έχουν μεθύσει με μεθυστικά ποτά μέσα σε κρυστάλλινα κύπελλα. Τα ποτά είναι τα λόγια της γυναικείας απελευθέρωσης: «Ελευθερία της γυναικός», «Η γυναικεία συνείδησις», «Η γυναικεία δράσις». Το σπίτι γεμάτο καπνούς και άρωμα νέου πολιτισμού.

Η εργασία των γυναικών ως απειλή Ξαφνικά ακούγεται σπαρακτική κραυγή βρέφους που ζητούσε να θηλάσει. Η μητέρα αντί για το μαστό της του έδωσε έναν επαναστατικό φιλοσοφικό τόμο για να θηλάσει το γάλα της σοφίας. Η σκηνή έχει και συνέχεια. Στο εξής όσα μωρά θορυβούν, θα αποστέλλονται ταχυδρομικά σε κρατικό οικοτροφείο για να μην παρακωλύεται η γυναικεία δράση.

Η εργασία των γυναικών ως απειλή «Ιδού το λάθος του υψίστου». Αντί για βρεφοκομείο κατασκεύασε από την πλευρά του άνδρα τη γυναίκα. Δεν είχε προβλέψει τη γυναικεία εξέλιξη. Και τώρα με μεγάλη έκπληξη παρατηρεί «την γυναίκα που σπεύδει εις το Κακουργιοδικείον να υπερασπίση τον πελάτην της, και που αφίνει ανυπεράσπιστον το τέκνος της εις την κούνια». «Δεν αρκεί να είναι κανείς φλύαρος για να γίνει καλός δικανικός ρήτωρ». Το «λάλον δεσποινίδιον» οφείλει να επιστρέψει στο σπίτι. «

Η απειλή Η Αύρα Θεοδωροπούλου, εμβληματική προσωπικότητα για το φεμινισμό του μεσοπολέμου, θα εγγράψει την απειλή αυτή στη δυναμική του γυναικείου κινήματος. Θα ισχυρισθεί το 1922 ότι κανείς πια δεν μπορούσε ν’ αγνοήσει το γυναικείο κίνημα και τη φωνή των γυναικών. Θα χαρακτηρίσει το κίνημα τους «όμοια με ένα ποτάμι, που αθώρητα πληθαίνουν τα νερά του κάτω από τη γη και που ξεχύθηκε τώρα κι απλώθηκε στον κόσμο όλο».

Η Μαρία Νεγρεπόντη θα υποστηρίξει ότι τα χρόνια τα παλαιά πέρασαν και οι νέοι καιροί έφεραν μαζί τους τα «δικά τους άλογα που ήσαν αφανιστικώτερα από εκείνα της Αποκαλύψεως». «Το δέκατον διεθνές συνέδριον των φεμινιστριών», Πολιτεία, 4/6/1926, σ. 1.

Πάλη των τάξεων πάλη των φύλων Πάλη των τάξεων πάλη των φύλων Στο ίδιο μήκος κύματος, μετά την πάλη των τάξεων που απειλούσε να κλονίσει το κοινωνικό καθεστώς και να επαναδιατάξει τις πολιτικές δυνάμεις εν όψει ενός νέου εσωτερικού αυτή τη φορά εχθρού, η σοσιαλίστρια Αθηνά Γαϊτάνου Γιαννιού θα μιλήσει για την πάλη των φύλων και θα παρομοιάσει το δικό τους κίνημα με την πάλη των τάξεων

Πάλη των τάξεων πάλη των φύλων Πάλη των τάξεων πάλη των φύλων Μήπως τελικά αυτή η ιστορία των φύλων είναι μια άλλη όψη του υλισμού, του μπολσεβικισμού; Η απάντηση είναι πολύ συχνά καταφατική ή συνδυαστική. Παράδειγμα: ο πολιτικός γάμος Έλεγαν για τη Ρωσία, «πως γάμος δεν υπήρχε, πως οι γυναίκες ήταν κοινές, πως ένας άνδρας μπορεί να έχη όσες γυναίκες θέλει, και μια γυναίκα όσους άνδρες επιθυμεί» οι φεμινιστικές ιδέες είτε συνδέονταν κι αυτές με τον υλισμό για να ακυρωθούν ευκολότερα είτε παραλληλίζονταν.

Πάλη των τάξεων πάλη των φύλων Πάλη των τάξεων πάλη των φύλων «Εις την πάλην των τάξεων προστίθεται η πάλη των φύλων∙ εις τα διεθνή κομμουνιστικά συνέδρια προστίθενται τα διεθνή κομμουνιστικά κογκρέσσα. Και κατά σύμπτωσιν και τα μεν και τα δε κατέρχονται με φιλειρηνικόν πρόγραμμα. Οίος πόλεμος μάς αναμένει! Η οικογένεια του μέλλοντος θα είνε το πλέον οξύμωρον, το παραδοξώτερον των πραγμάτων που εφύτρωσεν επί του προσώπου της γης. Θα στεγάζεται υπό την αυτήν στέγην, θα ενώνη εις τον αυτόν κόλπον φανατικούς εχθρούς, αντίπαλα στρατόπεδα, δυνάμεις αντιρρόπους εν δράσει. Αισθάνεται κανείς από τώρα μέσα του, τα σπέρματα μιας τοιαύτης μελλοντικής οικογενείας, εν όλη των τη δράσει. Την ατμόσφαιραν δονούν τα κηρύγματα της κοινοκτημοσύνης και της ισότητοςτων φύλων». «Το φεμινιστικό συνέδριον της Μικρής Αντάντ», Νέα Ημέρα

Πολιτικά δικαιώματα Η κορυφαία φεμινιστική διεκδίκηση του Μεσοπολέμου Η απόκτηση των πολιτικών δικαιωμάτων ταυτίζεται με τη χειραφέτηση των γυναικών και η στέρηση της ψήφου με σκλαβιά Η αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων είναι καθρέπτης της ελευθερίας και της δημοκρατίας του πολιτεύματος

Πολιτικά δικαιώματα 1924: συλλογή υπογραφών και υποβολή σχετικού υπομνήματος στη Βουλή 1η Ιουνίου 1925: υπόμνημα Συνδέσμου Ελληνίδων φοιτητριών σε δημοτική γλώσσα στην εθνοσυνέλευση Οργάνωση ομιλιών σε εργατικές συνοικίες Αθήνα και Πειραιά Στόχος: η υιοθέτηση του δικαιώματος της ψήφου στην ψήφιση του νέου ελλ. Συντάγματος από την Δ’ Εθνοσυνέλευση (1927) Δεν το θεσμοθετεί, αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο

Ένταση του αγώνα Επαρχιακοί σύλλογοι (Θεσσαλονίκη: το καλοκαίρι του 1928: Φεμινιστική Ένωση Μακεδονίας-Θράκης) Διοργάνωση δημόσιων συγκεντρώσεων στην Αθήνα: 18/3/1928 & 31/3/1929 Διάταγμα της 5ης Φεβρ. 1930 ψήφος για τις Ελληνίδες που είχαν συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας τους και γνώριζαν ανάγνωση και γραφή [μικρότερο του 10% του γυν πληθυσμού] 1930-1931: συμπληρωματικές τοπικές δημοτικές εκλογές και πανελλαδικές του 1934 Οκτώβριος 1934: δικαίωμα εκλέγεσθαι και μείωση ορίου ηλικίας στα 25 χρόνια. Απόρριψη νομοθετήματος Βουλής από Γερουσία

Προκήρυξη για τη ψήφο των γυναικών

Συγκέντρωση για την ψήφο των γυναικών

Πολιτικά δικαιώματα Δε μας αρνήθηκε την ψήφο καμιά Κυβέρνηση μα όλες μας είπαν «ας τη ζητήσουν οι Ελληνίδες όλες κ' είμαστε πρόθυμοι να σας τη δώσωμε». Σέ άλλους τόπους βέβαια θά είταν ή επιθυμητότερη απάντηση, γιατί θά είταν ή άμεση λύση αφού πλήθος ολόκληρο γυναικών θα έσπευδε να τη ζητήσει, μα για την Ελλάδα είναι ή απάντηση αύτη ίση με άρνηση, γιατί οι γυναίκες μας οι περισσότερες δεν τη ζητούν.

Γύρω από την ψήφο Αγώνας (1923), τ.1-2 Και σκέπτεται κανένας, είναι τάχα τόσο ελεύτερη ή γυναίκα στην Ελλάδα ώστε να μη της είναι συνειδητή ή ανάγκη της ψήφου ; "Η μήπως συμβαίνει το αντίθετο, είναι δηλαδή τόσο ανελεύτερη, τόσο σκλάβα ώστε κοιμάται ή ψυχή της και μοιάζει το δούλο πού μη ξέροντας τη χαρά της λευτεριάς ούτε καν τη θέλει; Τάχα στην Ελλάδα δεν υπάρχουν τα προβλήματα πού δημιούργησαν, α μπορούμε να το πούμε, τον πατρι­ωτισμό του φύλου μας, το φεμινισμό και την επίμονη αίτηση της ψήφου ; Κ' αν υπάρχουν οι ανάγκες αυτές δεν επιβάλλεται σε όλους μας να ξυπνήσομε τΙς γυναίκες ψυχές και κείνο πού ωρισμένα ασυνείδητα υπάρχει να γίνει συνειδητό;

Γύρω από την ψήφο Αγώνας (1923), τ.1-2 Με λίγες λοιπόν αδρές γραμμές νομίζω απαραίτητο και διδαχτικό να παρακολουθήσαμε τις ανάγκες πού γέννησαν άλλου το Φεμινισμό και την επίμονη αίτηση της ψήφου, για να πεισθούμε ότι ή Ελληνική κοινωνία κ' εδώ καρκινοβάτησε όπως και στις λοιπές της ζωής της εκδηλώσεις, κ' ότι όπως είναι ανάγκη να επέμβουμε στις λοιπές εκδηλώσεις για να δώσομε την ορθή κατεύθυνση, όμοια και στο ζήτημα αυτό πού είναι σημάδι ζωτικότητας και δύναμης ενός λάου.

Γύρω από την ψήφο Αγώνας (1923), τ.1-2 Κάθε κοινωνία αποτελείται από άτομα και κάθε άτομο έχει δικούς του σκοπούς, δικά του συμφέροντα, δικά του διαφέροντα κι' επειδή αυτά τυχαίνουν να είναι και σκοποί και συμφέροντα και διαφέροντα και άλλων ατόμων σχηματίζονται ανάμεσα της ομάδες ατόμων που προσπαθούν κάθε μια να ευοδώσει αυτό το περιεχόμενο της. Κι3 αρχίζει ό αγώνας ανάμεσα στις ομάδες και κάθε μια αγωνίζεται να επιβληθεί και να επικρατήσει. Ή πολιτεία έχει καθήκον να Ισορροπήσει αυτές τις τάσεις, να φέρει την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Μα είναι αξίωμα όμως ότι με όλες τις προσπάθειες της γίνεται κάθε φορά σκάφος που τη διευθύνει και της δίνει τον τύπο της ιδεολογίας της ή Ισχυρότερη ομάδα.

δικαιώματα

Διεθνές συνέδριο γυναικών στην Αθήνα, 1925

Συνέδριο της μικρής Αντάντ, Αθήνα 1925 Συνέδριο της μικρής Αντάντ, Αθήνα 1925

Ο τύπος της εποχής «Αι γυναίκες της εποχής μας αγωνίζονται να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου και κόκκινα χείλη. Εάν προσέξη κανείς εις την ερυθράν βαφήν, με την οποίαν βάφονται όλαι σχεδόν αι κυρίαι, θα ομολογήση, ότι ο γυναικείος αγών, είνε όντως αιματηρός». «Το δικαίωμα της ψήφου», Πρωία, 1/11/1925, σ. 1.

«Ποία θα έχη την γενναιότητα χάριν ενός ψηφοδελτίου να προδώση τα ιερά και τα όσια της ηλικάις της;», «Η γυναικεία ψήφος», Απογευματινή, 30/7/1925, σ. 1.

«Η φούστα, την οποίαν ηθέλαμεν να ταπεινώσωμεν κρύπτει εκπλήξεις «Η φούστα, την οποίαν ηθέλαμεν να ταπεινώσωμεν κρύπτει εκπλήξεις. Εστί του παρόντος έχομεν να κάμωμεν με μίαν Μικράν Αντάντ. Αύριον θα έχωμεν να αντιμετωπίσωμεν μίαν νέαν Κοινωνίαν των Εθνών του ωραίου φύλου. Ο Θεός να βάλη το χέρι του, αλλά αισθάνομαι ότι ο θρυλικός κίτρινος κίνδυνος ωχριά (άνευ καλαμπουρίου) προ του γυναικείου κινδύνου, προ της γυναικείας αυτής επιδρομής ήτις έρχεται να μας υπενθυμίση ότι δεν καθόμεθα επί ρόδων». «Το φεμινιστικόν συνέδριο της Μικράς Αντάντ», Νέα Ημέρα

Ολοκληρωτισμοί και γυναίκες Ανερχόμενο κύμα φασισμού Επιστροφή των γυναικών στους παραδοσιακούς ρόλους Η γυναίκα-στήριγμα της πατριαρχικής οικογένειας. οφείλει υποταγή στο σύζυγο, τη φυλή και το εθνικό κράτος Φασιστικές ιδέες # φεμινιστικές ιδέες Το 1934 πρωτοστατούν στην ίδρυση της Πανελλήνιας Γυναικείας Επιτροπής κατά του Πολέμου και του Φασισμού

Μεταξική δικτατορία και γυναίκες Διάλυση φεμινιστικών οργανώσεων μέσα στο γενικό πλαίσιο καταστολής Καταστροφή των αρχείων Απαγόρευση φεμινιστικού Τύπου