58 Ζητήματα Συγκριτικών Μελετητών της Εκπαίδευσης Η πορεία ανάπτυξης της Συγκριτικής Παιδαγωγικής κατέδειξε την απουσία συναίνεσης των Συγκριτικών Μελετητών σε θεμελιώδη ζητήματα, που έχουν σχέση με τον επιστημονικό της χαρακτήρα. Η εν λόγω απουσία κωδικοποιείται με την παραδοχή ότι, τελικά δεν μπορεί παρά να υπάρχουν πολλές Συγκριτικές Παιδαγωγικές, η κάθε μια από τις οποίες προσδιορίζεται από τον τρόπο που ο κάθε ερευνητής, ανάλογα με τις προτεραιότητες κάθε εποχής, "αναγιγνώσκει" τον κόσμο. Από τα σημαντικότερα ζητήματα που διαχρονικά αποδείχτηκαν σημεία τριβής και διαφωνιών μεταξύ των Συγκριτικών Μελετητών της Εκπαίδευσης, ξεχωρίζουν, το ζήτημα του σκοπού, της ταυτότητας και των ορίων του κλάδου, καθώς και των ιδιαίτερων δυσκολιών που είναι συνυφασμένες με τη σύγκριση.

59 Το ζήτημα του σκοπού Το ενδιαφέρον για τα ξένα εκπαιδευτικά συστήματα, είχε από την πρώτη στιγμή πρακτικό χαρακτήρα. Από τις πιο γνωστές προσωπικότητες της αρχαιότητας που ασχολήθηκαν με την παιδεία άλλων λαών είναι ο Ξενοφώντας. Οι σχολιαστές του έργου «Κύρου Παιδεία» συμφωνούν πως η βιογραφία του Πέρση ηγεμόνα δεν γράφτηκε με σκοπό την αποτύπωση και αποτίμηση των στοιχείων της αγωγής του που τον ανέδειξαν σε σπουδαίο μονάρχη. Πραγματική σκοποθεσία του Ξενοφώντα ήταν να κατασκευάσει ένα ελληνιστικό πρότυπο αγωγής, προκειμένου να πείσει τους Αθηναίους να αναθεωρήσουν το δικό τους σύστημα αγωγής. Ο Ξενοφώντας υπήρξε από τους πρώτους που αναγνώρισαν τη δύναμη πειθούς του Συγκριτικού Επιχειρήματος. Της προβολής δηλαδή μιας επιλεκτικής εικόνας ξένων συστημάτων εκπαίδευσης που θα προσέλκυε το ενδιαφέρον και θα συνέβαλε στην αποδοχή μιας συγκεκριμένης πρότασης.

60 Ο 19ος αι. υπήρξε ο αιώνας της θεμελίωσης και της ανάπτυξης των δημοσίων συστημάτων εκπαίδευσης. Στον αιώνα αυτό αλλά και στον 20ό αι. άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, πολιτικοί, έμποροι, ταξιδιώτες κ.ά, ο καθένας για τους δικούς τους λόγους, θα αναζητήσουν εκπαιδευτικές ιδέες και πρότυπα σε ξένους τόπους και θα προσπαθήσουν να τεκμηριώσουν και να διαδώσουν εκπαιδευτικές αντιλήψεις και πρακτικές. Σε στιγμές «κρίσεων» στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο της εκπαίδευσης, όταν οι πρακτικές λύσεις επείγουν το ενδιαφέρον για τα ξένα εκπαιδευτικά συστήματα μεγιστοποιείται, για να υποχωρήσει στη συνέχεια, όταν τα πράγματα σταθεροποιούν (βλέπε σχετικά: εκτόξευση Σπούτνικ το 1957, Σουηδικό ενιαίο σχολείο, Μάης του 68 στη Γαλλία, μεταπολίτευση στην Ελλάδα κ.ά)

61 Στις ανωτέρω περιπτώσεις το ενδιαφέρον για τα ξένα εκπαιδευτικά συστήματα δεν περιορίστηκε μόνο μεταξύ των ειδικών. Οι Συγκριτικοί μελετητές ουδέποτε διέθεταν το μονοπώλιο της ενασχόλησης με τα ξένα εκπαιδευτικά συστήματα. Εκπαιδευτικοί, γονείς, πολιτικοί κ.ά πάντοτε αποτελούσαν τους συμπρωταγωνιστές τους. Η ποικιλία των ρόλων των ασχολουμένων με τα ξένα συστήματα εκπαίδευσης, υπαγόρευε κατά καιρούς, για τις επιμέρους ομάδες, συγκεκριμένους σκοπούς σε ό,τι αφορά στη συγκριτική προσέγγιση των εκπαιδευτικών ζητημάτων. Συμπέρασμα: Όταν μιλάμε για τους σκοπούς της Συγκριτικής Παιδαγωγικής θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι σκοποί αυτοί διαφοροποιούνται ανάλογα με τον πρωταγωνιστή και το ρόλο που αυτός κάθε φορά αναλαμβάνει.

62 Για τους επαγγελματίες πολιτικούς: Η Συγκριτική Παιδαγωγική υπηρετεί αμιγώς πρακτικούς σκοπούς. Ανάλογα με τις ιδεολογικές τους προτιμήσεις αναζητούν πληροφορίες σε ξένα εκπαιδευτικά πρότυπα που θα ικανοποιούν την υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων τους. Για τους Συγκριτικούς Επιστήμονες δύο ήταν οι διαστάσεις του πρακτικού σκοπού της Συγκριτικής Παιδαγωγικής α) η υποστήριξη της εκπαιδευτικής πολιτικής με όρους τεχνοκρατικούς ώστε να διασφαλισθεί η επιτυχία της β) η καλλιέργεια του πνεύματος με έμφαση στο ανθρωπιστικό στοιχείο (Sadler, Hans, Holmes κ.ά)

63 Με την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας του ατόμου η Συγκριτική Παιδαγωγική διεύρυνε τους πνευματικούς του ορίζοντες, τον απελευθέρωνε από τη μονομέρεια και τον εθνοκεντρισμό, οδηγώντας τον τελικά στην αυτογνωσία. Η αυτογνωσία και η γνώση του χαρακτήρα του άλλου, των αξιών, των πεποιθήσεων και των συνθηκών ζωής του είναι που βοηθά «στην απόκτηση μιας φιλοσοφικής θεώρησης των πραγμάτων». Όλοι αυτοί οι λόγοι εξηγούν γιατί η Συγκριτική Παιδαγωγική, θεωρούμενη ως ανθρωπιστική σπουδή συμπεριλήφθηκε από την αρχή ως συστατικό στοιχείο του προγράμματος σπουδών των μελλοντικών εκπαιδευτών, των ανθρώπων δηλαδή που θα διαμόρφωναν τη συνείδηση και την ευαισθησία των νέων γενεών.

64 Οι τρόποι με τους οποίους υπηρετείται ο πρακτικός σκοπός της Συγκριτικής Παιδαγωγικής ασφαλώς ποικίλλουν Για τους πρωτεργάτες του κλάδου προέχει η αποσαφήνιση και η νοηματοδότηση σημαντικών εννοιών για τη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής. Π.χ. ο όρος δημόσιο Πανεπιστήμιο (για τη χώρα μας και για άλλες χώρες) Προέχει επίσης η αποσαφήνιση ρόλων π.χ. ο ρόλος του εκπαιδευτικού (για τη χώρα μας και για την Αγγλία) Προέχει τέλος η διάψευση παρωχημένων αντιλήψεων και πολιτικών που εμφανίζονται ως εκπαιδευτικές πανάκειες. Π.χ. η πεποίθηση ότι η ίδρυση ιδιωτικών παν/μίων στη χώρα μας θα εκτονώσει την πίεση για πρόσβαση σε περιζήτητες σχολές (Η περίπτωση της Ιαπωνίας όπου η ίδρυση ιδιωτικών παν/μίων δεν έλυσε το πρόβλημα του σκληρού ανταγωνισμού για την κατάληψη μιας θέσης σε δημόσιο παν/μιο).

65 Tο ζήτημα της ταυτότητας της Συγκριτικής Παιδαγωγικής Ποιο είναι το ερευνητικό της πεδίο; Ποια είναι τα μεθοδολογικά της εργαλεία που τη διαφοροποιούν από άλλους επιστημονικούς κλάδους; -Όλοι συμφωνούν ότι η εκπαίδευση είναι το πεδίο δράσης της. Όμως το πεδίο αυτό είναι ευρύτατο και τα όρια του με όμορους κλάδους δεν είναι σαφώς καθορισμένα. π.χ. -με τη μαθησιακή και κοινωνικοποιητική λειτουργία της εκπαίδευσης ασχολείται και η ψυχολογία -με τη διοίκηση, την οργάνωση και τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ασχολείται η διοικητική επιστήμη, η νομική ή η οικονομική -Το εύρος και ο πολυσχιδής χαρακτήρας της εκπαίδευσης προσέλκυσε εξ’ αρχής το ενδιαφέρον μελετητών από όμορους γνωστικούς χώρους (ψυχολόγοι, φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι, ιστορικοί κ.ά) Από την πρώτη στιγμή, η σύνθεση της ομάδας των συγκριτικών μελετητών υπήρξε επιστημονικά ετερογενής. Οι μελετητές από τις διάφορες επιστημονικές ομάδες, έφεραν μαζί τους τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του κλάδου τους. -Ο οικονομολόγος ενδιαφέρεται για το βαθμό των πραγματικών ικανοτήτων των ανθρωπίνων πόρων που παράγει η εκπαίδευση και προσπαθεί να αποτιμήσει το κόστος της παραγωγής τους. -Ο κοινωνιολόγος αναζητεί να γνωρίσει κατά πόσο η εκπαίδευση προετοιμάζει τα άτομα να προσαρμοστούν στο κοινωνικό τους περιβάλλον κ.ά.

66 Η ετερογενής και πλουραλιστική σύνθεση της ομάδας των συγκριτικών μελετητών ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό την αδυναμία διαμόρφωσης μιας ενιαίας και κοινώς αποδεκτής ταυτότητας για τον κλάδο. «Η Συγκριτική Παιδαγωγική θα υποστηρίξουν πολλοί αποτελεί ένα ξεχειλωμένο και χαλαρά οριοθετημένο πεδίο μελέτης» Αυτό το χαλαρό πεδίο επιχειρήθηκε να ταυτοποιηθεί μέσα από τις θεματικές του: τη μελέτη δηλαδή εκπαιδευτικών ζητημάτων, προβλημάτων, θεσμών κ.ά σε διεθνές επίπεδο, αλλά και ολόκληρων συστημάτων εκπαίδευσης, με σκοπό την κατανόηση και ερμηνεία τους καθώς και την υιοθέτηση ιδεών και θεσμών από άλλες χώρες.

67 Η έννοια του όρου «Συγκριτική» - Η σύγκριση αποτελεί καθημερινή πρακτική -Κάθε αξιολογική κρίση βασίζεται στη σύγκριση π.χ. «Οι νέοι σήμερα είναι καλύτερα πληροφορημένοι από ό,τι οι προηγούμενες γενιές», «Η εγκληματικότητα είναι μεγαλύτερη στα αστικά κέντρα από ό,τι στην επαρχία» - Στις ανωτέρω περιπτώσεις οι πόλοι σύγκρισης είναι απόλυτα ορατοί ακόμα και όταν δεν αναφέρονται ρητά. -Όμως οι δύο πόλοι σύγκρισης δεν είναι πάντοτε το ίδιο ευδιάκριτοι π.χ. «Η ταινία ήταν ενδιαφέρουσα», «Η κατάσταση της οικονομίας είναι απελπιστική». Χωρίς ένα μέτρο για το ενδιαφέρον, ένα πρότυπο για την υγιή οικονομική ζωή. Αξιολογικές κρίσεις σαν τις προηγούμενες θα ήταν δύσκολο να σταθούν. Με δεδομένη τη σημασία της Συγκριτικής Παιδαγωγικής στην κατανόηση των εκπαιδευτικών φαινομένων και στη διαμόρφωση πολιτικών με προοπτικές επιτυχίας, οι αδυναμίες αυτές στο σύνολό τους υπογραμμίζουν παράλληλα την προσοχή με την οποία πρέπει να αντιμετωπίζονται στην πράξη τα ερευνητικά ευρήματα: χωρίς αλαζονική βεβαιότητα, με αναγνώριση της σχετικής μόνο αξίας τους και με επίγνωση του προσωρινού τους χαρακτήρα.

68 To ζήτημα του υποκειμενισμού που εμφανίζεται στη βιβλιογραφία της Συγκριτικής Παιδαγωγικής και με τα ονόματα της προκατάληψης, της μεροληψίας και του εθνοκεντρισμού. – Η πρώτη κατηγορία που απευθύνθηκε στους πρώτους ερευνητές που ασχολήθηκε με την εκπαίδευση σε ξένες χώρες ήταν πως το έργο τους διέκρινε η προκατάληψη ότι δηλαδή η παρατήρησή τους ήταν επιλεκτική και οι διαπιστώσεις και οι θέσεις τους επηρεασμένες από προσωπικά συναισθήματα και ιδεολογικές προτιμήσεις. – Η προκατάληψη και η μεροληψία υποκρύπτουν συνήθως για τον ερευνητή την ύπαρξη πρόθεσή του να παραλείψει, να υποβαθμίσει ή αντίθετα να προβάλλει, να παραποιήσει ή και να διαστρεβλώσει στοιχεία της πραγματικότητας που παρατηρεί. – Η διαφορά του μεροληπτούντος από τον προκατειλημμένο συνίσταται κυρίως στο ότι ο πρώτος πράττει ενσυνείδητα, ενώ ο δεύτερος έχει μικρότερη συναίσθηση της μεροληπτικής του πρόθεσης. – Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τα παραπάνω αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο ορισμένοι ερευνητές αξιολογούν εκπαιδευτικούς θεσμούς και πρακτικές στην πρώην Σοβιετική Ένωση και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

69 «Ανάλογα με τους ιδεολογικο-πολιτικούς τους δεσμούς, ο αριστερός έβλεπε μπροστά του ένα σύστημα δίκαιο, ανθρώπινο, παραγωγικό∙ ένα σχολικό συγκρότημα τακτικό, σύγχρονο, καθαρό ∙ μια σχολική τάξη πειθαρχημένη, δημιουργική, αισιόδοξη. Για το δεξιό συνταξιδιώτη του, το ίδιο σύστημα ήταν αυταρχικό, αντιπνευματικό, αναποτελεσματικό∙ το σχολικό συγκρότημα έμοιαζε με στρατόπεδο εγκαταλελειμμένο και χωρίς το σύγχρονο παιδαγωγικό εξοπλισμό∙ η σχολική τάξη αποτελούσε μια μικρογραφία στρατιωτικής μονάδας με το δάσκαλο στην έδρα να ενσταλάζει τα δόγματα του Μαρξισμού –Λενινισμού και τους μαθητές να συμμετέχουν, ακολουθώντας πειθήνια τα νεύματα και τις εντολές του».

70 Το ζήτημα του Εθνοκεντρισμού. -Συνίσταται στην τάση να χρησιμοποιεί κάποιος κανόνες και αξίες της δικής του κοινωνίας ως μέτρο για την κρίση και την αξιολόγηση κανόνων και αξιών άλλων κοινωνιών. Η εν λόγω τάση-αντίληψη οφείλεται κυρίως στη συνεχή έκθεση και στον επηρεασμό του ατόμου στις πολιτισμικές, εθνικές και ιδεολογικοπολιτικές επιδράσεις της κοινωνίας που γεννήθηκε και ζει. -Μια τέτοια έκθεση διαμορφώνει στα άτομα ένα σύνολο αξιών, αρχών, στάσεων και νοοτροπιών που επηρεάζει καθοριστικά την προσέγγισή τους σε αρκετές περιπτώσεις -Παράδειγμα Εθνοκεντρισμού: «Η καταδίκη από το δυτικό παρατηρητή του αποκλεισμού της μικτής φοίτησης στα σχολεία μουσουλμανικών χωρών»

71 Οι δυσκολίες που δημιουργούν στη Συγκριτική Παιδαγωγική η Προκατάληψη και ο Εθνοκεντρισμός - Οι σημαντικότερες από αυτές εντοπίζονται και συνοψίζονται: Στον περιορισμό της αντικειμενικότητας σε όλες τις φάσεις της ερευνητικής διαδικασίας, από την επιλογή του θέματος. Στη διατύπωση της υπόθεσης. Στη συλλογή και ταξινόμηση των συγκριτικών δεδομένων. Στην εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων από αυτά.

72 Το ζήτημα της συγκρισιμότητας των δεδομένων - Είναι πολύπλευρο και αναφέρεται στη σχέση που διατηρεί ο μελετητής με το αντικείμενο της έρευνάς του και στα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιεί. - Το ζήτημα της συγκρισιμότητας θέλει (τουλάχιστον) δύο γεγονότα, φαινόμενα ή καταστάσεις σε δύο (τουλάχιστον) χώρες. - Ορισμένα φαινόμενα ή καταστάσεις είναι εκ των πραγμάτων μη συγκρίσιμα π.χ.: «Η εκπαίδευση των γυναικών στην πρώην Σοβιετική Ένωση και στις μουσουλμανικές χώρες είναι ελάχιστα συγκρίσιμες, αφού τα βασικά «αντικειμενικά» χαρακτηριστικά τους χωρίζονται από ένα ευρύ ιδεολογικό, αλλά και «πολιτικό χάσμα». Η εκπαίδευση ήταν επιθυμητή και υποχρεωτική στην πρώτη, περιορισμένη κι ανεπιθύμητη στη δεύτερη∙ είχε κοσμικό χαρακτήρα στην πρώτη και βαθιά θρησκευτικό προσανατολισμό στη δεύτερη». Πολύ γνωστό είναι επίσης το παράδειγμα της περιορισμένης συγκρισιμότητας των ευρωπαϊκών με τα αμερικανικά πανεπιστήμια, καθώς τα δεύτερα αποτελούν- σε προπτυχιακό επίπεδο και ως ένα βαθμό-προέκταση και συμπλήρωμα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

73 Προβλήματα κατά τη συγκρισιμότητα των δεδομένων - Η ισοδυναμία των συγκριτικών δεδομένων (αν δηλαδή τα συγκριτικά δεδομένα αφορούν στο ίδιο ακριβώς πράγμα). Είναι πολύ συνηθισμένο διάφοροι όροι με το ίδιο εκ πρώτης όψεως νοηματικό περιεχόμενο να περιγράφουν δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Παραδείγματα: «Ο αγγλικός όρος “public school”, που σε πιστή ελληνική μετάφραση σημαίνει δημόσιο σχολείο. Πράγματι, στις ΗΠΑ ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει το τυπικό δημόσιο σχολείο κάθε αμερικανικής Πολιτείας, στο οποίο φοιτά χωρίς ουσιαστική οικονομική επιβάρυνση το σύνολο σχεδόν του μαθητικού πληθυσμού της περιοχής. Αντίθετα, ο ίδιος αυτός όρος περιγράφει έναν εντελώς διαφορετικό τύπο σχολείου στην Αγγλία. Πρόκειται για σχολεία προσανατολισμένα στην αναπαραγωγή των κυρίαρχων ελίτ της χώρας, με υψηλά δίδακτρα και μια σχολική κουλτούρα που υπηρετεί την καλλιέργεια αρχηγικών στάσεων και νοοτροπιών στη νέα γένια υψηλόβαθμων στελεχών της αγγλικής κοινωνίας. Είναι φανερό πως η συνύπαρξη δύο τόσο αντιφατικών νοηματικών εκδοχών στον όρο public school θα οδηγούσε, σε περίπτωση χρησιμοποίησής του, στη συλλογή πληροφοριών που δε θα ήταν εκ των πραγμάτων ισοδύναμες και επομένως συγκρίσιμες.

74 Ο όρος ιδιωτική εκπαίδευση, έχει διαφορετικό νοηματικό περιεχόμενο στην Ελλάδα, όπου τα ιδιωτικά σχολεία δε χρηματοδοτούνται από το κράτος και δε συνδέονται στο σύνολό τους με την Εκκλησία, και διαφορετικό στη Γαλλία ή την Ολλανδία, όπου το κράτος συμβάλλει οικονομικά στη λειτουργία των μη κρατικών και κατά κανόνα επηρεαζόμενων από την Εκκλησία σχολείων. Και στην περίπτωση αυτή, η αδόκιμη χρησιμοποίηση ενός όρου με αμφίσημο νοηματικό περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει στην συλλογή δεδομένων με αμφιλεγόμενη αξία και αμφίβολη συγκρισιμότητα.

75 -Οι περιορισμένες δυνατότητες του συγκριτικού μελετητή να ελέγξει το πλήθος των παραμέτρων που επηρεάζουν τη σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών. Παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι διερευνούμε την επίκαιρη για την εποχή μας σχέση σχολικής παρέμβασης και κοινωνικής συμπεριφοράς των νέων και ότι, αφού προσδιορίσουμε τι συνιστά «σχολική παρέμβαση» και τι «κοινωνική συμπεριφορά», συλλέγουμε δεδομένα από δύο ή τρεις χώρες. Ο μεγάλος αριθμός παραμέτρων, από τις οποίες εξαρτάται η κοινωνική συμπεριφορά (π.χ. οικογενειακές παραδόσεις και σχέσεις, μορφωτικό και κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, θρήσκευμα, επιδράσεις τηλεόρασης, φίλων κλπ, είναι δυνατό να οδηγήσει σε αδιέξοδο την προσπάθεια θεμελίωσης σχέσης μεταξύ των δύο βασικών μεταβλητών με βάση τα συγκριτικά δεδομένα.

76 Η επιστήμη της Συγκριτικής Παιδαγωγικής σήμερα, τα χαρακτηριστικά και η σκοποθεσία της Ο επιστημονικός κλάδος της Συγκριτικής Παιδαγωγικής χαρακτηρίζεται: -Για την πολύπλευρη θεματολογία του που εκτείνεται σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης -Για τον πλουραλισμό των επιστημολογικών, ιδεολογιών και μεθοδολογικών του προσανατολισμών με συνεκτικό σύστημα αναφοράς τη σύγκριση. Ο επιστημονικός κλάδος της Συγκριτικής Παιδαγωγικής στοχεύει: -στη γνωριμία και συστηματική μελέτη των εκπαιδευτικών συστημάτων χωρών, περιφερειών αλλά και ευρύτερων περιοχών του κόσμου. -Στην κατανόηση και ερμηνεία του εκπαιδευτικού φαινομένου. -Στη διερεύνηση της σχέσης της εκπαίδευσης με το ευρύτερο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό της περιβάλλον. -Στην αποτίμηση των τρόπων διάχυσης ιδεών, πολιτικών και θεσμικών ρυθμίσεων και της δυνατότητας αξιοποίησης τους σε νέα εκπαιδευτικά συγκείμενα. -Στη θεμελίωση γενικεύσεων για εκπαιδευτικά ζητήματα με εφαρμογή σε περισσότερες από μια χώρες υπό συγκεκριμένες συνθήκες.