«Η διδακτική του μαθήματος της Ιστορίας» (Οργάνωση διδασκαλίας «Η διδακτική του μαθήματος της Ιστορίας» (Οργάνωση διδασκαλίας. Διδακτικό παράδειγμα). «Υπατία», 25.09.2008

Γενική Διδακτική επιστημονική μελέτη της οργάνωσης των καταστάσεων για τη μάθηση με τρόπο που να υπόκειται (η μάθηση) σε έλεγχο και επαλήθευση. Αντιμέτωπη με τα ερωτήματα: Πώς μπορεί να κατακτηθεί η γνώση μέσα από τις σχολικές διαδικασίες; Ποια πρέπει να είναι η διδακτική κατάρτιση του διδάσκοντα, ώστε να διαμεσολαβεί με αποτελεσματικό τρόπο;

Γενική Διδακτική Προηγείται μια βασική λειτουργία της διδακτικής: να στοχάζεται για το «άνοιγμα» ανάμεσα στις γνώσεις αναφοράς και τις σχολικές γνώσεις. Σημείο τομής διδακτικής και επιστημολογίας: μάθημα. (πεδίο Α.Π.Σ. αλλά και διδάσκοντος). Ένα σχολικό μάθημα δεν είναι σε καμιά περίπτωση μια απλοποιημένη μόνο εκδοχή του αντίστοιχου επιστημονικού αντικειμένου. Η συνείδηση αυτής της απόστασης δημιούργησε την ιδέα της διδακτικής μετάθεσης, της διαδικασίας δηλαδή εκείνης που μετατρέπει ένα γνωστικό αντικείμενο σε διδακτικό.

Γενική Διδακτική Φίλτρο της διδακτικής μετάθεσης αποτελούν: -οι εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος -οι παιδαγωγικοί και εκπαιδευτικοί στόχοι του. ο διδάσκων είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία αναγκαίων και ευνοϊκών συνθηκών για την επίτευξη των παιδαγωγικών και διδακτικών στόχων, στους οποίους στοχεύει αυτή η μετάθεση. Πώς γίνεται αυτό; Μέσω των Α.Π.Σ. και του διδάσκοντος). Πόσο εύκολο είναι να εφαρμοστεί στην πράξη; Η Παιδαγωγική Επιστήμη έχει καταλήξει ότι περίπου το 90% των μαθητών είναι κατάλληλοι να αφομοιώσουν ό,τι τους διδάσκουμε και εναπόκειται στην παιδαγωγική και στη διδακτική να βρουν τα μέσα που θα επιτρέψουν στους μαθητές να κατακτήσουν το γνωστικό αντικείμενo (Bloom).

Ειδική Διδακτική για το μάθημα της Ιστορίας Παρελθόν→γνώση/μάθηση→ Ιστορία, «Ιστορία», ιστορία:κοινή προσπάθεια η γνώση και η ερμηνεία του παρελθόντος Βασική η γνώση: - της φύσης του αντικειμένου της Ιστορίας(περίοδοι με γεγονότα, πρόσωπα κλπ., ποικίλα κατάλοιπα του παρελθόντος= από μνημεία μέχρι ιστορικές σειρές, βιβλία κλπ). Η φιλοσοφία της Ιστορίας δίνει τα εργαλεία για το περιεχόμενο των προηγουμένων (αποσπασματικά; επιλεκτικά; παραπλανητικά; κλπ.). Βασικό κριτήριο για την καταγραφή της ιστορίας είναι τα τεκμήρια. - της θέσης του αντικειμένου της Ιστορίας στο σημερινό κοινωνικό και πολιτισμικό τοπίο και της λειτουργίας του στον εκπαιδευτικό θεσμό. Οπωσδήποτε η Ιστορία είναι και αντανάκλαση των παραδοχών της κοινωνίας στην οποία ζούμε (π.χ. Ρωσίας, χώρες Δ. Ευρώπης 1960).

Ειδική Διδακτική για το μάθημα της Ιστορίας Το βέβαιο είναι ότι το παρελθόν υπήρξε και όπως λέει και ο Μίλαν Κούντερα στο έργο του «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» (1990) «Οι άνθρωποι πάντοτε φωνάζουν ότι θέλουν να δημιουργήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Το μέλλον είναι ένα απαθές κενό. Τα παρελθόν σφύζει από πρόθυμη ζωή. Το παρελθόν υπάρχει για να εκνευρίσει, να προκαλέσει, να μας βάλει σε πειρασμό να το καταστρέψουμε ή να το βάψουμε ξανά από την αρχή. Ο μόνος λόγος που οι άνθρωποι θέλουν να είναι κύριοι του μέλλοντος είναι για να αλλάξουν το παρελθόν».

Ειδική Διδακτική γνώση: - των εξελίξεων στις γνώσεις αναφοράς της Ιστορίας. - των σκοπών και των στόχων του μαθήματος της Ιστορίας. ιεράρχηση στόχων σε γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα (πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι μαθητές, αν διδαχθούν με κατάλληλο τρόπο, είναι ικανοί να κατανοήσουν θέματα που αφορούν στο παρελθόν και να παρακολουθήσουν τις σχετικές λεπτές νοητικές διεργασίες).

Ειδική Διδακτική οργάνωση διδασκαλίας - μέθοδοι αξιολόγηση

Οργάνωση διδασκαλίας ΕΠΣ (διαφορετική εστίαση για το Γυμνάσιο από εκείνη για το Λύκειο). Αναλυτικό πρόγραμμα μαθήματος (σκοποί και ώρες μαθήματος). Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος (πληροφορίες για ειδικούς στόχους μαθήματος, για μέθοδο διδασκαλίας. Προγραμματισμός διδακτέας ύλης, διδακτικά παραδείγματα).

Οργάνωση διδασκαλίας Απάντηση σε ερωτήματα όπως: Οργάνωση διδασκαλίας Απάντηση σε ερωτήματα όπως: -Ποια είναι τα προσδοκώμενα αποτελέσματα μετά από κάθε διδασκαλία; -Τι περιμένουμε να έχουν κατακτήσει οι μαθητές σε επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων; Γνώση των προβλεπομένων για την αξιολόγηση του μαθητή (Π.Δ, Εγκύκλιοι). Άμεση η σχέση διδασκαλίας-αξιολόγησης.

Οργάνωση διδασκαλίας Διδακτικό υλικό: α) εγχειρίδιο μαθητή, βιβλίο καθηγητή (σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή από την ιστοσελίδα του Π.Ι.). β) βοηθητικό υλικό ( βιβλία σχετικά με τα αντικείμενα διδασκαλίας π.χ. Ι.Ε.Ε., Ι.Π. , άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά, άλλο έντυπο υλικό, σχετικές ιστοσελίδες).

Οργάνωση διδασκαλίας Υποστηρικτικό υλικό : α)πίνακες, χάρτες, Οργάνωση διδασκαλίας Υποστηρικτικό υλικό : α)πίνακες, χάρτες, προϊόντα της τέχνης, όπως εικαστικό υλικό μουσείων, ντοκιμαντέρ(+) , ταινίες κλπ. β) επισκέψεις μνημείων, μουσείων, αρχαιολογικών χώρων. ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ: Πρέπει ο διδάσκων να κατέχει πολλά για να μπορέσει να μεταδώσει λίγα.

Οργάνωση διδασκαλίας στη στοχοθεσία οδηγός μας πρέπει να είναι Οργάνωση διδασκαλίας στη στοχοθεσία οδηγός μας πρέπει να είναι α)το όλον του βιβλίου β) η συγκεκριμένη διδακτική ενότητα και γ) το επίπεδο της τάξης μας ιεράρχηση ειδικών στόχων (σαφείς και εφικτοί). ενημέρωση των μαθητών για τα μαθήματα αυτής της χρονιάς (Γιατί μαθαίνουμε Ιστορία; Συζήτηση επί των απόψεων των μαθητών. Τι θα μάθουμε αυτή τη χρονιά; Τοποθέτηση στον χώρο και τον χρόνο του προς πραγμάτευση γνωστικού υλικού).

Οργάνωση διδασκαλίας Η ιστορική γλώσσα Οργάνωση διδασκαλίας Η ιστορική γλώσσα -εξειδικευμένη ορολογία : από το παρελθόν, π.χ. φέουδο, πασάς -σημασιακές μετατοπίσεις : π.χ. η λέξη τάξη ή επανάσταση ( Γαλλική – Βιομηχανική) -γλώσσα του ιστορικού χρόνου: π.χ. μεσαιωνικός, νεωτερικός -γλώσσα των ιστορικών διαδικασιών: αιτία, αφορμή, κλπ. και η ερμηνεία της.

Οργάνωση διδασκαλίας Ορισμένες επιπλέον παράμετροι: Οργάνωση διδασκαλίας Ορισμένες επιπλέον παράμετροι: -υλικό + αντιλήψεις καθηγητή-μαθητών με κέντρο την Ιστορία. -τρόποι θέασης του παρελθόντος (κίνδυνος αναχρονισμού) -«μικροθεωρίες» προερχόμενες από ταινίες (π.χ. για τον Αλέξανδρο, την Τροία κλπ), διαφημίσεις, λογο-τεχνία και περιοδικά, που στρεβλώνουν ή παρα-ποιούν το ιστορικό παρελθόν όχι οπωσδήποτε σκόπιμα.

Οργάνωση διδασκαλίας ΓΥΜΝΑΣΙΟ: Οργάνωση διδασκαλίας ΓΥΜΝΑΣΙΟ: οι μαθητές αυτής της ηλικίας εστιάζουν περισσότερο σε γεγονότα και πρόσωπα. Είναι η ηλικία των ειδικών και συγκεκριμένων ενδιαφερόντων, αλλά παράλληλα κατανοούν και στοιχειώδεις αιτιώδεις σχέσεις (ιδιαίτερα οι της Γ΄ τάξης).

Οργάνωση διδασκαλίας ΛΥΚΕΙΟ: Οργάνωση διδασκαλίας ΛΥΚΕΙΟ: οι μαθητές εστιάζουν και ενδιαφέρονται για βαθύτερα αίτια και αποτελέσματα, αναζητούν τις συνθήκες επίδρασης στο ιστορικό γίγνεσθαι, είναι ικανοί να κρίνουν πράξεις, καταστάσεις, πρόσωπα, να κάνουν συγκρίσεις, να βρουν αναλογίες, κλπ.

Οργάνωση διδασκαλίας μέθοδος διδασκαλίας: ΓΥΜΝΑΣΙΟ Οργάνωση διδασκαλίας μέθοδος διδασκαλίας: ΓΥΜΝΑΣΙΟ 1) σχολιασμένη αφήγηση με διαλογική μορφή: προϋποθέτει καλή γνώση υλικού, σχέδιο διδασκαλίας-διάγραμμα στον πίνακα, ερμηνεία όρων. Ο καθηγητής διακόπτει την αφήγησή του θέτοντας ερωτήσεις, σχολιάζοντας τις απαντήσεις των μαθητών, δίνοντας επιπλέον εξηγήσεις, παραπέμποντας στα τεκμήρια ( χάρτες, εικόνες, πίνακες, πηγές).

Οργάνωση διδασκαλίας Η σύγχρονη επιστημονική άποψη εκτιμά θετικά την αφηγηματική παράδοση, διότι μέσω αυτής διεγείρεται το ενδιαφέρον, εγείρονται ερωτήσεις, ενθαρρύνονται τοποθετήσεις. Αρκεί η αφήγηση να μην προϋποθέτει παθητικούς ακροατές. Ας σκεφτόμαστε ότι στις δύσκολες συνθήκες, κάτω από τις οποίες διδάσκουμε συνήθως Ιστορία, το ισχυρότερο όπλο μας είναι οι λέξεις μας και οι λέξεις αυτών που έζησαν στο παρελθόν μέσω των τεκμηρίων ή του σχολικού εγχειριδίου. Ο λόγος μας στη διδασκαλία αποκτά ρόλο στρατηγικής.

Οργάνωση διδασκαλίας 2) ερευνητική μέθοδος (ομαδοσυνεργατική). : οι μαθητές προετοιμάζουν σε ομάδες το επόμενο μάθημα Διατυπώνουν ερωτήσεις, απορίες, συντάσσουν συνοπτικό πίνακα που τους επιτρέπει να εκθέσουν τα βασικά σημεία του μαθήματος. Η εργασία γίνεται στην τάξη και ο καθηγητής περιορίζεται στο να διαπιστώσει το βαθμό της αφομοίωσης και να απαντήσεις στις ερωτήσεις των μαθητών. (Σύγκριση μεθόδων).

Οργάνωση διδασκαλίας μέθοδος διδασκαλίας: ΛΥΚΕΙΟ Οργάνωση διδασκαλίας μέθοδος διδασκαλίας: ΛΥΚΕΙΟ κατευθυνόμενος διάλογος: διαλεκτική μορφή που θα στηριχτεί στην αξιοποίηση της υπάρχουσας γνώσης, στις αφορμές του παρόντος, σε συγκρίσεις ή αναλογίες, κατά περίπτωση.

Οργάνωση διδασκαλίας Γενικότερα, ο διδάσκων= διαμεσολαβητής, διότι μόνο έτσι θα ασκηθεί ο μαθητής εντός της λεγόμενης ζώνης επικείμενης ανάπτυξης (Vygotsky), όπου η καθοδήγηση από τον διδάσκοντα οδηγεί μέσω νοητικών λειτουργιών σε νοητική ανάπτυξη, η οποία είναι πιο εξελιγμένη και πιο «μπροστά» από αυτά που ο μαθητής έχει ήδη κατακτήσει.

Οργάνωση διδασκαλίας ο διδάσκων να «εμπλέκει» τον μαθητή δίνοντάς του αφορμές προβληματισμού, στρατηγικές ανάλυσης με σκοπό να τον βοηθήσει να ξεπεράσει προηγούμενα όρια σκέψης του. Βασικό ζήτημα ο τρόπος που τίθενται τα ερωτήματα στον μαθητή (οι μαθητές εκπαιδεύονται να απαντούν όπως τους ρωτάμε).(Πάνω από 1.500.000 ερωτήσεις διατυ-πώνουμε κατά την επαγγελματική μας σταδιοδρομία). Στρατηγική ερωτήσεων:

Οργάνωση διδασκαλίας Οι ερωτήσεις να είναι προσανατολισμένες σε διδακτικούς στόχους. Είδη: εκείνες που α) αποσπούν πληροφοριακό υλικό β) εκμαιεύουν την κατανόηση (αποκλίνουσες:προωθούν την έκφραση στάσεων, λογική θεμελίωση και συγκλίνουσες: προωθούν συσχετίσεις, ωθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων και ερμηνειών. γ) απαιτούν δημιουργική σκέψη (διατύπωση πρώτων σκέψεων και κρίσεων. Αλλά να αφήνουν σχετική ελευθερία στο μαθητή (κυρίως του Λυκείου) να εκφράσει την άποψή του με λογική θεμελίωση.

Οργάνωση διδασκαλίας και να υπακούουν οι ερωτήσεις μας σε ένα κανόνα «επικοινωνιακής ηθικής», εντός της οποίας ο σχολικός διάλογος επιτρέπει την έκφραση διαφορετικής γνώμης, την ανταλλαγή επιχειρημάτων, τον αμοιβαίο σεβασμό κατά την αναζήτηση της προσδοκώμενης συναίνεσης.

Οργάνωση διδασκαλίας Σημαντικό στοιχείο είναι οι μαθητές να κατανοήσουν ότι ο καθηγητής έχει απόψεις, υπηρετεί αξίες, έχει ιδεολογία αλλά όλα αυτά τα καταθέτει σε διαπραγμάτευση ως «δικές» του αξίες και όχι ως απόλυτες αλήθειες, με διάλογο επιχειρημάτων, σε κλίμα ειλικρίνειας.

Οργάνωση διδασκαλίας χρήση περισσότερων τεκμηρίων και αξιοποίηση των πηγών: η πηγή έχει διττό χαρακτήρα ή θα θεμελιώσει τη θέση στην οποία κατέληξε ο διάλογος ή θα δείξει ότι η άλλη εξήγηση που έχει υποστηριχτεί δεν ευσταθεί. Η διαλεκτική με την πηγή /τεκμήριο αποσκοπεί όχι απλώς στη γνώση αλλά στην κατανόηση του υλικού.

Οργάνωση διδασκαλίας κατανόηση σημαίνει εξήγηση της Ιστορίας; Οργάνωση διδασκαλίας κατανόηση σημαίνει εξήγηση της Ιστορίας; ΟΧΙ. Η εξήγηση είναι υπόθεση του Ιστορικού. Στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας ο μαθητής κατανοεί μόνο τους τρόπους με τους οποίους ο Ιστορικός εξηγεί την ιστορία.

Γενικό συμπέρασμα: Απαιτείται συνδυασμός διδακτικών στόχων +μεθοδολογίας. Αφήγηση + πληροφόρηση. Διαλεκτική + κατανόηση + ερμηνεία → σφαιρική θεώρηση ιστορικής πραγματικότητας.

Αξιολόγηση μαθητών μέσω α) της καθημερινής συνεργασίας β) των γραπτών δοκιμασιών, διάρκειας λίγων λεπτών ως και μιας διδακτικής ώρας, κατά περίπτωση γ) συνθετικών δημιουργικών εργασιών. δ) αυτοαξιολόγησης με λίγα και σταθερά κριτήρια.

Αξιολόγηση μαθητών αξιολόγηση διαμορφωτική : είναι χρήσιμη για τον μαθητή (του δημιουργεί σαφή εικόνα για το επίπεδό του στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή) και για το σχεδιασμό της μελλοντικής διδασκαλίας. αξιολόγηση τελική. Απαραίτητη η ενθαρρυντική στάση του διδάσκοντα όπως και οι διαβαθμισμένες απαιτήσεις του (π.χ. ειδικές περιπτώσεις μαθητών).

Αξιολόγηση μαθητών Παραδείγματα δραστηριοτήτων: Π.χ. 1. έρευνα σε ζητήματα εκφραστικής γραφής (ημερολόγια, απομνημονεύματα, αυτοβιογραφίες). 2. έρευνα σε ζητήματα λογοτεχνικής γραφής (μυθιστορήματα, ποίηση). 3. έρευνα σε ζητήματα εικαστικής γραφής (έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας). 4. αποτύπωση έμπνευσης των μαθητών μας (με λόγο, ζωγραφική, φωτογραφία, μουσική).

Αξιολόγηση διδασκαλίας Αξιολόγηση διδασκαλίας Με βάση τους ιεραρχημένους στόχους μας τι επετεύχθη; Πώς ανταποκρίθηκε η τάξη (συμμετοχή, βαθμός κατανόησης); Ολοκληρώθηκε η ενότητα ή το τμήμα εκείνο που είχαμε προγραμματίσει να ολοκληρωθεί; Συμπεράσματα προς αξιοποίηση.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Τάξη Γ΄ Γυμνασίου ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Τάξη Γ΄ Γυμνασίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 17 Ο Ι. Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831). Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι Οι μαθητές να -πληροφορηθούν ποια ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα κατά την άφιξη του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια -γνωρίσουν τις προσπάθειες που έκανε ο κυβερνήτης για να οργανώσει τους τομείς του ελληνικού κράτους

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν τους παράγοντες που γέννησαν την αντιπολίτευση στον Κυβερνήτη -να αποτιμήσουν γενικά το έργο του Καποδίστρια ως Κυβερνήτη.

Αφόρμηση Εναλλακτικές προτάσεις: α) σύνδεση με τις διδακτικές ενότητες 9,10 (Προσπάθειες των επαναστατημένων να συγκροτήσουν κράτος/Εθνοσυνελεύσεις/Αποτυχίες-εμφύλιος) και 11 (Ρόλος Ευρωπαϊκής διπλωματίας/Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας)του 2ου κεφαλαίου. β) η συμβολική χρήση του ονόματος «Καποδίστριας» σήμερα. (Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών, σχέδιο Καποδίστριας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η απεικόνιση του Κυβερνήτη σε νομίσματα).

Ειδικοί ιστορικοί όροι της ενότητας Όροι που πρέπει να συγκρατήσουμε ως γνώση: Κυβερνήτης Λόχος Ευελπίδων Φοίνικας Αλληλοδιδακτικά σχολεία Ελληνικά σχολεία Πρότυπον Σχολείο Κεντρικόν σχολείο

Κύρια σημεία ενότητας Αυτά που δίνονται με έντονα γράμματα στο σχολικό εγχειρίδιο, π.χ. Πολίτευμα και διοίκηση κλπ. Η αντιπολίτευση κατά του Καποδίστρια. Ανάλυση περιεχομένου των κυρίων σημείων.

Κύρια σημεία ενότητας (συνέχεια) Κορύφωση Αντιπολίτευσης Δολοφονία του Καποδίστρια.

Σχολιασμός πηγών Δύο αντίθετες απόψεις για τον Ι. Καποδίστρια και το έργο του α) η άποψη του Ι. Κωλέττη, αρχηγού του γαλλικού κόμματος β) η άποψη του Εϋνάρδου (G. Eynard), φιλέλληνα συνεργάτη του Καποδίστρια. Μελέτη των κειμένων σε αντιπαραβολή.

Εμπέδωση Ασκήσεις-Δραστηριότητες Διαθεματικές έννοιες σύστημα, αντίθεση, σύγκρουση

Πρόσθετο διδακτικό υλικό από το βιβλίο του καθηγητή άλλες πηγές Προτεινόμενες διαδικτυακές διευθύνσεις www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni/06.html www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/diethni/07.html

Άλλες πιθανές δραστηριότητες Προεκτάσεις στην Τοπική Ιστορία Συνδέσεις με άλλα μαθήματα Προτεινόμενη βιβλιογραφία Ταινίες, ντοκιμαντέρ.