Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET

Η θεωρία του Jean Piaget Γενετική Ψυχολογία: όρος που αντανακλά τα δύο βασικά ερωτήματα που υποστηρίζουν τη θεωρία του, ήτοι «από που προέρχεται» και «πως εξελίσσεται» η γνώση. Νόηση είναι η ικανότητα προσαρμογής σε όλες της πλευρές της πραγματικότητας. Προσαρμογή: στη βιολογία, σημαίνει την εξομάλυνση των τριβών που έχει ένας οργανισμός με το περιβάλλον. Είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει την τροποποίηση του ατόμου ή του περιβάλλοντος για να αντιμετωπιστούν οι ατομικές ανάγκες. Νοητική ανάπτυξη: η δημιουργία όλο και πιο πολύπλοκων σχημάτων τα οποία αλλάζουν, μετασχηματίζονται μέσα από τη συνεχή προσαρμογή του ατόμου στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος

Η θεωρία του Jean Piaget Προσαρμογή: στη βιολογία, σημαίνει την εξομάλυνση των τριβών που έχει ένας οργανισμός με το περιβάλλον. Είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει την τροποποίηση του ατόμου ή του περιβάλλοντος για να αντιμετωπιστούν οι ατομικές ανάγκες. Νοητική ανάπτυξη: η δημιουργία όλο και πιο πολύπλοκων σχημάτων τα οποία αλλάζουν, μετασχηματίζονται μέσα από τη συνεχή προσαρμογή του ατόμου στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος

Η θεωρία του Jean Piaget Συγκεκριμένα, ποιοτικά διαφορετικά και οικουμενικά στάδια ανάπτυξης της νόησης Για τη μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο παίζουν ρόλο 4 σημαντικοί παράγοντες: η βιολογική ωρίμανση, η εμπειρία, η κοινωνική μεταβίβαση και η εξισορρόπηση Κανένας από τους 4 παράγοντες μόνος του δεν μπορεί να ερμηνεύσει την αλλαγή. Η εξισορρόπηση όμως ενοποιεί και ενεργοποιεί τους υπόλοιπους

Η θεωρία του Jean Piaget Ωρίμανση: η βιολογική αλλαγή. Ελέγχεται από έμφυτους μηχανισμούς. Εμπειρία: για να υπάρξει ανάπτυξη, το παιδί πρέπει να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον, πρέπει να είναι δραστήριο είτε μέσω άμεσης, φυσικής δραστηριότητας είτε μέσω νοερής δραστηριότητας. Κοινωνική μεταβίβαση: πληροφορίες, συνήθειες κλπ. μεταβιβάζονται από μια ομάδα σε κάποια άλλη. Εξισορρόπηση

Η θεωρία του Jean Piaget Εξισορρόπηση: η διαμόρφωση όλο και πιο σταθερών ισορροπιών ανάμεσα στο γνωστικό σύστημα του ατόμου και στο περιβάλλον. Ο οργανισμός χρειάζεται να διατηρήσει μια σταθερή εσωτερική ισορροπία ως προς τις αλλαγές ή τις αβεβαιότητες του εξωτερικού κόσμου. Οποιαδήποτε διαταραχή προέρχεται από το ίδιο το άτομο (π.χ. το παιδί είναι ανικανοποίητο από την υπάρχουσα σκέψη του) ή από το περιβάλλον (π.χ. Το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με κάτι που δυσκολεύεται να κατανοήσει) προκαλεί μια κατάσταση έλλειψης ισορροπίας που πρέπει να αποκατασταθεί με στόχο την προσαρμογή

Η θεωρία του Jean Piaget Η αποκατάσταση αυτή πραγματοποιείται μέσω των λειτουργιών της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης (συμπληρωματικές λειτουργίες της προσαρμογής), η εξισορρόπηση των οποίων επιφέρει μια νέα, πιο σταθερή ισορροπία Τα διαφορετικά σχήματα συντονίζονται μεταξύ τους μέσω της οργάνωσης. ΣΧΗΜΑ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ ΣΤΑΔΙΟ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗ

Η θεωρία του Jean Piaget Σχήμα: η στοιχειώδης μονάδα νοητικής οργάνωσης και η δομή μέσω της οποίας οι άνθρωποι προσαρμόζονται στο περιβάλλον. Το άτομο (παιδί) δρα πάνω στο περιβάλλον και έτσι οικοδομεί τη δική του αντίληψη και κατανόηση για τον κόσμο. Οι αλλαγές που γίνονται μέσω αυτής της διεργασίας είναι δομικές αλλαγές που αντανακλώνται στα σχήματα. Μηχανισμοί: προσαρμογή και οργάνωση. Στόχος η εξισορρόπηση.

Η θεωρία του Jean Piaget Προσαρμογή: Περιλαμβάνει δύο συμπληρωματικές λειτουργίες: Αφομοίωση και Συμμόρφωση Οργάνωση: ο «συνεκτικός ιστός», «η ασβεστόσκονη» που συνενώνει τα υλικά της ανάπτυξης. Η τάση συνένωσης φυσικών και ψυχολογικών διεργασιών σε ένα συνεκτικό σύνολο. Διευρύνει τις δυνατότητες του ατόμου για περαιτέρω δραστηριότητα και διευρύνει τις δυνατότητες νοητικής ανάπτυξης.

Η θεωρία του Jean Piaget Τα στάδια ανάπτυξης Σταθερή σειρά και διαδοχή Επιμέρους στάδια δεν μπορούν να υπερπηδηθούν ή να παραληφθούν Ποιοτικώς διαφορετικά μεταξύ τους Τα μεταγενέστερα στηρίζονται στα γνωρίσματα των προηγούμενων Οικουμενικά/ Καθολικά

Η θεωρία του Jean Piaget Τα στάδια ανάπτυξης Αισθητηριοκινητικό Προ-ενεργητική νόηση Συγκεκριμένες νοητικές ενέργειες Τυπική νόηση

Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική περίοδος Κυριότερα επιτεύγματα της περιόδου αυτής είναι Ο συντονισμός αισθητηριακών, αντιληπτικών και κινητικών σχημάτων πρώτα στο επίπεδο της συμπεριφοράς και κατόπιν στο επίπεδο της νοητικής δραστηριότητας Στο τέλος της περιόδου αυτής το παιδί αποκτά συνείδηση του εαυτού του σαν μια ξεχωριστή οντότητα σ’ έναν κόσμο που αποτελείται από σταθερά, εξωτερικά αντικείμενα

Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική περίοδος Κυριότερα επιτεύγματα της περιόδου αυτής είναι Δομεί δηλαδή την πραγματικότητα με βάση τις έννοιες της μονιμότητας του αντικειμένου, του χώρου, του χρόνου και της αιτιότητας Όλα αυτά οδηγούν σε νέο τρόπο σκέψης, με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα για συμβολική αναπαράσταση

Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική νόηση 1ο στάδιο: εξάσκηση αντανακλαστικών 2ο στάδιο: πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις (1-4) 3ο στάδιο: δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις και συμπεριφορά που αποβλέπει στη συνέχιση ενδιαφέροντος αποτελέσματος (4-8) 4ο στάδιο: συντονισμός σχημάτων και εφαρμογή σε νέες καταστάσεις (8-12) 5ο στάδιο: τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις και ανακάλυψη νέων μέσων με ενεργό πειραματισμό (12-18) 6ο στάδιο: εφεύρεση νέων μέσων μέσα από νοητικούς συνδυασμούς (18-24)

Αισθητηριοκινητική περίοδος Στάδιο Αντικείμενο Χώρος Χρόνος Αιτιότητα 1 Ο κόσμος είναι σειρά από εικόνες χωρίς μονιμότητα Ατομικός και περιβαλλοντικός συνυπάρχουν αδιαφοροποίητοι – Αντίληψη διάρκειας ορισμένων γεγονότων Δεν ξεχωρίζει ποια δραστηριότητά του προκαλεί αντιδράσεις από το περιβάλλον 2 1-4 μήνες «ό,τι δεν φαίνεται δεν υπάρχει» πολλοί διαφορετικοί χώροι, όσοι και αντιληπτικά πεδία Όμως δεν αντιλαμβάνονται τη διαδοχή των γεγονότων 3 4-8 Αναζητά με το βλέμμα αντικείμενα που μόλις έριξε και ψάχνει για μερικώς κρυμμένα αντικείμενα Συνδυάζονται διάφοροι χώροι και αρχίζει η δόμηση της έννοιας του χώρου, όπως π.χ. ο συνδυασμός όρασης και κίνησης για τη σύλληψη αντικειμένων. Αρχίζουν οι διαδοχικές πράξεις Οι σχέσεις αιτιότητας είναι «μαγικο-φαινομενικές», δεν αναγνωρίζεται η σχέση αιτίου-αποτελέσματος

Αισθητηριοκινητική περίοδος Στάδιο Αντικείμενο Χώρος Χρόνος Αιτιότητα 4 8-12 Μήνες Εντοπίζει αντικείμενα που κρύβονται μπροστά του Τα αντικείμενα διατηρούν το σχήμα τους παρά τις μετακινήσεις στο χώρο Διαδοχικές πράξεις με στόχο Αρχίζει να αποδίδει στα εξωτερικά αντικείμενα δική τους βούληση 5 12-18 Αναζητά αντικείμενα εκεί που τα είδε τελευταία φορά Κατανοεί ότι τα αντικείμενα αλλάζουν θέσεις στο χώρο και μεταξύ τους Αντικειμενικές χρονικές σειρές με την επανάληψη και συστηματοποίηση των πράξεων Πιο αντικειμενικές σχέσεις αιτιότητας μεταξύ των πράξεων του παιδιού και του περιβάλλοντος ή μεταξύ αντικειμένων 6 18-24 Στην τελευταία θέση μετά από διαδοχικές μετακινήσεις και ψάχνει ενεργητικά για το αντικείμενο αν δεν το βρει Προβλέπει τη θέση μέσα στο χώρο και αναπαριστά νοητικά ακόμα και κρυφές μετακινήσεις Χρονικές σειρές αναπαριστώνται νοητικά, ανακαλεί γεγονότα και διαχωρίζει το χρόνο από την υποκειμενική εμπειρία Αντικειμενικές σχέσεις αιτιότητας με τη βοήθεια των αναπαραστάσεων

Προ-ενεργητική νόηση Το νήπιο μπορεί να δομεί και να χρησιμοποιεί (νοητικά) σύμβολα για να αναπαριστά την πραγματικότητα. Ανάπτυξη συμβολικής λειτουργίας που εκφράζεται με την ανάπτυξη της γλώσσας, του συμβολικού παιχνιδιού, της μίμησης και της αναπαράστασης. Χρησιμοποιεί ορισμένα αντιληπτικά στοιχεία και να κάνει ένα στοιχειώδη συλλογισμό, η σκέψη όμως δεν είναι ακόμα λογική, διότι είναι δέσμια της δραστηριότητας και της αντιληπτικής εντύπωσης. Η σκέψη δεν είναι αντιστρέψιμη, άρα δεν μιλάμε για καθαρή νόηση.

Προ-ενεργητική νόηση Περιορισμοί της σκέψης Εγωκεντρισμός: τα παιδιά είναι παγιδευμένα από τη δική τους άποψη και έχουν την τάση να συμπεραίνουν ότι όλοι οι άλλοι βλέπουν τα πράγματα όπως αυτά. Εκδηλώνεται με την έλλειψη προοπτικής στο χώρο, τον εγωκεντρικό λόγο και την αδυναμία κατανόησης της σκέψης του άλλου Επικέντρωση: εστίαση σε μία μόνο διάσταση της εμπειρίας που πηγάζει από αντιληπτικές πληροφορίες. Έλλειψη ικανότητας για αντιστρεψιμότητα, δηλ. Για νοερή αναδιευθέτηση μιας κατάστασης

Η θεωρία του Jean Piaget Προ-ενεργητική νόηση Η αδυναμία να λαμβάνουν ταυτόχρονα υπόψη δύο πλευρές ενός προβλήματος εκφράζεται επίσης στη σύγχυση φαινομενικού-πραγματικού: δυσκολία να διακρίνουν ανάμεσα στον τρόπο που φαίνονται τα αντικείμενα και στον τρόπο που πραγματικά είναι Επίσης, η σκέψη δεν λαμβάνει υπόψη τη σχέση αιτίας αποτελέσματος αλλά ο συλλογισμός γίνεται από ένα ειδικό θέμα σ’ ένα άλλο και έτσι συγχέουν την αιτία με το αποτέλεσμα

Η θεωρία του Jean Piaget Προ-ενεργητική νόηση Επίσης περιορισμοί στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τα φυσικά φαινόμενα: Ρεαλισμός: η τάση να αγνοεί το παιδί τη διαφοροποίηση ανάμεσα στον εαυτό και την εξωτερική πραγματικότητα (π.χ. Σκέψη, όνειρα) Ανιμισμός: η απόδοση συνείδησης σε αντικείμενα Αρτιφισιαλισμός: τα φυσικά φαινόμενα είναι συνέπειες ανθρώπινων εφευρέσεων (π.χ. Ο ήλιος έγινε από το σπίρτο που πέταξε ο Θεός)

Η θεωρία του Jean Piaget Ενεργητική Νόηση Οι περιορισμοί αλλάζουν και η σκέψη γίνεται λογική Έννοιες από τη λογική και τα μαθηματικά Καρδιά της γνωστικής λειτουργίας η αντιστρεψιμότητα Άρα: αποκέντρωση, αντιστρεψιμότητα και χρήση λογικών αρχών Ταυτότητα Ισοδυναμία Μετάβαση

Η θεωρία του Jean Piaget Ενεργητική Νόηση Έτσι, αντιμετωπίζουν προβλήματα διατήρησης, ταξινόμησης, σειροθέτησης, τάξεων Όμως Η σκέψη δεν είναι πλήρως απελευθερωμένη Οι περισσότερες λογικές λειτουργίες είναι δεμένες με την πραγματικότητα. Γίνονται με τη σύμπραξη της εμπειρίας

Η θεωρία του Jean Piaget ΤυπικήΝόηση Οι γνωστικές διαδικασίες αποσυνδέονται από τα συγκεκριμένα αντικείμενα και γεγονότα στον πραγματικό χώρο και χρόνο και μπορούν να εφαρμοστούν σε υποθετικές περιπτώσεις και συνθήκες Υποθέσεις που εξετάζουν το πρόβλημα από πολλές πλευρές Συστηματική επαλήθευση υποθέσεων Αρχές και κανόνες προτασιακής λογικής ανεξάρτητα από το περιεχόμενο των μερών ενός συλλογισμού.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 1. Τα ευρήματα σχετικά με τις ικανότητες των μικρών παιδιών, μπορούν να ερμηνευτούν και με άλλους τρόπους. α. Η αποτυχία σε δοκιμασίες μπορεί να μην οφείλεται στην μη ύπαρξη των απαραίτητων γνωστικών δομών, αλλά στο ότι οι δοκιμασίες απαιτούν άλλες ικανότητες που δεν έχουν τα παιδιά. Η κριτική αυτή, αφορά για παράδειγμα στις θέσεις του Piaget για την κατάκτηση της μονιμότητας του αντικειμένου β. Η αποτυχία μπορεί να οφείλεται στη φύση της δοκιμασίας και στον τρόπο αντίδρασης που απαιτείται. Η κριτική αυτή έχει διατυπωθεί σε σχέση με τον εγωκεντρισμό της περιόδου της προ-ενεργητικής νοημοσύνης (αδυναμία ανάληψης ρόλου, εγωκεντρικός λόγος), για προβλήματα διατήρησης, συμπερίληψης κλπ.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 2. Υποτίμηση του συναισθηματικού παράγοντα στην ανάπτυξη της νόησης. α. Δεν ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη του θέματος αυτού β. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές στη συναισθηματική πλευρά των νοητικών λειτουργιών σε διάφορα έργα του. Ο Piaget θεωρούσε ότι το συναίσθημα και η νόηση αποτελούν αδιαχώριστες πλευρές κάθε αισθητηριοκινητικής ή συμβολικής πράξης. Δεν υπάρχει συμπεριφορά που να προέρχεται μόνο από το συναίσθημα χωρίς γνωστική συνιστώσα, ούτε και το αντίστροφο. Το συναίσθημα όμως, δεν δημιουργεί νέες δομές όπως κάνει η νόηση.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 3. Νεότερα δεδομένα από την έρευνα με νεογέννητα και βρέφη δείχνουν ότι τα βρέφη έχουν σημαντικές ικανότητες, όπως αντιληπτικές προσδοκίες, ενώ μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς και της δραστηριότητάς τους είναι επικοινωνιακή. α. Το θέμα της μίμησης: σύμφωνα με τον Piaget, κατά το πρώτο στάδιο η μίμηση εξελίσσεται σταδιακά από «αντανακλαστική» σε «χρονικά διαφοροποιημένη», η οποία προϋποθέτει τη δυνατότητα δημιουργίας νοητικής αναπαράστασης. Τα ευρήματα για νεογνική μίμηση έχουν οδηγήσει σε αντιπαράθεση ως προς την πορεία της και τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στη νοητική ανάπτυξη. Η ικανότητα για νεογνική μίμηση προϋποθέτει ενδο-αισθητηριακό συντονισμό ήδη στη γέννηση, κάτι που έχει οδηγήσει ορισμένους να συμπεράνουν ότι η μίμηση δεν υπάγεται στους ίδιους νόμους με τη γνωστική ανάπτυξη, όπως υποστήριξε ο Piaget.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 4. Ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος α. Συνήθης άποψη και κριτική στη θεωρία του Piaget είναι ότι εστιάστηκε αποκλειστικά στο άτομο και δεν ασχολήθηκε με το κοινωνικό περιβάλλον της ανάπτυξης του παιδιού. β. Ο Piaget δεν ασχολήθηκε συστηματικά με το να διερευνήσει και να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο το κοινωνικό περιβάλλον συμμετέχει στην ατομική ανάπτυξη. Αναγνώρισε όμως τη συμβολή του και έδωσε σημασία στις σχέσεις με συνομηλίκους που χαρακτηρίζονται από ισοτιμία και αμοιβαιότητα. Η επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος προσδιορίζεται ως προς τη δια-προσωπική συναλλαγήΟι κοινωνικές διεργασίες όμως, υπακούουν στις ίδιες αρχές οι οποίες διέπουν τη λειτουργία σε ατομικό επίπεδο, δηλαδή υπάρχει ένα οικουμενικό σύνολο αρχών που διέπουν τη νοημοσύνη, όπως και αν εκφράζεται.

Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 1. Προσεγγίσεις που διατηρούν τις βασικές θέσεις και με διάφορες τροποποιήσεις προσπαθούν να ενσωματώσουν τα νέα δεδομένα. π.χ. Flavell: σχετικά με την αντίληψη της προοπτικής στο χώρο, εισάγει την εξής τροποποίηση στην ερμηνεία του Piaget: διακρίνονται δύο επίπεδα στη διεργασία υιοθέτησης διαφορετικής προοπτικής. Το πρώτο είναι να συνειδητοποιήσει το παιδί ότι ένας άλλος μπορεί να μην είναι δυνατό να δει ακριβώς αυτό που βλέπει το παιδί και το δεύτερο είναι να συνειδητοποιήσει ότι όταν εκείνο και κάποιο άλλο άτομο βλέπουν το ίδιο αντικείμενο, μπορεί να το βλέπουν από άλλη οπτική γωνία. Ή, πρώτα πρέπει να κατανοήσουν ότι ο άλλος μπορεί να έχει διαφορετική άποψη και μετά ότι μπορεί να έχει διαφορετική άποψη για το ίδιο θέμα.

Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 2. Προσεγγίσεις που διατηρούν τη θέση ότι τα παιδιά δομούν τη γνώση μέσω ενεργής συμμετοχής και ότι η κατανόηση περνάει μέσα από σειρά διακριτών αλλαγών, αλλά υποστηρίζουν ότι οι αλλαγές αυτές, δηλαδή τα στάδια της ανάπτυξης της γνώσης περιορίζονται σε εξειδικευμένους τομείς, με δική τους λογική και περιεχόμενο, όπως π.χ. οι κοινωνικές σχέσεις, τα μαθηματικά κλπ. Έτσι, μπορεί να υπάρχει μικρή αντιστοιχία ανάμεσα στο επίπεδο ανάπτυξης που παρουσιάζει ένα παιδί σε μια κατάσταση και σε αυτό μιας άλλης. Ο Case π.χ., πιστεύει ότι πρέπει να διαχωρίσουμε τις γενικές από τις ειδικές πλευρές της σκέψης των παιδιών, να κατανοήσουμε ακριβώς το είδος της γνώσης που απαιτεί κάθε πεδίο, και να σχεδιάσουμε ειδικές δοκιμασίες ώστε να εξετάσουμε τη γνώση των παιδιών στο συγκεκριμένο πεδίο.

Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 3. Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών Έννοιες όπως τα ποιοτικώς διαφορετικά στάδια και οι λειτουργίες όπως αφομοίωση, συμμόρφωση, εξισορρόπηση χρειάζεται να γίνουν περισσότερο κατανοητές. Χρειάζεται να αναπτυχθούν συγκεκριμένες υποθέσεις για το τι συμβαίνει όταν ένα άτομο λύνει ένα πρόβλημα, επιλέγει ενός είδους συμπεριφορά κλπ. και να γίνει λεπτομερής ανάλυση των διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα σε αυτές τις περιπτώσεις. Χρειάζεται να διερευνηθεί το θέμα των σταδίων: η ανάπτυξη ως συνεχής διαδικασία ανάπτυξης επιμέρους λειτουργιών π.χ. μνήμη, αντίληψη, προσοχή, ή ως ασυνεχής στο πλαίσιο σταδίων αλλά σε συγκεκριμένους τομείς γνώσεις και συγκεκριμενοποιώντας τους μηχανισμούς μετάβασης από στάδιο σε στάδιο.

Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 3. Κοινωνικο-γνωστική σύγκρουση π.χ. Doise, Mugny, Perrez-Clermont Η κοινωνική αλληλεπίδραση, κυρίως στο πλαίσιο συμμετρικών σχέσεων, αποτελεί πηγή γνωστικής σύγκρουσης. Οι κοινωνικής προέλευσης διακανονιστικές ρυθμίσεις παρεμβαίνουν αιτιολογικά στη γνωστική ανάπτυξη (κοινωνική σήμανση)