Μαρξισμός και ιστοριογραφία

Καρλ Μαρξ (1818-1883) 1848, μαζί με τον Ενγκελς, έγραψε το μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος. 1867 Κεφάλαιο. 1867 Ο Μαρξ συμμετείχε στην ίδρυση της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, της οποίας συνέταξε το καταστατικό και το 1867 εξελέγη μέλος της.

Μαρξισμός Οι φιλόσοφοι μέχρι σήμερα ασχολήθηκαν μόνο με την ερμηνεία του κόσμου, ενώ το ενδιαφέρον έγκειται στο μετασχηματισμό του. Δεν είναι η συνείδηση που καθορίζει τη ζωή, αλλά η ζωή καθορίζει τη συνείδηση.

Ιστορικές προσεγγίσεις Στο έργο του Μαρξ χρήση δύο εν πολλοίς αντιφατικών μεταξύ τους μοντέλων ιστορικής προσέγγισης: α) της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας (κυρίως στο Κεφάλαιο, 1867-1894), και β) της πολιτικής ιστορίας στο βραχύ χρόνο (η 18η Μπρυμαίρ του ΛουδοβίκουΒοναπάρτη, 1852/ Ταξικοί αγώνες στη Γαλλία, 1848-1850/ Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία, 1871 Βασικό διαφοροποιητικό στοιχείο από αντίστοιχα έργα πολιτικής ιστορίας της ίδιας εποχής η ερμηνεία των πολιτικών γεγονότων με κριτήριο τις ταξικές σχέσεις και τον ταξικό ανταγωνισμό, στην προοπτική όμως της συνολικής μεταβολής της κοινωνίας

Μαρξισμός και ιστορία θεωρία των σταδίων (θεωρία κοινωνικής ανάπτυξης με περιοδολόγηση της ιστορίας) βάση /εποικοδόμημα (μοντέλο κοινωνικού καθορισμού με αφετηρία την υλική ζωή) η ταξική πάλη, κινητήρια δύναμη της ιστορίας (θεωρία κοινωνικής αλλαγής) έμφαση επιστημονικός χαρακτήρα της μαρξιστικής ανάλυσης

Η επιστήμη της ιστορίας Επιστημολογικές παραδοχές Μαρξ ριζωμένες στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό Α) είναι δυνατή η επιστημονική γνώση β) έκφραση επιστημονικής γνώσης με γενικές προτάσεις, νόμους και άρα ανάγκη νόμων ιστορικής εξέλιξης   Η διαλεκτική Ουσία ↔ μορφή των φαινομένων Άνθρωπος δημιουργός ιστορίας – παράγει δυνάμεις που λειτουργούν ανεξάρτητα από τη θέλησή του

Ταξική πάλη Ο Μαρξ καθορίζει τις τάξεις σε σχέση με τη θέση τους στον τρόπο της καπιταλιστικής παραγωγής. Οι τάξεις προϋποθέτουν μια διπλή αναφορά, σε ένα οικονομικό κριτήριο - τη θέση τους στον τρόπο παραγωγής - και σε ένα κριτήριο ψυχολογικό και πολιτικό - τη συνείδηση. Μια τάξη δεν μπορεί να εξετασθεί μόνη της, απομονωμένη, στο μέτρο που οι τάξεις υπάρχουν κυρίως μέσα από τις αμοιβαίες σχέσεις τους. Κινητήρια δύναμη ιστορίας: ταξική πάλη Κράτος: όργανο της άρχουσας τάξης, ως σύνολο θεσμών οι οποίοι εγγυώνται τη διατήρηση και αναπαραγωγή των εκμεταλλευτικών ταξικών σχέσεων.

Μορφές παραγωγής Η ύπαρξη των κοινωνικών τάξεων βασίζεται στις ιστορικές μορφές παραγωγής. Κάθε τρόπος παραγωγής αναδεικνύει μια άρχουσα τάξη, που κατέχει τα μέσα παραγωγής και εκμεταλλεύεται την εργασία των άλλων, και μια τάξη εξουσιαζόμενη, που δεν έχει παρά τη δύναμή της για εργασία και ένα ελάχιστο μέρος της αξίας που παράγεται.

Σχέσεις παραγωγής- Σχέσεις παραγωγής = κοινωνικές σχέσεις που οι άνθρωποι δημιουργούν μεταξύ τους για παραγωγή και καταμερισμό των αγαθών και υπηρεσιών. Το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής αποτελεί την οικονομική δομή της κοινωνίας, τη βάση πάνω στην οποία υψώνεται το νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα (νομικές σχέσεις, πολιτικούς θεσμούς, μορφές κράτους) και στην οποία αντιστοιχούν συγκεκριμένες μορφές κοινωνικής συνείδησης (φιλολογικές και φιλοσοφικές εκφάνσεις, θρησκευτικά δόγματα, τέχνη). Ο τρόπος παραγωγής της υλικής ζωής καθορίζει την πορεία της κοινωνικής, πολιτικής και πνευματικής ζωής.

Εξέλιξη της ιστορίας Διαδοχή τρόπων παραγωγής: ασιατικός, αρχαίος (δουλεία), φεουδαρχικός (δουλοπαροικία), καπιταλιστικός (μισθοδοσία). Σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της ανάπτυξης, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε αντίθεση με τις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής. Οι διαφορετικές βαθμίδες της κοινωνικής πραγματικότητας δεν συμπίπτουν πλέον μεταξύ τους. Η αντίφαση οδηγεί στην καταστροφή μιας διάρθρωσης και στην εμφάνιση μιας άλλης. Περίοδος κοινωνικής επανάστασης. Η κινητήρια δύναμη της διαλεκτικής βρίσκεται στις αντιθέσεις που δημιουργούν η ανάπτυξη των υλικών παραγωγικών δυνάμεων και οι σχέσεις ιδιοκτησίας, στο πλαίσιο των οποίων λειτουργούν οι παραγωγικές δυνάμεις μέχρι τη στιγμή εκείνη.

Μαρξιστική φιλοσοφία της ιστορίας Ο άνθρωπος είναι μια ελεύθερη ύπαρξη που, κάτω από τις συνθήκες της ιδιοκτησίας, αποξενώθηκε από την ανθρώπινη ουσία του. Ο καπιταλισμός αποτελεί την ακραία μορφή μιας εξέλιξης στην οποία η παραγωγική διαδικασία καταδυναστεύει τον άνθρωπο, αντί να ελέγχεται από αυτόν, και όπου οι κοινωνικές σχέσεις υποβιβάζονται σε σχέσεις μεταξύ πραγμάτων. Η έννοια της διαλεκτικής προϋποθέτει την πορεία προς τον διαρκώς μεγαλύτερο εξορθολογισμό, δηλ. ως δημιουργία εκείνων των υλικών συνθηκών που από μόνες τους μπορούν να αποτελέσουν την πραγματική βάση για μια κοινωνία ανώτερης μορφής: μια κοινωνία που έχει ως πρωταρχικό σκοπό της την πλήρη και ελεύθερη ανάπτυξη κάθε ατόμου. Η ιστορία θα παράγει τελικά μια κοινωνία ειρήνης και αφθονίας. Η ιστορία πράξη δημιουργίας του κομμουνισμού.

Μαρξιστική φιλοσοφία της ιστορίας Όχι μία αποκλειστική και μονοδιάστατη αντίληψη για την ιστορία στην παράδοση της μαρξιστικής σκέψης ≠ ανάπτυξη ποικίλων συσχετικών μεταξύ τους προσεγγίσεων λόγω α) πολυμέρειας της σκέψης του Μαρξ και β) έλλειψης μεθοδολογικής και ερμηνευτικής συνοχής του ιστορικού του προβληματισμού ΙΙ. Βασικό μέλημα της ιστορίας κατά Μαρξ η ένταξη ενός μεμονωμένου πεδίου έρευνας ή μιας σειράς γεγονότων στην ολότητα του κοινωνικού σχηματισμού – προσανατολισμός της ιστορικής σκέψης στην κατασκευή παραγωγικών εξηγητικών μοντέλων ΙΙΙ. Κυριαρχία ιστορικισμού ενταγμένου μέσα σε κανονιστικά πλαίσια [μελέτη αέναης μεταβολής – ανάδειξη αυθεντικότητας κάθε εποχής // χρήση νομολογικών προτύπων επιστημονικής εξήγησης (πρότυπο προοδοκεντρικής διαδοχής τρόπων παραγωγής)