Διασκευή - 2 ο μάθημα ΔΎΟ ΓΑΪΔΟΎΡΙΑ ΈΤΡΩΓΑΝ ΡΈΛΙΑ ΑΠΌ ΦΙΛΜ ΣΤΗΝ ΠΊΣΩ ΑΥΛΉ ΕΝΌΣ ΣΤΟΎΝΤΙΟ ΤΟΥ ΧΌΛΥΓΟΥΝΤ. ΕΊΝΑΙ ΚΑΘΌΛΟΥ ΚΑΛΌ ΑΥΤΌ ΠΟΥ ΤΡΩΣ ; ΡΩΤΆΕΙ ΤΟ ΈΝΑ ΓΑΪΔΟΎΡΙ ΤΟ ΆΛΛΟ. ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΎΤΕΡΟ ΑΠΑΝΤΆΕΙ, ΝΑΙ, ΑΛΛΆ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ ΉΤΑΝ ΚΑΛΎΤΕΡΟ(!). ΆΛΦΡΕΝΤ ΧΊΤΣΚΟΚ

Μυθιστόρημα και κινηματογράφος Η διασκευή δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο. Διακειμενικές (intertextual) μελέτες αποδεικνύουν ότι οι ιστορίες σχεδόν πάντα ξεκινούν από άλλες ιστορίες. Ακόμα και οι αρχαίοι Έλληνες τραγωδοί, όπως ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος κι ο Ευρυπίδης, στήριζαν το έργο τους σε μύθους και ιστορίες που προϋπήρχαν. Engelstad Arne Από τότε που ξεκίνησαν τα βραβεία Oscars, το , περισσότερες από το τρία τέταρτα των ταινιών που έχουν βραβευθεί με το βραβείο 'Best Picture' είναι διασκευές μυθιστορημάτων.

Σενάρια που βασίζονται σε λογοτεχνικά έργα Ι 1984 Alice in Wonderland American Psycho Breakfast at Tiffany's Brighton Rock Catch 22 Charlie & the Chocolate Factory A Clockwork Orange Close Range (inc Brokeback Mountain) The Day of the Triffids Devil in a Blue Dress Different Seasons (inc The Shawshank Redemption) Do Androids Dream of Electric Sheep? (aka Bladerunner) Doctor Zhivago Empire of the Sun The English Patient Fight Club

Σενάρια που βασίζονται σε λογοτεχνικά έργα ΙΙ The French Lieutenant's Woman Get Shorty The Godfather Goldfinger Goodfellas Heart of Darkness (aka Apocalypse Now) The Hound of the Baskervilles Jaws The Jungle Book A Kestrel for a Knave (aka Kes) LA Confidential Les Liaisons Dangereuses Lolita Lord of the Flies The Maltese Falcon

Σενάρια που βασίζονται σε λογοτεχνικά έργα ΙΙΙ Oliver Twist One Flew Over the Cuckoo's Nest Orlando The Outsiders Pride and Prejudice The Prime of Miss Jean Brodie The Railway Children Rebecca The Remains of the Day Schindler's Ark (aka Schindler's List) Sin City The Spy Who Came in From the Cold The Talented Mr Ripley Tess of the D'Urbervilles To Kill a Mockingbird Trainspotting The Vanishing Watership Down Mark Brown, εφημερίδα The Guardian, 23/4/2006

Λόγοι διασκευής Η δημιουργία μιας ταινίας είναι μια ακριβή και εξαιρετικά ριψοκίνδυνη, επιχειρηματικά, εργασία. Το να βασίσεις μια ταινία σε ένα ήδη γνωστό βιβλίο αποτελεί μιας μορφή εγγύηση ότι το παραγόμενο έργο θα προσελκύσει μια σειρά αναγνωστών. Ακόμα κι αν το έργο δεν γίνει επιτυχία, πιθανότατα θα αποφύγει να γίνει μια οικονομική καταστροφή. Υπάρχει ένα κύρος σε ταινίες που έχουν μια σχέση με τη λογοτεχνία, ειδικά συγγραφέων μεγάλου βεληνεκούς. Από την αρχή της ιστορίας του, ο κινηματογράφος έκανε προσπάθειες να ξεφύγει από την ταμπέλα της ελαφριάς διασκέδασης συνάπτοντας σχέσεις με τον πολύ πιο εκτιμούμενο κόσμο της λογοτεχνίας. Πολύ συχνά, οι καλύτερες ιστορίες βρίσκονται σε μυθιστορήματα. Engelstad Arne

Ζήτημα πιστότητας Ι Τα μυθιστορήματα συχνά διασκευάζονται σε ταινίες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι διασκευές επιχειρούν, είτε να προσελκύσουν ένα κοινό που έχει ήδη διαπιστωμένο ενδιαφέρον για το βιβλίο (οι διασκευές των best sellers ή διάσημων βιβλίων) είτε να προκαλέσουν το ενδιαφέρον για την καινοτομία και τη φρέσκια ματιά ενός λιγότερου γνωστού συγγραφέα. Αναπόφευκτα, η ερώτηση της πιστότητας ανακύπτει, και όσο πιο υψηλού επιπέδου είναι η λογοτεχνική πηγή, τόσο πιο έντονη είναι η απαίτηση για πιστότητα.

Ζήτημα πιστότητας ΙΙ Ενίοτε ο κινηματογράφος, ως μια τέχνη με ηλικία ζωής εκατό μόλις χρόνων, αντιμετωπίζεται με δυσπιστία –οι ταινίες θεωρούνται κατώτερα καλλιτεχνικά είδη από τη λογοτεχνία. Υπάρχει, σύμφωνα με το θεωρητικό Robert Stam ένα συγκεκριμένο είδος Λογοφιλίας που συνοδεύεται, επίσης, από μια αίσθηση Εικονοφοβίας. Αυτό πιθανόν προκαλείται από τη διαπίστωση πως το είδος των εκφραστικών μέσων που χρησιμοποιεί ο κινηματογράφος δεν είναι ικανά να μεταφέρουν τον τρόπο αφήγησης ενός βιβλίου - η δυνατότητα εμβάθυνσης και νοητικής προσέγγισης που έχει η φύση της λογοτεχνίας δεν μπορούν αποδοθούν με τη δράση και το διάλογο μιας ταινίας. Παράλληλα, ο κινηματογράφος πιθανότατα υποφέρει από σύνδρομο κατωτερότητας απέναντι στο κυρίαρχο για αιώνες αφηγηματικό μέσο. Θυμίζει λίγο αυτό την δυσπιστία του Σωκράτη απέναντι στον γραπτό λόγο – για τις συνέπειες που θα είχε στην ικανότητα απομνημόνευσης των ανθρώπων. Hutcheon Linda

Παρελθόν Όταν συγκρίνουμε τα σχεδόν πεντακόσια χρόνια της έντυπης (λογοτεχνικής) παράδοσης και τα χιλιάδες χρόνια χειρόγραφης κουλτούρας, τα εκατό χρόνια κινηματογράφου δείχνουν πολύ περιορισμένα. Και όμως, παρά το σχετικά καινοτόμο χαρακτήρα της τεχνολογίας του κινηματογράφου, οι κινούμενες εικόνες έχουν γίνει γρήγορα το κεντρικό μέσο αφήγησης στον πολιτισμό μας. Ο John Harrington αναφέρει: «Ενώ άλλες μορφές τέχνης έχουν πάρει αιώνες για να αναπτυχθούν, η διάρκεια ζωής ενός και μόνο ανθρώπου υπήρξε αρκετή για να καλύψει τη γέννηση και την ωριμότητα του κινηματογραφικού μέσου. Φαίνεται, όμως, αυτονόητο ότι η ταχεία ανάπτυξη του κινηματογράφου έχει συμβεί εξαιτίας, και όχι αντίθετα, από τις άλλες μορφές τέχνης “.

Εκλεκτικές συγγένειες Μια εξέλιξη στη λογοτεχνία στα τέλη του 19 ου αιώνα, υπήρξε η προσπάθεια να μειωθεί ο ρόλος του συγγραφέα ως αφηγητή – ο συγγραφέας λέει λιγότερα περιγράφοντας ή εξηγώντας τι συμβαίνει και, αντίθετα, χρησιμοποιεί σκηνές που επιτρέπουν στους χαρακτήρες του και στις δράσεις τους να μιλήσουν για τον εαυτό τους. Αυτές οι σκηνές δίνουν στο αναγνωστικό κοινό την ευκαιρία να γευτούν την αφήγηση σαν να είναι οι ίδιοι μάρτυρες και να νοηματοδοτήσουν οι ίδιοι για ό,τι συμβαίνει. Αρκετοί κριτικοί θεωρούν αυτή την ομοιότητα ανάμεσα στις δύο αφηγηματικές φόρμες σημαντική και έχουν περιγράψει τον James Conrad και τον Henry James ως 'cinematic‘, κινηματογραφικούς συγγραφείς. Από την άλλη, πρωτοπόροι κινηματογραφιστές όπως Sergei Eisenstein's έχει σχολιάσει την κινηματογραφική διάσταση του Charles Dickens-- - ιδιαίτερα τη συχνή χρήση του 'close up‘ που κάνει ο συγγραφέας.

παρόν Διαβάζοντας λογοτεχνία διαφορετικών τύπων και χρονικών περιόδων και συγκρίνοντάς την με τις ταινίες που βασίζονται σε αυτή, είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο αυτών μέσων και να ανακαλύψουμε τις λογοτεχνικές (με την έννοια της αφήγησης) αρετές που ενυπάρχουν σε όλες σχεδόν τις κινηματογραφικές φόρμες. Πολλές δημοφιλείς ταινίες, είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα της εφαρμογής των συμβάσεων της λογοτεχνίας στις συμβάσεις του κινηματογράφου. Από την άλλη, οι διαφορές ανάμεσα σε ένα μυθιστόρημα και σε μια ταινία που βασίζεται σε αυτό, συχνά προκύπτουν από τις συμβάσεις (αφηγηματικούς τρόπους) που επιβάλλει η κάθε μορφή τέχνης.

Διαφορές Ι Το μυθιστόρημα πραγματεύεται συνήθως την εσωτερική ζωή κάποιου. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι συγκινήσεις και οι αναμνήσεις του ήρωα συμβαίνουν στο διανοητικό κορμό της δραματικής πράξης…μπορείτε να γράψτε μια σκηνή με μια μόνο πρόταση, μια παράγραφο, μια σελίδα ή κι ένα κεφάλαιο, περιγράφοντας τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις του ήρωα. Το μυθιστόρημα συμβαίνει συνήθως στο κεφάλι του ήρωα. Syd Field.

Διαφορές ΙΙ Το θέμα. Τα μυθιστορήματα επικοινωνούν με λέξεις. Οι λέξεις περισσότερο από την ιστορία, τα γεγονότα και τους χαρακτήρες, εκφράζουν ιδέες. Τα καλά μυθιστορήματα αναπτύσσουν μια ιδέα, μια συγκεκριμένη ιδέα η οποία είναι τόσο σημαντική όσο και η γραμμή πλοκής, αν όχι περισσότερο.

Διαφορές ΙΙΙ Η ταχύτητα έκθεσης πληροφοριών(μια εικόνα, χίλιες λέξεις). Ο κινηματογράφος δίνει πληροφορίες πολύ πιο γρήγορα μέσω εικόνων. Σε μια ταινία μπορούμε την ίδια στιγμή να έχουμε πληροφορίες για την πλοκή, τους χαρακτήρες, τις ιδέες, την αισθητική ταυτόχρονα. Σ ΄ένα βιβλίο ακολουθούμε τον αφηγητή –σε όποιο από τα παραπάνω στοιχεία επιλέξει να επικεντρωθεί σε ένα κεφάλαιο.

Διαφορές ΙV Ο αφηγητής. Ο αφηγητής είναι αυτός που μας καθοδηγεί σε ένα μυθιστόρημα. Μπορεί να είναι ένας χαρακτήρας (αν το μυθιστόρημα είναι σε πρώτο πρόσωπο) ή ο συγγραφέας που μας ερμηνεύει τη σημασία και το ειδικό βάρος των γεγονότων. Ο κινηματογραφιστής μπορεί να μας δώσει ακριβώς τις ίδιες πληροφορίες αλλά χωρίς την επεξήγηση, χωρίς την ερμηνεία των βαθύτερων συμβολικών ερμηνειών. Ο αφηγητής μπορεί να κινείται εντός και εκτός της ζωής των χαρακτήρων, ενίοτε μπαίνοντας το κεφάλι των χαρακτήρων και δείχνοντάς μας τι σκέφτεται και τι αισθάνεται ο χαρακτήρας. Αυτή η τεχνική μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα τους χαρακτήρες αφού έχουμε μια εσωτερική θέα των κινήτρων και των συναισθημάτων. Στο μυθιστόρημα, ο αφηγητής στέκεται ανάμεσα σε μας και την ιστορία και μας βοηθάει να καταλάβουμε και ερμηνεύσουμε τα γεγονότα.

Διαφορές V Η κίνηση του χρόνου Στο μυθιστόρημα ο χρόνος είναι ρευστός. Κινείται μπροστά και πίσω, στο παρόν, στο μέλλον, στο παρελθόν. Μάλιστα, πολλές φορές, αντί να κινείται χρονικά, ο αφηγητής κινείται όλο και πιο βαθειά σε ένα γεγονός, δείχνοντας πως ένα και μοναδικό γεγονός επηρεάζει και συνδέει το παρελθόν και το μέλλον. Linda Seger

βιβλιογραφία Ελληνική Syd Field, Σενάριο, εκδόσεις Κάλβος. Αγγλική. Linda Seger, The art of adaptation: turn fact and fiction to film. Hutcheon Linda, the art of adaptation, Routledge Engelstad Arn : Litetary film adaptations as educational texts. Wikipedia, the free encyclopedia.