Συμβουλευτική και δια βίου ανά π τυξη “ Ο έφηβος που νοσεί ” Ανα π τυξιακά χαρακτηριστικά της εφηβείας Διδάσκουσα : Δρ. Θεανώ Τσακίρη Σ π ουδάστριες : Νίκη Πα π αγιαννάκη Κυριακή Τζανο π ούλου

Ο έφηβος Μεταβαίνει σε μια ενήλικη ζωή και ταυτότητα Αναζητά αυτονομία - ανεξαρτησία Εντάσσεται και ταυτίζεται με την ομάδα συνομηλίκων Ανα π τύσσει σεξουαλική ταυτότητα Ανα π τύσσει π νευματική συνείδηση και ταυτότητα Εξελίσσει την ικανότητα λήψης α π οφάσεων Craig & Lidstone, 2012

Ο έφηβος και η ε μ φάνιση νόσου « Η εφηβεία είναι η π ερίοδος της ζωής π ου π ρέ π ει να βιωθεί. Κάθε άτομο είναι αφοσιωμένο σε μια εμ π ειρία ζωής, σε ένα π ρόβλημα ύ π αρξης και στην κατοχύρωση μιας νέας ταυτότητας »(Winnicott). Διανύοντας αυτή την π ερίοδο της ζωής του, ο έφηβος είναι π ιθανό να βρεθεί αντιμέτω π ος με κά π οιο σοβαρό π ρόβλημα υγείας, συγγενές ή ε π ίκτητο. Ένα ε π ίκτητο νόσημα ίσως υφεθεί και θερα π ευθεί. Υ π άρχουν όμως χρόνια νοσήματα, τα ο π οία είναι ισόβια και συμβατά με τη ζωή, ενώ άλλα ακολουθούν μια π ιο π ροοδευτική ε π ιδείνωση με θανατηφόρα κατάληξη.

Ψυχοκοινωνική προσαρ μ ογή του εφήβου που νοσεί Η ψυχοκοινωνική π ροσαρμογή του εφήβου π ου νοσεί, ε π ηρεάζεται α π ό α ) το ίδιο το π αιδί ( ιδιοσυγκρασία, ανα π τυξιακό στάδιο π ου διανύει το π αιδί όταν τίθεται η διάγνωση της νόσου ) β ) την οικογένεια ( σχέσεις, π ροσω π ικότητα των γονέων, ύ π αρξη άλλων υγιών π αιδιών κλ π.) γ ) το κοινωνικό π εριβάλλον, ( σχολείο, ευρύτερο υ π οστηρικτικό σύστημα ) δ ) τις ιατρικές υ π ηρεσίες ( εξειδικευμένα κέντρα π ολύ π λευρης αντιμετώ π ισης ) και ε ) τη νόσο ( την φύση και την π ορεία της )

Βιολογικές επιπτώσεις του χρόνιου νοσή μ ατος  Ο χρόνος έναρξης της εφηβείας και η εξέλιξή της μ π ορεί να διαφέρει ανάλογα με την ασθένεια  Ε π ηρεάζεται το ύψος και το βάρος και εκφράζεται ανησυχία γι αυτό  Εκδηλώνεται π ολύ μεγαλύτερη ανησυχία για τη γενική υγεία σε σχέση με τα υγιή π αιδιά  Διαταράσσονται οι φυσιολογικές λειτουργίες  Βιώνεται συχνά π όνος  Τα φάρμακα έχουν π αρενέργειες

Ψυχολογικές Επιπτώσεις του χρόνιου νοσή μ ατος Οι ψυχολογικές ε π ι π τώσεις καθορίζονται α π ό 5 π αράγοντες  Είδος και βαθμός φυσικής ανα π ηρίας  Ορατότητα και μη ορατότητα της χρόνιας ασθένειας  Αβεβαιότητα για την εξέλιξη του νοσήματος  Μόνιμα συμ π τώματα ή Ακανόνιστες υ π οτρο π ές  Μεγάλο Κόστος και Αρκετός Πόνος

Συναισθη μ ατικές αντιδράσεις εφήβων Οι έφηβοι, π αρουσιάζουν διάφορες συναισθηματικές αντιδράσεις π ου τους βοηθούν να κυριαρχήσουν στη νέα τους κατάσταση : Άρνηση της αρρώστιας Παλινδρόμηση ( ε π ιστροφή σε π ροηγούμενη φάση της ζωής τους ) Ε π αναστατικότητα ( εναντίον εκείνων π ου τους φροντίζουν - μη συνεργασία κατά τη διάρκεια της θερα π είας ) Διανοητικο π οίηση ( ερωτήσεις στους ΕΥ και ενημέρωση α π ό βιβλία / διαδίκτυο ) Συναισθηματική ένταση ( φόβος, θυμός, αγωνία, λύ π η, ε π ιθετικότητα στους ΕΥ και στους γονείς, α π ομόνωση, κατάθλιψη ) Ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον (« θα κάνω π αιδιά ;», « θα έχω κανονική ε π αγγελματική ζωή ;»).

Τρόποι εκδήλωσης ψυχολογικής επιβάρυνσης Υ π άρχουν 4 τρό π οι με τους ο π οίους εκδηλώνεται η ψυχολογική ε π ιβάρυνση  Συμ π τώματα π ου δεν μ π ορούν να εξηγηθούν με οργανικά αίτια μόνο  Κακή συμμόρφωση με τις ιατρικές οδηγίες  Σχολική άρνηση  Ε π ικίνδυνες συμ π εριφορές

Αλλαγές στη ζωή του έφηβου που νοσεί Παρεμ π όδιση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας του Υ π ερ π ροστατευτική στάση των γονιών και των ΕΥ Τρο π ο π οιημένη εικόνα σώματος & εαυτού Ένταξη σε « ευάλωτη ομάδα » συνομήλικων Ματαιώσεις στην ε π ιθυμία για το άλλο φύλο Αβεβαιότητα για το μέλλον

Παλεύοντας για ανεξαρτησία 1 Ο αγώνας για ανεξαρτησία δεν είναι α π λά μια π λευρά των δραστηριοτήτων ενός εφήβου. Γίνεται αυτοσκο π ός. Αγώνας για ψυχολογική ελευθερία α π’ τους γονείς - ελευθερία να είναι ο εαυτός του, να έχει τις δικές του σκέψεις και συναισθήματα, να α π οφασίζει για τις αξίες του και να σχεδιάζει το μέλλον του σε ευρύτερο υ π αρξιακό ε π ί π εδο. Στην καθημερινότητά του, να ε π ιλέγει ο ίδιος τα ρούχα, τις π αρέες και τους τρό π ους διασκέδασης π ου π ροτιμά και να α π ολαμβάνει μόνος του το δικό του π ροσω π ικό χώρο.

Παλεύοντας για ανεξαρτησία 2 Ένα νόσημα - χρόνιο ή μη - μ π ορεί να ματαιώσει όλες αυτές τις φυσιολογικές λαχτάρες. Κατά ένα μεγάλο μέρος, οι έφηβοι μ π ορεί να νιώθουν ότι δεν έχουν τον έλεγχο του π αρόντος και του μέλλοντός τους και π ως η τύχη τους βρίσκεται στα χέρια των άλλων. Παρακολουθούν με λύ π η τους φίλους τους να α π ολαμβάνουν τη χαρά της αυτονομίας και τη δυνατότητα να βασίζονται στον εαυτό τους.

Παλεύοντας για ανεξαρτησία 3 Αυτή η π ραγματικότητα μ π ορεί να ε π ιφέρει ξεσ π άσματα θυμού και λογομαχίες ανάμεσα στους γονείς και τον έφηβο. Α π ό τη μια οι γονείς γίνονται όλο και π ιο π ροστατευτικοί, ενώ ο ίδιος γίνεται όλο και π ιο π ικρόχολος για την ασθένεια π ου τον κρατά εξαρτημένο α π τους γονείς του. Η κατάκτηση της αυτονομίας εξαρτάται α π ό π ολλούς π αράγοντες π ου π εριλαμβάνουν την θέληση της οικογένειας και των φίλων να ε π ιτρέψουν στον έφηβο να π άρει π ρωτοβουλία και να συνειδητο π οιήσει το π ροσω π ικό του δυναμικό.

Εικόνα σώ μ ατος 1 Στην εφηβεία η εικόνα του σώματος π ου μεταβάλλεται, ανατρέ π ει την εικόνα π ου ο ίδιος ο έφηβος έχει για το σώμα του, το ο π οίο μέχρι τότε ήταν ένα σταθερό σημείο αναφοράς και ένα μέτρο αξιολόγησης του π εριβάλλοντα κόσμου. Οτιδή π οτε μειώνει τη γοητεία των εφήβων, συμ π εριλαμβανομένων και των ε π ι π τώσεων μιας νόσου, μ π ορεί να κλονίσει την αυτο π ε π οίθησή τους. Κάθε σοβαρή αλλά ακόμα και ασήμαντη π ροσβολή του σώματος, διατρέχει όλα τα ε π ί π εδα οργάνωσης του ψυχισμού του εφήβου.

Εικόνα σώ μ ατος 2 Μια δυσλειτουργία ή μια ανα π ηρία, α π οτελούν συγχρόνως ένα είδος ναρκισσιστικού τραύματος, μια π αραμόρφωση της εικόνας σώματος ενώ ταυτόχρονα εγείρουν σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με την α π ώλεια και το θάνατο. Αλλά καθώς οι έφηβοι εστιάζουν π ερισσότερο στο π αρόν π αρά στο μέλλον, είναι π ιθανότερο να εκφράσουν φόβο π ου να σχετίζεται με τα συμ π τώματα της νόσου ( α π ώλεια μαλλιών, σ π ασμοί, κλ π) π αρά για τον ίδιο το θάνατο. Συνε π ώς κάθε σωματική βλάβη ή δυσλειτουργία α π αιτεί μια δι π λή ε π ούλωση, τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό ε π ί π εδο

Ο μ άδα συνο μ ηλίκων 1 Ένα ζήτημα π ου α π ασχολεί όλους τους εφήβους, η κοινωνική α π οδοχή, καθίσταται π ιο σημαντική για αυτούς με χρόνιο νόσημα μιας και π ερνούν μεγάλο χρονικό διάστημα α π ομονωμένα α π ό τους συνομηλίκους τους. Η συνειδητο π οίηση της αρρώστιας καθώς και των α π οτελεσμάτων της θερα π είας με τις π ιθανές σωματικές αλλαγές π ου π ροκαλεί, κάνουν τον έφηβο να νιώθει τον εαυτό του διαφορετικό και π ιο μειονεκτικό α π έναντι στους συνομηλίκους του, με α π οτέλεσμα να α π οσύρεται α π’ αυτούς.

Ο μ άδα συνο μ ηλίκων 2 Η έλλειψη της α π οδοχής των συνομηλίκων μ π ορεί να α π οβεί ε π ώδυνη για τον έφηβο με α π οτέλεσμα να βιώνει εντονότερο στρες. Για π ολλά π αιδιά με χρόνιο νόσημα, τα αρχικά στάδια της εφηβείας είναι το διάστημα με τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την ανά π τυξη κατάθλιψης λόγω της διαφορετικότητας α π ό τους συνομηλίκους τους, σε μία ε π οχή της ζωής τους ό π ου είναι π ολύ σημαντική η ταύτιση. Η ορατότητα της ασθένειας είναι π ολύ σημαντική για τις σχέσεις του εφήβου με τους συνομηλίκους του, μιας και η διαφορετικότητα συχνά ε π ηρεάζει την αντίδραση των άλλων.

Ο μ άδα συνο μ ηλίκων 3 Η ομάδα λειτουργεί υ π οστηρικτικά ως π ρος την ταυτότητα του νέου γιατί τον βοηθά : Να α π οκτήσει και μια συλλογική ταυτότητα π έρα α π την ατομική Να ε π ικοινωνεί, να κοινωνικο π οιείται, να π ειραματίζεται Να γνωρίζει τα όρια του εαυτού του και των άλλων Να ταυτίζεται με διαφορετικά μέλη της ομάδας Καθώς λοι π όν ο έφηβος π ου νοσεί, α π οσύρεται α π την ομάδα συνομηλίκων λόγω συναισθημάτων μειονεξίας, αναζητά την κάλυψη των αναγκών του μέσα α π ό την ένταξη σε μια « ευάλωτη ομάδα συνομηλίκων ».

Το άλλο φύλλο και η σεξουαλικότητα  Η π ροσέγγιση του άλλου φύλου α π οτελεί μια σκέψη αγχωτική καθώς συχνά συνοδεύεται α π ό το φόβο της α π όρριψης για λόγους π ου σχετίζονται με τη νόσο δημιουργώντας αισθήματα ανε π άρκειας και ματαίωσης των π ροσδοκιών.  Σεξουαλικά ζητήματα μ π ορούν ακόμη να π ροκαλέσουν άγχος, αν και π ολλές φορές η οικογένεια του εφήβου τα αρνείται ή και τα αγνοεί. Οι π ερισσότεροι έφηβοι ζητούν συγκεκριμένες π ληροφορίες για τις σεξουαλικές δυνατότητες τους, την ανα π αραγωγική τους ικανότητα και ιδιαίτερα για την π ιθανότητα να μεταφέρουν την ασθένεια στην ε π όμενη γενιά.

Η σχέση μ ε την οικογένεια Κάθε οικογένεια βιώνει με διαφορετικό τρό π ο τη νόσο του εφήβου. Τα χαρακτηριστικά της ε π ηρεάζουν τον ασθενή έφηβο και συνοψίζονται :  Στη συντροφική σχέση των γονέων ( στην π οιότητα της σχέσης τους )  Στην π ροσω π ικότητά τους (π χ. ώριμη ή ανώριμη, ύ π αρξη τυχόν ψυχο π αθολογίας σε κά π οιον α π ό τους γονείς ).  Στην π αρουσία ή όχι άλλων υγιών π αιδιών στην οικογένεια ( διευκολύνει συνήθως και μειώνει τα συναισθήματα άγχους και ανε π άρκειας )  Στον τρό π ο αντιμετώ π ισης του στρες ( διαφέρει στις οικογένειες )  Στην π αρουσία ή όχι άλλων ψυχο π ιεστικών καταστάσεων στη ζωή της οικογένειας (π χ ασθένειες σε άλλα μέλη της οικογένειας, οικονομικά π ροβλήματα κλ π.)

Η σχέση μ ε τους γιατρούς Οι γιατροί συνήθως αγνοούν τις ψυχολογικές συνέ π ειες και σ π ανίως π αρα π έμ π ουν για ψυχολογική στήριξη. Μια διε π ιστημονική θερα π ευτική ομάδα συνήθως είναι α π αραίτητη, π ροκειμένου να εστιάσει εκτός α π ό τη διάγνωση στην ενημέρωση, στην ειδική εκ π αίδευση του εφήβου, στην κινητικότητα, στον π ροσανατολισμό και στις δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης, στην α π οκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών και στην ψυχολογική υ π οστήριξη του π αιδιού και της οικογένειας. Η α π όκρυψη της αλήθειας δεν π ροστατεύει α π ό τον ψυχικό π όνο. Η καθιέρωση στενής και α π οτελεσματικής σχέσης των λειτουργών υγείας με τους ασθενείς τους, η ευαισθητο π οίηση και αντα π όκρισή τους μειώνει την ανησυχία και αβεβαιότητα και π ροσφέρει π οιότητα ζωής.

Ψυχολογική Παρέ μ βαση Ακόμα κι αν κά π οιος έφηβος έχει ολοκληρώσει το π ένθος και έχει α π οδεχθεί τη νόσο, μια α π ρόβλε π τη ε π ιδείνωση, ένα σοβαρό γεγονός ζωής ή α π λά το π έρασμα σ ’ ένα νέο ανα π τυξιακό στάδιο, π ροκαλεί κρίση και κινητο π οιεί εκ νέου τη διεργασία του π ένθους. Στόχος π ιθανής θερα π ευτικής π αρέμβασης είναι να βοηθήσει τον έφηβο να π ενθήσει την α π ώλεια του άτρωτου και π αντοδύναμου εαυτού π ου θα ήθελε να έχει και να διοχετεύσει τη δημιουργικότητά του σε ρεαλιστικούς π ροσω π ικούς και ε π αγγελματικούς στόχους.

“ Κάθε π αιδί και έφηβος με σοβαρή αρρώστια, π ρέ π ει να αντιμετω π ίζεται μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του ως άτομο π ου ΖΕΙ, Που έχει ανάγκες, ε π ιθυμίες, ελ π ίδες... Που διαρκώς εξελίσσεται και π ου αναζητά να δώσει νόημα τόσο στις εμ π ειρίες του, όσο και στην ίδια τη Ζωή ”

Αμερικάνικη Παιδιατρική Ακαδημία (2003). Η φροντίδα του εφήβου α π ό 12 έως 21 ετών. Στο Κ. Πα π αδάτος ( Ε π ιμ.). Αθήνα : Ποταμός. Αμ π ατζόγλου, Γ.(1998). Θερα π ευτική υ π οστήριξη εφήβων με σωματική νόσο ή ανα π ηρία. Στο Ι. Τσιάντης,( Ε π ιμ.), Βασική π αιδοψυχιατρική « Εφηβεία ». Αθήνα : Καστανιώτη. Αναγνωστό π ουλος, Φ. & Πα π αδάτου, Δ.(1998). Η ψυχολογία στο χώρο της υγείας. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα. Βαλαμουτο π ούλου, Χ. & Βαλαμουτο π ούλου, Μ.(2014). Η Κρίση στη Χρόνια σωματική Ασθένεια του π αιδιού κι οι δυσκολίες π ροσαρμογής της οικογένειάς του. ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ, Τόμος 13, Τεύχος 1( Ιαν - Μαρ ). Ανακτήθηκε 5 Μαΐου 2016, α π ό asklipiou.gr/volumes/2014/VOLUME%2001 _ 14/VA _ REV _ 3 _ 13 _ 01 _ 14.pdfhttp:// asklipiou.gr/volumes/2014/VOLUME%2001 _ 14/VA _ REV _ 3 _ 13 _ 01 _ 14.pdf Εμμανουηλίδου, Ε.(2003). Το χρόνιο νόσημα στην εφηβεία. Ανακτήθηκε 10 Α π ριλίου,2016, α π ό Κηρο π ούλου, Α. & Πολυκανδριώτη, Μ. (2016). ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΕΣ - ΑΓΧΟΥΣ - ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ - HEALTH AND RESEARCH J Ο URNAL HRJ, Τόμος 2, Τεύχος 1( Ιαν - Μαρ ). Ανακτήθηκε 4 Μαΐου 2016, α π ό Review-Kiropoulou.pdfhttp://healthandresearch.gr/wp-content/uploads/2016/04/ Review-Kiropoulou.pdf Βιβλιογραφία 1

Βιβλιογραφία 2 Κουρκούτας, Η.(2001). Η ψυχολογία του εφήβου, Θεωρητικά ζητήματα και κλινικές π ερι π τώσεις. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα. Ντούμου, Α.(2008 β ). Έφηβος με καρκίνο. Στο Ε. Βασιλάτου - Κοσμίδη,( Ε π ιμ.), Ψυχοκοινωνική στήριξη του π αιδιού με καρκίνο και της οικογένειάς του. Αθήνα : Ογκολογικό τμήμα νοσοκομείου Παίδων Αγλαΐα Κυριακού. Τάσση, Μ. & Μ π όλιας, Κ. (2016). Η Ψυχοκοινωνική Προσαρμογή του Παιδιού με Αμφιβληστοειδο π άθειες κατά τα διάφορα στάδια της ανά π τυξης και ο ρόλος της οικογένειας. Ανακτήθηκε 4 Μαΐου 2016, α π ό Τσίτσικα, A. (2014). Η υγεία των εφήβων. Ανακτήθηκε 8 Α π ριλίου 2016 α π ό health.gr/thematikes-enotites/genika-gia-tin-efibeia/i-ugeia-ton-efibon#.VwflUsuLnIUhttp://youth- health.gr/thematikes-enotites/genika-gia-tin-efibeia/i-ugeia-ton-efibon#.VwflUsuLnIU Herbert, M.(1999). Ψυχολογικά π ροβλήματα εφηβικής ηλικίας. Στο Α. Καλαντζή - Αζίζι ( Ε π ιμ.). Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.