ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗ ΙΙ Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής
Έδρα Jean Monnet
"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."
ΧΩΡΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ &ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ (ΧΕΑΔ) ΕΞΕΛΙΞΗ Ιδρυτική Συνθήκη: Οι τομείς της δημόσιας τάξης και ασφάλειας παρέμειναν στις αρμοδιότητες των Κ-μ, καμία παραχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων στα κοινοτικά όργανα, «σκληρός πυρήνας» κρατικής κυριαρχίας. 1985 και μετά: ανάγκη διεθνούς συνεργασίας – λόγοι: Διασυνοριακή εγκληματικότητα, Πτώση «ανατολικών καθεστώτων» - άρση περιορισμών μετακίνησης, Ολοκλήρωση εσωτερικής αγοράς – ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων (1992)
ΧΕΑΔ - ΕΞΕΛΙΞΗ Συνθήκη Μάαστριχτ (1991): Συνεργασία στη Δικαιοσύνη και στις Εσωτερικές Υποθέσεις (ΣΔΕΥ), Τρίτος Πυλώνας, Διακυβερνητικός χαρακτήρας, αντικείμενα: άσυλο, μετανάστευση, αντιμετώπιση των υπηκόων τρίτων χωρών, αντιμετώπιση της διεθνούς εγκληματικότητας. Προβλήματα: Αναποτελεσματικότητα, Έλλειμμα Δημοκρατίας, Αμφισβήτηση της κοινοτικής αρμοδιότητας (ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων).
ΧΕΑΔ - ΕΞΕΛΙΞΗ Συνθήκη Άμστερνταμ (1999): Διάσπαση ΣΔΕΥ: (α) Οι τομείς του ασύλου, της μετανάστευση και της διέλευσης των συνόρων ενσωματώθηκαν στη Συνθ.ΕΚ (Πρώτος Πυλώνας) και στη κοινοτική (υπερεθνική) μέθοδο υπό τον τίτλο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης. (β) Τρίτος Πυλώνας (διακυβερνητικός): Αστυνομική και Δικαστική Συνεργασία στις Ποινικές Υποθέσεις (ΑΔΣΠΥ) - Προβλήματα: Διαπυλωνικότητα (δίδυμες πράξεις), Ελλείμματα δημοκρατίας και αποτελεσματικότητας, Αμφισβήτηση των κοινοτικών αρμοδιοτήτων, διολίσθηση προς διακυβερνητικές λύσεις Το σύνολο των αντικειμένων α και β επικράτησε να ονομάζεται ατύπως Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης.
ΧΕΑΔ - ΕΞΕΛΙΞΗ Συνθήκη της Λισαβόνας (2009): κατάργηση των Πυλώνων και ενσωμάτωση της ΑΔΣΠΥ (Τρίτος Πυλώνας) στην «κοινοτική» μέθοδο, αποκατάσταση της ενότητας του ΧΕΑΔ, που πλέον καθίσταται η ονομασία που καλύπτει το σύνολο των αντικειμένων και εξάλειψη των προβλημάτων διαπυλωνικότητας. Αποτελέσματα: Εφαρμογή συναπόφασης (κατάργηση ομοφωνίας – συμμετοχή Ευρ.Κοινβ στη λήψη αποφάσεων) Πλήρης δικαστικός έλεγχος (σύνολο προσφυγών στο ΔΕΕ) Κατ’ επέκταση: Βελτίωση δημοκρατίας και αποτελεσματικότητας Αντιμετώπιση προβλημάτων διαπυλωνικότητας Αντικείμενα: Οι πολιτικές σχετικά με τους ελέγχους στα σύνορα, το άσυλο και τη μετανάστευση Αστυνομική και Δικαστική Συνεργασία στις Ποινικές Υποθέσεις Δικαστική Συνεργασία στις Αστικές Υποθέσεις
ΧΕΑΔ – ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Καθορισμός από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ομοφωνία και χωρίς τη σύμπραξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου των στρατηγικών προσανατολισμών του νομοθετικού και του επιχειρησιακού προγραμματισμού ΧΕΑΔ (αμφισβήτηση αρμοδιοτήτων Επιτροπής – Ευρ.Κοινβ) Καταμερισμός της νομοθετικής πρωτοβουλίας μεταξύ της Επιτροπής και ενός τετάρτου των Κρατών-μελών (όχι όμως μόνον ενός Κράτους-μέλους, όπως στο καθεστώς της ΑΔΣΠΥ) Ενισχυμένος ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων όσον αφορά το σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας ( μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης), την αξιολόγηση της εφαρμογής των πολιτικών της Ένωσης και τον έλεγχο της δραστηριότητας της Eurojust και της Europol
1. Οι έλεγχοι στα σύνορα - Schengen 1985 Διακυβερνητική Συνεργασία – Διεθνής Συμφωνία εκτός του κοινοτικού και νομικού πλαισίου, μεταξύ Γαλλίας, Γερμανίας, Βελγίου, Λουξεμβούργου και Κάτω Χωρών –Συμπληρώθηκε με τη Σύμβαση Εφαρμογής (1990). Στόχος: η κατάργηση των εσωτερικών συνόρων και μετατόπιση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα ώστε να διευκολυνθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Σταδιακή επέκταση σε όλα τα Κ-μ της Ένωσης με εξαίρεση ΗΒ, Ιρλανδία και Δανία (ειδικές ρυθμίσεις), εφαρμογή και επέκταση Νορβηγία, Ισλανδία, Ελβετία και Λιχτενστάιν 1999 Ενσωμάτωση κεκτημένου Schengen στο ενωσιακό νομικό και θεσμικό πλαίσιο (Συνθήκη Άμστερνταμ).
1. Οι έλεγχοι στα σύνορα - Schengen
Schengen – Κοινοί κανόνες Την άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, Κοινή σειρά κανόνων που εφαρμόζονται σε άτομα που διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα των Κ-μ της ΕΕ, Την εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με τους όρους εισόδου και θεώρησης διαβατηρίου για σύντομες διαμονές, Την ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία (συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων διασυνοριακής παρακολούθησης και συνεχούς καταδίωξης), Την ενισχυμένη δικαστική συνεργασία μέσω ενός ταχύτερου συστήματος έκδοσης και καλύτερης μεταβίβασης της εκτέλεσης των κατασταλτικών δικαστικών αποφάσεων, Την θέσπιση και ανάπτυξη του συστήματος πληροφόρησης Schengen (SIS).
Σύστημα Πληροφόρησης Schengen (SIS) Στο πλαίσιο του Χώρου Schengen εκπονήθηκε ένα σύστημα πληροφοριών, που διευκολύνει τον έλεγχο των εθνικών συνόρων και παρέχει στις δικαστικές αρχές τη δυνατότητα να αποκτούν πληροφορίες σχετικά με πρόσωπα ή αντικείμενα. Τα Κράτη-μέλη τροφοδοτούν το σύστημα με πληροφορίες μέσω εθνικών δικτύων (N-SIS), που είναι συνδεδεμένα με ένα κεντρικό σύστημα (C-SIS). Η λειτουργία του SIS θέτει ζητήματα σχετικά: Με τα πρόσωπα που μπορούν να καταχωρηθούν, Με τα στοιχεία που μπορούν να καταχωρηθούν, Με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, Με την προστασία του ατόμου από αυθαίρετη και αλόγιστη καταχώριση (δικαιώματα).
2. Θεωρήσεις (VISA) Καθιέρωση Θεώρησης (visa) ενιαίου τύπου, που παρέχει συγκεκριμένες πληροφορίες (Καν. 1683/95/ΕΚ). «Θεώρηση» είναι κάθε εκδοθείσα άδεια ή κάθε ληφθείσα απόφαση εκ μέρους ενός Κ-μ, η οποία απαιτείται για την είσοδο στο έδαφός του ενόψει: (α) διαμονής που προβλέπεται για το εν λόγω Κ-μ ή για πολλά Κ-μ, για περίοδο, που η συνολική της διάρκεια δεν υπερβαίνει τους τρεις μήνες· (β) διαμετακόμισης μέσω του εδάφους ή της ζώνης τράνζιτ στους αερολιμένες του εν λόγω Κ-μ ή πολλών Κ-μ.
2. Θεωρήσεις (VISA) Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (VIS). Στόχος του VIS είναι η βελτίωση της εφαρμογής της κοινής πολιτικής στον τομέα των θεωρήσεων, της προξενικής συνεργασίας και της διαβούλευσης με τις κεντρικές αρχές για τις θεωρήσεις, με σκοπό: να διευκολυνθεί η διαδικασία υποβολής αίτησης θεώρησης, να προληφθεί η άγρα θεωρήσεων (visa shopping), να διευκολυνθεί η καταπολέμηση της απάτης, να διευκολυνθούν οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα του Χώρου Schengen να βοηθήσει στον εντοπισμό των προσώπων που δεν πληρούν τις απαιτήσεις εισόδου, παραμονής και κατοικίας στο έδαφος Κ-μ, να διευκολυνθεί η εφαρμογή τού Καν. Δουβλίνο II, να συμβάλει στην αποτροπή των απειλών κατά της εσωτερικής ασφάλειας των χωρών της ΕΕ.
2. Θεωρήσεις (VISA) Στο VIS καταχωρίζονται μόνον οι ακόλουθες κατηγορίες στοιχείων: τα αλφαριθμητικά δεδομένα για τον αιτούντα και τις αιτούμενες, εκδοθείσες, απορριφθείσες, ακυρωθείσες, ανακληθείσες ή παραταθείσες θεωρήσεις, οι φωτογραφίες, τα δακτυλικά αποτυπώματα, οι σύνδεσμοι με προηγούμενες αιτήσεις θεώρησης και με φακέλους αιτήσεων προσώπων που συνταξιδεύουν. Δικαίωμα πρόσβασης στο VIS έχουν μόνο: για την εισαγωγή, τροποποίηση ή διαγραφή των δεδομένων το δεόντως εξουσιοδοτημένο προσωπικό των αρχών θεώρησης· για την αναζήτηση δεδομένων έχει αποκλειστικά το δεόντως εξουσιοδοτημένο προσωπικό των αρχών θεώρησης και των αρχών που είναι αρμόδιες για τους ελέγχους στα εξωτερικά σημεία συνοριακής διέλευσης, για τους ελέγχους σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου και μόνο για την εκτέλεση των καθηκόντων του εν λόγω προσωπικού.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιες είναι οι εξελίξεις που παρουσιάζονται με τη Συνθήκη της Λισαβόνας στο Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (ΧΕΑΔ) και ποια τα αποτελέσματά τους; 2. Ποιες είναι οι θεσμικές ιδιαιτερότητες του ΧΕΑΔ υπό το καθεστώς της Συνθήκης της Λισαβόνας; 3. Ποιοι είναι οι κοινοί κανόνες, που εφαρμόζονται στο Χώρο Schengen; 4. Ποια δικαιώματα αναγνωρίζει η Συνθήκη Schengen στα άτομα σε ότι αφορά την προστασία τους από τις καταχωρήσεις στο SIS; 5. Πως υλοποιήθηκε η κοινή πολιτική για τις θεωρήσεις (visa);