Έθιμα Δωδεκαήμερου στην Κύπρο Έθιμα Δωδεκαήμερου στην Κύπρο

Χριστούγεννα Χριστούγεννα

Καλικάντζαροι Καλικάντζαροι Οι καλικάντζαροι είναι μαυριδεροί, τριχωτοί, με ουρά και μακριά χέρια. Ζουν στα έγκατα της γης και με ένα μεγάλο πριόνι αγωνίζονται να κόψουν τον τεράστιο ξύλινο στύλο που κρατά στη θέση της τη γη. Ο στύλος όμως είναι πολύ χοντρός και γι αυτό χρειάζεται μεγάλη και μακρόχρονη προσπάθεια. Τις παραμονές των Χριστουγέννων τα έχουν σχεδόν καταφέρει και το στήριγμα της γης είναι έτοιμο να κοπεί και να πέσει. Χαρούμενοι που τα κατάφεραν επιτέλους, οι καλικάντζαροι βγαίνουν επάνω τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους και για να μην σωριαστεί η γη στα κεφάλια τους. Οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών.  Οι καλικάντζαροι είναι μαυριδεροί, τριχωτοί, με ουρά και μακριά χέρια. Ζουν στα έγκατα της γης και με ένα μεγάλο πριόνι αγωνίζονται να κόψουν τον τεράστιο ξύλινο στύλο που κρατά στη θέση της τη γη. Ο στύλος όμως είναι πολύ χοντρός και γι αυτό χρειάζεται μεγάλη και μακρόχρονη προσπάθεια. Τις παραμονές των Χριστουγέννων τα έχουν σχεδόν καταφέρει και το στήριγμα της γης είναι έτοιμο να κοπεί και να πέσει. Χαρούμενοι που τα κατάφεραν επιτέλους, οι καλικάντζαροι βγαίνουν επάνω τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους και για να μην σωριαστεί η γη στα κεφάλια τους. Οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών. 

Στολισμός Χριστουγεννιάτικου Έλατου Τα χριστουγεννιάτικα έθιμα της Κύπρου είναι πανομοιότυπα με αυτά της Ελλάδας. Για το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, οι παλαιότεροι έκοβαν κυπαρίσσια και πεύκα από το δάσος. Στη συνέχεια, στόλιζαν τα δέντρα αυτά με κουκουνάρια που έβαφαν σε διάφορα χρώματα. Επίσης, έβαζαν μπαλόνια και διάφορα χειροποίητα στολίδια. Τα χριστουγεννιάτικα έθιμα της Κύπρου είναι πανομοιότυπα με αυτά της Ελλάδας. Για το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, οι παλαιότεροι έκοβαν κυπαρίσσια και πεύκα από το δάσος. Στη συνέχεια, στόλιζαν τα δέντρα αυτά με κουκουνάρια που έβαφαν σε διάφορα χρώματα. Επίσης, έβαζαν μπαλόνια και διάφορα χειροποίητα στολίδια.

Ζύμωμα Χριστουγεννιάτικων ψωμιών και γλυκών Μία εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα, σε όλα τα σπίτια φτιάχνονται τα χριστουγεννιάτικα γλυκά, όπως τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, τα σοκολατάκια, οι δίπλες,το χριστουγεννιάτικο γλύκισμα. Την Παραμονή των Χριστουγέννων όλες οι νοικοκυρές ζυμώνουν και ψήνουν χριστόψωμα που στην κυπριακή διάλεκτο λέγονται «πίττες», «κουλλούρκα», «δακτυλιές» και «γρισταρκές» ανάλογα με το σχήμα και το ψήσιμό τους. Όλα αυτά τα είδη ψωμιού λέγονται σισαμωτά, γιατί είναι σκεπασμένα με σισάμι. Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι είναι πάντα γιορτινό και μαζεύεται όλη η οικογένεια. Στο τραπέζι είναι απαραίτητη η γεμιστή γαλοπούλα και η σούπα αυγολέμονο. Μία εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα, σε όλα τα σπίτια φτιάχνονται τα χριστουγεννιάτικα γλυκά, όπως τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, τα σοκολατάκια, οι δίπλες,το χριστουγεννιάτικο γλύκισμα. Την Παραμονή των Χριστουγέννων όλες οι νοικοκυρές ζυμώνουν και ψήνουν χριστόψωμα που στην κυπριακή διάλεκτο λέγονται «πίττες», «κουλλούρκα», «δακτυλιές» και «γρισταρκές» ανάλογα με το σχήμα και το ψήσιμό τους. Όλα αυτά τα είδη ψωμιού λέγονται σισαμωτά, γιατί είναι σκεπασμένα με σισάμι. Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι είναι πάντα γιορτινό και μαζεύεται όλη η οικογένεια. Στο τραπέζι είναι απαραίτητη η γεμιστή γαλοπούλα και η σούπα αυγολέμονο.

Κυπριακά λουκάνικα Κυπριακά λουκάνικα Στα παλαιότερα χρόνια λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα έσφαζαν τον χοίρο τον οποίον μεγάλωναν για αυτό το σκοπό και τον έβαζαν σε καζάνι με ζεστό νερό για να αφαιρέσουν τις τρίχες του. Με το κρέας του χοίρου κατασκεύαζαν λούντζες, χοιρομέρια και λουκάνικα. Το κεφάλι και τα πόδια τα έκαναν «Ζαλατίνα». Τα λουκάνικα τα κρέμαζαν ψιλά μέσα στην τζιμινιά (τζάκι) για να ψήνονται σιγά-σιγά. Τα υπόλοιπα τα μισόψηναν και τα φύλαγαν μέσα σε «κουμνιά» (πήλινα δοχεία) μαζί με το «λαρδί» (λίπος) για να διατηρούνται. Με αυτό το τρόπο είχαν απόθεμα φαγητού για αρκετό καιρό. Στα παλαιότερα χρόνια λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα έσφαζαν τον χοίρο τον οποίον μεγάλωναν για αυτό το σκοπό και τον έβαζαν σε καζάνι με ζεστό νερό για να αφαιρέσουν τις τρίχες του. Με το κρέας του χοίρου κατασκεύαζαν λούντζες, χοιρομέρια και λουκάνικα. Το κεφάλι και τα πόδια τα έκαναν «Ζαλατίνα». Τα λουκάνικα τα κρέμαζαν ψιλά μέσα στην τζιμινιά (τζάκι) για να ψήνονται σιγά-σιγά. Τα υπόλοιπα τα μισόψηναν και τα φύλαγαν μέσα σε «κουμνιά» (πήλινα δοχεία) μαζί με το «λαρδί» (λίπος) για να διατηρούνται. Με αυτό το τρόπο είχαν απόθεμα φαγητού για αρκετό καιρό.

Κάλαντα Κάλαντα Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», ενώ διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ. Η ιστορία τους συνδέεται με την αρχαία Ελλάδα.  Πρόκειται για τραγούδια με ευχές για τον νοικοκύρη και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Τα κάλαντα είναι μια πράξη τελετουργική, η οποία σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα την ευημερία.  Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», ενώ διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ. Η ιστορία τους συνδέεται με την αρχαία Ελλάδα.  Πρόκειται για τραγούδια με ευχές για τον νοικοκύρη και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Τα κάλαντα είναι μια πράξη τελετουργική, η οποία σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα την ευημερία. 

Πρωτοχρονιά Πρωτοχρονιά

Το τραπέζι του Άγιου Βασίλη Το τραπέζι του Άγιου Βασίλη Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια στρώνει το τραπέζι που «θα φιλοξενήσει» τον Αϊ-Βασίλη. Πάνω στο τραπέζι οι νοικοκυρές τοποθετούν τη βασιλόπιτα, κόλλυβα, ένα αναμμένο κερί, ένα ποτήρι κρασί και το πορτοφόλι του πατέρα για να έρθει ο Άγιος να φάει, να πιει και να τα ευλογήσει. Την ημέρα της πρωτοχρονιάς έπαιρναν αυτά τα κόλλυβα και τα σκορπούσαν στα χωράφια για είναι ευλογημένα και να έχουν μεγάλη σοδειά.  Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια στρώνει το τραπέζι που «θα φιλοξενήσει» τον Αϊ-Βασίλη. Πάνω στο τραπέζι οι νοικοκυρές τοποθετούν τη βασιλόπιτα, κόλλυβα, ένα αναμμένο κερί, ένα ποτήρι κρασί και το πορτοφόλι του πατέρα για να έρθει ο Άγιος να φάει, να πιει και να τα ευλογήσει. Την ημέρα της πρωτοχρονιάς έπαιρναν αυτά τα κόλλυβα και τα σκορπούσαν στα χωράφια για είναι ευλογημένα και να έχουν μεγάλη σοδειά. 

Το έθιμο της ελιάς Το έθιμο της ελιάς Ένα άλλο έθιμο που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και που σχετίζεται με την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς είναι το έθιμο της ελιάς. Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τζάκι και μικροί μεγάλοι ρίχνουν φύλλα χλωρής ελιάς στη φωτιά για να μαντέψουν αν κάποια πρόσωπα τους αγαπούν. Την ώρα που ρίχνουν την ελιά στα κάρβουνα λένε τα παρακάτω λόγια: « Αϊ-Βασίλη βασιλιά, δείξε τζιαι φανέρωσε αν μ’ αγαπά ο..............» Αν το φύλλο της ελιάς πεταχτεί με κρότο ,σημαίνει πως τους αγαπά το πρόσωπο που έβαλαν στο μυαλό τους. Αν δεν ακουστεί κανένας κρότος και η ελιά καεί, τότε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ένα άλλο έθιμο που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και που σχετίζεται με την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς είναι το έθιμο της ελιάς. Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τζάκι και μικροί μεγάλοι ρίχνουν φύλλα χλωρής ελιάς στη φωτιά για να μαντέψουν αν κάποια πρόσωπα τους αγαπούν. Την ώρα που ρίχνουν την ελιά στα κάρβουνα λένε τα παρακάτω λόγια: « Αϊ-Βασίλη βασιλιά, δείξε τζιαι φανέρωσε αν μ’ αγαπά ο..............» Αν το φύλλο της ελιάς πεταχτεί με κρότο ,σημαίνει πως τους αγαπά το πρόσωπο που έβαλαν στο μυαλό τους. Αν δεν ακουστεί κανένας κρότος και η ελιά καεί, τότε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Η Βασιλόπιτα Η Βασιλόπιτα Μόλις τελειώσει η πρωτοχρονιάτικη λειτουργία, η οικογένεια επιστρέφουν στο σπίτι, όπου κόβουν την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουν στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Όποιος βρει το κρυμμένο νόμισμα θα είναι τυχερός όλη τη χρονιά. Μόλις τελειώσει η πρωτοχρονιάτικη λειτουργία, η οικογένεια επιστρέφουν στο σπίτι, όπου κόβουν την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουν στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Όποιος βρει το κρυμμένο νόμισμα θα είναι τυχερός όλη τη χρονιά.

Τα Φώτα Τα Φώτα

Αγιασμός και «Πουλουστρίνα» Αγιασμός και «Πουλουστρίνα» Την ημέρα των Φώτων όλος ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία για να παρακολουθήσει τη Βάπτιση του Χριστού. Στην εκκλησία ο κόσμος πίνει από το αγιασμένο νερό, το δρόσο. Την ίδια μέρα σε όλες τις παραλιακές πόλεις ο ιερέας ρίχνει μέσα στη θάλασσα το σταυρό για να αγιαστούν τα νερά και οι πιο καλοί κολυμβητές βουτούν στα κρύα νερά για να τον πάρουν. Την ημέρα των Φώτων τα παιδιά γυρίζουν στις γειτονιές και στους συγγενείς τους και τους λένε ένα τραγούδι με σκοπό να πάρουν χρήματα: «Καλημέρα και τα Φώτα και την Πουλουστρίνα πρώτα» Την ημέρα των Φώτων όλος ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία για να παρακολουθήσει τη Βάπτιση του Χριστού. Στην εκκλησία ο κόσμος πίνει από το αγιασμένο νερό, το δρόσο. Την ίδια μέρα σε όλες τις παραλιακές πόλεις ο ιερέας ρίχνει μέσα στη θάλασσα το σταυρό για να αγιαστούν τα νερά και οι πιο καλοί κολυμβητές βουτούν στα κρύα νερά για να τον πάρουν. Την ημέρα των Φώτων τα παιδιά γυρίζουν στις γειτονιές και στους συγγενείς τους και τους λένε ένα τραγούδι με σκοπό να πάρουν χρήματα: «Καλημέρα και τα Φώτα και την Πουλουστρίνα πρώτα»

Τα «ξεροτήανα» Τα «ξεροτήανα» Το γλύκισμα της ημέρας των Φώτων, που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές είναι τα ξεροτήγανα (τύπος λουκουμάδων). Κατά το έθιμο, τα παιδιά όχι μόνο τρώνε αλλά ρίχνουν και στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα μαζί με κομματάκια λουκάνικου για να τα φάνε οι καλικάντζαροι και να φύγουν. Την ίδια ώρα, τραγουδούν το ακόλουθο ποίημα: «Τιτσίν τιτσίν λουκάνικο μασιαίρι μαυρομάνικο, κομμάτι ξεροτήανο να φάτε τζιαι να φύετε» Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι η μέρα που φεύγουν οριστικά οι καλικάντζαροι, γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την Παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός των παπάδων. Γι αυτό και το έθιμο του λαού λέει: «Στις πέντε του Γενάρη Φεύγουν οι καλικαντζάροι» Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα. Εκείνα τους διώχνουν ολότελα. Φεύγουν τότε λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε κι έφτασε ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του…» Το γλύκισμα της ημέρας των Φώτων, που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές είναι τα ξεροτήγανα (τύπος λουκουμάδων). Κατά το έθιμο, τα παιδιά όχι μόνο τρώνε αλλά ρίχνουν και στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα μαζί με κομματάκια λουκάνικου για να τα φάνε οι καλικάντζαροι και να φύγουν. Την ίδια ώρα, τραγουδούν το ακόλουθο ποίημα: «Τιτσίν τιτσίν λουκάνικο μασιαίρι μαυρομάνικο, κομμάτι ξεροτήανο να φάτε τζιαι να φύετε» Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι η μέρα που φεύγουν οριστικά οι καλικάντζαροι, γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την Παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός των παπάδων. Γι αυτό και το έθιμο του λαού λέει: «Στις πέντε του Γενάρη Φεύγουν οι καλικαντζάροι» Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα. Εκείνα τους διώχνουν ολότελα. Φεύγουν τότε λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε κι έφτασε ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του…»

Πηγές: 1) http://www.kypros74.gr/kypros/kypros-paradosi-ethima/kypros-ithi-ethima-kyprou 2) http://www.slideshare.net/varalig/ss-42533698 (Ήθη και Έθιμα Χριστουγέννων της Κύπρου) Πηγές: 1) http://www.kypros74.gr/kypros/kypros-paradosi-ethima/kypros-ithi-ethima-kyprou 2) http://www.slideshare.net/varalig/ss-42533698 (Ήθη και Έθιμα Χριστουγέννων της Κύπρου)