e-mail: athanassiou@agr.uth.gr ΕΝΤΟΜΑ ΕΛΙΑΣ Χρήστος Γ. Αθανασίου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας e-mail: athanassiou@agr.uth.gr

ΕΝΤΟΜΑ ΕΛΙΑΣ Κύριοι εχθροί Bactrocera (Dacus) oleae (Diptera: Tephritidae): δάκος της ελιάς Prays oleae (Lepidoptera: Yponomeutidae): πυρηνοτρήτης της ελιάς Saissetia oleae (Hemiptera: Coccidae): λεκάνιο Δευτερεύοντες εχθροί Διάφορα κοκκοειδή Διάφορα ξυλοφάγα κολεόπτερα Palpita unionalis (Lepidoptera: Pyralidae): Μαργαρόνια Rhynchites cribribennis (Coleoptera: Curculionidae): ρυγχίτης της ελιάς Calocoris trivialis (Hemiptera: Miridae) κόρη της ελιάς

Bactrocera oleae (Diptera: Tephritidae) δάκος της ελιάς Ελιά, αγριελιά (μονοφάγο) Τέλειο: 5 mm, θώρακας με 3 κατά μήκος καστανές γραμμές, διαφανείς πτέρυγες με ακρόστιγμα (πτερόστιγμα) Ωό: λευκό, μακρόστενο Προνύμφη: υπόλευκη, 7-8 mm Πούπα: ελλειψοειδής, καστανή

Ζημιές που προκαλούνται από το δάκο Διαχειμάζει: ως ακμαίο ή pupa Ωοτοκία Ιούλιος Ωοτοκία Όταν ο καρπός πλησιάσει το τελικό του μέγεθος (μαλακός) Ένα ωό/καρπό (στο εσωτερικό) Περισσότερα από ένα ωά/καρπό σε περιπτώσεις υψηλού πληθυσμού ή μικρής καρποφορίας Το ακμαίο σε προφυλαγμένες θέσεις Pupa στο έδαφος Σπάνια και τα άλλα στάδια Ζημιές που προκαλούνται από το δάκο Άμεση ζημιά Προσβολή του καρπού (ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση) Έμμεση ζημιά Από το νύγμα του δάκου (και άλλων εντόμων) αναπτύσσεται ο Camarosporium dalmaticus «Ξεροβούλα» στις άγουρες ελιές «Σαποβούλα» στις ώριμες ελιές Εμφάνιση προνυμφών Η προνύμφη ορύσσει στοά στο μεσοκάρπιο Η ζημιά δεν είναι εμφανής από έξω («νύγμα» ή «φίλημα») Νύμφωση Το καλοκαίρι μέσα στον καρπό Φθινόπωρο στο έδαφος σε μικρό βάθος

Παγίδες για παρακολούθηση και καταπολέμηση

Παγίδες McPhail

Β. Κ. Δάκου σε κεντρική και νότια Ελλάδα Χειμώνας Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Συλλήψεις ακμαίων Δάκου

Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν διάφορα παρασιτοειδή, όπως το Opius concolor (έχουν γίνει εξαπολύσεις σε διάφορα μέρη της Ελλάδας) 2. Βιοτεχνικές μέθοδοι Μαζική παγίδευση με διάφορους τύπους παγίδων (τροφικών, χρωματικών, φερομονικών ή συνδυασμός). Η θανάτωση των εντόμων στις παγίδες επιτυγχάνεται: Πνιγμό στο ελκυστικό υγρό Προσκόλληση στις κολλητικές επιφάνειες Θανάτωση μετά από επαφή με εντομοκτόνο 3. Χημική καταπολέμηση Δολωματικοί ψεκασμοί Χρησιμοποιείται εντομοκτόνο μαζί με ελκυστικό (υδρολυμένη πρωτεΐνη ή άλλο τροφικό ελκυστικό 2-3 %) Για να ξεκινήσουν δολωματικοί ψεκασμοί σε μια καλλιεργητική περίοδο, θα πρέπει ο πληθυσμός να παρακολουθείται με παγίδες (χρησιμοποιείται μια παγίδα ανά 1000 δένδρα, και όριο επέμβασης 5-20 ακμαία ανά παγίδα ανά πενθήμερο)

3. Χημική καταπολέμηση (2) Θεραπευτική μέδοδος 3. Χημική καταπολέμηση (2) Θεραπευτική μέδοδος Ψεκασμοί κατά των ακμαίων και των προνυμφών (μέσα στον καρπό) Και εδώ ο πληθυσμός παρακολουθείται με παγίδες Όριο επέμβασης το 5 % (προσβολή στους καρπούς) για ελαιοποιήσιμες και 2 % για βρώσιμες Στην Ελλάδα υπάρχει οργανωμένη «Δακοκτονία» από τις Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης σε κάθε Νομό που καλλιεργείται ελιά

Prays oleae (Lepidoptera: Yponomeutidae) πυρηνοτρήτης της ελιάς Ελιά και άλλα Oleaceae (ολιγοφάγο) Ακμαίο: Μήκος 6 mm, τερφό-καστανό Προνύμφη:Πράσινη-καστανή, με καστανή κεφαλή, 8 mm, με προθωρακική πλάκα

Prays oleae: τρεις γενεές/έτος (η κάθε μια προσβάλλει και διαφορετικό μέρος του δένδρου) 2η γενεά: ανθόβιος Διαχειμάζει ως προνύμφη στα φύλλα της ελιάς (σε στοά) Προσβάλλει τα άνθη Προσβάλλει τον καρπό Καρπόπτωση 3η γενεά: καρπόβιος 1η γενεά: φυλλόβιος Προσβάλλει τα φύλλα Τα θήλεα εναποθέτουν τα ωά στα άνθη Καλοκαίρι Άνοιξη Φθινόπωρο

Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν διάφορα παρασιτοειδή. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά της ανθόβιας γενεάς σκευάσματα που βασίζονται στο Bacillus thuringiensis 2. Χημική καταπολέμηση Αντιμετώπιση για κάθε γενεά (και εδώ υπάρχουν Γεωργικές Προειδοποιήσεις) Φυλλόβιος γενεά: συνήθως δεν χρειάζεται να γίνει επέμβαση Ανθόβιος γενεά: συνήθως δεν γίνεται επέμβαση, παρά μόνο όταν οι πληθυσμοί είναι μεγάλοι και όταν η ανθοφορία περιορισμένη Καρπόβιος γενεά: γίνεται αντιμετώπιση κατά των νεαρών προνυμφών (πριν εισέλθουν στο καρπό) Ιούνιος: όταν οι καρποί έχουν το μέγεθος σπόρου σιταριού Επανάληψη μετά από 2 εβδομάδες Παρακολούθηση με παγίδες (12-14 ημέρες μετά το μέγιστο των συλλήψεων των ακμαίων, έχουμε το μέγιστο των εκκολάψεων)

Palpita unionalis (Lepidoptera: Pyralidae) μαργαρόνια Ελιά και άλλα Oleaceae, γιασεμί, λιγούστρο Ακμαίο: 11-15 mm, λευκό, γυαλιστερό Προνύμφη: Πράσινη-καστανή, 15-18 mm 4-5 γενεές Τρέφεται με τα φύλλα, ακανόνιστα φαγώματα στα οποία αρχικά δεν τρώει την πάνω επιφάνεια Αργότερα καταστρέφει την ακραία βλάστηση και προσβάλλει και τους καρπούς Αντιμετώπιση με οργανοφοσφωρικά-πυρεθροειδή

Saissetia oleae (Hemiptera: Coccidae) λεκάνιο της ελιάς Πολυφάγο: ελιά εσπεριδοειδή, ανθοκομικά κα (>100 ξενιστές) Ακμαίο: Ασπίδιο 2.5 x 2.5 mm, καστανό-μαύρο, με δύο παράλληλες γραμμές έτσι ώστε να σχηματίζεται ένα «Η» Νύμφη: δύο μορφές, έρπουσα και εγκατεστημένη, καστανές, κυρτές 1 γενεά ανά έτος Δεν υπάρχουν άρρενα Μύζηση, μελίτωμα καπνιά Δύσκολη η αντιμετώπιση λόγω της παρουσίας του ασπιδίου

Γνώση του βιολογικού κύκλου: ‘’κλειδί’’ για την καταπολέμηση του Λεκανίου % του πληθυσμού Εξέλιξη (%) σταδίων ανάπτυξης του S. oleae στην περιοχή Πενταμόδι Ηρακλείου (2003)

Σε ποιο στάδιο πρέπει να γίνει η καταπολέμηση;

Euphyllura phyllyrae (Hemiptera: Aphalaridae) βαμβακάδα ή ψύλλα της ελιάς Oleaceae Ακμαίο: Σαν μικρό τζιτζίκι 2-3 mm, πράσινο Νύμφη: Ελλειπτικό σχήμα, σχήμα υποκίτρινο και εκκρίνει κηρώδη νήματα 1 γενεά ανά έτος Διαχειμάζει ως ενήλικο στα δένδρα Η προσβολή έγκειται κυρίως ότι καλύπτει τις ταξιανθίες και την ακμαία βλάστηση με κηρώδεις εκκρίσεις Συνήθως δεν χρειάζεται αντιμετώπιση

Lichtensia viburni (Hemiptera: Coccidae) Κυρίως Oleaceae Ακμαίο: Ελλειπτικό, κυρτό, λευκό ασπίδιο, έως 5 mm, πράσινο Νύμφη: παρόμοια με το ακμαίο, με κινητή μορφή 2 γενεά ανά έτος Διαχειμάζει ως νύμφη στα φύλλα Μύζηση, μελίτωμα, καπνιά Για την αντιμετώπιση, χρειάζεται η επισήμανση των κινητών μορφών

Pollinia pollini (Hemiptera: Asterolecanidae) Ελιά (μονοφάγο) Ακμαίο: άπτερο, καλύπτεται από λευκό ασπίδιο 1 mm Νύμφη: η έρπουσα κίτρινη 2 γενεά ανά έτος Διαχειμάζει σε όλα τα στάδια Εισέρχεται από ρωγμές, πληγές, και κυρίως κάτω από τις μασχάλες, κάνοντας χαρακτηριστικό «βαθούλωμα» Για την αντιμετώπιση, χρειάζεται η επισήμανση των κινητών μορφών Καλλιεργητικά μέτρα: αποφυγή τραυμάτων στα δένδρα

Calocoris trivialis (Hemiptera: Miridae) κόρη της ελιάς Ελιά (μονοφάγο) Ακμαίο: 7-8 mm, 4 μικρές κηλίδες στο πρόνωτο, κίτρινο (με ημιέλυτρα) 1 γενεά ανά έτος Διαχειμάζει ως ωό σε ρωγμές Αρχικά (άνοιξη) βρίσκεται σε αυτοφυή Απρίλιο-Μάιο: ακραία βλάστηση και ανθοταξίες Ανθόπτωση-Οφθαλμόπτωση

Hylesinus oleiperda (Coleoptera: Scolytidae) φλοιοφάγος της ελιάς Ελιά και άλλα Oleaceae (πιο σπάνια και σε άλλους ξενιστές) Ακμαίο: μαύρο, κόκκινα πόδια και κεραίες, 3-4 mm, κεραίες ροπαλοειδείς Προνύμφη: 5 mm, υπόλευκη 1 γενεά ανά έτος Ξυλοφάγο: δημιουργεί τροφικά βοθρία, σε νεαρούς κλαδίσκους (διάμετρος 3 mm) Αργότερα, δημιουργεί ακανόνιστες θυγατρικές στοές, που ξεκινούν από τη μητρική

Phloetribus scarabeoides (Coleoptera: Scolytidae) φλοιοτρίβης της ελιάς Ελιά και άλλα Oleaceae Ακμαίο: μαύρο, κόκκινα πόδια και κεραίες, 2-3 mm, κεραίες ελασματοειδείς Προνύμφη:3-5 mm, υπόλευκη 3 γενεές ανά έτος Ξυλοφάγο: δημιουργεί τροφικά βοθρία, σε νεαρούς κλαδίσκους (διάμετρος 3 mm) Αργότερα, δημιουργεί στοές ωοτοκίας, με θυγατρικές στοές, που ξεκινούν από τη μητρική και είναι παράλληλες