Συμβουλευτική οικογένειας– Παρέμβαση σε κρίση Αργυρούλα Καλαϊτζάκη Επικ. Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας

I. Η συστημική προσέγγιση

Ιστορία της οικογενειακής θεραπείας Οι πρώτες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις εστίαζαν στο άτομο και στην σχέση ασθενή-θεραπευτή για τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών. Αν και οι θεωρητικοί αντιλαμβάνονταν ότι η οικογένεια επηρεάζει την ανάπτυξη της προσωπικό-τητας του ατόμου, θεωρούσαν ότι οι σημαντικότεροι παράγοντες που κυβερνούν την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι εσωτερικοί και υποκειμενικοί. Επομένως η θεραπεία εστιάζονταν στις συγκρούσεις και στις καταστρεπτικές αλληλεπιδράσεις στην πατρική οικογένεια. Οι ασθενείς αντιμετωπίζονταν χωριστά από την οικογένειά τους.

Ιστορία της οικογενειακής θεραπείας Οι οικογενειακοί θεραπευτές υπέθεταν ότι τα ψυχικά προβλήματα αναπτύσσονται και παραμένουν στο οικογενειακό πλαίσιο. Η προσωπικότητα θεωρούνταν το αποτέλεσμα αμφίδρομων μοντέλων σχέσεων με τους άλλους Οι ψυχικές διαταραχές ερμηνεύονταν σε σχέση με κυκλικά, επαναλαμβανόμενα διαπροσωπικά γεγονότα.

Η οικογενειακή θεραπεία προέρχεται από τη Συστημική Θεωρία… Εμφανίστηκε τη δεκαετία του ‘40. Οι θεραπευτές ήταν δυσαρεστημένοι με την έλλειψη προόδου των ασθενών με την ατομική θεραπεία. Παράλληλα έβλεπαν ότι οι ομαδικές θεραπείες είχαν θετική επίδραση στη συμπεριφορά.. Επιπλέον, ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος προώθησε την ανάπτυξη τεχνολογιών που οι θεωρητικοί αργότερα εφάρμοσαν στις οικογένειες.

Οι ατομικές θεραπείες είναι αρχαιότερες από τις οικογενειακές… Αποτελούν τα κυρίαρχα μοντέλα που υιοθετούν οι κλινικοί στις μέρες μας. Ωστόσο, η συστημική θεωρία αναπαριστά μία εναλλακτική θεώρηση, της οποίας η επίδραση στην κατανόηση και θεραπεία της ψυχοπαθολογίας, αναπτύσσεται συνεχώς.

Παραδοσιακά μοντέλα: Θεωρούν το άτομο ως τον παράγοντα / συντελεστή της αλλαγής Ρωτούν «γιατί» Υιοθετούν γραμμική θεώρηση (το A προκαλεί το B) Θεραπεύουν το «μυαλό» Εστιάζονται στο παρελθόν

Η συστημική θεώρηση…. Οι σχέσεις είναι ο παράγοντας της αλλαγής Υιοθετούν κυκλική θεώρηση (το A και το B ταυτόχρονα επηρεάζουν το ένα το άλλο) Ρωτούν «πως» Θεραπεύουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ατόμων Εστιάζονται στο παρόν

Η συστημική θεώρηση…. Τα άτομα - γίνονται κατανοητά μέσω της αξιολόγησης των αλληλεπιδράσεών τους με ολόκληρη την οικογένεια Τα συμπτώματα - κατανοούνται ως έκφραση της δυσλειτουργίας μέσα στην οικογένεια Προβληματικές συμπεριφορές– Εξυπηρετούν ένα σκοπό για την οικογένεια Εκφράζουν την ανικανότητα της οικογένειας να συνεργαστεί παραγωγικά Αποτελούν μοντέλα συμπτωμάτων που μεταφέρονται από γενιά σε γενιάσ Η οικογένεια– είναι μία διαδραστική μονάδα και η αλλαγή στο ένα μέλος της επηρεάζει όλα τα μέλη

Άλλες διαφορές μεταξύ των σχολών: Ατομικές θεραπείες Εστιάζονται στο περιεχόμενο Δεν εστιάζονται στην κατανόηση του περιβάλλοντος / πλαισίου Υπεραπλουστευμένες Αναγνωρίζουν την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου Οικογενειακές θεραπείες Εστιάζονται στην πορεία Προσπαθούν να κατανοήσουν το περιβάλλον / πλαίσιο Πιο πολύπλοκες Αναγνωρίζουν την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου και της οικογένειας

II. Ίδρυση της Οικογενειακής Θεραπείας

Πολλά γεγονότα επηρέασαν την ανάπτυξη της οικογενειακής θεραπείας και της συστημικής προσέγγισης τις δεκαετίες του ‘40 και ’50: Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος Οι μελέτες στα δυναμικά των μικρών ομάδων Η Συμβουλευτική γάμου (Marriage counseling) Η έρευνα για τη σχιζοφρένεια (οικογενειακά δυναμικά και αιτιολογία) Η Κίνηση της Καθοδήγησης Παιδιών (The Child Guidance Movement) Η ανάπτυξη στο πεδίο της Κοινωνικής Εργασίας

2ος Παγκόσμιος Πόλεμος Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν νέες τεχνολογίες για να κατασκευάσουν αυτoκατευθυνόμενα βλήματα που βασίζονταν στην ανάδραση για την εξεύρεση του στόχου. Ο Gregory Bateson χρησιμοποίησε την έννοια των βρόγχων ανατροφοδότησης (feedback loops) για την περιγραφή των οικογενειών και των μεταξύ των μελών αλληλεπιδράσεων.

Τα δυναμικά σε μικρές ομάδες Οι επαγγελματίες ανακάλυψαν τη θεραπευτική δύναμη της ομάδας. Επιδίωξαν να εφαρμόσουν την ομαδική θεραπεία στην οικογένεια. Ομάδες: Εστιάζονται λιγότερο στο περιεχόμενο (τι λέγεται) & περισσότερο στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών / στη διαδικα-σία (πως επικοινωνούνται οι ιδέες) Επιτρέπει στα μέλη να αναλάβουν καινούργιους ρόλους

Η Κίνηση της Καθοδήγησης Παιδιών (The Child Guidance Movement) Ιδρύθηκαν βάσει του αξιώματος ότι τα ψυχολογικά προβλήματα ξεκινούν στην παιδική ηλικία Ο John Bowlby υποστήριξε ότι τα συμπτώματα στα παιδιά είναι συχνά το αποτελέσματα στρες (δυσλειτουργίας) στην οικογένεια Μελετούν και αντιμετωπίζουν προβλήματα της παιδικής ηλικίας. Η κίνηση αυτή, που ξεκίνησε στα χρόνια μετά το 2ο ΠΠ, συμπεριέλαβε τους γονείς στη θεραπεία. Τώρα οι κλινικές εφαρμόζουν ευρέως οικογενειακή θεραπεία.

Η επίδραση της Κοινωνικής Εργασίας Οι ψυχοθεραπευτές άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι οι Κ.Λ. επισκέπτονταν τους πελάτες στο σπίτι τους. Η συνέντευξη κάθε μέλους χωριστά για να σχηματιστεί μία ολοκληρωμένη εικόνα της οικογένειας Μόλις εξελίχθηκε το πεδίο, πολλοί Κ.Λ. έγιναν οικογενειακοί θεραπευτές.

Η έρευνα στην σχιζοφρένεια Χρηματοδότηση το ‘40 και ‘50. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι κάποιοι ασθενείς βελτιώνονταν όταν απομα-κρύνονταν από την οικογένειά τους. Διπλά μηνύματα: όταν ένα άτομο λαμβάνει κατ’ επανάληψη ένα σημαντικό μήνυμα με διφορούμενη έννοια και δεν μπορεί να ανταποκριθεί σ΄ αυτό, το άτομο μπορεί να αρχίσει να εμφανίζει συμπτώματα σχιζοφρένειας. Διάσταση (Marital schism): Κατάσταση στην οποία ένα γονέας προσπαθεί να υπονομεύσει την αξία του άλλου, ανταγωνιζόμενος για συμπάθεια ή υποστήριξη από τα παιδιά του. Μετατόπιση της δομής (Marital skew): Κατάσταση στην οποία η ψυχική διαταραχή του ενός γονέα κυριαρχεί στις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις. Δημιουργείται μία μη-πραγματική κατάσταση ώστε να αντιμετωπι-στεί η διαταραχή (π.χ. Καλύπτε-ται ή θεωρείται φυσιολογική). Ψευδοαμοιβαιότητα: Κατάσταση στην οποία καλύπτονται διαταραγμένες σχέσεις. Τα μέλη αναλαμβάνουν ρόλους που παίζουν και δεν σχετίζονται με ειλικρίνεια.

Συμβουλευτική γάμου Αναπτύχθηκε ως μία μέθοδος θεραπείας, ξεχωριστή από την Κίνηση Καθοδήγησης των Παιδιών. Τα πρώτα επαγγελματικά κέντρα ιδρύθηκαν τη δεκαετία του ‘30. Τελικά το πεδίο αυτό «απορροφήθηκε» από την οικογενειακή θεραπεία.

Εν κατακλείδι… Η οικογενειακή θεραπεία δέχτηκε πολλές διαφορετικές επιδράσεις. Η έναρξή της εντοπίζεται τη δεκαετία του ‘40. Το πεδίο είναι σχετικά νέο και συνεχίζει να εξελίσσεται.

III. Τα πρώτα μοντέλα / θεωρίες της Οικογενειακής Θεραπείας

Στις αρχές του ‘50, η Ο.Θ. ξεκίνησε σε 4 διαφορετικά μέρη ανεξάρτητα: John Bell, Clark University Murray Bowen, Menninger Clinic Nathan Ackerman, New York Jon Jackson & Jay Haley, Palo Alto

John Bell Murray Bowen Ξεκίνησε να θεραπεύει οικογένειες το 1951 Η προσέγγισή του προέρχεται κατευθείαν από την ομαδική θεραπεία Οι ιδέες του δεν έτυχαν ευρείας αποδοχής Ήταν ψυχίατρος Εστιάστηκε στη διαφοροποίηση του εαυτού από την πατρική οικογένεια Οι ιδέες του έτυχαν ευρείας αποδοχής

Nathan Ackerman Haley & Jackson Δημοσίευσε το πρώτο άρθρο του για τη λειτουργικότητα της οικογένειας το 1937. Ήταν παιδοψυχίατρος. Θεωρούσε ότι τα οικογενειακά προβλήματα έχουν τις ρίζες τους στις συγκρούσεις. Ίδρυσε το γνωστό Ackerman Family Institute το1960. Ήταν μέλη της ομάδας του Palo Alto που ανακάλυψαν την Ο.Θ. ενώ μελετούσαν τη σχιζοφρένεια. Η έννοια της οικογενειακής ομοιόστασης (family homeostasis) του Jackson ορίζει τις οικογένειες ως μονάδες που αντιστέκονται στην αλλαγή –μία ιδέα που κυριάρχησε στην Ο.Θ. για 30 χρόνια. Ο Haley θεώρησε όλες τις συμπεριφορές, ακόμα και τις συμπτωματικές, ως φυσιολογικές (“normal”) δεδομένου του πλαισίου τους.

Το πρώτο περιοδικό για την Ο.Θ.: Family Process (http://www.familyprocess.org/)

IV. Βασικές έννοιες της Οικογενειακής Θεραπείας

Τι είναι το σύστημα; Μία ομάδα αλληλοεπηρεαζόμενων, αλληλοσχετι- ζόμενων ή αλληλοεξαρτώμενων στοιχείων ή μερών που λειτουργούν μαζί ως σύνολο για την επίτευξη ενός στόχου. Όλα τα συστήματα έχουν κοινά στοιχεία: Input, Output, βρόγχους ανατροφοδότησης, όρια, ισορροπία. Τα μεγάλα συστήματα περιλαμβάνουν υποσυστή- ματα. Π.χ. η γη είναι ένα υποσύστημα του ηλιακού μας συστήματος, το οποίο είναι ένα υποσύστημα του Γαλαξία, το οποίο είναι ένα υποσύστημα του σύμπαντος.

Συστημική Θεωρία Προτάθηκε από τον Ludwig von Bartalanffy τη δεκαετία του ’40. Δύο υποθέσεις: 1. όλα τα φαινόμενα μπορούν να θεωρηθούν ως ένα πλέγμα σχέσεων μεταξύ των στοιχείων που τα αποτελούν. 2. όλα τα συστήματα έχουν κοινά μοντέλα, συμπεριφορές και ιδιότητες που μπορούν να κατανοηθούν και να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη περισσότερης ενόρασης.

Έννοιες της Οικογενειακής Θεραπείας Η οικογενειακή συστημική θεωρία προτείνει: Το άτομο δεν μπορεί να κατανοηθεί χωριστά από τα υπόλοιπα Οι οικογένειες είναι συστήματα αλληλο-συνδεόμενων και αλληλοεξαρτώμενων ατόμων και κανένα από τα οποία δεν μπορεί κατανοηθεί χωριστά από τα άλλα. Το οικογενειακό σύστημα έχει δικά του χαρακτηριστικά. Πολλά προβλήματα είναι το προϊόν των σχέσεων που τα περιβάλλουν. Η εστίαση της παρέμβασης είναι στις αλληλεπιδράσεις μέσα και μεταξύ των συστημάτων και των ατόμων.

Τι σημαίνει ότι η οικογένεια είναι ένα σύστημα; Σκεφτείτε ένα εκκρεμές. Όταν κινείται ένα τμήμα του, όλα τα υπόλοιπα επίσης κινούνται! Δεν υπάρχουν χωριστά το ένα από τα άλλα και η κίνηση σε οποιοδήποτε μέρος του «συστήματος» θα επηρεάσει όλα τα υπόλοιπα μέρη του συστήματος.

Συστημικές έννοιες Ανοικτά συστήματα Κλειστά συστήματα Επιτρέπουν την εισροή νέας πληροφορίας Είναι προτιμότερα των κλειστών Επιτρέπουν τη θεώρηση των καταστάσεων από διαφορετικές οπτικές Κλειστά συστήματα Ανακυκλώνεται η πληροφορία εσωτερικά Αυτοί που βρίσκονται εκτός συστήματος θεωρούνται ότι δεν μπορούν να συνεισφέρουν τίποτε στο σύστημα (π.χ. «Δεν καταλαβαίνουν πως το κάνουμε εμείς»).

Συστημικές έννοιες από την Κυβερνητική Η Κυβερνητική ενδιαφέρεται για την μελέτη των μηχανισμών ανατροφοδότησης στα συστήματα. Δύο τύποι βρόγχων ανατροφοδότησης: Αρνητική: προστατεύει το σύστημα από τη διαταραχή προκειμένου να παρέχει μία κατάσταση σταθερότητας και ισορροπίας / το σύστημα αποθηκεύει το status quo / Η πληροφορία που επιστρέφει στο σύστημα για να μειώσει τη συμπεριφορά που προκαλεί αστάθεια - ανισορροπία. Θετική: επιτείνει ή αυξάνει την αλλαγή προκειμένου να προσαρμοστεί σε διάφορες αλλαγές γεγονότων και συμπεριφορών / Η πληροφορία που οδηγεί σε απόκλιση από το φυσιολογικό το σύστημα, φέρνοντας αλλαγή και απώλεια της σταθερότητας. Και οι δύο τύποι έχουν ως αποτέλεσμα την ομοιόσταση.

Συστημικές έννοιες από την Κυβερνητική Ομοιόσταση (ή ισορροπία του συστήματος): Η τάση του συστήματος να κάνει πράγματα με τον τρόπο που πάντοτε τα έκανε. Μία δυναμική κατάσταση ισορροπίας ή ευστάθειας σ’ ένα σύστημα, ή μία τάση επίτευξης και διατήρησης μίας τέτοιας κατάστασης στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει ένα σταθερό περιβάλλον (π.χ. ένα η μαμά και ο μπαμπάς έχουν προβλήματα μεταξύ τους, το παιδί μπορεί να εμφανίσει ένα πρόβλημα προκειμένου να στρέψει το ενδιαφέρον) Equifinality: η ικανότητα του συστήματος να φτάνει στον ίδιο προορισμό από διαφορετικά μονοπάτια.

Συστημικές έννοιες Κυκλική αιτιότητα (Circular causality) Αμοιβαία επίδραση των μελών Μοντέλα αλληλεπιδράσεων (Patterns of Interaction) Οι χαρακτηριστικοί τρόποι συμπεριφοράς των μελών της οικογένειας. Η κεντρικότητας της επικοινωνίας (Centrality of Communication) Τα μοντέλα αλληλεπίδρασης που εκφράζονται είναι λεκτικά και μη λεκτικά. “One cannot not communicate.” Circular causality : each family member’s behavior is caused by and causes the other family members’ behaviors. They are each impacting the other, in a circular manner.

Συστημικές έννοιες Κανόνες (Rules) Όρια (Boundaries) Ορίζουν την οικογένεια Φανεροί ή καλυμμένοι Εκφράζουν θυμό ή τον κρατάνε κρυμμένο; Πόσο συναισθηματικά ή στοργικά επιτρέπεται ή αναμένεται από τα μέλη της οικογένειας να είναι το ένα με το άλλο; Πως παίρνονται οι αποφάσεις στην οικογένεια; Υπάρχουν όρια στο «πόσο πολύ» ή με ποιο τρόπο μπορούν να παιδιά να διαφωνούν με τους γονείς τους; Όρια (Boundaries) Ρυθμίζουν τη ροή της πληροφορίας προς και από το σύστημα Τρίγωνα (Triangles) Ένα σύστημα 4 ατόμων Οι θεωρητικοί διαφωνούν για τη σταθερότητά του Αλλαγή (Change) Αλλαγή 1ου επιπέδου είναι επι-φανειακή (όταν αλλάζει μόνο μία συγκεκριμένη συμπεριφορά στο σύστημα). Αλλαγή 2ου επιπέδου αλλάζει το σύστημα (βασικές αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του).

Συστημικές έννοιες Οικογενειακοί ρόλοι (Family Roles): τι περιμέ-νει η οικογένεια από κάθε μέλος της. Οι πιο βασικοί ρόλοι είναι ο «πατέρας», η «μητέρα», η «κόρη», η «θεία», ο «παππούς» κ.άλ. Τι περιμένουν από τους ανθρώπους σε αυτούς τους ρόλους; Υπάρχουν και ρόλοι πέρα από αυτό το επίπεδο. Π.χ. ένα άτομο μπορεί να είναι ο «κλόουν» της οικογένειας, άλλο το «υπεύθυνο», άλλο το «συναισθηματικό», το «ευαίσθητο». Άλλος ρόλος «ο τρελός θείος Αντώνης».

Οικογένειες Υγιείς οικογένειες έχουν μία ξεκάθαρη, εύκαμπτη δομή δύναμης, με τα πιο ικανά μέλη να έχουν περισσότερη δύναμη. Δυσλειτουργικές οικογένειες είναι συχνά απεμπλεγμένες (disengaged) (απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο) ή εμπλεγμένες (enmeshed) (υπερβολικά μπερδεμένοι ο ένας με τον άλλο)

Ο κύκλος της οικογένειας Τον υιοθετούν πολλοί οικογενειακοί θεραπευτές. Περιλαμβάνει αναμενόμενα στάδια ζωής και συναισθημα-τικά θέματα πέρα από αυτά που περιγράφονται από τα ατομικά μοντέλα. Ο νεαρός ενήλικας φεύγει από το σπίτι. Δημιουργία οικογένειας μέσω του γάμου. Οικογένειες με μικρά παιδιά. Οικογένειες με εφήβους. Τα παιδιά φεύγουν (Launching) από το σπίτι. Η «άδεια φωλιά» (Empty nest). Συχνά η δυσλειτουργία στην οικογένεια προέρχεται από αναπτυξιακά καθήκοντα που δεν ικανοποιήθηκαν. Αναγνωρίζεται η επίδραση πολλών γενεών στην ανάπτυξη.

V. Βασικές σχολές της Οικογενειακής Θεραπείας

Θεωρίες επικοινωνίας: Βασικές έννοιες One cannot not communicate. Η συμπεριφορά και η επικοινω-νία πρέπει να παρατηρηθεί μέσα στο πλαίσιο. Κάθε σύστημα χαρακτηρίζεται από κανόνες που διατηρούν το σύστημα. Οι σχέσεις είναι συμμετρικές ή συμπληρωματικές.

Θεωρίες επικοινωνίας: Θεραπευτικές τεχνικές Σαφής προσδιορισμός του προβλήματος. Διερευνά όλες τις προηγούμενες λύσεις. Προσδιορίζει ποια αλλαγή πρέπει να γίνει. Εφαρμόζει μία στρατηγική για να γίνει η αλλαγή..

Συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις Ενδιαφέρεται για το πως, πότε, που, και τι και όχι για το γιατί. Ανταμοιβή / τιμωρία.   Καθοδηγείται από «τη βασική πεποίθηση ότι η συμπεριφορά καθορίζεται περισσότερο από τις συνέπειές της παρά από αυτό που προηγείται». Εστιάζεται στην αύξηση της συχνότητας των θετικών συμπεριφορών από το ζευγάρι / οικογένεια.

Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις : Βασικές έννοιες Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις : Βασικές έννοιες Η επίλυση των προβλημάτων στις σχέσεις απαιτεί την ενδοψυχική εξερεύνηση. Εστίαση στην οικογένεια καταγωγής (family-of-origin).

Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις : Θεραπευτικές τεχνικές Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις : Θεραπευτικές τεχνικές Τα άτομα και όχι οι οικογένειες είναι οι βασικοί πελάτες. Κάθε σχέση, συχνά με τους γονείς, πρέπει να «δουλευ-τεί» προκειμένου να βελτιωθούν οι σχέσεις στο παρόν

Η θεωρία του Bowen ή η Διαγενεακή οικογενειακή θεωρία: Βασικές έννοιες Γέφυρα μεταξύ ψυχοδυναμικών και συστημικών προσεγγίσεων. Για τον Murray Bowen, η οικογένεια είναι ένα συναισθη-ματικό σύστημα που αποτελείται από πολλές γενεές, ζωντανές ή πεθαμένες. Ο σκοπός της θεραπείας είναι η διαφοροποίηση του εαυτού από την πατρική οικογένεια. Ψυχολογικός αποχωρισμός από τους άλλους (νοητικός και συναισθηματικός αποχωρισμός του εαυτού από τους άλλους). Όσο μεγαλύτερη η διαφοροποίηση, τόσο καλύτερη η ικανότητα του ατόμου να απέχει από δυσλειτουργικά μοντέλα με άλλα μέλη της οικογένειας.

Η συστημική οικογενειακή θεωρία του Bowen: Βασικές έννοιες Συγχώνευση (Fusion) έναντι Διαφοροποίησης (Differentiation): συνένωση σκέψεων & συναισθημάτων μεταξύ των μελών της οικογένειας έναντι αντίληψης και αποδοχής των διαφορών στον εαυτό σου και στα μέλη της οικογένειας. Τα άτομα που δεν έχουν διαφοροποιηθεί από ασταθείς σχέσεις είναι επιρρεπή στην τριγωνοποίηση (triangulation). Ένα μοντέλο αλληλεπίδραση ενός-έναντι-δύο Ένα τρίτο μέλος στρατολογείται για να μειώσει το άγχος και να σταθεροποιήσει τη σχέση του ζευγαριού.

Η συστημική οικογενειακή θεωρία του Bowen: Βασικές έννοιες 8 αλληλένδετες έννοιες ή δυνάμεις ορίζουν την οικογενειακή λειτουργία: 1) Διαφοροποίηση εαυτού (Differentiation of Self) 2) Τρίγωνα (Triangles) 3) Πυρηνικό Οικογενειακό Συναισθηματικό Σύστημα / διαδικασία (Nuclear Family Emotional System / process) Οι αδιαφοροποίητοι άνθρωποι έχουν δυσκολία διαχείρισης του άγχους και του στρες Έλλειψη διαφοροποίησης Χ Άγχος = Συγχώνευση μεταξύ των συζύγων. Η συναισθηματική συγχώνευση είναι ασταθής. Τείνει να παράγει 4 μοντέλα σχέσεων που καλλιεργούν την ανάπτυξη προβλημάτων: Φανερή συζυγική σύγκρουση (overt marital conflict) Αντιδραστική συναισθηματική απόσταση (reactive emotional distance) σωματικά ή συναισθηματικά συμπτώματα (συνήθως ο πιο βολικός σύζυγος) Προβολή των προβλημάτων στα παιδιά

Η συστημική οικογενειακή θεωρία του Bowen: Βασικές έννοιες 4) Διαδικασία οικογενειακής προβολής (Family Projection Process) “η διαδικασία προβολής των γονέων μέρους της ανωριμότητάς τους σε ένα ή περισσότερα παιδιά” (Bowen, 1978, p. 477). Η γονεϊκή προβολή είναι σημαντική πηγή μεταβίβαση του οικογενειακού άγχους 5) Συναισθηματική αποκοπή (Emotional Cutoff) Η προσπάθεια ενός ατόμου να απομακρυνθεί συναισθηματικά από συγκεκριμένα μέλη ή ολόκληρη την οικογένεια. Είναι το αποτέλεσμα της αδυναμίας ενός ατόμου να επιλύσει απευθείας προβλήματα συγχώνευσης, η οποία το εμποδίζει να δημιουργήσει μία μοναδική ταυτότητα ή ικανοποιητικές σχέσεις με τους άλλους.

Η συστημική οικογενειακή θεωρία του Bowen: Βασικές έννοιες 6) Πολυγενεακή διαδικασία μεταβίβασης (Multigenerational Transmission Process) Αφορά στην μεταβίβαση της διαδικασίας οικογενειακής προβολής. Η φύση και ο βαθμός της έντασης των συναισθηματικών αντιδράσεων περνάνε από γενιά σε γενιά. 7) Η θέση των αδελφών (Sibling Positions) Τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας επηρεάζονται από τη θέση των αδελφών. Οι συγκρούσεις μεταξύ των αδελφών συχνά μπορεί να είναι το αποτέλεσμα τριγωνικών σχέσεων (π.χ. οι συμμαχίες με τους γονείς μπορεί να δημιουργήσουν ανταγωνισμό μεταξύ των αδελφών). 8) Κοινωνική παλινδρόμηση (Societal Regression) Κοινωνικές δυνάμεις (σεξισμός, ρατσισμός, φτώχεια) επηρεάζουν τον τρόπο αλληλεπίδρασης στις οικογένειες.

Η συστημική οικογενειακή θεωρία του Bowen: Θεραπευτικές τεχνικές ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ: μείωση άγχους και αύξηση της διαφοροποίησης του εαυτού. Εστιάζεται στην οικογένεια και στα μοντέλα σχέσεων (διαδικασία & δομή) παρά σε συγκεκριμένα θέματα. Αναζητά σημάδια συναισθη-ματικής αποκοπής (emotional cut-off) και τρίγωνα. ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Coaching: Παίρνει το ρόλο του “coach” (ρωτάει ερωτή- σεις και κάνει υποδείξεις που συζητούν μεταξύ τους τα μέλη της οικογένειας). Μπορεί να ζητήσει από τα μέλη της οικογένειας να μιλούν στο θεραπευτή για να μειωθεί η μεταξύ τους ένταση.

Bowen Family Systems Theory: Therapeutic Techniques The “I-Position”: πάρε μία προσωπική θέση και πες πως αισθάνεσαι. Γενεόγραμμα: διάγραμμα της οικογένειας για τη συλλογή και οργάνωση πληροφοριών για την πολυγενειακή διαδικασία (δυνατότητες και αδυναμίες) βοηθάει στην ενόραση. Π.χ., γιαγιά, μαμά και κόρη έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά Relationship experiments: ζητάει από πελάτες να δοκιμάσουν νέες συμπεριφορές και να δώσουν σημασία στη διαδικασία. Αποτριγωνοποίηση (Detriangulation) Αύξηση ενόρασης (Increase insight)

Εμπειρική (Experiential) Οικογενειακή θεραπεία:Βασικές έννοιες Ρίζες στην υπαρξιστική/ ανθρωπιστική προσέγγιση της ατομικής ψυχολογίας. Η δυσλειτουργία θεωρείται το αποτέλεσμα ενορμήσεων και συναισθημάτων που τα έχουν αρνηθεί. Έμφαση στην προαγωγή της υγείας και στην ανάπτυξη.

Innovators and History Carl Whitaker (1912-1995) Να είσαι ο εαυτός σου Διαίσθηση Virginia Satir (1916-1988) Επικοινωνία Ατομική έκφραση του εαυτού

Βασικές έννοιες Θεωρία - Φιλοσοφία Έμφαση στην ελευθερία Συναισθηματικές εμπειρίες Εδώ-και-τώρα Ειλικρινές συναίσθημα Το άτομο πριν την οικογένεια Υπαρξισμός- ελευθερία επιλογών Ανθρωπισμός Οι άνθρωποι είναι καλοί Ειλικρινή συναισθήματα Οι άνθρωποι είναι επινοητικοί, ενεργητικοί, δημιουργικοί

Εμπειρική Οικογενειακή θεραπεία: Θεραπευτικές τεχνικές Ο βασικός θεραπευτικός στόχος είναι η ανάπτυξη όλων των μελών της οικογένειας. Ο θεραπευτής σκηνοθετεί οικογενειακά «πειράματα» στις συνεδρίες για να διευκολύνει την υιοθέτηση νέων ρόλων & συμπεριφορών

Virginia Satir Επινόησε τον όρο “conjoint family therapy” Η προσέγγιση της Satir αφορά στην οικογένεια ως ένα ισορροπημένο σύστημα. Για τη Satir, οι κανόνες σχετίζονται με το πώς οι γονείς επιτυγχάνουν και διατηρούν τη δική τους αυτοεκτίμηση: οι κανόνες στη συνέχεια διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα παιδιά και δημιουργούν τη δική τους αυτοεκτίμηση. Ρόλοι στην οικογένεια που σταθεροποιούν τα μοντέλα συμπεριφορών σε μία οικογένεια Π.χ., εάν ένα παιδί είναι το «κακό παιδί», ο αδελφός μπορεί να πάρει το ρόλο του «καλούν παιδιού» προκειμένου να μειωθεί το στρες στην οικογένεια Η αμοιβαιότητα των ρόλων εξηγεί γιατί τα δυναμικά μέσα στην οικογένεια είναι ανθεκτικά στην αλλαγή.

Satir’s Communication Styles Δυσλειτουργική επικοινωνία (έμμεση, ακατάλληλη, ασαφής, ανακρι-βής) χαρακτηρίζει μία ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό σύστημα. Εξευμενιστής (Placater): συμπεριφέρεται αδύναμα, διερευνητικά, αυτό-ταπεινωτικά, πάντα συμφωνεί, είναι απολογητικός, προσπαθεί να ευχαριστεί τους άλλους. Επικριτής (Blamer): κυριαρχεί, σταθερά βρίσκει ελαττώματα στους άλλους, και κατηγορεί Υπερ-λογικός (Super-Reasonable): άκαμπτη στάση, παραμένει απομακρυσμένος, ήρεμος, διατηρεί νοητικό έλεγχο και δεν εμπλέκεται συναισθηματικά Άσχετος - Ασυνάρτητος (Irrelevant): αποσπά την προσοχή των άλλων και φαίνεται ανίκανος να σχετιστεί με οτιδήποτε συμβαίνει Συνεπής (Congruent): πραγματικός, εκφράζεται με ειλικρίνεια, στέλνει ξεκάθαρα και όχι double binding μηνύματα.

Η δυσλειτουργία στην οικογένεια Παρατηρήσεις της Satir Συναισθηματική απονέκρωση (Emotional deadness) Ψυχρό συναίσθημα (Cold affect) Δεν διασκεδάζουν στην οικογένεια Έλλειψη ζεστασιάς Αποφυγή μέσω του σχολείου/εργασίας Καταστροφική επικοινωνία: Blaming Placating Being irrelevant Being super reasonable. Όλα οφείλονται στην χαμηλή αυτοεκίμηση

Η προσέγγιση της Satir Αυθόρμητη Δεν επέτρεπε τα παράπονα Θετική σημασιοδότηση (positive connotation) Δίδασκε ζεστασιά Γεμάτη αγάπη, αλλά και ισχυρή Χρησιμοποιούσε το άγγιγμα ως επικοινωνία Ήταν παρούσα και υποστηρικτική

Χαρακτηριστικά του θεραπευτή Επινοητικός και αυθόρμητος Αποδεσμευμένη επίγνωση Υποστηρίζει την εξατομίκευση Νοιάζεται και δέχεται Αυξάνει τα επίπεδα εμπειρίας & συναισθήματος Δεν κάνει διαγνώσεις

Στόχοι της θεραπείας Προσωπική ακεραιότητα Επέκταση της εμπειρίας Απελευθέρωση συναισθήματος και ενορμήσεων Μικρή επικέντρωση στο παρουσιαζόμενο πρόβλημα Προαγωγή της αλληλεπίδρασης Προαγωγή της ανοιχτής επικοινωνίας: επιτρέπεται στα μέλη με ειλικρίνεια να εκφράσουν την αντίληψή τους Αύξηση της αυτό-εκτίμησης Ενθάρρυνση της ανάπτυξης: οι διαφορές αναγνωρίζονται και θεωρούνται ευκαιρίες για ανάπτυξη Μετατροπή των εξωτερικών κανόνων σε χρήσιμους και λειτουργικούς: οι οικογένειες έχουν πολλούς spoken & unspoken κανόνες

Βασικές τεχνικές Family Sculpting: Εξετάζει τη δύναμη και την εγγύτητα στην οικογένεια ζητώντας από τα μέλη να τοποθετήσουν τον εαυτό τους σε στάσεις συμβολικές για τα δυναμικά της οικογένειας. Η Satir τοποθετούσε η ίδια τους ανθρώπους σε θέσεις για να ενεργοποιήσει την εμπειρία του δεξιού ημισφαιρίου. Κάθε μέλος «σμιλεύει» τον τρόπο που βλέπει την οικογένεια τη δεδομένη στιγμή. Ακολουθεί ο τρόπος που θα θέλανε να είναι. Οι ‘physical movements’ ανάμεσα στα δύο σενάρια δείχνει τις αλλαγές που χρειάζονται να γίνουν προκειμένου να δημιουργήσουν την ιδανική οικογένεια. (Family Choreography: ένα κινούμενο γλυπτό) Family puppet interviews: Ζητείται από ένα μέλος για δημιουργήσει μία ιστορία χρησιμοποιώντας κούκλες / μαριονέτες. Χρήσιμο στον προσδιορισμό συγκρούσεων και συμμαχιών.

Βασικές τεχνικές Family art therapy: Η χρήση της τέχνης και της δημιουργικότητας μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αυτογνωσία. Βοηθητική στην αναγνώριση συναισθηματικών θεμάτων και στη θεραπευτική διαδικασία. Βοηθάει στη βελτίωση της ψυχικής υγείας των πελατών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με παιδιά και ενήλικες για τη θεραπεία ενός μεγάλου εύρους συναισθηματικών προβλημάτων. Conjoint family drawings:«Draw a picture of your family, make sure everyone is in the picture, have everyone doing something”. Ακολουθεί συζήτηση με την οικογένεια και το θεραπευτή για το τι ζωγράφισαν και γιατί, τι μπορεί να δείχνει για τον τρόπο που τα μέλη αντιλαμβάνονται την οικογένεια και πιθανά εναλλακτικά μοντέλα που η οικογένεια θα επιθυμούσε να εξερευνήσει.

Βασικές τεχνικές Animal attribution: Μία τεχνική story-telling που απαιτεί από τα μέλη να αποδώσουν ένα αντίστοιχο χαρακτηριστικό ζώου σε κάθε μέλος και μετά να διηγηθούν μία ιστορία όπου το ζώο αυτό πρωταγωνιστεί. Play therapy: Για παιδιά ηλικίας 3 - 11, αν και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε ενήλικες. Χρησιμοποιούνται μαριονέτες, κουκλόσπιτα, κούκλες, άμμος, δαχτυλομπογιές κ.άλ. προκειμένου τα παιδιά να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Role playing: Γεγονότα του παρελθόντος ή ελπίδες για το μέλλον ή μελλοντικά γεγονότα που τρομάζουν μπορούν να βιωθούν πιο άμεσα μέσω του role-playing στο “εδώ-και-τώρα” της θεραπείας. Gestalt Techniques: π.χ.“empty chair”.

Διάσημα αποφθέγματα της Virginia Satir “Feelings of worth can flourish only in an atmosphere where individual differences are appreciated, mistakes are tolerated, communication is open, and rules are flexible--the kind of atmosphere that is found in a nurturing family.”

sites Carl Whitaker http://www.abacon.com/famtherapy/whitaker.html Don Jackson http://www.abacon.com/famtherapy/jackson.html Virginia Satir http://www.abacon.com/famtherapy/satir.html

Δομική οικογενειακή θεραπεία (Structural Family Therapy) Salvador Minuchin. Έμφαση στη δομή της οικογένειας ή οργάνωση, στα όρια (διαπερατότητα) Εμπλοκή έναντι απεμπλοκής

Δομική Οικογενειακή θεραπεία: Βασικές έννοιες Έμφαση στις αλληλεπιδράσεις για την κατανόηση της δομής/οργάνωσης της οικογένειας (τα μοντέλα των αλληλεπιδράσεων προσδιορίζουν τη δομή & την οργάνωση του συστήματος). Συμπτώματα/παρουσιαζόμενο πρόβλημα θεωρείται προϊόν ελαττωμάτων στη δομική Τρία υποσυστήματα (συζυγικό, γονεϊκό και των αδελφών) πρέπει να έχουν τα κατάλληλα όρια γύρω τους. Δυσλειτουργικά όρια μπορεί να είναι άκαμπτα (δηλ. να επιτρέπουν λίγη εισροή ή εκροή πληροφορίας) ή συγκεχυμένα (δηλ. να επιτρέπουν πολλή εισροή ή εκροή πληροφορίας). Τα σαφή όρια είναι σταθερά αλλά και εύκαμπτα.

Οικογενειακά υποσυστήματα Δομή οικογένειας αόρατοι κανόνες που οργανώνουν τον τρόπο που τα μέλη της οικογένειας σχετίζονται μεταξύ τους. Οικογενειακά υποσυστήματα Συζυγικό: άντρας και γυναίκα Γονικό: μητέρα και πατέρας Αδελφών: παιδιά Εκτεταμένο: παππούς-γιαγιά, άλλοι συγγενείς Τα μέλη της οικογένειας παίζουν διαφορετικούς ρόλους σε κάθε υποσύστημα που ανήκουν Πρόβλημα στη δομή – όταν ένα υποσύστημα αναλαμβάνει ή εισβάλλει σε ένα άλλο

Όρια Συναισθηματικοί/φυσικοί περιορισμοί που ορίζουν το ποσό και το είδος της επαφής που επιτρέπεται μεταξύ των μελών Ακραία όρια μπορεί να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία Disengagement – rigid – μικρή εμπλοκή/ εγγύτητα στην οικογένεια Enmeshment –diffuse – εξάρτηση στους γονείς ή σε άλλα μέλη Σαφή και υγιή όρια – αίσθηση προσωπικής ταυτότητας και αίσθηση του ανήκειν στο οικογενειακό σύστημα.

Δομική Οικογενειακή Θεραπεία: Βασικές έννοιες Alignment: ποιος είναι με ποιον ή εναντίον ποιου στις αλληλεπιδράσεις που δημιουργούν το πρόβλημα Δύναμη: Ποια είναι η επίδραση των συμμετεχόντων σε μία σχέση που δημιουργούν το πρόβλημα; Μοντέλα αλληλεπιδράσεων (Transactional patterns): Επαναλαμβανόμενες αλληλεπιδράσεις εδραιώνουν μοντέλα του πως, πότε και με ποιον να αλληλεπιδρά κανείς  Όρια Κρυφοί οικογενειακοί κανόνες που ορίζουν στο σύστημα ποιος συμμετέχει, πως και πότε Καθορίζει τα υποσυστήματα Απουσία ορίων – οι οικογένειες γίνονται συντηγμένες (fused) ή εμπλεγμένες (enmeshed) / Πολύ αυστηρά - οι οικογένειες γίνονται απεμπλεγμένες (disengaged).

Δομική Οικογενειακή Θεραπεία: Βασικές έννοιες Υπο-σύστημα        Τα άτομα ανήκουν σε διαφορετικά υποσυστήματα, με διαφορετικά επίπεδα δύναμης και δεξιοτήτων  Δυσλειτουργία  Απόκλιση από το υγιές ή το φυσιολογικό Η δυσλειτουργία οφείλεται σε Αυστηρά, συγκεχυμένα ή ασαφή όρια Συμμαχίες εναντίον ενός τρίτου ατόμου Συμμαχίες μεταξύ γενεών Αρνούμενες ή καλυμμένες συμμαχίες 

Δομική Οικογενειακή Θεραπεία: Βασικές έννοιες Προσαρμογή Αναπτυξιακές αλλαγές στην οικογένεια που απαιτούν αλλαγές των ορίων Όταν δεν υπάρχει προσαρμογή, το αποτέλεσμα είναι η δυσλειτουργία

Ρόλος/Στόχος του Δομικού Οικογενειακού Θεραπευτή Ο στόχος είναι η αναδόμηση του οικογενειακού συστήματος προκειμένου να έχει σαφή και εύκαμπτα όρια Προκαλεί τους οικογενειακούς κανόνες, προκαλεί την αναδόμηση των ορίων, προτρέπει την επίλυση των συγκρούσεων, δημιουργεί μία αποτελεσματική ιεραρχική δομή, αυξάνει το βαθμό της ευκαμψίας στις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις, τροποποιεί τις δυσλειτουργικές οικογενειακές δομές και υποστηρίζει μεγαλύτερη εξατομίκευση των μελών.

Ρόλος/Στόχος Δομικού Οικογενειακού Θεραπευτή Δομικές αλλαγές πρέπει να γίνουν στην οικογένεια πριν την μείωση των συμπτωμάτων στο άτομο Ο θεραπευτικός στόχος είναι να βοηθηθεί η οικογένεια να μετακινηθεί από ένα δυσλειτουργικό στάδιο σε ένα νέο Εμπλέκει ενεργά την οικογένεια προκειμένου να ξεκινήσει δομικές αλλαγές με τη σύνδεση και τη διευκόλυνση Προκαλεί τα αυστηρά μοντέλα αλληλεπιδράσεων Δομικοί χάρτες αναπαριστούν οπτικά τα όρια και τις ιεραρχίες μεταξύ των υποσυστημάτων. Παρατηρεί την οικογένεια για να δει τη δομή, εστιάζεται στο πως, πότε και με ποιόν Ποιος λέει τι σε ποιον, με ποιο τρόπο και με ποιο αποτέλεσμα

Δομική Οικογενειακή Θεραπεία: θεραπευτικές τεχνικές Joining: Ο θεραπευτής χρησιμοποιεί τη γλώσσα της οικογένειας και τον τρόπο επικοινωνίας της για να συνεργαστεί μαζί της με ένα μη-κριτικό τρόπο  Focusing: Διερεύνηση συγκεκριμένων περιοχών Προσδίδοντας μία συστημική οπτική Αναδόμηση: Αλλαγή της δομής της οικογένειας) Αναπλαισίωση: Αλλαγή του νοήματος μίας κατάστασης) Φτιάχνοντας κανόνες/ Σχέσεις Ουδετερότητα: Ο θεραπευτής είναι παρατηρητής και παραμένει ουδέτερος  Κάνοντας υποθέσεις: Ο θεραπευτής κάνει υποθέσεις για τα συμπτώματα του ασθενή και για το πλαίσιο στο οποίο αυτά εμφανίζονται 

Δομική Οικογενειακή Θεραπεία: θεραπευτικές τεχνικές Κυκλικές ερωτήσεις: Η ίδια ερώτηση γίνεται σε κάθε μέλος χωριστά. Ποιο είναι το σύμπτωμα που εμφανίζει ο ασθενής; Ποια λειτουργία μπορεί να εξυπηρετεί; Ποιο είναι το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται τι σύμπτωμα. Δηλ. τι συμβαίνει όταν εμφανίζεται; Γιατί τώρα; Γιατί αυτό το σύμπτωμα; Ποιος μπορεί να το βελτιώσει και ποιος να το επιδεινώσει; Ποιος επηρεάζεται από το σύμπτωμα; Πως; Πως επηρεάζει την οικογένεια και πως η οικογένεια το αντιμετωπίζει; Αποσταθεροποίηση (Unbalancing) Συνειδητή προσπάθεια δημιουργίας συμμαχίας με ένα μέλος εναντίον ενός άλλου ή υποστήριξης ενός μέλους εις βάρους κάποιου άλλου προκειμένου να χαλάσει την ισορροπία της οικογένειας.

Δομική Οικογενειακή Θεραπεία: θεραπευτικές τεχνικές Triangulation/Detriangulation Enactment (Αναπαράσταση): Ο θεραπευτής ζητάει από την οικογένεια να παίξει μία κατάσταση (παρά να την περιγράψει λεκτικά) ώστε να τη βοηθήσει να δοκιμάσει νέους τρόπους αλληλεπίδρασης  Δημιουργία ορίων Positive Connotation / Reframing /Relabeling: Τα συμπτώματα σημασιοδοτούνται θετικά Παράδοξες τεχνικές Restraining (συγκράτηση της αλλαγής) Prescribing the symptom (“more of the same“): συνταγογρά-φηση του συμπτώματος Intensification (εντατικοποίηση): Ο θεραπευτής αυξάνει το συναίσθημα σε μία αλληλεπίδραση

Πιθανή Δομική παρέμ-βαση στο πρόβλημα της κόρης της κας Ν. Δομική προσέγγιση: “Κα Ν., θα λέγατε στο σύζυγό σας να υπενθυμίζει στην Becky ότι είστε καλά και ότι δεν χρειάζεστε βοήθεια; Ότι ξέρετε ακριβώς τι πρέπει να κάνετε. Ζητήστε από το σύζυγό σας να το κάνει αυτό για σας.” Μητέρα Πατέρας ― ― ― ― ― ― ― ― Κόρη Πρόβλημα: Πώς να σταματήσει η κόρη να διακόπτει και να προσκολλάται στην μητέρα της. Εναλλακτική προσέγγιση: “Θα ήταν καλό να σταματήσει, διότι ταυτίζεται μαζί σας, συμπεριφέρεται τώρα ανεπαρκώς, όπως αισθάνεστε και σεις για τον εαυτό σας. Έτσι, θέλει να είναι σαν κι εσάς, να προσκολλάται” Μητέρα = Κόρη | Πατέρας

Δομικός θεραπευτής: “Μόνο ο Irving δεν έχει πει έως τώρα τίποτε. Ποιος μπορεί να πάρει το μέρος του;” Πιθανή θεραπευτική αντίδραση στο πρόβλημα Scapegoating* στην οικογένεια Fletcher Πρόβλημα: Δημιουργία αποδιοπομπαίου τράγου. Άλλου τύπου θεραπευτής: “Irving, θα πρέπει να έχεις θυμώσει πολύ με όλο αυτό που συμβαίνει” Ή “Irving, με ενδιαφέρει να μάθω τι σκέφτεσαι για αυτό που συμβαίνει” * Scapegoating: Συχνά οι οικογένειες κάνουν ένα μέλος τους αποδιοπομπαίο τράγο για όλα τα προβλήματα της. Το άτομο αυτό μπορεί να έχει δυσκολίες, αλλά κατηγορείται υπερβολικά, καθώς εμφανίζει τα συμπτώματα ενός μη-υγιούς οικογενειακού περιβάλλοντος ή έχει μία καλόπιστη ασθένεια.

Πιθανές θεραπευτικές παρεμβάσεις στην οικογένεια Fletcher ACCOMMODATION «κα Fletcher, αναρωτιέμαι εάν θα μπορούσατε να δείτε την πλευρά του Irving σ’ αυτή την ιστορία;» Αναδόμηση των συμμαχιών “κ. Fletcher, ίσως εσύ και ο Irving θα μπορούσατε να συζητήσετε τη δική του πλευρά / άποψη”. Αναδόμηση της ιεραρχίας “κ. Fletcher, ίσως θα μπορούσατε να κάνετε τη γυναίκα σας να μάθει περισσότερα για την άποψη του γιου σας σ’ αυτό το θέμα.”

Στρατηγική ή Οικογενειακή θεραπεία επικεντρωμένη στη λύση του προβλήματος Σχετίζεται με τον Jay Haley & την ομάδα του Μιλάνου. Η Στρατηγική οικογενειακή συμβουλευτική είναι σύντομης διάρκειας (10 συνεδρίες). Μερικές φορές ονομάζεται brief family counseling. Θεωρεί τον χειρισμό (manipulation) αναπόφευκτο όταν κάποιος είναι σε μία σχέση.

Στρατηγική Οικογενειακή θεραπεία: Βασικές έννοιες Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τρόπους συνεπείς με τα εννοιολογικά τους πλαίσια (conceptual frames). Έτσι, η αλλαγή του ορισμού ενός προβλήματος, φέρνει την αλλαγή του προβλήματος Οι οικογένειες με ένα μέλος που εμφανίζει συμπτώματα δεν έχουν πρόσβαση σε εναλλακτικά εννοιολογικά πλαίσια. Έτσι, τα συμπτώματα έχουν έννοια μέσα στο πλαίσιο που συμβαίνουν.

Στρατηγική Οικογενειακή θεραπεία: Βασικές έννοιες Τα παρουσιαζόμενα προβλήματα γίνονται αποδεκτά ως «πραγματικά» και όχι ως σύμπτωμα της δυσλειτουργίας του συστήματος. Η θεραπεία είναι σύντομη, εστιασμένη στη διαδικασία και προσανατολισμένη στην επίλυση του προβλήματος. Ο θεραπευτής σχεδιάζει στρατηγικές για αλλαγή. Η αλλαγή έρχεται όταν η οικογένεια ακολουθεί τις οδηγίες του θεραπευτή και αλλάζει τις αλληλεπιδράσεις.

Στρατηγική Οικογενειακή θεραπεία Οικογενειακοί κανόνες: ανοιχτοί και καλυμμένοι. Οικογενειακή ομοιόσταση: η τάση της οικογένειας να παραμένει στο ίδιο μοντέλο λειτουργικότητας. Ανταπόδοση (Quid pro quo): το γεγονός ότι τα μέλη της οικογένειας συμπεριφέρονται στους άλλους με τον ίδιο τρόπο που τους συμπεριφέρονται Η αρχή του πλεονασμού (Redundancy principle): το γεγονός ότι μία οικογένεια αλληλεπιδρά μέσα σε ένα περιορισμένο εύρος επαναλαμβανόμενων συμπεριφορικών ακολουθιών. Στίξη (Punctuation): η ιδέα ότι οι άνθρωποι σε μία σχέση πιστεύ-ουν ότι αυτό που λένε προέρχεται από αυτό που λένε οι άλλοι Συμμετρικές και συμπληρωματικές σχέσεις: σχέσεις μεταξύ ίσων (συμμετρικές) και άνισων (συμπληρωματικές) Κυκλική αιτιότητα: γεγονότα σε μία οικογένεια που αλληλοσυνδέονται

Jay Haley Ανέπτυξε ένα βραχύ θεραπευτικό μοντέλο το οποίο επικεντρώνεται στο πλαίσιο και τη λειτουργία των συμπτωμάτων Τόνισε τη σημασία των κανόνων που περιβάλλουν την ιεραρχική δομή της οικογένειας Πίστευε ότι το αίτιο των περισσότερων συμπεριφορι- κών προβλημάτων είναι οι αναποτελεσματικές γονικές ιεραρχίες Εστιάζονταν στους ασθενείς να κάνουν ενεργά κάτι για τα προβλήματά τους.  

Jay Haley Μελέτησε έννοιες όπως τις τριγωνικές και διαγενεακές σχέσεις.  Ενδιαφέρονταν βασικά για 4 αλληλοσχετιζόμενα στοιχεία: συμπτώματα, μεταφορές, ιεραρχία και δύναμη. Έμφαση στα συμπτώματα που θεωρούνται ένας μετα- φορικός τρόπος επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια. Ο θεραπευτής υιοθετεί μία αυταρχική στάση, είναι πολύ καθοδηγητικός και χρησιμοποιεί πολύ χειριστικές διαδικασίες. Χρησιμοποιούσε οδηγίες για να εκπαιδεύσει τους ασθενείς να συμπεριφέρονται με τρόπους αντιπαραγω- γικούς προς τη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά τους.

Η Οικογενειακή θεραπεία σύμφωνα με τον Haley Τα συμπτώματα του ασθενή θεωρούνταν αποτέλεσμα της ασυμφωνίας μεταξύ των φανερών και καλυμμένων επιπέδων επικοινωνίας (τα προβλήματα είναι αποτέλεσμα ασυμβίβαστων ιεραρχιών) Τα συμπτώματα θεωρούνται ότι δίνουν στον ασθενή μία αίσθηση ελέγχου στις διαπροσωπικές του σχέσεις (έτσι τα συμπτώμα-τα εξυπηρετούν μία λειτουργία για το σύστημα) Η θεραπεία εστιάζεται στο να πάρει ο ασθενής την ευθύνη των πράξεών του

Παρεμβάσεις / Τεχνικές Haley & Madanes Η θεραπεία είναι εστιασμένη στην επίλυση του προβλήματος. Ο στόχος είναι η αλλαγή των εννοιολογικών πλαισίων. ΟΔΗΓΙΕΣ: οδηγίες προς την οικογένεια για να συμπεριφερθεί με ένα διαφορετικό τρόπο (οι εργασίες στο σπίτι –homework assignments- στοχεύουν να βοηθήσουν τις οικογένειες να διακό-ψουν τα ομοιοστατικά μοντέλα των συμπεριφορών που διατηρούν το πρόβλημα). Οι οδηγίες μπορεί να είναι μη λεκτικά μηνύματα (π.χ., σιωπή, τόνος φωνής, στάση), άμεσες και έμμεσες υποδείξεις (π.χ., “κάνε γρήγορα”, “μπορεί να θέλεις να μιλάς πιο αργά”) και συμπεριφορές που έχουν ανατεθεί (π.χ. Όταν πιστεύεις ότι δεν θα κοιμηθείς, πίεσε τον εαυτό σου να μείνεις ξύπνιος όλη νύχτα). Αναπλαισίωση: διαφορετική ερμηνεία για μία κατάσταση ή συμπεριφορά της οικογένειας / το πρόβλημα μπαίνει σε νέο πλαίσιο Το νέο πλαίσιο πρέπει να είναι αποδεκτό από την οικογένεια.

Στρατηγική Οικογενειακή θεραπεία: θεραπευτικές τεχνικές Παράδοξο: μία παρέμβαση «more of the same». Δίνει άδεια στην οικογένεια να κάνει κάτι που ήδη το κάνει, με σκοπό να μειωθεί ή εξαλειφθεί η αντίσταση στην αλλαγή. Συγκράτηση (Restraining): ο σύμβουλος λέει στην οικογένεια ότι είναι ανίκανοι να κάνουν κάτι άλλο από αυτό που ήδη κάνουν. Συνταγογράφηαη (Prescribing): δίνεται η οδηγία στα μέλη της οικογένειας να εμφανίζουν μία «προβληματική» συμπεριφορά. Επαναπροσδιορισμός (Redefining): απόδοση θετικής σημασιοδότησης σε συμπτωματική ή προβληματική συμπεριφορά.

Το μοντέλο του Μιλάνου Θετική σημασιοδότηση Η πιο γνωστή τεχνική που προήλθε από το μοντέλο του Μιλάνου Είναι η τεχνική με την οποία η Selvini Palazzoli αποδίδει θετικά κίνητρα στις συμπεριφορές της οικογένειας προκειμένου να προωθήσει την οικογενειακή συνοχή και να αποφευχθεί η αντίσταση στην αλλαγή Τελετουργίες προσπάθεια εμπλοκής της οικογένειας σε μία σειρά συμπεριφορών, οι οποίοι αντιτίθενται ή υπερβάλλουν τους αυστηρούς οικογενειακούς κανόνες Κυκλικές ερωτήσεις Χαρακτηριστικό γνώρισμα του μοντέλου του Μιλάνου Σχεδιάστηκε με σκοπό να κάνουν τους πελάτες να δουν τον εαυτό τους σε ένα πλαίσιο σχέσεων και να δουν το πλαίσιο αυτό από την πλευρά των άλλων μελών της οικογένειας

Η οικογενειακή θεραπεία ΣΥΝΟΛΙΚΑ Βασικές υποθέσεις/ αρχές Η προβληματική συμπεριφορά ενός μέλους της οικογένειας προέρχεται από τις αλληλεπιδράσεις στην οικογένεια και την κοινωνία Στόχος της οικογενειακής θεραπείας Βραχυπρόθεσμη, εστιασμένη προς τη λύση, εστιασμένη στη δράση, αλληλεπίδραση στο εδώ και τώρα. Εστιάζεται στο πως οι παρούσες οικογενειακές σχέσεις συμβάλλουν στην ανάπτυξη και διατήρηση των συμπτωμάτων.

Η οικογενειακή θεραπεία ΣΥΝΟΛΙΚΑ Στόχοι Βασικός στόχος είναι η μείωση του στρες στην οικογένεια Καθορίζονται συγκεκριμένοι στόχοι από το θεραπευτή Αλλαγή οικογένειας Γνωστική, συναισθηματική, ή συμπεριφοριστική Αλλαγή πρέπει να συμβεί στις σχέσεις, όχι απλά στο άτομο

Η οικογενειακή θεραπεία ΣΥΝΟΛΙΚΑ Τεχνικές της οικογενειακής θεραπείας Οι τεχνικές είναι τα εργαλεία με τα οποία επιτυγχάνονται οι θεραπευτικοί στόχοι Τα προσωπικά χαρακτηριστικά (σεβασμός, εμπάθεια, ευαισθησία) είναι πολύ σημαντικά Πάντα λαμβάνεται υπόψη τι είναι για το καλό της οικογένειας.

VII. Σύγχρονα μοντέλα Οικογενειακής Θεραπείας

Μεταμοντερνισμός (Postmodernism) Από την ίδρυση των κλασσικών σχολών στην οικογενειακή θεραπεία, υπήρξε μία στροφή στην έμφαση. Η μεταμοντέρνα ή κονστρουκτιβιστική (constructivist) άποψη υποθέτει ότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Η πραγματικότητά μας δεν είναι παρά μία από τις πολλές που διαμορφώνονται από την χρήση της γλώσσας.

Θεραπεία εστιασμένη στη λύση (Solution-Focused Therapy) Βασικές αρχές Αυτό το δημοφιλές μοντέλο έχει τις ρίζες του στη στρατηγική προσέγγιση. Υποθέτει ότι οι άνθρωποι περιορίζονται από πεσιμιστικές απόψεις των προβλημάτων τους. Οι θεραπευτές έχουν στόχο να κάνουν του πελάτες τους να επικεντρωθούν στις λύσεις των προβλημάτων που έχουν δουλέψει.

Θεραπεία εστιασμένη στη λύση: Θεραπευτικές τεχνικές Formula first session task–ζητάει από τον πελάτη να αναγνωρίσει τι συμβαίνει στη ζωή του που θέλει να το συνεχίσει. The miracle question– βοηθάει τους πελάτες να δουν πέρα από το πρόβλημα και προς το στόχο. Scaling questions–”Σε μία κλίμακα από το 1 έως το 10, πόσο θλίψη νιώθεις τώρα;”

Αφηγηματική θεραπεία (Narrative Therapy): Βασικές αρχές Το ενδιαφέρον εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κατασκευάζουν το νόημα και όχι στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται. Η προσωπική εμπειρία είναι διφορούμενη και κατασκευάζεται από τις λέξεις που χρησιμοποιεί κανείς για την περιγράψει. Οι ερμηνείες μας για τις εμπειρίες μας είναι οι ιστορίες μας, βάσει των οποίων οργανώνουμε τη ζωή μας.

Αφηγηματική θεραπεία : Θεραπευτικές τεχνικές Αφηγηματική θεραπεία : Θεραπευτικές τεχνικές Ο στόχος της θεραπείας είναι να αλλάξει τις ιστορίες των πελατών. Αυτό γίνεται με τον αποχωρισμό των ανθρώπων από τα προβλήματά τους. Το κέντρο της θεραπείας είναι το «questioning».

Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία: Βασικές αρχές Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία: Βασικές αρχές Το EFT είναι μια προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία του ζεύγους και της οικογένειας. Διεθνώς αναγνωρισμένο μοντέλο για τα ζευγάρια. Εστιάζει στα συναισθήματα ως κατευθυντήρια δύναμη στις ζωές μας. Έχει θεωρητικές ρίζες στη συστημική προσέγγιση, μέσα από την οποία διερευνά τα μοτίβα (patterns) επικοινωνίας και συμπεριφοράς των συντρόφων. Αξιοποιεί και τη Θεωρία του Δεσμού ως το πλαίσιο κατανόησης των αναγκών της ενήλικης σχέσης αγάπης και, επιπλέον, χρησιμοποιεί συγκεκριμένες τεχνικές της Βιωματικής Θεραπείας. Ουσιαστικά το EFT απαρτιώνει 3 προσεγγίσεις: τη θεωρία του δεσμού, την ενδοπροσωπική-βιωματική και τη διαπροσωπική-συστημική προσέγγιση.

Μεταμοντερισμός online: Solution-Focused Therapy http://www.solutionfocused.net/solutionfocusedtherapy.html/ Narrative Therapy http://www.narrativeapproaches.com/ Emotional-Focused Therapy http://eft.net.gr/eft/