M. PARKIN, M. POWELL, K. MATTHEWS Αρχές οικονομικής

Το οικονομικό πρόβλημα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Αφού μελετήσετε αυτό το κεφάλαιο, θα είστε σε θέση: Να ορίσετε το όριο παραγωγικών δυνατοτήτων και να υπολογίσετε το κόστος ευκαιρίας. Να διακρίνετε μεταξύ παραγωγικών δυνατοτήτων και προτιμήσεων και να περιγράψετε μια αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Να εξηγήσετε πώς οι τρέχουσες επιλογές παραγωγής διευρύνουν τις μελλοντικές παραγωγικές δυνατότητες. Να εξηγήσετε πώς η εξειδίκευση και το εμπόριο διευρύνουν τις παραγωγικές δυνατότητες. Να περιγράψετε τους οικονομικούς θεσμούς που συντονίζουν τις αποφάσεις.

Γιατί τα τρόφιμα κοστίζουν σήμερα πολύ περισσότερο απ’ ό,τι πριν από λίγα χρόνια; Ένας λόγος είναι ότι τώρα χρησιμοποιούμε μέρος της παγκόσμιας σοδειάς για την παραγωγή βιοκαυσίμων, τα οποία υποκαθιστούν τη βενζίνη και το ντίζελ. Ένας άλλος λόγος είναι ότι η ξηρασία οδήγησε σε μείωση της παγκόσμιας παραγωγής σιτηρών. Ένα οικονομικό μοντέλο –το όριο παραγωγικών δυνατοτήτων– δείχνει γιατί η παραγωγή βιοκαυσίμων και η ξηρασία αύξησαν το κόστος παραγωγής τροφίμων.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Το όριο παραγωγικών δυνατοτήτων (production possibilities frontier – PPF) είναι το όριο ανάμεσα στους συνδυασμούς αγαθών και υπηρεσιών που μπορούν να παραχθούν και εκείνους που δεν μπορούν να παραχθούν. Για να καταλάβουμε το PPF, επικεντρωνόμαστε σε δύο αγαθά κάθε φορά και διατηρούμε σταθερές τις ποσότητες όλων των άλλων αγαθών και υπηρεσιών που παράγουμε. Με άλλα λόγια, εξετάζουμε ένα οικονομικό μοντέλο στο οποίο όλα παραμένουν ίδια (ceteris paribus) εκτός από την παραγωγή των δύο αγαθών που εξετάζουμε.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Όριο παραγωγικών δυνατοτήτων Το Σχήμα 2.1 δείχνει το όριο παραγωγικών δυνατοτήτων για CD και πίτσα. Η παραγωγή είναι εφικτή σε κάθε σημείο εντός της σκιασμένης περιοχής ή επάνω στο όριο. Τα σημεία εκτός του ορίου υποδηλώνουν ανέφικτη παραγωγή.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Αποτελεσματική παραγωγή Επιτυγχάνουμε αποτελεσματική παραγωγή όταν δεν μπορούμε να παράγουμε περισσότερο από ένα αγαθό χωρίς να παράγουμε λιγότερο από ένα άλλο. Όταν η παραγωγή είναι αποτελεσματική, βρισκόμαστε σε ένα σημείο επάνω στο PPF. Αναποτελεσματική παραγωγή Αν είμαστε σε ένα σημείο εντός του PPF, η παραγωγή είναι αναποτελεσματική, διότι είτε κάποιοι πόροι δεν χρησιμοποιούνται είτε υπάρχει εσφαλμένη κατανομή των πόρων ή και τα δύο.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Ανταλλάγματα κατά μήκος του PPF Κάθε επιλογή κατά μήκος του PPF αφορά και ένα αντάλλαγμα. Στο παράδειγμα που έχουμε στο Σχήμα 2.1 πρέπει ή να μειώσουμε την παραγωγή CD για να έχουμε περισσότερες πίτσεςή να μειώσουμε τις πίτσες για να έχουμε περισσότερα CD.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Κόστος ευκαιρίας To PPF μας βοηθά να συγκεκριμενοποιήσουμε την έννοια του κόστους ευκαιρίας και να το υπολογίσουμε. Καθώς μετακινούμαστε προς τα κάτω στο PPF, παράγουμε περισσότερες πίτσες αλλά η ποσότητα των CD που μπορούμε να παράγουμε μειώνεται. Το κόστος ευκαιρίας μίας επιπλέον πίτσας είναι ο αριθμός των CD που πρέπει να θυσιάσουμε.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Για παράδειγμα, στο σημείο C στο Σχήμα 2.1 παράγουμε λιγότερες πίτσες και περισσότερα CD απ’ ό,τι στο D. Στο D οι επιπλέον 1 εκ. πίτσες κοστίζουν 3 εκ. CD. Άρα, 1 πίτσα κοστίζει 3 CD.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Επίσης, στο Σχήμα 2.1, αν μετακινηθούμε από το σημείο D στο C, η ποσότητα των CD που παράγονται αυξάνεται στα 3 εκ. ενώ οι πίτσες μειώνονται στο 1 εκ. Στο σημείο C τα επιπλέον 3 εκ. CD κοστίζουν 1 εκ. πίτσες. Άρα, 1 CD κοστίζει το 1/3 μίας πίτσας.

Δυνατότητες παραγωγής και κόστος ευκαιρίας Το κόστος ευκαιρίας μιας πίτσας αυξάνεται καθώς αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα πίτσας. Επίσης, το κόστος ευκαιρίας ενός CD αυξάνεται καθώς αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα των CD. Αυτό το φαινόμενο του αυξανόμενου κόστους ευκαιρίας αντανακλάται στο σχήμα του PPF – σχηματίζει ένα τόξο προς τα έξω.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Επιτυγχάνουμε αποτελεσματική παραγωγή σε κάθε σημείο του PPF. Αλλά το καλύτερο σημείο του PPF είναι εκείνο στο οποίο τα αγαθά και οι υπηρεσίες παράγονται σε ποσότητες που προσφέρουν το μεγαλύτερο δυνατό όφελος. Όριο παραγωγικών δυνατοτήτων και οριακό κόστος Το PPF καθορίζει το οριακό κόστος. Το οριακό κόστος είναι το κόστος ευκαιρίας της παραγωγής μίας επιπλέον μονάδας.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Το Σχήμα 2.2. απεικονίζει τον υπολογισμό του οριακού κόστους μίας πίτσας. Καθώς αυξάνεται η ποσότητα πίτσας, το οριακό κόστος παραγωγής πίτσας αυξάνεται. Το κόστος ευκαιρίας από την παραγωγή μίας επιπλέον πίτσας είναι το οριακό κόστος μίας πίτσας.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Οι στήλες στο διάγραμμα (β) δείχνουν το αυξανόμενο κόστος ευκαιρίας από την παραγωγή πίτσας. Οι μαύρες τελείες στο κέντρο κάθε στήλης δείχνουν το οριακό κόστος μιας πίτσας. Η καμπύλη MC περνάει από το κέντρο κάθε στήλης.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Προτιμήσεις και οριακό όφελος Οι προτιμήσεις περιγράφουν τι αρέσει και τι δεν αρέσει στους ανθρώπους. Για την περιγραφή προτιμήσεων χρησιμοποιούμε τις έννοιες του οριακού οφέλους και της καμπύλης οριακού οφέλους. Το οριακό όφελος ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας είναι το όφελος από την κατανάλωση μίας επιπλέον μονάδας του αγαθού ή της υπηρεσίας. Μετράμε το οριακό όφελος από ένα αγαθό ή μια υπηρεσία από το ποιο είναι το περισσότερο που οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν για μία επιπλέον μονάδα αυτού του αγαθού ή της υπηρεσίας.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Μια γενική αρχή είναι ότι όσο περισσότερο έχουμε από ένα αγαθό ή μια υπηρεσία, τόσο μικρότερο είναι το οριακό όφελος και τόσο λιγότερο είμαστε πρόθυμοι να πληρώσουμε για μία επιπλέον μονάδα αυτού του αγαθού ή της υπηρεσίας. Αυτή η τάση είναι τόσο διαδεδομένη και έντονη, που αποτελεί αρχή – είναι η αρχή του μειούμενου οριακού οφέλους. Η καμπύλη οριακού οφέλους, είναι η καμπύλη που δείχνει τη σχέση ανάμεσα στο οριακό όφελος από ένα αγαθό και στην ποσότητα που καταναλώνεται από αυτό το αγαθό.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Το Σχήμα 2.3 απεικονίζει μια καμπύλη οριακού οφέλους. Όσο μικρότερη είναι η ποσότητα της παραγόμενης πίτσας, τόσο περισσότερα CD είναι πρόθυμοι οι καταναλωτές να θυσιάσουν για ένα επιπλέον κομμάτι πίτσας. Στη γραμμή Α του πίνακα, η παραγωγή πίτσας είναι 0,5 εκ. και οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν 5 CD για μία πίτσα.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Στη γραμμή Β του πίνακα, η παραγωγή πίτσας είναι 1,5 εκ. και οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν 4 CD για μία πίτσα. Στη γραμμή Ε του πίνακα, η παραγωγή πίτσας είναι 4,5 εκ. και οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν 1 CD για μία πίτσα.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Όταν δεν μπορούμε να παράγουμε περισσότερο από ένα αγαθό χωρίς να μειώσουμε την παραγωγή κάποιου άλλου, επιτυγχάνουμε αποτελεσματική παραγωγή. Παράγουμε σε ένα σημείο πάνω στο PPF. Όταν δεν μπορούμε να παράγουμε περισσότερο από ένα αγαθό χωρίς να μειώσουμε την παραγωγή κάποιου άλλου αγαθού που μας δίνει μεγαλύτερο όφελος, παράγουμε στο σημείο της κατανεμητικής αποτελεσματικότητας. Παράγουμε στο σημείο του PPF που προτιμούμε έναντι όλων των άλλων σημείων.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Το Σχήμα 2.4 περιγράφει μια κατανεμική αποτελεσματικότητα. Το σημείο της κατανεμικής αποτελεσματικότητας είναι το σημείο του PPF όπου το οριακό όφελος ισούται με το οριακό κόστος. Αυτό το σημείο καθορίζεται από την ποσότητα στην οποία η καμπύλη οριακού οφέλους διασταυρώνεται με την καμπύλη οριακού κόστους.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Αν υποθέσουμε ότι παράγουμε λιγότερο από 2,5 εκ. πίτσες, το οριακό όφελος υπερβαίνει το οριακό κόστος. Αξιοποιήσουμε καλύτερα τους πόρους μας, παράγοντας περισσότερες πίτσες. Στο σημείο A, παράγουμε πάρα πολλά CD. Είναι προτιμότερο να μετακινηθούμε προς τα κάτω στο PPF για να παράγουμε περισσότερες πίτσες.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Αν υποθέσουμε ότι παράγουμε περισσότερο από 2,5 εκα. πίτσες, το οριακό κόστος υπερβαίνει το οριακό κέρδος. Οι πόροι μας αποκτούν μεγαλύτερη αξία με την παραγωγή λιγότερης πίτσας. Στο σημείο C, παράγουμε πάρα πολλές πίτσες. Είναι προτιμότερο να μετακινηθούμε προς τα πάνω στο PPF για να παράγουμε λιγότερες πίτσες.

Αποτελεσματική χρήση των πόρων Αν υποθέσουμε ότι παράγουμε 2,5 εκ. πίτσες, το οριακό κόστος ισούται με το οριακό όφελος. Οι πόροι μας δεν μπορούν να αποκτήσουν μεγαλύτερη αξία. Στο σημείο B η παραγωγή πίτσας και CD είναι αποτελεσματική.

Οικονομική μεγέθυνση Η διεύρυνση των παραγωγικών δυνατοτήτων –και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου– λέγεται οικονομική μεγέθυνση. Δύο βασικοί παράγοντες επηρεάζουν την οικονομική μεγέθυνση: 1. Η τεχνολογική πρόοδος 2. Η συσσώρευση κεφαλαίου Η τεχνολογική πρόοδος είναι η ανάπτυξη νέων αγαθών και καλύτερων τρόπων παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Η συσσώρευση κεφαλαίου είναι η αύξηση των κεφαλαιακών πόρων, στους οποίους περιλαμβάνεται και το ανθρώπινο κεφάλαιο.

Οικονομική μεγέθυνση Το κόστος της οικονομικής μεγέθυνσης Αν όμως χρησιμοποιούμε τους πόρους μας για να αναπτύσσουμε νέες τεχνολογίες και να παράγουμε κεφάλαιο, πρέπει να μειώσουμε την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Οι νέες τεχνολογίες και το νέο κεφάλαιο έχουν όμως ένα κόστος ευκαιρίας.

Οικονομική μεγέθυνση Το Σχήμα 2.5 απεικονίζει την ανταλλαγή που κάνουμε. Το PPF0 δείχνει τα όρια παραγωγής πίτσας και φούρνων για πίτσα. Αν χρησιμοποιήσουμε σήμερα κάποιους πόρους για την κατασκευή φούρνων, ύστερα από μια περίοδο το PPF περιστρέφεται προς τα έξω.

Οικονομική μεγέθυνση Οικονομική μεγέθυνση στην ΕΕ και στο Χονγκ Κονγκ Το 1970, οι κατά κεφαλήν παραγωγικές δυνατότητες στην ΕΕ ήταν σχεδόν διπλάσιες απ’ ό,τι στο Χονγκ Κονγκ.

Οικονομική μεγέθυνση Μέχρι το 2010, οι κατά κεφαλήν παραγωγικές δυνατότητες στο Χονγκ Κονγκ είχαν φτάσει σε επίπεδο παρόμοιο με της ΕΕ. Αυτό συνέβη γιατί το Χονγκ Κονγκ αφιέρωσε περισσότερους πόρους στη συσσώρευση κεφαλαίου απ’ ό,τι η ΕΕ.

Κέρδη από το εμπόριο Συγκριτικό πλεονέκτημα και απόλυτο πλεονέκτημα Λέμε ότι κάποιος έχει συγκριτικό πλεονέκτημα σε μια δραστηριότητα αν μπορεί να επιτελέσει αυτή τη δραστηριότητα με χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας από τους άλλους. Εκείνος που είναι πιο παραγωγικός από άλλους έχει απόλυτο πλεονέκτημα. Το απόλυτο πλεονέκτημα αφορά τη σύγκριση της παραγωγικότητας, ενώ το συγκριτικό πλεονέκτημα αφορά τη σύγκριση του κόστους ευκαιρίας. Ας εξετάσουμε τη διαδικασία παραγωγής σε δύο μπαρ που πουλάνε smoothies.

Κέρδη από το εμπόριο Το μπαρ της Έριν Σε μία ώρα, η Έριν μπορεί να παράγει 30 smoothies ή 30 σαλάτες. Το κόστος ευκαιρίας της Έριν για την παραγωγή 1 smoothie είναι 1 σαλάτα. Το κόστος ευκαιρίας της Έριν για την παραγωγή 1 σαλάτας είναι 1 smoothie. Οι πελάτες της Έριν αγοράζουν smoothies και σαλάτες σε ίσες ποσότητες, άρα η Έριν μοιράζει το χρόνο της και φτιάχνει 15 smoothies και 15 σαλάτες την ώρα.

Κέρδη από το εμπόριο Το μπαρ του Τζακ Σε μία ώρα, ο Τζακ παράγει 6 smoothies ή 30 σαλάτες. Το κόστος ευκαιρίας του Τζακ για την παραγωγή 1 smoothie είναι 5 σαλάτες. Το κόστος ευκαιρίας του Τζακ για την παραγωγή 1 σαλάτας είναι 1/5 του smoothie. Ο Τζακ αφιερώνει 10 λεπτά για να φτιάχνει σαλάτες και 50 λεπτά για smoothies, έτσι παράγει 5 smoothies και 5 σαλάτες την ώρα.

Κέρδη από το εμπόριο Το συγκριτικό πλεονέκτημα της Έριν Το κόστος ευκαιρίας της Έριν για 1 smoothie είναι 1 σαλάτα. Το κόστος ευκαιρίας του Τζακ για 1 smoothie είναι 5 σαλάτες. Το κόστος ευκαιρίας της Έριν για 1 smoothie είναι μικρότερο από αυτό του Τζακ. Επομένως η Έριν έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στα smoothies.

Κέρδη από το εμπόριο Το συγκριτικό πλεονέκτημα του Τζακ Το κόστος ευκαιρίας του Τζακ για την παραγωγή 1 σαλάτας είναι 1/5 smoothie. Το κόστος ευκαιρίας της Έριν για την παραγωγή 1 σαλάτας είναι 1 smoothie. Το κόστος ευκαιρίας του Τζακ για 1 σαλάτα είναι μικρότερο από της Έριν. Επομένως ο Τζάκ έχει συγκριτικό αποτέλεσμα στις σαλάτες.

Κέρδη από το εμπόριο Η Έριν και ο Τζακ παράγουν το αγαθό στο οποίο έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε μεγαλύτερες ποσότητες: Η Έριν παράγει 30 smoothies. Ο Τζακ παράγει 30 σαλάτες.

Κέρδη από το εμπόριο Η Έριν και ο Τζακ αποφασίζουν να κάνουν ανταλλαγή: Η Έριν πουλάει στον Τζακ 10 smoothies και αγοράζει 20 σαλάτες. Ο Τζακ πουλάει στην Έριν 20 σαλάτες και αγοράζει 10 smoothies. Μετά την ανταλλαγή: Η Έριν έχει 20 smoothies και 20 σαλάτες. Ο Τζακ έχει10 smoothies και 10 σαλάτες.

Κέρδη από το εμπόριο Κέρδη από το εμπόριο: Η Έριν κερδίζει 5 smoothies και 5 σαλάτες την ώρα  η αρχική παραγωγή της ήταν 15 smoothies και 15 σαλάτες. Ο Τζακ κερδίζει 5 smoothies και 5 σαλάτες την ώρα  η αρχική παραγωγή του ήταν 5 smoothies και 5 σαλάτες.

Κέρδη από το εμπόριο Το Σχήμα 2.7 δείχνει τα κέρδη από το εμπόριο. Το PPF στο διάγραμμα (α) δείχνει τις αρχικές παραγωγικές δυνατότητες του Τζακ. Το PPF στο διάγραμμα (β) δείχνει τις αρχικές παραγωγικές δυνατότητες της Έριν.

Κέρδη από το εμπόριο Το κόστος ευκαιρίας του Τζακ για την παραγωγή 1 σαλάτας είναι μικρότερο από της Έριν. Άρα ο Τζακ έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή σαλάτας.

Κέρδη από το εμπόριο Το κόστος ευκαιρίας της Έριν για την παραγωγή 1 smoothie είναι μικρότερα από του Τζακ. Άρα η Έριν έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή smoothies.

Κέρδη από το εμπόριο Αν ο Τζακ ειδικευτεί στις σαλάτες, παράγει 30 σαλάτες και κανένα smoothie, και αυτό απεικονίζεται στο σημείο Β του PPF του.

Κέρδη από το εμπόριο Αν η Έριν ειδικευτεί στα smoothies, παράγει 30 smoothies και καμία σαλάτα, και αυτό απεικονίζεται στο σημείο Β του PPF της.

Κέρδη από το εμπόριο Ανταλλάσσουν σαλάτες και smoothies κατά μήκος της καμπύλης εμπορικής συναλλαγής. Η τιμή 1 σαλάτας είναι 2 smoothies ή η τιμή 1 smoothie είναι ½ σαλάτα.

Κέρδη από το εμπόριο Ο Τζακ αγοράζει από την Έριν smoothies και μετακινείται στο σημείο C  ένα σημείο έξω από το PPF του. Η Έριν αγοράζει από τον Τζακ σαλάτες και μετακινείται στο σημείο C  ένα σημείο έξω από το PPF της.

Οικονομικός συντονισμός Πώς όμως συντονίζονται οι επιλογές δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που επιδιώκουν την εξειδίκευση και την πώληση εκατομμυρίων διαφορετικών ειδών και υπηρεσιών; Ο αποκεντρωμένος συντονισμός λειτουργεί καλύτερα, αλλά για να γίνει αυτό απαιτούνται τέσσερις συμπληρωματικοί θεσμοί: Επιχειρήσεις Αγορές Ιδιοκτησιακά δικαιώματα Χρήμα

Οικονομικός συντονισμός Η επιχείρηση είναι μια οικονομική μονάδα που απασχολεί συντελεστές παραγωγής και τους οργανώνει για την παραγωγή και την πώληση αγαθών και υπηρεσιών. Αγορά είναι κάθε δομή που επιτρέπει στους αγοραστές και τους πωλητές να λάβουν πληροφόρηση και να προβούν σε συναλλαγές μεταξύ τους. Οι κοινωνικές διευθετήσεις που διέπουν την ιδιοκτησία, τη χρήση και τη διάθεση οποιουδήποτε αγαθού ή υπηρεσίας που για τους ανθρώπους έχει αξία λέγονται ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Χρήμα είναι κάθε εμπόρευμα ή άλλο μέσον που γίνεται ευρέως δεκτό ως μέσον πληρωμής.

Οικονομικός συντονισμός Κυκλικές ροές μέσω των αγορών Το Σχήμα 2.7 δείχνει τις ροές που προκύπτουν από τις επιλογές των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Οι παράγοντες παραγωγής, τα αγαθά και οι υπηρεσίες κινούνται προς μία κατεύθυνση. Το χρήμα κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Οικονομικός συντονισμός Συντονισμός αποφάσεων Οι αγορές συντονίζουν τις αποφάσεις μέσω προσαρμογής των τιμών.

(που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975) Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975)