Κωνσταντίνος Α. Σδρόλιας μεταβαίνοντας από το δημοτικό στο γυμνάσιο: υποθέσεις, ανησυχίες και διαπιστώσεις...» Κωνσταντίνος Α. Σδρόλιας Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.

μετάβαση (transition) ερμηνεία της λέξης «μετάβαση»: «την μετακίνηση ή τον πηγεμό από έναν τόπο σε άλλον» ή ως την «εξελικτική διαδικασία ή μεταβολή μιας υφιστάμενης κατάστασης». Γ. Μπαμπινιώτης (2002). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Β΄ Έκδοση. Σελ. 1080. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε. Μείζον Ελληνικό Λεξικό. (1997). Σελ 701. Εκδόσεις Τεγόπουλος-Φυτράκης. Η μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο είναι μία μετακίνηση από ένα σχολικό περιβάλλον σε ένα άλλο και ταυτόχρονα μια πολυδιάσταση εξέλιξη ή μεταβολή της σχολικής κατάστασης του δημοτικού σχολείου.

αφορά τα παιδιά της έκτης τάξης δημοτικού και τα παιδιά της πρώτης τάξης γυμνασίου

απασχολεί… τα παιδιά της έκτης τάξης δημοτικού και τα παιδιά της πρώτης τάξης γυμνασίου τις οικογένειες των μαθητών και μαθητριών τους/τις εκπαιδευτικούς την ερευνητική κοινότητα την εκπαιδευτική πολιτική …; ενδεικτικά: Hopwood, Hay & Dyment, 2016; Topping, 2011; West, Sweeting, & Young, 2010; Sdrolias & Triantaffιlidis, 2008; McGee et al., 2004; Γεωργιάδου κ.ά., 2003;Graham & Hill, 2002; Rice, 2001; Cole, 2000; Anderman, Maehr & Midgley, 1999; Kakavoulis, 1998; Anderman & Midgley, 1997; Fullarton, 1996; Κακαβούλης, 1984; Cotterell, 1979)

συνιστώσες που …προβληματίζουν η μετάβαση επηρεάζεται από κοινωνικούς, ψυχολογικούς, παιδαγωγικούς, διδακτικούς και γνωστικούς παράγοντες

τι πιστεύουν τα παιδιά

η έρευνα μαθητές και μαθήτριες τριών γυμνασίων και των όμορων δημοτικών δύο ερωτηματολόγια με κοινές αλλά και διαφορετικές ερωτήσεις για κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης που απευθύνονταν στα ίδια, κατά το δυνατόν, παιδιά. συνεντεύξεις περιπτώσεων μαθητών και μαθητριών πριν και μετά τη μετάβαση ώστε να έχουμε περισσότερα δεδομένα για την ανάλυση και ερμηνεία των απαντήσεων

στο δημοτικό το ερωτηματολόγιο του δημοτικού σχολείου δόθηκε στους μαθητές και τις μαθήτριες της ΣΤ΄ τάξης τους μήνες Μάιο και Ιούνιο του σχολικού έτους 2000 - 2001. Το συμπλήρωσαν συνολικά 108 παιδιά από τα οποία τα 53 ήταν αγόρια και τα 55 κορίτσια.

στο γυμνάσιο το ερωτηματολόγιο του γυμνασίου δόθηκε στους μαθητές και τις μαθήτριες τον Οκτώβριο του σχολικού έτους 2002-2003 όταν αυτοί και αυτές ξεκινούσαν τη φοίτησή τους στην Β΄ γυμνασίου. Είχαν επομένως τελειώσει τη φοίτησή τους στην πρώτη γυμνασίου και είχαν μια πληρέστερη γνώμη για το γυμνάσιο συνολικά συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο 110 παιδιά, 57 κορίτσια και 53 αγόρια.

μαθητής γυμνασίου Μ: Ποιος άλλος θα τα δει; (εννοεί τις απαντήσεις) Ερευνητής: Μόνο εγώ. Μ: Άρα να γράψουμε ότι θέλουμε ελεύθερα!

Πίνακας 1. Σκέφτεσαι πώς θα είναι η σχολική σου ζωή στο Γυμνάσιο; Συνεχώς Συχνά Σπάνια Καθόλου Αγόρια 10 34 7 2 Κορίτσια 25 26 3 1 Σύνολο 35 60

Πίνακας 2. «Σου έχει μιλήσει κανείς για το Γυμνάσιο;» Ναι Όχι Αγόρια 48 5 Κορίτσια 54 1 Σύνολο 102 6

Πίνακας 3. «Αν ναι, με ποιους έχεις μιλήσει;» Γονείς Δάσκαλοι Αδέλφια Φίλοι Συμμαθητές Συγγενείς Άλλος Δ/Α Αγόρια 29 1 14 22 7 2 Κορίτσια 40 9 19 24 13 Σύνολο 69 10 33 46 20 3

οι εκπαιδευτικοί της ΣΤ΄ τάξης παρουσιάζουν διαφορετικά την κατάσταση… όμως… οι εκπαιδευτικοί της ΣΤ΄ τάξης παρουσιάζουν διαφορετικά την κατάσταση… (Σδρόλιας & Τριανταφυλλίδης, 2003)

ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΠΑΙΔ/ΚΩΝ ΣΤ΄ ΤΑΞΗΣ Πίνακας 4. «Συζητάτε με τους μαθητές και τις μαθήτριές σας για το γυμνάσιο;» ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΠΑΙΔ/ΚΩΝ ΣΤ΄ ΤΑΞΗΣ ΝΑΙ ΟΧΙ Δ/Α 308 282 (92%) 20 (6%) 6 (2%)

πίσω στις απόψεις των παιδιών

Καλύτερο Το ίδιο Χειρότερο Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Πίνακας 5. «Τι φαντάζεσαι για το καινούριο σχολικό περιβάλλον του γυμνασίου, αν θελήσεις να το συγκρίνεις με το περιβάλλον του δημοτικού σχολείου; Θα είναι καλύτερο, το ίδιο ή χειρότερο;» Καλύτερο Το ίδιο Χειρότερο Αγόρια 31 12 10 Κορίτσια 16 20 19 Σύνολο 47 32 29

Πίνακας 6. «Το σχολικό περιβάλλον του γυμνασίου, αν θελήσεις να το συγκρίνεις με το περιβάλλον του δημοτικού σχολείου είναι καλύτερο, το ίδιο ή χειρότερο;» Καλύτερο Το ίδιο Χειρότερο Δ/Α Αγόρια 25 14 13 1 Κορίτσια 28 9 20 Σύνολο 53 23 33

Όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς στους πίνακες 5 και 6 οι διαφορές ανάμεσα στις προσδοκίες που έχουν στο δημοτικό οι μαθητές και οι μαθήτριες για το σχολικό περιβάλλον του γυμνασίου και στο τι βρίσκουν τελικά τα παιδιά στο γυμνάσιο είναι μικρές με εξαίρεση ίσως στην απάντηση «το ίδιο» όπου παρατηρείται μία μείωση της τάξης του 9% η οποία με τη σειρά της αυξάνει λίγο τις απαντήσεις «καλύτερο» και «χειρότερο».

Πίνακας 7. «Τι πιστεύεις ότι θα αλλάξει στο Γυμνάσιο;» Πίνακας 7. «Τι πιστεύεις ότι θα αλλάξει στο Γυμνάσιο;» Περιγραφή Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Μαθήματα-Φόρτος εργασίας 36 41 77 Μαθητές και μαθήτριες 22 28 50 Δάσκαλοι και δασκάλες 23 25 48 Το περιβάλλον του σχολείου 9 18 Εξετάσεις - διαγωνίσματα (άγχος) 3 4 7 Θα αλλάξουν τα πάντα 2 Ο τρόπος ζωής Δεν θα αλλάξει τίποτα 1 Γνώσεις – μόρφωση Βιβλία Είναι ξεκίνημα από την αρχή Δεν ξέρω/δεν απαντώ

Πίνακας 8. «Πέρασε ήδη ένας χρόνος από τότε που πρωτοήρθες στο γυμνάσιο. Τι παρατήρησες ότι άλλαξε σε σχέση με το δημοτικό σχολείο;» Περιγραφή Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Μαθήματα-Φόρτος εργασίας 24 41 65 Δάσκαλοι και δασκάλες 28 31 59 Μαθητές και μαθήτριες 15 18 33 Το περιβάλλον του σχολείου 13 8 21 Οργάνωση και σχολικό πρόγραμμα 5 Ο εαυτός μου 4 9 Εξετάσεις-διαγωνίσματα (άγχος) 2 7 Άλλαξαν τα πάντα 1 3 Η διδασκαλία Βιβλία Δεν θα αλλάξει τίποτα Δεν ξέρω/δεν απαντώ

οι μαθητές και οι μαθήτριες στο δημοτικό σχολείο ιεραρχούν τις αναμενόμενες για αυτούς/ές αλλαγές με παρόμοιο σχεδόν τρόπο, όπως με τις αλλαγές που καταγράφουν ότι παρατήρησαν στο γυμνάσιο. Αυτό που θα μπορούσε να παρατηρήσει κάποιος ή κάποια είναι μία αύξηση στη άποψη ότι άλλαξαν οι δάσκαλοι και οι δασκάλες στο γυμνάσιο και μια μείωση στην άποψη ότι άλλαξαν οι μαθητές και οι μαθήτριες.

ο παράγοντας «βιβλία» αφ’ ενός αναφέρεται πολύ λίγο σαν αναμενόμενη αλλαγή από τα παιδιά του δημοτικού και αφ’ ετέρου αναφέρεται ελάχιστα και ως παρατηρούμενη αλλαγή στο γυμνάσιο.

στο γυμνάσιο τα παιδιά καταγράφουν ως αλλαγές νέους παράγοντες, όπως «ο εαυτός μου» ή «η οργάνωση και το σχολικό πρόγραμμα» δείχνοντας κατά κάποιο τρόπο μία τάση αυτοπαρατήρησης και αυτοελέγχου από τη μια μεριά και μια κριτική στάση απέναντι στο νέο σχολικό περιβάλλον από την άλλη.

Πίνακας 9. «Ποια συναισθήματα νιώθεις τώρα που αφήνεις το δημοτικό και ετοιμάζεσαι για το γυμνάσιο;» Συναισθήματα Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Θετικές περιγραφές 19 25 44 Αρνητικές περιγραφές 40 50 90 Ουδέτερες περιγραφές 2 5 7 Τίποτα 1 Δεν απάντησαν 12

Πίνακας 10. «Ποια συναισθήματα ένοιωσες τις πρώτες μέρες που ήρθες στο γυμνάσιο;» Συναισθήματα Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Θετικές περιγραφές 19 17 36 Αρνητικές περιγραφές 37 57 94 Ουδέτερες περιγραφές 2 7 9 Τα ίδια με το δημοτικό Τίποτα 1 3 Δεν απάντησαν 8 10

τα παιδιά στο τέλος του δημοτικού σχολείου, στην πλειοψηφία τους, περιγράφουν με αρνητικό τρόπο τα συναισθήματά τους για τη μετάβασή τους από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Στα συναισθήματα αυτά κυριαρχεί το συναίσθημα της λύπης γιατί αφήνουν το γνώριμο γι’ αυτά σχολείο τους και ο φόβος και η αγωνία για το νέο σχολείο. Ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια δεν παρατηρείται ιδιαίτερη διαφορά ως προς τα αρνητικά ή τα θετικά συναισθήματά τους.

Όταν οι μαθητές και οι μαθήτριες βρίσκονται πλέον στο γυμνάσιο οι αρνητικές περιγραφές αυξάνονται σε σχέση με τις θετικές ακόμα περισσότερο. Προστίθενται μάλιστα νέα αρνητικά συναισθήματα, ιδιαίτερα έντονα ορισμένα όπως η «αηδία», η «αίσθηση φυγής», η «μοναξιά» ενώ, το άγχος και η αγωνία πολλαπλασιάζονται. Τα αρνητικά συναισθήματα αυξάνονται περισσότερο στα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια γεγονός που μας οδηγεί στην υπόθεση ότι τα κορίτσια βιώνουν πιο έντονα την μετάβαση αυτή. Το γεγονός αυτό συνδυαζόμενο ίσως και με την πρωιμότερη έναρξη της εφηβείας στα κορίτσια κάνει το ξεκίνημα του νέου σχολικού περιβάλλοντος ακόμα πιο τρομακτικό για πολλά παιδιά (Midgley, Feldlaufer and Eccles 1989).

Πίνακας 11. «Στο γυμνάσιο κάθε μάθημα θα έχει το δικό του δάσκαλο Πίνακας 11. «Στο γυμνάσιο κάθε μάθημα θα έχει το δικό του δάσκαλο. Πως σου φαίνεται αυτό;» Περιγραφή Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Θετική 35 20 55 Αρνητική 10 19 29 Ουδέτερη 3 13 16 Δ/Α 5 4 9

Παρατηρούμε ότι οι μισοί μαθητές και μαθήτριες βλέπουν θετικά το γεγονός αυτό ενώ περίπου ένα στα τρία παιδιά το βλέπει αρνητικά. Στο γυμνάσιο η εναλλαγή των δασκάλων δεν είναι από τα πράγματα που τους αρέσουν ή δεν τους αρέσουν περισσότερο. Πολύ λίγα παιδιά το θεωρούν ανάμεσα στα τρία καλύτερα πράγματα που βρήκαν στο γυμνάσιο (7%) ή ανάμεσα στα τρία πράγματα που δεν τους άρεσαν (5%), όταν ρωτήθηκαν σχετικά στην παρούσα έρευνα σε ερωτήσεις που περιγράφονται παρακάτω.

Πίνακας 12. «Γράψε τρία πράγματα που σου αρέσουν στο γυμνάσιο περισσότερο από το δημοτικό». Περιγραφή Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Το περιβάλλον του σχολείου 33 24 57 Τα μαθήματα 14 20 34 Οι συμμαθητές και οι συμμαθήτριες 16 17 Οι δάσκαλοι και οι δασκάλες 12 29 Άλλες απαντήσεις 32 Τίποτα δε μου άρεσε 2 6 8 Δεν απάντησαν 3 11

Πίνακας 13. «Γράψε τρία πράγματα που δεν σου αρέσουν στο γυμνάσιο». Περιγραφή Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Το περιβάλλον του σχολείου 21 26 47 Οι δάσκαλοι και οι δασκάλες 8 23 31 Τα μαθήματα 11 14 25 Οι συμμαθητές και οι συμμαθήτριες 6 Ο χρόνος εργασίας 10 18 Η αξιολόγηση 2 5 7 Οι ποινές 4 3 Άλλες απαντήσεις 1 Όλα μου άρεσαν Δεν απάντησαν 13 20

θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι ο παράγοντας «δάσκαλος ή δασκάλα» καταγράφεται ως μη αρεστός στο γυμνάσιο από περισσότερα παιδιά από ότι τον κατέγραψαν ως αρεστό και αυτό είναι πολύ εντονότερο στις καταγραφές των κοριτσιών. επιπλέον στα μη αρεστά εμφανίζονται επιπλέον καταγραφές, όπως ο χρόνος εργασίας, η αξιολόγηση και οι ποινές

ως επίλογο θα λέγαμε ότι… η διαδικασία της ομαλής μετάβασης προϋποθέτει: γνώση και κατανόηση των απόψεων και των αναγκών των παιδιών ενίσχυση των θετικών συναισθημάτων και άμβλυνση των αρνητικών διαρκή και υπεύθυνη προσπάθεια δημιουργίας παιδαγωγικών και διδακτικών «συνδέσμων» αλλά και συνεχή ευαισθητοποίηση και ενημέρωση εκπαιδευτικών και γονέων και κάτι ακόμα…

εμείς μπορούμε!