Εισαγωγή στις Πολιτισμικές Σπουδές Ιφιγένεια Βαμβακίδου Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμός 3ο μάθημα Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016

Οι βρετανικές πολιτισμικές σπουδές Οι κύριοι προσανατολισμοί των βρετανικών πολιτισμικών σπουδών είναι: Η διεπιστημονικότητα σε ό,τι αφορά το ερευνητικό ενδιαφέρον και τις θεωρητικές επιρροές Η μελέτη της κουλτούρας ως κοινωνικού τόπου όπου αναπτύσσονται εξουσιαστικές δομές και σχέσεις Η ανάλυση της δημοφιλούς αλλά και της «υψηλής» κουλτούρας Η πολιτική δέσμευση των εκπροσώπων τους στο χώρο της Αριστεράς επηρεάζει συνήθως τα θέματα της έρευνας

Θεωρητικές εξελίξεις – Σύνοψη (1) Ο τρόπος προσέγγισης των διαφόρων θεμάτων εκ μέρους των Βρετανικών Πολιτ. Σπουδών εξελίχθηκε και συνεχίζει να εξελίσσεται. Η τάση αυτή έλκει την καταγωγή της από το έργο των κριτικών της λογοτεχνίας Richard Hoggart και Raymond Williams στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Στα επόμενα χρόνια προστέθηκε η επιρροή της Νέας Αριστεράς (New Left), οι κύριοι εκπρόσωποι της οποίας βασίστηκαν στον δυτικό μαρξισμό και τα νέα κοινωνικά κινήματα για να καταπολεμήσουν την αναγωγιστική, αιτιοκρατική, δογματική και αντιανθρωπιστική αντίληψη του παραδοσιακού μαρξισμού.

Θεωρητικές εξελίξεις – Σύνοψη (2) Luis Althusser : – Συμβολή στη διαμόρφωση μιας καινούργιας άποψης σε ό,τι αφορά τη «σχετική αυτονομία της κουλτούρας» -Σημασία της ιδεολογίας στη διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης Ο πυρήνας των πρώτων ερευνών του Κέντρου Σύγχρονων Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Birmingham Birmingham Centre for Contemporary Cultural Studies

Θεωρητικές εξελίξεις – Σύνοψη (3) Στις αρχές της δεκαετίας του 1980: Γκράμσι / εκτοπισμός του αλτουσεριανισμού από τον ευρύτερο χώρο του μαρξισμού Φουκώ, Λακάν, Ντεριντά / επηρεάζουν σημαντικά την πολιτισμική θεωρία Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Gramsci, A. (1992). Prison notebooks Vol.1. New York: Columbia Univ. Press Foucault, M. (1970). The order of things. London: Tavistock Derrida, J. (1976). Of Grammatology. Baltimore: J. Hopkins Univ. Press Lacan, J. (1977). Ecrits:A selection. London: Tavistock

Σύνοψη Σταδιακά, οι διάφορες εκδοχές του μαρξισμού εγκαταλείφθηκαν υπέρ μιας νέας άποψης, βάσει της οποίας η κοινωνία γινόταν αντιληπτή ως πεδίο πολλαπλών ανιστοτήτων και κατατμημένων αλλά εντοπιστμένων συγκρούσεων Το αποτέλεσμα ήταν να συγκροτηθεί ένας πολυεπίπεδος ερευνητικός τομέας που αποσκοπούσε στη διερεύνηση ζητημάτων κειμενικότητας, σημειοδότησης, ιδεολογίας και ταυτοτήτων σε σχέση με τα συστήματα εξουσίας

R. Williams – R. Hoggart (εισαγωγή) 1ο μισό του 20ου αιώνα: Τ.Σ Έλιοτ / Φ.Ρ. Λήβις – ιδιαίτερη σημασία σε ζητήματα αισθητικής, υποστηρίζοντας ότι η μελέτη του πολιτισμού δεν είναι παρά η ανάλυση και η ερμηνεία των μεγάλων έργων τέχνης Η δημοφιλής κουλτούρα, είναι τετριμμένη, ανεπαρκής και χυδαία όταν συγκρίνεται με τα πρότυπα των μεγάλων κλασσικών Αναδρομικά εξεταζόμενη, η στάση ήταν ελιτίστικη και δεν συνέβαλε στην προώθηση της εμπεριστατωμένης και αξιολογικά ουδέτερης μελέτης της μαζικής κουλτούρας

R. Williams – R. Hoggart Οι Williams & Hoggart, προερχόμενοι από λαϊκά κοινωνικά στρώματα και εργαζόμενοι στην εκπαίδευση, έρχονται αντιμέτωποι με έναν διαφορετικό κόσμο Διαπιστώνουν ότι οι προσεγγίσεις στην πολιτισμική έρευνα δεν απηχούν στα συμφέροντα και τις αξίες των φοιτητών, που προέρχονταν από την εργατική τάξη, ούτε των μεσηλίκων Συνειδητοποιούν την ανάγκη αντιμετώπισης τόσο του λαϊκού πολιτισμού όσο και των εμπειριών της εργατικής τάξης με λιγότερο απορριπτικό τρόπο

R. Hoggart The uses of Literacy (1957) Επιχειρεί να ανιχνεύσει «αλλαγές στην κουλτούρα της εργατικής τάξης...σε σχέση κυρίως με το γεγονός ότι προκλήθηκαν από τη μαζική έκδοση εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων» «η μεγάλη μάζα των προικισμένων εμπορικών συγγραφέων προσπαθεί να κρατήσει τους αναγνώστες της σε ένα τέτοιο επίπεδο αναγνωστικής ικανότητας, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν μόνο στην πιο χονδροειδή ανακρίβεια, στο απολύτως προβλέψιμο, στο εντελώς στοιχειώδδες και το εντονότερα χρωματισμένο» (1957:197)

Raymond Williams Culture and Society (1971) Αναλύει με συστηματικό τρόπο την ιδέα της «κουλτούρας», δείχνοντας πως οι χρήσεις της είχαν επηρεαστεί στο πέρασμα του χρόνου από τις μακροπρόθεσμες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. «η ιστορία της ιδέας της κουλτούρας είναι η καταγραφή των αντιδράσεών μας, διανοητικών και συναισθηματικών, στην αλλαγή των συνθηκών της καθημερινής μας ζωής» (1971:285)

Raymond Williams Culture and Society (1971) [1958] Αναλύει με συστηματικό τρόπο την ιδέα της «κουλτούρας», δείχνοντας πως οι χρήσεις της είχαν επηρεαστεί στο πέρασμα του χρόνου από τις μακροπρόθεσμες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. «η ιστορία της ιδέας της κουλτούρας είναι η καταγραφή των αντιδράσεών μας, διανοητικών και συναισθηματικών, στην αλλαγή των συνθηκών της καθημερινής μας ζωής» (1971:285) Το βιβλίο μελετά διεξοδικά τόσο τη «μαζική κουλτούρα» όσο και την κουλτούρα της εργατικής τάξης- θέτοντας και τις δύο στην ατζέντα των ερευνητών.

Raymond Williams The Long Revolution (1961) Προσέγγιση της πολιτισμικής ανάλυσης από την οπτική γωνία της κοινωνιολογίας. Διαπιστώνει ότι ο ρόλος των θεσμών δεν είναι μόνο να αναπαράγουν και να κατανέμουν την κουλτούρα, αλλά και να αλλάζουν τη μορφή της και τον τρόπο που τη σκεφτόμαστε. Επινόηση της έννοιας της δομής της αίσθησης (structure of feeling). Ο όρος είναι ακαθόριστος και συγγενεύει νοηματικά με το «πνεύμα της εποχής» (Zeitgeist), σε ό,τι αφορά την προσπάθεια να αποτυπώσει τη γενικότερη διάθεση μιας δεδομένης κουλτούρας και τους τρόπους που τη βιώνουν οι άνθρωποι μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή.

Raymond Williams Marxism and Literature (1985) [1977] Στράφηκε στο μαρξισμό, καθιστώντας τον βασικό άξονα του θεωρητικού του έργου. Η «πολύπλοκη σχέση των διαφοροποιημένων δομών της αίσθησης με τις διαφοροποιημένες κοινωνικές τάξεις» (1985:134), υποστηρίζοντας με σθένος ότι τόσο η λογοτεχνία όσο και η κουλτούρα είναι μια ευρύτερη έννοια θα πρέπει να κατανοηθούν από την οπτική γωνία της ηγεμονίας και της ιδεολογίας. Με το κείμενο αυτό, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την πνευματική άνθηση του Birmingham Center for Contemporary Cultural Studies τη δεκαετία του 1980

Birmingham Center for Contemporary Cultural Studies - CCCS Ιδρύθηκε το 1960 με διευθυντή τον Hoggart, έγινε γνωστό 10 χρόνια αργότερα σε μια περίοδο «συλλογικού αναβρασμού» όταν και παρήχθη σημαντικό θεωρητικό έργο υπό την καθοδήγηση του S. Hall. Η έρευνα που διεξήχθη στο Κέντρο μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ‘80, θεωρείται πλέον κλασική στο χώρο των Πολιτισμικών Σπουδών, αφού εκείνη ακριβώς την περίοδο δημοσιεύτηκε μια σειρά σημαντικών βιβλίων και αναπτύχθηκαν πολλά κομβικής σημασίας θεωρητικά μοντέλα. Την δεκαετία του ’90, μεγάλο μέρος αυτής της ενέργειας είχε εκλείψει, αφού πολλά μέλη της ομάδας του CCCS είχαν μετακινηθεί σε άλλες θέσεις καθώς η αίσθηση της αποστολής του κέντρου είχε επικαλυφθεί από τον θατσερισμό.

Birmingham Center for Contemporary Cultural Studies - CCCS Οι έρευνες, που έγιναν στο Κέντρο ήταν ποικίλες, αλλά, όπως πιστεύει και ο Turner (1996), μπορούν υπό όρους να θεματοποιηθούν ως εξής: Κειμενικές αναλύσεις των μέσων μαζικής επικοινωνίας και των τρόπων που αυτά χρησιμοποιούν, για να αναπαράγουν την ηγεμονία και την ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης Εθνογραφικές αναλύσεις της καθημερινότητας και, ιδιαίτερα, της λεγόμενης υποκουλτούρας. [Πολιτική, εξουσία και κοινωνικές ανισότητες διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής και τη μόδα] Μελέτες για τις διάφορες πολιτικές ιδεολογίες, όπως εκείνη του Θατσερισμού και ρατσιστικού εθνικισμού. [Αποκρυπτογράφηση των πολιτισμικών κωδίκων και στην εξήγηση των λόγων που οι τελευταίοι μπορούσαν να ελκύσουν το μεγάλο κοινό] Turner, G. (1996). British Cultural Studies. London: Routlegde

Άσκηση – Homework Ποιά είναι τα ήδη της κουλτούρας σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία; Αναζητήστε στην βιβλιοθήκη και καταγράψτε τις αναφορές Καταγράψτε όσα στοιχεία μπορείτε να συγκεντρώσετε για την Σχολή της Φρανκφούρτης Προσδιορίστε τον όρο «υποκουλτούρα» σύμφωνα με την δημοσιευμένη βιβλιογραφία