Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τίτλος Μαθήματος Φυσικοί και Περιβαλλοντικοί Κίνδυνοι Ενότητα 13: ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ Θεοχάρης Μενέλαος – Μυριούνης Χρήστος Αν. ΚαθηγητήςΕπ. Συνεργάτης Άρτα, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Χρηματοδότηση Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Ηπείρου» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

4 Δασικές Πυρκαγιές  Οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να συμβάλλουν θετικά στη φυσική ανανέωση και αύξηση της βιοποικιλότητας των δασικών οικοσυστημάτων.  Ωστόσο και αρνητικά προκαλώντας την πλήρη υποβάθμισή τους όταν οι πυρκαγιές είναι επαναλαμβανόμενες σε μικρά σχετικά χρονικά διαστήματα στον αυτόν τόπο. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

5 Μεσογειακά οικοσυστήματα και δασικές πυρκαγιές  Η Μεσογειακή Ζώνη έχει αναγνωριστεί από την WWF και την IUCN ως μία από τις σημαντικότερες περιοχές στον κόσμο όσον αφορά τη βιοποικιλότητα.  Τα Μεσογειακά δάση βρισκόμενα στο σταυροδρόμι τριών Ηπείρων, Ευρώπης, Αφρικής και Ασίας και αποτελώντας το 1,6 % της συνολικής γήινης επιφάνειας, συνθέτονται από το 10 % των παγκόσμιων φυτικών ειδών ( είδη ή μαζί με τα υποείδη) ενώ παρουσιάζουν επίσης μία εκπληκτικά πλούσια πανίδα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

6 Μεσογειακά οικοσυστήματα και δασικές πυρκαγιές  Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μία εκθετική αύξηση του αριθμού των πυρκαγιών στην Ευρωπαϊκή Μεσογειακή ζώνη με το 95 % των πυρκαγιών να προκαλούνται εξαιτίας ανθρώπινης αμέλειας ή πρόθεσης.  Μόνο στη Μεσογειακή Ζώνη μεταξύ των ετών 1989 και 1993, κάηκαν 2,6 εκατομμύρια εκτάρια βλάστησης που ισοδυναμούν με μία έκταση ίση με αυτή του Βελγίου. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

7 Τα βασικά αίτια των δασικών πυρκαγιών Οι κυριότερες αιτίες εκδήλωσης πυρκαγιών στην Μεσογειακή Ζώνη είναι:  Πρόθεση – Εμπρησμός  Κάπνισμα  Συγκοινωνιακά μέσα  Σκουπιδότοποι  Κατασκηνωτές  Κεραυνοί  Χρήση εργαλείων και μηχανών  Τα παιδιά Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

8 Άλλες αιτίες κάψιμο καλαμιάς θεριζοαλωνιστικές μηχανές καλώδια της ΔΕΗ σπασμένα γυάλινα μπουκάλια καύση ξερών χόρτων βολές του στρατού κάπνισμα μελισσών σιδηροδρομικά ή τροχαία ατυχήματα Εκτός από την ανθρώπινη αμέλεια ή πρόθεση, ο κίνδυνος έναρξης αλλά και εξάπλωσης μιας δασικής πυρκαγιάς εξαρτάται από τους 3 παρακάτω παράγοντες:  Μετεωρολογικοί παράγοντες  Τοπογραφία  Καύσιμη ύλη

9 Ο κίνδυνος πυρκαγιάς «Κίνδυνος πυρκαγιάς είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού συνεχών και διαφορετικών παραγόντων τα οποία επηρεάζουν  την έναρξη  τη διάδοση  αλλά και τον έλεγχο μιας μαινόμενης πυρκαγιάς σε μία περιοχή». Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

10 Ο κίνδυνος πυρκαγιάς Οι βασικές παράμετροι που καθορίζουν τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία κατατάσσονται σε:  κλιματολογικές  μορφολογίας εδάφους  χαρακτηριστικών βλάστησης  σε κινδύνους που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες (αμέλεια, εμπρησμοί κλπ.)  φυσικά αίτια (κεραυνοί) Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

11 Συστήματα πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς  Η πρόβλεψη κινδύνου πυρκαγιάς είναι ένα σύστημα που καταγράφει τις συνέπειες των υπαρχόντων και αναμενόμενων δεδομένων από επιλεγμένους παράγοντες πρόκλησης πυρκαγιάς μέσα σε έναν ή περισσότερους ποιοτικούς ή αριθμητικούς δείκτες που αντιπροσωπεύουν τις ανάγκες μιας περιοχής για προστασία. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

12 Συστήματα πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς  Η πρόβλεψη κινδύνου πυρκαγιάς είναι ένα σύστημα που καταγράφει τις συνέπειες των υπαρχόντων και αναμενόμενων δεδομένων από επιλεγμένους παράγοντες πρόκλησης πυρκαγιάς μέσα σε έναν ή περισσότερους ποιοτικούς ή αριθμητικούς δείκτες που αντιπροσωπεύουν τις ανάγκες μιας περιοχής για προστασία.  Η πρόβλεψη κινδύνου πυρκαγιάς μιας περιοχής παρέχει στο διαχειριστή ένα εργαλείο για τον καθημερινό έλεγχο. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

13 Συστήματα πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς Τα 5 βασικά στοιχεία της πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιάς είναι:  μοντέλα τα οποία αντιπροσωπεύουν τη σχέση ανάμεσα στην καύσιμη ύλη, τον καιρό, την τοπογραφία και την επίδρασή τους στην πυρκαγιά.  ένα σύστημα το οποίο να συγκεντρώνει στοιχεία τα οποία δημιουργούν μετρήσεις πρόβλεψης. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

14 Συστήματα πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς  μία διαδικασία η οποία να μεταβάλλει τα εισερχόμενα και τα εξερχόμενα στοιχεία και να παρουσιάζει τα δεδομένα.  ένα σύστημα επικοινωνίας το οποίο να μοιράζεται τις πληροφορίες για την πρόβλεψη κινδύνου πυρκαγιάς ανάμεσα στις περιοχές.  ένα σύστημα διατήρησης στοιχείων που να διατηρεί τα δεδομένα για ιστορική αναφορά. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

15 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Συστήματα πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς Η Γ.Γ.Πολιτικής Προστασίας κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου εκδίδει ημερήσιο δελτίο πρόληψης κινδύνου πυρκαγιάς υπό μορφή θεματικού χάρτη στον οποίο απεικονίζονται 5 επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς, όπως αυτά εκτιμώνται στα διάφορα γεωγραφικά συστήματα της χώρας μας.

16 Συστήματα πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς Όσο επιβαρυντικός είναι καθένας από αυτούς τους παράγοντες τόσο ανεβαίνει η κατηγορία κινδύνου. Η έννοια των κατηγοριών κινδύνου έχει ως εξής: 1) Κατηγορία κινδύνου 1 (χαμηλή) 2) Κατηγορία κινδύνου 2 (μέση) 3) Κατηγορία κινδύνου 3 (υψηλή) 4) Κατηγορία κινδύνου 4 (πολύ υψηλή) 5) Κατηγορία κινδύνου 5 (κατάσταση συναγερμού) Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

17 Η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών Τα μέτρα που εφαρμόζονται είναι:  Η χρήση συστημάτων προσδιορισμού κινδύνου πυρκαγιάς που καθορίζουν χρονικά την πιθανότητα εκδήλωσής της σε μια περιοχή, με σκοπό την άμεση επέμβαση των δυνάμεων καταστολής.  Ενημέρωση των πολιτών για τον κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιάς από αμέλεια.  Την εκτέλεση διαφόρων έργων υποδομής που βοηθούν στην εφαρμογή των σχέσεων καταστολής. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

18 Μέτρα προστασίας και διαχείρισης στις κρίσιμες περιοχές  Με την ύπαρξη ενός χάρτη επικινδυνότητας δίνεται η δυνατότητα προσαρμογής της διαχειριστικής επέμβασης κατά τέτοιο τρόπο ώστε με μακροπρόθεσμα μέτρα να μειωθεί ο κίνδυνος πυρκαγιάς και με βραχυπρόθεσμα μέτρα προστασίας να θωρακιστούν περισσότερο οι πλέον επικίνδυνες περιοχές. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

19 Μέτρα προστασίας και διαχείρισης στις κρίσιμες περιοχές  Όσον αφορά τα μέτρα προστασίας επιβάλλεται η κατασκευή δεξαμενών και κρουνών σε πυκνότερο δίκτυο. Αντί των συνηθισμένων παρατηρητηρίων εντός των δασικών εκτάσεων λόγω και του πλήθους των ατόμων που απαιτείται για την επάνδρωσή τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν κάμερες εντοπισμού καπνού ή φλόγας. Η ύπαρξη πυκνότερη δασικού οδικού δικτύου θα επιτρέψει την καλύτερη ανίχνευση και καταπολέμηση των πυρκαγιών από τις δυνάμεις καταστολής. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

20 Μέθοδοι καταστολής δασικών πυρκαγιών Για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών εφαρμόζονται δύο μέθοδοι:  η “άμεση”  και η “έμμεση” Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

21 Μέθοδοι καταστολής δασικών πυρκαγιών Για την άμεση μέθοδο:  Η θερμική ακτινοβολία να κυμαίνεται σε ανεκτά επίπεδα, έτσι ώστε να μπορούν οι Πυροσβέστες να εργάζονται κοντά στο μέτωπο της πυρκαγιάς, ο χρόνος κατάσβεσης να είναι μικρός, ο οποίος εκτιμάται σε σχέση με το μέγεθος της πυρκαγιάς, το είδος των καυσίμων κλπ.  Η ποσότητα και πυκνότητα του καπνού να επιτρέπει την εργασία κοντά στο μέτωπο της πυρκαγιάς  Οι τοπογραφικές συνθήκες να είναι ευνοϊκές Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

22 Μέθοδοι καταστολής δασικών πυρκαγιών Για την έμμεση μέθοδο:  Η θερμότητα και ο καπνός δεν επιτρέπουν στο προσωπικό να εργαστεί κοντά στην πυρκαγιά,  Οι τοπογραφία και η σύνθεση της βλάστησης επιτρέπουν τη γρήγορη διάνοιξη αντιπυρικής ζώνης,  Η πυρκαγιά έχει μεγάλη ταχύτητα εξάπλωσης,  Υπάρχουν φυσικά εμπόδια όπως ρυάκια, δρόμοι, αντιπυρικές ζώνες που είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

23 Μέθοδοι καταστολής δασικών πυρκαγιών Οι τρόποι κατάσβεσης των δασικών πυρκαγιών που εφαρμόζονται είναι:  Με πυροσβεστικές εγκαταστάσεις  Με φορητά μέσα  Με διάνοιξη αντιπυρικής ζώνης  Με κατάκαυση  Αεροπυρόσβεση  Αντιπύρ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

24 Χρήση της τηλεπισκόπισης και Γ.Σ.Π. – δείκτες βλάστησης  Η τηλεπισκόπηση και τα Γ.Σ.Π. (Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών) αποτελούν εργαλεία, τα οποία μπορούν να συμβάλλουν στην συγκέντρωση χωρικής πληροφορίας και στη δημιουργία ψηφιακών βάσεων δεδομένων επιχειρησιακής χρησιμότητας έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η υποστήριξη λήψεως αποφάσεων κατά τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

25 Χρήση της τηλεπισκόπισης και Γ.Σ.Π. – δείκτες βλάστησης Ένας δείκτης βλάστησης θα πρέπει:  να παρουσιάζει μεγάλη ευαισθησία σε βιοφυσικές παραμέτρους της βλάστησης  να μειώνει εξωτερικές επιδράσεις (external effects) στα δεδομένα  να μειώνει εσωτερικές επιδράσεις (internal effects) όπως διαφοροποιήσεις της κατάστασης κάτω από την κομοστέγη  να συσχετίζεται με πραγματικές μετρήσεις βιοφυσικών χαρακτηριστικών της βλάστησης όπως βιομάζα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

26 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Χρήση της τηλεπισκόπισης και Γ.Σ.Π. – δείκτες βλάστησης Υπάρχει μεγάλος αριθμός δεικτών βλάστησης Wide Dynamic Range Vegetation Index (WDRVI) Modified Soil Adjusted Vegetation Index (MSAVI) Normalized Difference Vegetation Index ( NDVI) Simple Ratio (SR) Tasseled Cap Greeness Triangular Vegetation Index (TVI)

Βιβλιογραφία Παπανικολάου Δ., Γήτας Ι., 2002: Δορυφόροι πυροσβέστες, Εβδομαδιαίο περιοδικό Γεωτρόπιο της ‘Ε’, τεύχος 125. Καιλίδης Δ., 1990: Δασικές Πυρκαγιές, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Ίδρυμα Ηπείρου.. Έκδοση: 1.0, Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές [1] ή μεταγενέστερη. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, Διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Τέλος Ενότητας Επεξεργασία: Μυριούνης Χρήστος Άρτα, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου