ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΗΣ Α΄ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΠΑΛ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ

Παρουσίαση με θέμα: "ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΗΣ Α΄ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΠΑΛ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ 2012-13 ΤΗΣ Α΄ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΠΑΛ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΗΣ Α΄ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΠΑΛ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ << Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ >>

2 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: ΜΙΧΑΛΕΛΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΒΕΡΒΕΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΚΕΧΑΓΙΑ ΣΑΡΑ ΛΟΥΠΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΡΑΣΧΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΛΙ ΑΛΕΑΝΤΡΙ ΧΑΤΖΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: ΜΙΧΑΛΕΛΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΒΕΡΒΕΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

3 Το δέντρο Η επίσημη ονομασία της αειθαλούς υπεραιωνόβιας ελιάς είναι Olea Europea Sativa. Το εξημερωμένο ελαιόδεντρο έχει καταγωγή από την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Προσαρμόζεται σε μακριάς διάρκειας ξηρά και θερμά καλοκαίρια ενώ δείχνει ιδιαίτερη αντοχή και σε θερμοκρασίες που αγγίζουν πολλές φορές τους 0°C. Η Ελιά αρχίζει να παράγει από τον τρίτο χρόνο μετά την φύτευσή της. Σημαντική όμως παραγωγή δίδει μετά τα 6-7 χρόνια της. Το δένδρο αν βρει κατάλληλες συνθήκες, μπορεί να μεγαλώσει πάρα πολύ και να φτάσει σε τεράστιες διαστάσεις. Υπάρχουν δέντρα που η φυλλωσιά τους φθάνει σε 10/δες μέτρα ύψος και διάμετρο, κι άλλα που η περίμετρος του κορμού τους ξεπερνά το 10 μέτρα. Όμως για λόγους πρακτικούς και οικονομικούς τα δένδρα των παραγωγικών ελαιώνων κρατούνται με κλαδέματα σε μεγέθη μικρά ανάλογα με την γονιμότητα και υδατοϊκανότητα του εδάφους. Παρόλα αυτά συναντώνται και νάνοι ελαιόδεντρα για καλλωπιστικούς λόγους. Στον Μεσογειακό χώρο τα ελαιόδεντρα ανθοφορούν στα τέλη της Άνοιξης (από Απρίλιο-Μάιο) και όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν φορτώνονται με εκατομμύρια λευκοπράσινα ανθάκια που φτιάχνουν μικρά τσαμπιά. Όμως από κάθε 100 ανθάκια, μόνο 1-5 θα μας δώσουν καρπούς κατά τον Μάιο – Ιούνιο, ενώ η συγκομιδή ξεκινά από τα τέλη Νοεμβρίου και τελειώνει τον Φεβρουάριο για τις πιο νότιες περιοχές.

4 Πολλαπλασιασμός: Η ελιά πολλαπλασιάζεται με πολλούς τρόπους
Πολλαπλασιασμός: Η ελιά πολλαπλασιάζεται με πολλούς τρόπους. Ο πιο παλιός ήταν ο εμβολιασμός άγριας ελιάς με άλλες ποικιλίες. Έτσι δημιουργήθηκαν οι περισσότεροι παραδοσιακοί ελαιώνες που σήμερα έχουν πολύ ψηλότερα δένδρα. Αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται η μέθοδος με χονδρά μοσχεύματα που αργότερα τελειοποιήθηκε και εξελίχθηκε στην μέθοδο με μικρά κομμάτια ξύλου που τουλάχιστον για την ποικιλία Λιανολιά ή Κορωνέικη εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση. Βέβαια υπάρχει και η μέθοδος του πολ/σμού με υδρονέφωση στο θερμοκήπιο που χρησιμοποιείται για ποικιλίες όπως η Καλαμών που δύσκολα πολ/ζονται με μικρά κομμάτια ξύλου. Εδαφοκαλλιέργεια. Η καλ/γεια του εδάφους των ελαιώνων αποτελεί μια φροντίδα που πρέπει να γίνει σωστά και έγκαιρα. Σκοπός της να απαλλάξει έγκαιρα τον ελαιώνα από τα ζιζάνια που κλέβουν από τα δένδρα πολύτιμη υγρασία και θρεπτικά συστατικά. Κλαδέματα. Η ελιά για να καρποφορεί ικανοποιητικά πρέπει να δέχεται δύο τύπων κλαδέματα. Τα κλαδέματα καρποφορίας και τα κλαδέματα ανανέωσης.  Τα κλαδέματα καρποφορίας γίνονται κάθε χρόνο, συνήθως κατά την συγκομιδή ή νωρίς την άνοιξη και στοχεύουν να διατηρήσουν το δένδρο παραγωγικό και χαμηλό.  Τα κλαδέματα ανανέωσης στοχεύουν να επαναφέρουν σε παραγωγική κατάσταση τα γέρικα πολύ ψηλά δένδρα που η παραγωγικότητά τους έχει πέσει πολύ χαμηλά. Λίπανση. Η λίπανση με κατάλληλα λιπάσματα στο σωστό χρόνο αποτελεί μια άλλη σημαντική φροντίδα η οποία πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή από τους παραγωγούς, ώστε να αποφεύγονται οι υπερβολικές ποσότητες λιπασμάτων. Άρδευση. Η άρδευση των δένδρων, ιδιαίτερα την άνοιξη συντελεί στην αύξηση της παραγωγικότητας του ελαιώνα και στην εξασφάλιση μιας σχετικά σταθερής παραγωγής από χρόνο σε χρόνο. Στην πράξη χρησιμοποιούνται πολλά και διάφορα συστήματα άρδευσης. Κυριότερα απ' αυτά είναι οι σταλακτήρες, οι μικροσωλήνες και οι μικροεκτοξευτήρες. Καλύτερο και πρακτικότερο απ' όλα θεωρείται το σύστημα των σταλακτήρων.

5 Το ελαιόλαδο είναι ένα ζωντανό προϊόν, ένα προϊόν που χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα και η ποιότητα και η γεύση του επηρεάζονται άμεσα από πολλούς παράγοντες. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή σε κάθε στάδιο της ζωής του από τον ελαιώνα μέχρι να φτάσει στον τελικό καταναλωτή. Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά τα στάδια παραγωγής του ελαιολάδου και τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα και τη γεύση του θετικά ή αρνητικά. Θα περίμενε κανείς ότι η μόνη κρίσιμη εποχή για την ποιότητα του ελαιολάδου να είναι ο χειμώνας που μαζεύει κανείς τις ελιές. Η εποχή αυτή όμως είναι τελικά η έκβαση των συνθηκών οι οποίες επικρατούν τις προηγούμενες περιόδους όπως είναι η άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Ας προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε λίγο πιο αναλυτικά: Η ελιά είναι ένα πολυετές δέντρο και, όπως βεβαίως όλοι οι οργανισμοί, έχει έναν συγκεκριμένο βιολογικό κύκλο. Η ελιά ανθίζει, τα άνθη γονιμοποιούνται, εξελίσσονται σε καρπούς, οι καρποί μεγαλώνουν, κάποια στιγμή ωριμάζουν, τους καρπούς τους συλλέγουμε, τους μαζεύουμε και πάλι έχουμε την ίδια διαδικασία.

6 Η ανθοφορία Έτσι λοιπόν ξεκινώντας από την άνοιξη, θα την χαρακτηρίζαμε σαν περίοδο ανθοφορίας, όπου είναι η περίοδος εκείνη που η ελιά παράγει τους ανθούς οι οποίοι αργότερα θα μετεξελιχθούν σε καρπούς. Η άνοιξη είναι μια πολύ σημαντική περίοδος, υπό την έννοια ότι θα μας δώσει κάποιες πρώτες αλλά πολύ σημαντικές ενδείξεις, για το πώς «κυοφορείται» η επόμενη σεζόν. Είναι η εποχή της σύλληψης δηλαδή και ουσιαστικά η εποχή της έναρξης της κυοφορίας. Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε κάποιες συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες την άνοιξη, όπως είναι όχι πολύ έντονα καιρικά φαινόμενα, όχι συνδυασμό υψηλής υγρασίας σε σχέση με απότομες μεταβολές της θερμοκρασίας ή υψηλές θερμοκρασίες, διότι μπορεί να βλάψουν τον ανθό της ελιάς και ένας ανθός ο οποίος έχει πάθει ζημιά είναι πολύ δύσκολο μετέπειτα να αποδώσει καρπό. Ο καρπός Οδεύοντας προς το καλοκαίρι, οι ανθοί σιγά-σιγά μετεξελίσσονται σε μικρούς καρπούς, τα «σκάγια» όπως ονομάζονται, γιατί είναι στην αρχή πάρα πολύ μικρά και σιγά-σιγά μεγαλώνουν. Είναι πολύ σημαντικό επίσης αυτή η περίοδος να μη χαρακτηριστεί από καιρικές συνθήκες με κάποιες ανωμαλίες, όπως είναι υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία, πολύ ζέστη, με στόχο σιγά-σιγά να μεγαλώσουν τα φρούτα και να ωριμάσουν. Το καλοκαίρι επίσης είναι πολύ κρίσιμη περίοδος, ιδίως για τις νότιες περιοχές της Ελλάδος όπου έχουν την πιο εντατική ελαιοκαλλιέργεια. Το καλοκαίρι έχουμε συχνά παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να αρρωστήσουν οι καρποί, να αναπτυχθούν κάποιες συγκεκριμένες ασθένειες. Η ωρίμανση Φτάνοντας στο φθινόπωρο, είναι η περίοδος όπου αρχίζει ο καρπός και μεγαλώνει. Αυτό είναι πολύ κρίσιμο στάδιο, διότι σε αυτό το στάδιο ο καρπός αρχίζει και δημιουργεί το λάδι μέσα του και είναι σημαντικό να μην έχουμε προσβολές από ασθένειες, όπως είναι ο δάκος, ο οποίος ξεκινάει από πολύ νωρίς. Ο δάκος είναι μία μύγα η οποία προσβάλει την ελιά, έχει την ικανότητα μέσα στην χρονική περίοδο να πολλαπλασιάζεται σε πολλούς διαφορετικούς βιολογικούς κύκλους και να βλάπτει σημαντικά την ελιά. Είναι ο μεγαλύτερος εχθρός, η πιο σοβαρή ασθένεια της ελιάς και συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες μπορεί να ευνοήσουν την ανάπτυξή του. Και αντίστοιχα, άλλες καιρικές συνθήκες, όπως είναι πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι, να διακόψουν το βιολογικό κύκλο. Η συγκομιδή Τέλος, το φθινόπωρο και ο χειμώνας, όπου είναι και η περίοδος της ελαιοσυγκομιδής, είναι εξίσου σημαντικός

7 Η συγκομιδή του καρπού μπορεί να γίνει με τους ακόλουθους τρόπους:
Μετά από φυσιολογική πτώση Με ραβδισμό Με μηχανήματα Από τα μέσα του Νοέμβρη μέχρι τον Φλεβάρη οι καρποί της Ελιάς έχουν αποκτήσει πια αρκετό λάδι κι αρχίζουν να συγκομίζονται.  Η συγκομιδή όμως αποτελεί μια αρκετά δύσκολη αλλά πολύ λεπτή και σημαντική για την ποιότητα του ελαιολάδου διαδικασία, αφού γίνεται τον χειμώνα με κρύο και γενικά αντίξοες συνθήκες.  Από τον 5ο αιώνα η συγκομιδή της ελιάς γινόταν με ράβδισμα και συλλογή από το έδαφος. Σήμερα η συγκομιδή της ελιάς γίνεται βασικά με ράβδισμα και πτώση του καρπού πάνω σε δίχτυα από λινάτσα ή πλαστικό απ' όπου στην συνέχεια συλλέγεται και τοποθετείται σε σακιά. Το ράβδισμα μέχρι πριν μερικά χρόνια γινόταν βασικά με ξύλινα ή πλαστικά ραβδιά που τα χειρίζονται άνδρες ή γυναίκες πάνω και κάτω από το δένδρο.  Ο τρόπος αυτός που συνεχίζει να χρησιμοποιείται και σήμερα έχει αντικατασταθεί από μικρά ραβδιστικά μηχανήματα που είναι αρκετά ευέλικτα και προσαρμόζονται στο ανώμαλο ανάγλυφο των ελαιώνων . Τα μηχανήματα αυτά χειρίζονται από ένα δύο ή και τρεις εργάτες και τελικά 2/πλασιάζουν ή 3/πλασιάζουν την παραγωγή ανά ώρα βοηθώντας έτσι στην συντόμευση της συγκομιδής και στην βελτίωση της ποιότητας του ελαιολάδου. Σε μερικές περιοχές η συγκομιδή γίνεται και με φυσική πτώση του καρπού πάνω σε πλαστικά δίκτυα απλωμένα μόνιμα κάτω από τα δένδρα. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται κύρια σε δένδρα που είναι πάρα πολύ υψηλά, δεν θεωρείται όμως κατάλληλη για να παραχθεί λάδι υψηλής ποιότητας. 

8 Μετά τη συγκομιδή, ο καρπός μεταφέρεται στο ελαιοτριβείο όπου ξεκινούν τα στάδια επεξεργασίας :
Παραλαβή του καρπού και ζύγισμα Τροφοδοσία και αποφύλλωση. Το ξεκαθάρισμα των φύλλων είναι απαραίτητο γιατί η σύνθλιψη του ελαιοκάρπου με μεγάλης ποσότητας φύλλα προσδίδει πικρή γεύση στο ελαιόλαδο και το εμπλουτίζει σε χλωροφύλλη η οποία δρα αρνητικά στην ποιότητά του Πλύσιμο Σπάσιμο και άλεση, όπου συνθλίβεται ο καρπός με την χρήση μηχανικών σφυριών (παλιότερα μυλόπετρες) Μάλαξη, όπου μαλάσσεται η «ελαιοζύμη» Φυγοκεντριστήρας, όπου διαχωρίζεται ο πυρήνας (κουκούτσι) Παραλαβή του ελαιόλαδου από την ελαιοζύμη Τελικός διαχωρισμός όπου διαχωρίζεται το λάδι από το νερό και καθαρισμός του ελαιόλαδου Τυποποίηση Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι συνθήκες καθαριότητας του ελαιοτριβείου, καθώς και οι θερμοκρασίες που είναι καθοριστικές για την ποιότητα και την διατήρηση των θρεπτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του ελαιολάδου. Επίσης, οι δεξαμενές πρέπει να είναι ανοξείδωτες και να είναι εγκατεστημένες σε σκιερό χώρο, προκειμένου το ελαιόλαδο να μπορεί να φυλάσσεται ασφαλώς για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να εκτραπεί ποιοτικά. Στο πέρασμα των αιώνων δεν υπήρξαν ουσιαστικές αλλαγές στη διαδικασία παραγωγής του, η οποία πραγματοποιείται μέσα από τρία στάδια: Τη σύνθλιψη του καρπού Τη συμπίεση του καρπού και Το διαχωρισμό του λαδιού από το νερό και τις άλλες ακαθαρσίες Η διαδικασία παραγωγής κατά την αρχαιότητα χαρακτηρίστηκε από Την παραγωγή χωρίς πιεστήριο – πρωτόγονη παραγωγή Την παραγωγή με περιστροφικό μύλο Την εμφάνιση και διάδοση των πιεστήριων Μεταγενέστερες αλλαγές του 19ου αιώνα

9 Χωρίς πιεστήριο – πρωτόγονη παραγωγή Αν συνθλίψουμε με το χέρι μερικές ελιές μέσα σ' ένα δοχείο γεμάτο νερό, θα παρατηρήσουμε πως στην επιφάνεια του νερού διαμορφώνεται ένα επίστρωμα λαδιού. Αυτή η πρωτόγονη μέθοδος παραγωγής λαδιού μέσα σε πέτρινα δοχεία (γουδιά) βελτιώνεται αν χρησιμοποιούνται πέτρινοι κόπανοι για το σπάσιμο των ελιών και αν επίσης ζεσταίνεται το νερό. Στην Αγία Γραφή αυτή η μέθοδος ονομάζεται λάδι πλυμένο και προτιμάται εκεί από τις άλλες μεθόδους για μερικές τελετουργικές χρήσεις έστω κι αν αποφέρει μικρή ποσότητα λαδιού. Πράγματι η μέθοδος μπορεί ακόμα και να βελτιωθεί αν, μετά τη σύνθλιψη, σπάσουμε το πολτό με τα πόδια και προσθέσουμε τελικά ζεστό νερό για να διαχωριστούν καλύτερα οι ακαθαρσίες που απομένουν. Έτσι παράγουν ακόμα σήμερα το λάδι zit Uberray οι γυναίκες από την Καβυλία. Υπάρχει κι άλλη μέθοδος για το σπάσιμο. Γεμίζουμε ένα σακίδιο με τις ελιές και τις βάζουμε σ' ένα κάδο όπου τις σπάζουμε με τα πόδια. Ύστερα περνάμε ένα ραβδί από τις δύο άκρες του σακιδίου και το περιστρέφουμε ώσπου να βγει το λάδι. Στην Αίγυπτο τη γνώρισαν αυτήν την τεχνική και τη χρησιμοποιούσαν για την παραγωγή κρασιού και μάλλον λαδιού (Montet, Meeks, 1993). Κατά τους νεότερους χρόνους αυτή η μέθοδος μαρτυρείται στη Βενετία και στην Ισπανία και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στην Τουρκία και στην Κορσική (Casanova, Mattozzi, Gonzalez Blanco, 1993).

10 Με περιστροφικό μύλο Επί πολύ καιρό οι άνθρωποι σύνθλιβαν τις ελιές είτε με μεγάλες πέτρες είτε με τα πόδια. Κατά τη Χαλκοκρατία πρωτοεμφανίστηκαν οι πέτρινοι κύλινδροι που χειρίζονται είτε με τα χέρια είτε με ξύλινο μοχλό. Λίγο αργότερα εμφανίστηκε ο κυλινδρικός σπαστήρας που μπορούσε να χρησιμοποιεί και τη ζωική δύναμη. Η εισαγωγή της κάθετης μυλόπετρας είναι πολύ σημαντική γιατί προϋποθέτει τη χρήση για πρώτη φορά της περιστροφικής κίνησης σε μηχάνημα μετατροπής. Το προς το παρόν παλιότερο παράδειγμα αυτού του τύπου προέρχεται από την Όλυνθο και χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. Ο μύλος αυτός, χειροκίνητος, θυμίζει τον Trapetum τον οποίον περιγράφει ο Κάτωνας το 2ο αι. π. Χ. Και από τον οποίο έχουν βρεθεί μερικά παραδείγματα, ένα από αυτά στην Πομπηία. Αυτό το σύστημα απαιτεί την ακριβή εφαρμογή όλων των εξαρτημάτων γιατί οι μυλόπετρες συνθλίβουν τις ελιές πάνω στα τοιχώματα της κυκλικής λεκάνης (mortarium). Οι διαστάσεις των μυλόπετρων πρέπει να είναι ειδικά διαρρυθμισμένες για την υποδοχή τους στο κόσκινο που παρουσιάζει η λεκάνη στο κέντρο. Σε λίγο όμως εμφανίστηκαν άλλοι τύποι, εξέλιξη του Trapetum. Παραδείγματος χάριν ο μύλος με μία ή δύο απλές κυλινδρικές μυλόπετρες που στηρίζονται σε κάθετο άξονα, οι Mola Olearia, και ο μύλος με τριπτήρα στο χείλος ή στο βάθος της λεκάνης. Και οι δύο γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στη ρωμαϊκή εποχή (Frankel, Brun, 1986).

11 Εμφάνιση και διάδοση των πιεστηρίων   Το πιο απλό σύστημα για να πιέζουμε ελιές είναι να βάζουμε μία πέτρα πάνω στον πολτό ώσπου η πίεση να φέρει το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Το πρώτο όμως μηχάνημα εφευρέθηκε όταν κάποιος είχε τη ιδέα να κρεμάσει μία πέτρα από ένα μοχλό. Αφθονούν στις αρχαιολογικές ανασκαφές οι πέτρες – οι βάσεις συμπίεσης – με ένα αυλάκωμα για την υποδοχή των σάκων με τον πολτό, όπως γίνεται και σήμερα στην Προβηγκία.   Σύμφωνα με τον τρόπο πιέσεως τα πιεστήρια ταξινομούνται στα εξής (Parain, 1990): Πιεστήρια με σφήνα Πιεστήρια με μοχλό: με απλό βάρος με στρόφαλο και πέτρινα στηρίγματα με στρόφαλο και βάρη με συνδυασμό κοχλία και μοχλού Πιεστήρια με κοχλία: με απλό κοχλία (μονόστηλο) με διπλό κοχλία (δίστηλο)

12 Όλες αυτές οι μέθοδοι ήταν ήδη γνωστές τον 1ο αι. π. Χ
Όλες αυτές οι μέθοδοι ήταν ήδη γνωστές τον 1ο αι. π. Χ. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο διαδόθηκαν σ’ όλες τις περιοχές της Μεσογείου σαν αποτέλεσμα της αύξησης στη ζήτηση και στην παραγωγή ελαιόλαδου (Mattingly, Hitchner, 1993). Υπήρχαν, όμως, διαφορές από περιοχή σε περιοχή. Έτσι ένα από τα κύρια προβλήματα που παρουσίαζαν αυτά τα μηχανήματα ήταν ο κίνδυνος ξεσκίσματος εξαιτίας της πίεσης. Για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος, η κάθε περιοχή δημιούργησε ένα δικό του τρόπο αγκίστρωσης του μοχλού. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, οι ξύλινοι πάσσαλοι – οι arbores των Λατίνων – εντοιχίζονταν βαθιά στους τοίχους, ενώ στην Κύπρο, στη Δαλματία και στη Βόρειο –Ανατολική Αφρική προτιμούσαν τη χρήση διάτρητων μονόλιθων. Ενίοτε ο ίδιος ο μοχλός αγκιστρώθηκε στον τοίχο, πράγμα που εμπόδιζε την ευκινησία στις μετακινήσεις. Με πέτρινη βάση συμπίεσης αντί για ξύλινη η σταθερότητα ήταν μεγαλύτερη. Γι’ αυτόν το λόγο το σύστημα αυτό χρησιμοποιήθηκε στο Λίβανο και στην Ιουδαία (Callot, Eitam, Kloner Saguiv, 1993). Το πιεστήριο με σφήνα μαρτυρείται σε τοιχογραφίες της Πομπηίας, όπου το χρησιμοποιούσαν πολύ πιθανόν για την παραγωγή λαδιού προορισμένου στην παρασκευή αρωμάτων (Mattingly, 1990). Όσων αφορά το πιεστήριο με μοχλό, υπέστη μία τελευταία αλλαγή με την εμφάνιση του κοχλία. Ο κοχλίας, σε συνδυασμό με τα βάρη, διευκόλυνε τη δουλειά των εργατών και ανέβαζε ταυτόχρονα το βαθμό ασφάλειας του πιεστηρίου. Πολύ διαδεδομένο κατά τα τέλη της Ρωμαιοκρατίας, το πιεστήριο αυτό χρησιμοποιήθηκε πάρα πολύ κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Αργότερα βελτιώθηκε ακόμη με την προσθήκη αξονίσκων και πήρε διάφορες ονομασίες ανάλογα με τις περιοχές (Frankel, Amouretti, Comet, Paillet, 1984) Τέλος τα πιεστήρια με κοχλία εμφανίστηκαν λίγο πριν από τα τέλη του 1ου αι. π. Χ. Παρόλο που επέτρεπαν έναν άμεσο έλεγχο του πιεσμένου λαδιού, δεν είχαν μεγάλη σταθερότητα και απαιτούσαν τη συνεργασία περισσότερων ανθρώπων. Κατασκευασμένα εξ’ ολοκλήρου από ξύλο, δεν άφησαν πολλά ίχνη. Δύο ήταν τα είδη τους, μονόστηλα ή δίστηλα και ασφαλώς η διάδοσή τους υπήρξε μεγαλύτερη από ότι πιστεύεται. Ως συμπέρασμα οφείλουμε να πούμε ότι όλες οι τεχνικές μετατροπές πραγματοποιήθηκαν κατά την αρχαιότητα. Κατά το Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους βελτιώθηκαν μόνο συγκεκριμένα στοιχεία. Για παράδειγμα, εξαφανίστηκε ο Trapetum προς όφελος μυλόπετρας μεγαλύτερων διαστάσεων, ενώ απέμειναν οι κύλινδροι. Αυξήθηκε επίσης η παραγωγικότητα του πιεστηρίου με μοχλό και κατέβαλαν προσπάθειες να βελτιωθεί το μέγεθος των αξονίσκων.  

13 ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Οι κυριότεροι εχθροί της ελιάς κατά σειρά γεωργικού ενδιαφέροντος είναι: Δάκος (Dacus oleae) Είναι μια μικρή μύγα μήκους 5mm. Χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι μία σκοτεινή κηλίδα στην άκρη κάθε πτέρυγας. (φωτ.).   Έχει 3-4 γενεές το έτος. Διαχειμάζει κυρίως ως νύμφη σε πεσμένους καρπούς στο έδαφος ή σε μικρό βάθος εντός του εδάφους και ως ενήλικο σε προφυλαγμένες θέσεις. Η ωοτοκία αρχίζει όταν ο καρπός πλησιάζει στο τελικό του μέγεθος (αρχές Ιουλίου). Κατά κανόνα εισάγει ένα αυγό ανά καρπό και σε περιπτώσεις πυκνού πληθυσμού ή λίγων καρπών παρατηρούνται και περισσότερες αποθέσεις αυγών ανά καρπό. Με την πτώση της θερμοκρασίας, τέλη φθινοπώρου-αρχές χειμώνα, σταματάει η ωοτοκία. Η προνύμφη ορύσσει στοά στο μεσοκάρπιο και όταν συμπληρώσει την ανάπτυξή της γίνεται νύμφη, μέσα στον καρπό το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο στο έδαφος. Οι ζημιές που προκαλούνται στον καρπό οφείλονται κυρίως στη προνύμφη που κατατρώει το μεσοκάρπιο και δευτερευόντως στο τέλειο θηλυκό του οποίου τα άγονα νύγματα αποτελούν πύλες εισόδου του μύκητα Camarosporium dalmaticum που προκαλεί την ξεροβούλα στις άγουρες και τη σαπιοβούλα στις ώριμες ελιές.   Καταπολέμηση Η καταπολέμηση γίνεται στο μεγαλύτερο μέρος της από συνεργεία της Περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Για την παρακολούθηση του πληθυσμού αναρτώνται παγίδες στα δένδρα περί τα τέλη Ιουνίου, οι οποίες ελέγχονται ανά πενθήμερο. Όταν ο πληθυσμός που θα συλληφθεί κριθεί επικίνδυνος (5 δάκοι και άνω/παγίδα κατά Μ.Ο.) τότε επεμβαίνουν τα συνεργεία με δολωματικούς ψεκασμούς.

14 Πυρηνοτρύτης (Prays oleae)
Είναι μια μικρή τεφρόλευκη ή ανοιχτοκάστανη πεταλούδα μήκους 6-6,5 mm και άνοιγμα πτερύγων 13-15mm. Η προνύμφη είναι πρασινοκάστανη ή πρασινότεφρη με τελικό μήκος 7-8,5 mm. Έχει 3 γενεές το έτος, όπου κάθε γενεά προσβάλλει διαφορετικό όργανο του φυτού. Έτσι έχουμε: 1.    Τη φυλλόβια γενεά. Τα αυγά της γενεάς αυτής γεννιούνται πάνω στα φύλλα Σεπτέμβριο-Νοέμβριο. Οι εκκολαπτόμενες προνύμφες διατρυπούν το φύλλο στο σημείο επαφής με το αυγό και μπαίνουν μέσα και ορύσσουν στοές στενόμακρες ή οφιοειδείς. Μετά 2-4 μήνες εξέρχονται και μπαίνουν σε άλλα φύλλα όπου δημιουργούν στοές πλατύτερες και κοντότερες από τις πρώτες (έχουν σχήμα τοξοειδές ή C). Όταν η προνύμφη γίνει 3ου σταδίου εγκαταλείπει αυτή τη στοά και ανοίγει άλλη στο ίδιο ή σε πλησιέστερο φύλλο σε σχήμα θαλάμου. Όταν η προνύμφη γίνει 4ου σταδίου εγκαταλείπει το θάλαμο και κατατρώγει την κάτω επιδερμίδα και το παρέγχυμα μέρους του φύλλου. Αυτό συμβαίνει Φεβρουάριο –Μάρτιο. Η προνύμφη 5ου σταδίου συνεχίζει να κατατρώει το παρέγχυμα του φύλλου ή μετακινείται προς την κορυφή όπου τρώει τις τρυφερές κορυφές και τα φύλλα. Συνήθως εκεί νυμφώνεται.

15     2.    Ανθόβια γενεά. Τα τέλεια που θα βγουν από τις νύμφες ωοτοκούν Απρίλιο-Μάιο στα κλειστά άνθη της ελιάς όπου εισέρχονται και τρώνε τους ανθήρες. Νυμφώνεται τέλη Μαΐου ανάμεσα σε προσβεβλημένα άνθη. 3.    Καρπόβια γενεά. Τα τέλεια έντομα (πεταλούδες) που θα προέλθουν από τις παραπάνω νύμφες εμφανίζονται Ιούνιο-Ιούλιο και γενούν τα αυγά τους στους νεαρούς καρπούς όπου μπαίνουν μέσα στον πυρήνα. Σε όσους καρπούς δεν πέσουν κατατρώει τις κοτυληδόνες και ανοίγει στοά εξόδου πλησίον του ποδίσκου. Αυτοί οι καρποί πέφτουν κατά το Σεπτέμβριο-Οκτώβριο.

16 Ρυγχίτης (Rhynchites cribripennis) Μικρό κολεόπτερο μήκους 5-6 mm με χαρακτηριστικό ρύγχος. Ολοκληρώνει μια γενεά σε 2 χρόνια. Διαχειμάζει ως ανεπτυγμένη προνύμφη στο έδαφος τον πρώτο χειμώνα και ως τέλειο στο έδαφος το δεύτερο χρόνο. Τα τέλεια αυτά βγαίνουν από το έδαφος Απρίλιο-Μάιο και φτάνουν στο φύλλωμα όπου τρέφονται για λίγες εβδομάδες από τα τρυφερά φύλλα και τις κορυφές των νεαρών βλαστών. Όταν δημιουργηθούν οι καρποί τρέφονται απ’ αυτούς τρυπώντας με το ρύγχος τη σάρκα και προκαλούν πρώιμη καρπόπτωση. Τον Ιούλιο-Αύγουστο, αφού ανοίγει μία οπή μέχρι το ενδοκάρπιο (πυρήνα) τοποθετεί με τον ωοθέτη ένα αυγό, το οποίο σε 10 ημέρες εκκολάπτεται και η νεαρή προνύμφη ορύσσει στοά που φτάνει στο σπέρμα το οποίο τρώει. Οκτώβριο-Νοέμβριο οι προνύμφες έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξή τους, εγκαταλείπουν τον καρπό και μπαίνουν στο έδαφος όπου παραμένουν ως το τέλος του επόμενου θέρους ή αρχές φθινοπώρου οπότε νυμφώνεται. Την επόμενη άνοιξη βγαίνουν τα τέλεια. Καλόκορη (Calocoris trivialis) Το τέλειο είναι σαν μικρή στενόμακρη βρομούσα 7-8mm χρώματος τεφροπράσινου έως καστανού Έχει μία γενεά το έτος. Διαχειμάζει ως αυγό σε ρωγμές ή παλιές τομές κλαδέματος. Η εκκόλαψη γίνεται Φεβρουάριο-Μάρτιο όπου οι νεαρές προνύμφες κατεβαίνουν στο έδαφος και τρέφονται από ποώδη φυτά (νήσσουν τις ανθοταξίες). Απρίλη τα νεαρά τέλεια ανεβαίνουν στα δένδρα όπου μυζούν την τρυφερή βλάστηση και τους ανθοφόρους οφθαλμούς. Η ωοτοκία γίνεται Απρίλη-Μάη.

17 Βαμβακάδα ή Ψύλλα (Euphyllura olivina)
Το ακμαίο έχει μήκος 2-3mm, πράσινο χρώμα που αργότερα γίνεται πιο σκούρο. Το θηλυκό με ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες (20-25οC) γεννάει περισσότερα από 1000 αυγά επάνω στα κλειστά άνθη ή μέσα στα φύλλα της νεαρής βλάστησης (Μάρτιο-Απρίλιο). Η εξέλιξη των προνυμφών διαρκεί Απρίλη-Μάη όπου εμφανίζονται τα ακμαία τα οποία παραμένουν συνήθως μέχρι την επόμενη άνοιξη. Οι προνύμφες παράγουν κηρώδη λευκά εκκρίματα υπό μορφή βαμβακιού. Τα ακμαία και οι προνύμφες μυζούν το χυμό των τρυφερών βλαστών και ανθοταξιών και σε μεγάλες προσβολές  μπορεί  να προκαλέσουν πτώση των ανθοταξιών. Άλλοι εχθροί της ελιάς είναι τα κοκκοειδή (ψώρες) τα οποία παρατηρούνται συνήθως σε εγκαταλελειμμένους ελαιώνες ή μεμονωμένα δένδρα.    ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΧΘΡΩΝ Για την αντιμετώπιση των παραπάνω εχθρών πλην δάκου και κοκκοειδών, εκτελούνται οι ακόλουθοι ψεκασμοί 1ος     Ψεκασμός τον Μάρτιο 2ος    Ψεκασμός τον Απρίλιο πριν το άνοιγμα των ανθέων 3ος     Ψεκασμός τέλη Μαΐου-1ο 10ήμερο Ιουνίου. Εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται •    lambda cyhalothrin (KARATE) •    Alphacypermethrin (FASTAC, MAGEOS) •    Λοιπά εντομοκτόνα.

18 ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΜΥΚΗΤΟΛΟΓΙΚΕΣ Κυκλοκόνιο (Cycloconium oleaginum)
Η ασθένεια προκαλεί μεγάλη εξασθένιση των δένδρων λόγω της μεγάλης φυλλόπτωσης και μείωση της παραγωγής μέχρι ακαρπίας. Προσβάλλει τα φύλλα, τους μίσχους των φύλλων και τους ποδίσκους των ταξιανθιών. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι οι κηλίδες στα φύλλα με διάμετρο 2-12mm (Φωτ.). Συνθήκες κατάλληλες για προσβολή αποτελούν η υψηλή υγρασία και θερμοκρασία 7-30οC με άριστη θερμοκρασία 16-20οC. Βέβαια συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες, όπως η βροχή, η πολύ υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία για 2-3 ημέρες τουλάχιστον, αλλά και η θερμοκρασία περιβάλλοντος 7-25οC με άριστο τους 12οC ευνοούν τις προσβολές από κυκλοκόνιο. Αντιμετώπιση: Βασίζεται στην εκτέλεση προληπτικών ψεκασμών κυρίως με χαλκούχα (Βορδιγάλειο πολτό). Συνήθως διενεργούνται δύο ψεκασμοί. Ο πρώτος αρχές φθινοπώρου πριν την έναρξη των βροχών και ο δεύτερος αρχές της άνοιξης.

19 Γλοιοσπόριο (Gleosporium olivarum) Προσβάλλει κυρίως τους καρπούς κοντά στην ωρίμανση ή ώριμους. Η προσβολή αρχίζει κυρίως από την κορυφή του καρπού ή το σημείο πρόσφυσής του με τον ποδίσκο. Στην αρχή εμφανίζεται κηλίδα καστανοϊώδης η οποία εξαπλώνεται και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του καρπού. Το προσβεβλημένο μέρος του καρπού βυθίζεται ρυτιδώνεται και σε λίγες ημέρες εμφανίζονται οι καρποφορίες του μύκητα σαν μαύρα στίγματα, σε ομόκεντρους κύκλους (Φωτ.). Οι ευνοϊκότερες θερμοκρασίες για τη βλάστηση των σπορίων του μύκητα (εντός 2-4 ωρών) είναι μεταξύ 10-25οC. Οι θερμοκρασίες που αναπτύσσεται ο μύκητας είναι μεταξύ 0-29οC με ευνοϊκότερους τους 25οC. για τη μόλυνση των καρπών είναι απαραίτητη η ύπαρξη σταγόνας νερού ή πολύ υψηλής σχετικής υγρασίας (92-100% για ώρες). Αντιμετώπιση: Συνιστώνται προληπτικοί ψεκασμοί με χαλκούχα (Βορδιγάλειο πολτό κ.α.) τέλη Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου.

20 Κερκόσπορα (Cercospora cladosporioides) Προκαλεί κηλίδωση στους καρπούς και τα φύλλα (Φωτ.).
Στους πράσινους καρπούς εμφανίζονται καστανές κηλίδες ελαφρά βυθισμένες διαμέτρου 4-10mm. Κάτω από τις κηλίδες ο ιστός είναι καστανός. Στα φύλλα, στην επάνω επιφάνεια του ελάσματος εμφανίζονται κίτρινες περιοχές οι οποίες στη συνέχεια εξελίσσονται σε νεκρωτικές (Φωτ).

21 Στα αρχικά στάδια εμφανίζονται στην κάτω επιφάνεια του φύλλου περιοχές γκριζωπού μεταχρωματισμού. Ο μεταχρωματισμός αυτός πολλές φορές συγχέεται με την καπνιά. Οι μολύνσεις αρχίζουν συνήθως το φθινόπωρο μετά τις πρώτες βροχές και συνεχίζονται το χειμώνα. Αντιμετώπιση: Προληπτικοί ψεκασμοί με χαλκούχα. Οι ψεκασμοί κατά του κυκλοκόνιου αντιμετωπίζουν και την κερκόσπορα. Ίσκα (Fomitiporia mediterranea ή Phellinus pumetatus) Είναι γνωστή ως σοβαρή ασθένεια των αμπελοειδών στη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε θανάσιμο κίνδυνο και για την ελιά στη Μεσσηνία. Βασική αιτία είναι η εκτεταμένη χρήση του αλυσοπρίονου για το κλάδεμα της ελιάς, με το οποίο δημιουργούνται μεγάλες τομές οι οποίες μένουν ακάλυπτες από ένα απολυμαντικό. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η μαλακή σήψη του ξύλου στο κέντρο των βραχιόνων και του κορμού. Η νέκρωση αρχίζει από τις μεγάλες τομές του κλαδέματος. Άλλες μυκητολογικές ασθένειες μικρότερου ενδιαφέροντος είναι η Βερτιτσιλλίωση κυρίως σε αρδευόμενους ελαιώνες και οι σηψηρριζίες που προκαλούνται από τους μύκητες Armillaria melea και Rosellinia necatrix. Βακτηριολογικές ασθένειες Καρκίνωση ή φυματίωση της ελιάς (Pseudomonas savastanoi) Η ασθένεια είναι διαδεδομένη σε όλες τις ελαιοκομικές περιοχές του κόσμου. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι ο σχηματισμός εξογκωμάτων στους κλαδίσκους, μεγάλους κλάδους, στον κορμό, στις ρίζες και σπανιότερα στα φύλλα. Η μόλυνση γίνεται κυρίως μέσω των τραυμάτων που δημιουργούνται από παγετό, χαλάζι και το ράβδισμα που συνηθίζεται στη Μεσσηνία κατά τη συγκομιδή. Αντιμετώπιση: Ψεκασμός με χαλκούχα φάρμακα αμέσως μετά τη δημιουργία τραυμάτων (χαλάζι, παγετός, ράβδισμα). Αποφυγή κλαδέματος-ραβδίσματος με υγρό και βροχερό καιρό.

22 ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Η οξύτητα αποτελεί το βασικότερο κριτήριο ποιοτικής αξιολόγησης του ελαιολάδου και με βάση αυτήν διαμορφώνεται η εμπορική του αξία. Η οξύτητα εκφράζεται είτε σε γραμμάρια ελεύθερου ελαϊκού οξέος ανά 100 gr. λιπαρής ύλης (βαθμός οξύτητας) είτε σαν αριθμός οξύτητας που αποδίδει τα χιλιοστά του ΚΟΗ τα οποία απαιτούνται για την εξουδετέρωση των ελεύθερων λιπαρών οξέων, που υπάρχουν σε ένα γραμμάριο λαδιού. Η σχέση η οποία συνδέει τις δύο αυτές εκφράσεις (οξύτητα-αριθμός οξύτητας), είναι: οξύτητα (σε ελαϊκό ) (%) = αριθμός οξύτητας Χ 0,503 Νομοθεσία (Κώδικας Τροφίμων και Ποτών, Αγορανομικός Κώδικας και Κανονισμός (ΕΚ) 1513/2001 όπως τροποποίησε τον Κανονισμό 133/1966 (ΕΟΚ)) Ονομασίες και ορισμοί των ελαιόλαδων 1. Παρθένα ελαιόλαδα Έλαια που λαμβάνονται από τον ελαιόκαρπο αποκλειστικά με μηχανικές ή άλλες φυσικές μεθόδους υπό συνθήκες ιδίως θερμικές, οι οποίες δεν συνεπάγονται αλλοίωση του ελαίου και τα οποία δεν έχουν υποστεί άλλη επεξεργασία πλην της πλύσης, της καθίζησης, της φυγοκέντρησης και της διήθησης, εξαιρουμένων των ελαίων που έχουν ληφθεί μετά από επεξεργασία με διαλύτη ή με μεθόδους επανεστεροποίησης και κάθε μίγματος με έλαια άλλης φύσης. Τα έλαια αυτά κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες και λαμβάνουν τις ακόλουθες ονομασίες:

23  α) Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο (extra virgin olive oil) Παρθένο ελαιόλαδο του οποίου ο βαθμός οργανοληπτικής αξιολόγησης είναι ίσος ή ανώτερος του 6.5 του οποίου η ελεύθερη οξύτητα, εκφραζόμενη σε ελαϊκό οξύ, είναι κατά μέγιστο 0,8 g ανά 100 g και του οποίου τα λοιπά χαρακτηριστικά είναι σύμφωνα προς τα προβλεπόμενα για την κατηγορία αυτή.  β) Παρθένο ελαιόλαδο ή φίνο (fine virgin olive oil) Παρθένο ελαιόλαδο του οποίου ο βαθμός οργανοληπτικής αξιολόγησης είναι ίσος ή ανώτερος του 5.5 του οποίου η ελεύθερη οξύτητα, εκφραζόμενη σε ελαϊκό οξύ, είναι κατά μέγιστο 2,0 g ανά 100 g και του οποίου τα λοιπά χαρακτηριστικά είναι σύμφωνα προς τα προβλεπόμενα για την κατηγορία αυτή. (μπορεί να χρησιμοποιείται και ο χαρακτηρισμός "εκλεκτό" στο στάδιο της παραγωγής και του χονδρικού εμπορίου). γ) Ελαιόλαδο λαμπάντε (lampante virgin olive oil) Πρόκειται για παρθένο ελαιόλαδο του οποίου η ελεύθερη οξύτητα, εκφραζόμενη σε ελαϊκό οξύ, είναι ανώτερη των 2,0 g ανά 100 g και του οποίου τα λοιπά χαρακτηριστικά είναι σύμφωνα προς τα προβλεπόμενα για την κατηγορία αυτή Εξευγενισμένο (ραφινέ) ελαιόλαδο (refined olive oil) Ελαιόλαδο λαμβανόμενο από εξευγενισμένο παρθένο ελαιόλαδο, του οποίου η ελεύθερη οξύτητα, εκφραζόμενη σε ελαϊκό οξύ, δεν υπερβαίνει τα 0,3 g ανά 100 g και του οποίου τα χαρακτηριστικά είναι σύμφωνα με τα προβλεπόμενα για την κατηγορία αυτή.

24 4. Ακατέργαστο πυρηνέλαιο
3. Ελαιόλαδο (pure olive oil) Ελαιόλαδο προερχόμενο από ανάμιξη εξευγενισμένου ελαιολάδου και παρθένου ελαιολάδου εξαιρουμένου του μειονεκτικού, του οποίου η ελεύθερη οξύτητα, εκφραζόμενη σε ελαϊκό οξύ, δεν υπερβαίνει το 1,0 g ανά 100 g και του οποίου τα λοιπά χαρακτηριστικά είναι σύμφωνα προς τα προβλεπόμενα για την κατηγορία αυτή.   4. Ακατέργαστο πυρηνέλαιο Ελαιόλαδο που λαμβάνεται από τους πυρήνες της ελιάς κατόπιν επεξεργασίας με διαλύτες ή με φυσικά μέσα. 5. Εξευγενισμένο πυρηνέλαιο Ελαιόλαδο που λαμβάνεται από τον εξευγενισμό του ακατέργαστου πυρηνελαίου του οποίου η οξύτητα δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 0,3 γρ./100 γρ. 6. Πυρηνέλαιο Ελαιόλαδο που αποτελείται από μείγμα εξευγενισμένου πυρηνελαίου και παρθένων ελαιόλαδων, εκτός από το ελαιόλαδο λαμπάντε, του οποίου η οξύτητα δεν μπορεί να υπερβαίνει το 1 γρ./100 γρ. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η κατηγοριοποίηση των διαφόρων τύπων ελαιολάδων. Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο (α) Παρθένο Ελαιόλαδο (β) LAΜΡΑΝΤΕ Ελαιόλαδο (γ) Εξευγενισμένο Ελαιόλαδο (δ) Ελαιόλαδο (ε) Οξύτητα(wt/wt % ) =<0,8 =<2,0 >2,0 =< 0,3 =< 1,0

25 ΑΓΟΥΡΕΛΑΙΟ - ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΛΑΔΙ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο του πρώτου άγουρου καρπού της ελιάς, έχει πλούσια, φρουτώδη, πικάντικη οσμή αλλά και χαρακτηριστική πικρή γεύση. Όλα του τα χαρακτηριστικά «ξεχειλίζουν» νεότητα, ορμή και έντονη προσωπικότητα. Συνήθως διατίθεται σε περιορισμένη ποσότητα και συλλέγεται από τις καλύτερες ελιές. Ελιές άγουρες, μαζεμένες με το χέρι και όχι από ραβδισμό ή πτώση. Λόγω της σπάνιας «ιδιοσυγκρασίας» του, το αγουρέλαιο έχει και περιορισμένη διάρκεια ζωής. 9 μήνες έχει ο καταναλωτής στην διάθεσή του για να απολαύσει αυτή την άγουρη πλευρά της ζωής! Το Αγουρέλαιο, πλούσιο σε αντιοξειδωτικά από τη φύση του συνδυάζει την ανώτερη γεύση με την υψηλή βιολογική αξία. ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Είναι το λάδι που προέρχεται από ελαιώνες όπου εφαρμόζονται οι αυστηροί κανόνες για τις βιολογικές καλλιέργειες. Εκεί δεν έχουν θέση ούτε τα λιπάσματα, ούτε οι ψεκασμοί, ούτε και κανένα είδος επεξεργασίας κατά την έκθλιψη του ελαιοκάρπου, τη διατήρησή του και την εμφιάλωση του ελαιολάδου. Στην ετικέτα των βιολογικών προϊόντων πρέπει να αναγράφεται απαραιτήτως ο αριθμός έγκρισης και πιστοποίησης από αναγνωρισμένους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης όπως ΔΗΩ, ΒΙΟΕΛΛΑΣ, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ. ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ Τα αρωματικά ελαιόλαδα χρησιμοποιούνται σχεδόν σε όλες τις κουζίνες του κόσμου. Αρωματίζουν ευχάριστα σαλάτες, ψητά λαχανικά, τυριά, ενώ αποτελούν το «απόλυτο» ντιπ για αρτοσκευάσματα. Είναι πολύ εύκολα στην δημιουργία τους, ενώ υπάρχουν σε μεγάλη ποικιλία και στο εμπόριο. Η παρασκευή τους: Επιλέγουμε ένα ελαιόλαδο άριστης ποιότητας με απαλή-ουδέτερη γεύση. Το τοποθετούμε σε καθαρά, στεγνά μπουκάλια Βυθίζουμε μέσα του μπαχαρικά, βότανα, φυτά ή λαχανικά της αρεσκείας μας, φροντίζοντας να είναι πάντα σκεπασμένα. Φυλάσσουμε τα μπουκάλια σε μέρος σκιερό και δροσερό

26 Εκτός από το λάδι το δένδρο της Ελιάς, μας προσφέρει και πολλά άλλα προϊόντα.
Οι καρποί της ελιάς που παρασκευάζονται με διάφορους τρόπους ανάλογα με την ποικιλία, χρησιμοποιούνται σαν συμπλήρωμα στο πρόγευμα, στις σαλάτες, αλλά και σε πολλά φαγητά και αποτελούν άριστη, γευστική και υγιεινή τροφή. Είναι γνωστοί πολλοί τρόποι παραδοσιακής παρασκευής που χρησιμοποιούνται στα σπίτια για οικογενειακή χρήση ή σε μικρές βιοτεχνίες για διάθεση στο εμπόριο. Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι: Ελιές πράσινες σε άλμη ή τσακιστές που γίνονται με καρπούς ποικιλίας Τσουνάτης ή Μουρατολιάς. Ελιές μαύρες παστές ή σε άλμη που γίνονται από καρπούς χονδρόκαρπων ποικιλιών (Θρουμπολιά Χονδρολιά, Τσουνάτη) ή καρπούς της μικρόκαρπης και πλέον διαδεδομένης ποικιλίας Λιανολιάς ή Κορωνέικης. Χρήση υποπροϊόντων ελαιολάδου Οι χρήσεις των υποπροϊόντων του ελαιολάδου παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα, όπου φαίνονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε περίπτωσης. Μια σημαντική έρευνα για την επαναχρησιμοποίηση των υγρών αποβλήτων ελαιουργείων, δείχνει ότι περιέχουν 4,5 g/L ολικά στερεά, εκ των οποίων 1,5 g/L είναι ανόργανα άλατα, κυρίως καλιούχα, που μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως θρεπτικά συστατικά για την παραγωγή βιομάζας αλγών, πλούσιας σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. (Sanchez et al. 2004)

27 Χρήσεις των υποπροϊόντων των ελαιοτριβείων
Χρήση Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Πηγή Λίπασμα (για τους ελαιώνες) Εύκολη, άμεση εφαρμογή στο έδαφος. Δυσοσμία. Ρύπανση υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα (πολλές χώρες έχουν θεσπίσει περιορισμούς στις ποσότητες που διαθέτουν, λόγω της υψηλής απαίτησης σε COD). Ζημιές στα ελαιόδεντρα (ιδίως στις ρίζες) -Ramos, A. et al. (1995). -The Olive Oil Sources (2001). Δημιουργία κομπόστ και βιοαποκατάσταση Υψηλής ποιότητας προϊόν, πλούσιο σε άζωτο. Μεγάλη περίοδος ωρίμανσης. Χρειάζονται πρόσθετα μέτρα για να αποτραπεί η δυσοσμία. -Improlive, UCM (2000). -Carter, B. (2001). Παραγωγή βιο- αερίου Αποδοτική μέθοδος. Απαιτείται εξειδικευμένος εξοπλισμός. Υψηλό κόστος. -Tekin, A. et al. Ζωοτροφή Χαμηλό κόστος. Χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη. Έλλειψη λυσίνης. Υψηλή περιεκτικότητα σε κυτταρίνη. Πικρή γεύση -Clemente, A. et al. (1997). -Haddadin, M. et (1999). Καύσιμα, εμπορικός ξυλάνθρακας Φιλικός προς το περιβάλλον και βιο- διασπόμενος. Χαμηλή θερμαντική αξία. -Alexander, C. Ανάκτηση ενέργειας (π.χ. ο πυρήνας χρησιμοποιείται ως καύσιμο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) Υψηλή αποδοτικότητα (η θερμαντική αξία είναι kcal/kg και η υγρασία %) Ατμοσφαιρική ρύπανση (υπάρχει οριακή τιμή εκπομπών για τα βιο- καύσιμα στην Ιταλία, την Ισπανία και σύντομα στην Πορτογαλία. Τα όρια αυτά αναμένεται να περιορίσουν τη χρήση της ελαιοπυρήνας ως βιο- καύσιμο). -Torre, M. et al. -Mariani, G. et (1992). Ενεργός άνθρακας Υψηλή ικανότητα προσρόφησης. Υψηλή σχέση κόστους–αξίας (cost/value ratio). -Gharaibed, S. et al. (1998). - Baçaoui, A. et al. (1998).

28 Η διαδικασία επεξεργασίας του κατσίγαρου.

29 Ο πολτός της ελιάς που συγκεντρώνεται κατά τον διαχωρισμό, μπορεί να αξιοποιηθεί με τρεις (3) τρόπους: Να συλλεχτεί και να επανεπεξεργαστεί εντός 6-8 ωρών, αποδίδοντας κανονικό ελαιόλαδο περί τα 5 κιλά ανά τόνο ελιάς. Να οδηγηθεί μαζί με τον ελαιοπυρήνα για εξαγωγή πυρηνέλαιου, περί τα 10 κιλά ανά τόνο ελιάς. Πανελλαδική εφαρμογή του συστήματος EcoOliveCleaner, θα σήμαινε επιπλέον παραγωγή τόνων πυρηνελαίου που σήμερα χάνονται και ρυπαίνουν το περιβάλλον. Μπορεί να συλλεχτεί (κατόπιν διαλογής) και με προσθήκη άλατος να μετατραπεί σε "πάστα" ελιάς υψηλής ποιότητας. Μια νέα πηγή τροφίμου υψηλής διατροφικής αξίας (πλούσια σε πολυφαινόλες και χαμηλά λιπαρά, υπόδειγμα μεσογειακής διατροφής) και χαμηλού κόστους. Εδώ και πάλι, η πανελλαδική εφαρμογή του συστήματος EcoOliveCleaner θα μπορούσε να μας αποφέρει χιλιάδες τόνους ενός εκλεκτού τροφίμου υψηλής ποιότητας, καθιστώντας άμεσα διαθέσιμο σε κάθε Έλληνα ένα προϊόν που σήμερα πωλείται ως ντελικατέσεν.   Το πυρηνόξυλο είναι προϊόν που προέρχεται από την κατεργασία του ελαιοπυρήνα στα πυρηνελαιουργεία. Ο ελαιοπυρήνας είναι υποπροϊόν που παράγεται στα ελαιοτριβεία μετά την επεξεργασία του καρπού της ελιάς. Το πυρηνόξυλο αποτελείται : Από τον πυρήνα της ελιάς Από το σαρκώδες μέρος της ελιάς Από τη φλούδα του καρπού της ελιάς υπό τη μορφή σκόνης. Η σύνθεση του σαν καύσιμο είναι περίπου ίδια με αυτή του ξύλου, ενώ η υγρασία του κυμαίνεται συνήθως από 12%-15%. Σημαντική από περιβαλλοντικής άποψης είναι η πολύ χαμηλή έως μηδαμινή περιεκτικότητα του σε θείο καθώς και ότι το καύσιμο δεν περιέχει τοξικές ενώσεις ή βαρέα μέταλλα. Επίσης, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο τόσο από περιβαλλοντικής όσο και από λειτουργικής άποψης είναι ότι η τέφρα του πυρηνόξυλου είναι μεταξύ 3,5%-4,5%.

30 Θέρμανση από “τηγανόλαδα” στη Θεσσαλονίκη Άρθρο στο inews
Θέρμανση από “τηγανόλαδα” στη Θεσσαλονίκη Άρθρο στο inews.gr στις 17/12/2012 Με καύσιμο που φτιάχτηκε από τηγανόλαδα θα ζεσταίνονται το επόμενο χρονικό διάστημα διακόσιοι περίπου μαθητές σχολείων των Πεύκων καθώς οι σχολικές μονάδες τους παρέλαβαν τη δεύτερη ποσότητα βιοντίζελ που παράγεται από την ανακύκλωση των ελαίων αυτών. Σήμερα ο δήμος Νεάπολης – Συκεών παρέδωσε 490 λίτρα βιοκαυσίμου στο Ειδικό Δημοτικό Σχολείο και το Γυμνάσιο Πεύκων που φιλοξενούνται στο Ψυχολογικό Κέντρο Βορείου Ελλάδας (ΨΚΒΕ). Την περασμένη περίοδο με βιοκαύσιμο ενισχύθηκε η θέρμανση του 1ου δημοτικού σχολείου Αγίου Παύλου στο οποίο διατέθηκαν 750 λίτρα. Το παραγόμενο βιοκαύσιμο αποτελεί προϊόν επεξεργασίας από το Εργαστήριο Θερμοδυναμικής του τμήματος Μηχανολογίας του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας με το οποίο συνεργάζεται ο δήμος.

31 Παρασκευή σαπουνιού από ελαιόλαδο  Υλικά: Να θυμόμαστε την αναλογία 1,3,6. 1 κιλό καυστική σόδα. 3 κιλά νερό βρύσης. 6 κιλά ελαιόλαδο (Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε χρησιμοποιημένα τηγανόλαδα ή πολυκαιρισμένο ελαιόλαδο αφού το σουρώσουμε ώστε να καθαριστεί από τα στερεά κατάλοιπα που υπάρχουν. Προαιρετικά Βότανα: 2 με 3 κουταλιές της σούπας Αιθέρια έλαια: 5 έως 6 σταγόνες Aιθέρια έλαια (χαμομήλι, λεβάντα, δεντρολίβανο, τριαντάφυλλο, φασκόμηλο, μύρος, μέντα) Τα αιθέρια έλαια που θα αγοράσετε πρέπει να είναι αγνά. Αν στάξετε μια σταγόνα από αιθέριο έλαιο σε ένα κομμάτι στυπόχαρτο θα πρέπει να αφήσει μόνο το άρωμα του χωρίς κανένα ίχνος λαδιού. Αν υπάρχει ίχνος λαδιού το έλαιο είναι νοθευμένο. Βότανα (χαμομήλι, λεβάντα, δεντρολίβανο, θυμάρι, μελισσόχορτο, φασκόμηλο, αχιλλεία, καλέντουλα, τσουκνίδα, τζίνσενγκ, αγιόκλημα, μέντα, ιβίσκος.) Όταν χρησιμοποιούμε βότανα χρησιμοποιούμε το έγχυμά τους (δεν προσθέτουμε δηλαδή απλά τα βότανα). Όταν φτιάχνετε το έγχυμα βοτάνων, χρησιμοποιείτε όλο το νερό της συνταγής. Επιλέγετε το ή τα βότανα που θέλετε, φτιάχνετε το έγχυμα, το σουρώνετε και μετά εκτελείτε την βασική συνταγή του σαπουνιού. Επίσης θα χρειαστούμε: Μία ξύλινη κουτάλα για ανακάτεμα Ένα δοχείο 15 lt – ΤΟ ΔΟΧΕΙΟ ΑΥΤΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΕΧΕΙ ΣΕ ΥΨΗΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ, ΟΤΑΝ ΡΙΞΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΥΣΤIKH ΣΟΔΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟ, Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΘΑ ΑΝΕΒΕΙ ΠΟΛΥ. Καλύτερα να είναι πλαστικό ή μεταλλικό και όχι γυάλινο. Ένα ξύλινο πλαίσιο (θα χρησιμοποιηθεί για καλούπι)

32 ΠΡΟΣΟΧΗ Πριν ξεκινήσετε, θα πρέπει να πάρετε κάποια αναγκαία μέτρα προστασίας. Η καυστική σόδα αν πέσει στο δέρμα σας, θα προκαλέσει χημικό έγκαυμα. Γι αυτό φορέστε γάντια και να είστε ντυμένοι, σε όλο το σώμα. Προστατέψτε τα μάτια σας με γυαλιά, οι αναθυμιάσεις από την καυστική σόδα είναι επικίνδυνες. Κάντε την διαδικασία σε εξωτερικό περιβάλλον. Παρασκευή με την ψυχρή μέθοδο Σε έναν κουβά ρίχνουμε το νερό , τη σόδα και ανακατεύουμε προσεχτικά να διαλυθεί.   Στη συνέχεια ρίχνουμε λίγο-λίγο το λάδι και ανακατεύουμε συνεχώς. Σε αυτή την φάση, μπορείτε να ρίξετε μέσα, αρωματικά και αιθέρια έλαια, σε μικρές ποσότητες.  Ανακατεύoυμε συνέχεια, μέχρι το μείγμα να γίνει άσπρο και να πάρει μια υφή όπως περίπου μια κάπως νερουλή παιδική φρουτόκρεμα. Θα πρέπει, όπως ανακατεύετε με την κουτάλα, πίσω από την κουτάλα να μένει ένα μικρό αυλάκι που κλείνει σιγά-σιγά. Αυτό είναι το λεγόμενο “ίχνος”. Όταν δείτε αυτό το ίχνος, το μείγμα είναι έτοιμο. Παίρνουμε ένα κιβώτιο ξύλινο περίπου 50χ50cm του οποίου η βάση να έχει κενά, το ντύνουμε με ένα μεγάλο άσπρο κομμάτι από πανί καλύπτουμε δηλ. και τα πλάγια, το τοποθετούμε πάνω σε δύο τάκους και ρίχνουμε προσεκτικά το μείγμα.    Εννοείται ότι αυτή η δουλειά γίνεται σε ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ χώρο, όχι σε βεράντες αλλά ΣΕ ΧΩΜΑ γιατί το σαπούνι θα βγάλει νερά που θα είναι καυστικά και επικίνδυνα να διαβρώσουν τα δάπεδα λόγω της καυστικής σόδας!   

33 Παρασκευή με την θερμή μέθοδο Σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε το νερό και το ζεσταίνουμε μέχρι να γίνει χλιαρό και να έχουν ζεσταθεί τα τοιχώματα της κατσαρόλας. Ρίχνουμε σιγά σιγά την καυστική σόδα ανακατεύοντας συνέχεια με μια ξύλινη κουτάλα. Όταν το μείγμα διαλυθεί καλά, ρίχνουμε το λάδι και συνεχίζουμε το ανακάτεμα σε χαμηλή φωτιά (περίπου 10 λεπτά) μέχρι το νέο μείγμα να αρχίσει να αποκτά μεγαλύτερη πυκνότητα, δηλαδή να "δέσει" και να γίνει σαν νερουλή παιδική κρέμα. Το βράσιμο γενικά πρέπει να γίνεται σε σιγανή φωτιά δηλαδή να μην κοχλάζει το μείγμα. Όταν το μείγμα δέσει κλείνουμε την φωτιά και αφήνουμε το μείγμα να πάρει λίγες βράσεις. Αφαιρούμε την κατσαρόλα από τη φωτιά, αφήνουμε το μείγμα λίγη ώρα και το ρίχνουμε στο καλούπι. Το αφήνουμε να στεγνώσει και να πήξει, και ανάλογα με τον καιρό (η πολλή ζέστη δεν βοηθάει) σε 1-2 ημέρες το βγάζουμε όπως είναι με το πανί από το κιβώτιο και το γυρίζουμε πάνω σε ένα τραπέζι που έχουμε στρώσει νάιλον, από την άλλη για να στεγνώσει. Όσο είναι ακόμη μαλακό το κόβουμε σε κομμάτια (πλάκες) στο μέγεθος που θέλουμε. Χρόνος ωρίμανσης Ο χρόνος ωρίμανσης συνήθως διαρκεί 4 με 6 εβδομάδες ανάλογα με το πόσο κρύος ή ζεστός είναι ο καιρός και την υγρασία της ατμόσφαιρας. Ένα φρέσκο σαπούνι είναι ακατάλληλο για χρήση γιατί διατηρεί την οξύτητά του. Έτσι χρειάζεται να μείνει και να ωριμάσει ώστε ν' αποβάλλει τον όξινο χαρακτήρα του. Όταν τα σαπούνια ωριμάζουν, απαλλάσσονται από την καυστική σόδα, γιατί η καυστική σόδα αντιδρά χημικά με το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας, σχηματίζοντας στην επιφάνεια του σαπουνιού μια λευκή σκόνη. Η σκόνη αυτή είναι ανθρακικό νάτριο (σόδα). Ο σχηματισμός αυτής της σκόνης στην επιφάνεια του σαπουνιού είναι σημάδι πως το σαπούνι είναι έτοιμο. Ωστόσο το σαπούνι γίνεται καλύτερο όσο παλιώνει. Είναι απαραίτητο να μείνει το σαπούνι πάνω από ένα μήνα να ωριμάσει γιατί ακόμη κι αν έχει πήξει νωρίτερα, δεν θα έχει "πέσει" το PH του και τσούζει στη χρήση.

34 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η σχέση διατροφής και υγείας είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης (460 π.Χ.) συνέδεσε τη σωστή διατροφή και την άσκηση με την υγεία. Το γνωστό ρητό: ‘‘Νους υγιής εν σώματι υγιεί’’, μας δείχνει την αναγνώριση της σχέσης μεταξύ της διανοητικής και της σωματικής υγείας που διατυπώθηκε χιλιάδες χρόνια πριν. Το αρχαίο ρητό εμφανίζεται έπειτα από την ανάγκη άμεσης ενημέρωσης για τη σωστή διατροφή του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό, στην ανθυγιεινή διατροφή οφείλεται το 60% των θανάτων Παγκοσμίως και όχι στις μολυσματικές ασθένειες. Τα τελευταία χρόνια προβάλλεται και συστήνεται η Μεσογειακή διατροφή ως κατάλληλη διατροφή για τις αναπτυγμένες κυρίως χώρες που ‘‘ασθενούν’’ από την αφθονία προϊόντων.

35 Η Μεσογειακή διατροφή που καταχωρήθηκε από την UNESCO το έτος 2010, στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι ένα διατροφικό μοντέλο που παραμένει σταθερό στο χωροχρόνο και αποτελείται κυρίως από φρούτα και λαχανικά, ζυμαρικά, ψωμί, δημητριακά, ρύζι και πατάτες, πουλερικά και ψάρια, γαλακτοκομικά προϊόντα και ελάχιστο κρέας και κρασί. Το βασικότερο συστατικό όμως της μεσογειακής διατροφής είναι το Ελαιόλαδο. Ξεχωρίζοντας το ελαιόλαδο μπορούμε να αναφέρουμε ότι η αφομοίωση του ελαιολάδου από τον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολύ μεγάλη και σύμφωνα με μελέτες που έγιναν από τους Thomasson και Giovannini-Cevvini έδειξαν ότι ο βαθμός αφομοίωσης του μπορεί να φτάσει το 98%. Με Αποτέλεσμα να διευκολύνεται η απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών, των φαινολών και των άλλων ωφέλιμων συστατικών που περιέχονται στο ελαιόλαδο.   Το Ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε μονοκορεσμένα λίπη και η εισαγωγή στον οργανισμό δεν ανεβάζει τα επίπεδα της χοληστερίνης, αντίθετα μάλιστα μπορεί να ενισχύσει τα επίπεδα της χοληστερόλης HDL. Από κλινικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από Ισπανούς γιατρούς στη Βαρκελώνη διαπιστώθηκε ότι άτομα που καταναλώνουν 25 κυβικά εκατοστά ελαιολάδου (2 κουταλιές περίπου της σούπας) καθημερινά, παρουσιάζουν λιγότερη οξείδωση της LDL και υψηλότερα επίπεδα αντιοξειδωτικών ουσιών στο αίμα. Έρευνες όμως έχουν πραγματοποιηθεί και για την επίδραση του στις αγγειοκαρδιακές παθήσεις. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της επιδημιολογικής μελέτης του Keys και των συνεργατών του (1986), σχετικά με τα περιστατικά θανάτων στις επτά χώρες όπου και πραγματοποιήθηκε η έρευνα, οι περιπτώσεις θανάτων από στεφανιαίες παθήσεις ήταν λιγότερες στις περιοχές όπου το ελαιόλαδο αποτελούσε την κύρια λιπαρή ύλη στο διαιτολόγιο τους.

36 Η λογική κατανάλωση μιας ποσότητας ελαιολάδου κάθε μέρα, είναι ικανή να δημιουργήσει μια ασπίδα προστασίας στην καρδιά μας. Αυτό αναδείχθηκε ύστερα από πολύχρονες έρευνες, που πραγματοποίησαν ο καθηγητής Καρδιολογίας, Δημήτριος Κρεμαστινός, ο αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας, Ευστάθιος Ηλιοδρομίτης, και οι συνεργάτες τους στο Ερευνητικό και Πειραματικό Κέντρο της Ελληνικής Φαρμακοβιομηχανίας. Σύμφωνα με την έρευνα που παρουσιάσθηκε  παρόντος και του καθηγητή Μαγκντί Γιακούμπ, το συστατικό ελευρωπαΐνη είναι αυτό που έχει τις ευεργετικές ιδιότητες για την καρδιά. Από την πειραματική μελέτη σε κουνέλια προέκυψε ότι η χορήγηση ελευρωπαΐνης μειώνει την έκταση του εμφράγματος του μυοκαρδίου σε φυσιολογικά κουνέλια και σε μεγαλύτερη δόση σε υπερχοληστερολεμικά. Επιπλέον, το συγκεκριμένο συστατικό προστατεύει από την οξειδωτική βλάβη κατά τη διάρκεια της ισχαιμίας - επεναιμάτωσης.  Προέκυψε ακόμη ότι με τη χορήγηση 10 και 20 μικρογραμμαρίων ελευρωπαΐνης, μειώνονται τα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης κατά 28,7% και 33% και των τριγλυκεριδίων κατά 41,1% και 61,4%, αντίστοιχα. Η ποσότητα του ελαιολάδου, για να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα, θα πρέπει να υπολογιστεί με κουτάλι ανά γεύμα, ή σαλάτα. Η χορήγηση της ελευρωπαΐνης έχει προστατευτικό και θεραπευτικό αποτέλεσμα στην καρδιοτοξικότητα, που προκαλείται από την οξεία και τη χρόνια χορήγηση αδριανομυκίνης.

37 Σημαντικό ρόλο παρουσιάζει το ελαιόλαδο και στην παιδική και βρεφική ηλικία όσο και στα άτομα της τρίτης ηλικίας. Εκτενέστερα, το λινελαϊκό οξύ που συναντάται στο ελαιόλαδο έχει περίπου την ίδια περιεκτικότητα που έχει και στο μητρικό γάλα, επιπλέον το ελαιόλαδο επιδρά ευνοϊκά στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος, του αγγειακού συστήματος, όπως και στην ανάπτυξη των παιδιών (Grawford και οι συνεργάτες του 1980, Christakis και οι συνεργάτες του, 1980,1982), επίσης προστατεύει τα άτομα της τρίτης ηλικίας από αλλοιώσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου και πιστεύεται ότι μπορεί να συντελέσει στην αύξηση του μέσου όρου ζωής. Αναφέροντας τις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου για τον ανθρώπινο οργανισμό απαντάται το ερώτημα για την επίλυση και μείωση των σύγχρονων παθήσεων που προκαλούνται συνήθως από την κακή διατροφή και το στρες. Το ελαιόλαδο και κυρίως το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, μας προσφέρει αντιοξειδωτικές ουσίες που δρουν σαν ασπίδες προστασίας για τον οργανισμό μας, κατά των διαφόρων παθήσεων. Ακολουθώντας το πρότυπο της μεσογειακής διατροφής και χρησιμοποιώντας το φυσικό χυμό του καρπού της ελιάς, δηλαδή το γνωστό σε όλους ελαιόλαδο που χάρη στις ευεργετικές του δράσεις καταφέρνει να κερδίζει έδαφος ακόμα και σε διεθνείς αγορές που ξεφεύγουν από τα όρια των μεσογειακών χωρών, μπορούμε να ελαττώσουμε τους κινδύνους παθήσεων και να μυηθούμε στην Μεσογειακή Διατροφή (από την Ελληνική λέξη «δίαιτα» ή τρόπος ζωής) που βασίζεται στο σεβασμό του εδάφους και της βιοποικιλότητας, στη διατήρηση και την ανάπτυξη παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων που σχετίζονται με την γεωργία και την αλιεία σε περιοχές της Μεσογείου και ιδιαίτερα στον τρόπο κατανάλωσης των τροφίμων .

38 "Ελαιόλαδο" χαρακτηρίζεται το έλαιο που λαμβάνεται από τους καρπούς της Ελιάς της Ευρωπαϊκής (Οlea europea) με μέσα αποκλειστικά μηχανικά και μεθόδους ή επεξεργασίες οπωσδήποτε φυσικές, σε θερμοκρασίες που να μην προκαλούν αλλοίωση του ελαίου. Το ελαιόλαδο, εξαιτίας των θρεπτικών και βιολογικών του ιδιοτήτων αποτελεί ένα βασικό συστατικό στο διαιτολόγιο των κατοίκων ορισμένων περιοχών της γης από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Πολλοί ιστορικοί ήδη αναφέρονταν στις θρεπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες του ελαιόλαδου και στη χρησιμοποίηση του από τα αρχαία χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ελαιόλαδο στο μεγαλύτερο ποσοστό (80% περίπου) καταναλώνεται στις χώρες που παράγεται. Σε αυτό συντελεί κυρίως η μακραίωνη συνήθεια στα ιδιαίτερα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιόλαδου των πληθυσμών των χωρών παραγωγής και η αποδοχή της υψηλής διαιτητικής του αξίας (Κυριτσάκης 1988). Η χώρα μας, η οποία έρχεται τρίτη στον κόσμο σε παραγωγή ελαιόλαδου καλύπτοντας περίπου το 16% της παγκόσμιας παραγωγής, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη κατανάλωση, σε διεθνές επίπεδο. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η κατανάλωση ελαιόλαδου, στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας μας, κυμαίνεται σημαντικά και είναι μεγαλύτερη στις ελαιοκομικές περιοχές (Κυριτσάκης 1988). Θερμιδική Αξία Το ελαιόλαδο, όπως και κάθε άλλο λίπος ή έλαιο, αποδίδει στον οργανισμό τον ίδιο αριθμό μεγάλων θερμίδων που είναι 9,3 για κάθε γραμμάριο καταναλούμενης λιπαρής ύλης (9,3 Kcal/g) (Ratledge 1984; 1993).

39 Γευστικότητα Το ελαιόλαδο είναι ένα από τα φυτικά έλαια που μπορούν να καταναλωθούν αμέσως μετά την παραλαβή τους χωρίς καμιά επεξεργασία. Στη μορφή αυτή, το ελαιόλαδο διατηρεί τα σπουδαία συστατικά του (γευστικά-αρωματικά), που περιέχει όταν βρίσκεται στον ελαιόκαρπο, τα οποία και του προσδίδουν ιδιαίτερη γευστικότητα που το ξεχωρίζει από τα άλλα φυτικά έλαια. Αφομοίωση Η αφομοίωση του ελαιόλαδου από τον ανθρώπινο οργανισμό, είναι πολύ μεγάλη. Μελέτες έδειξαν ότι ο βαθμός αφομοίωσης του λαδιού αυτού μπορεί να φτάσει το 98% (Fedeli 1977). Εξαιτίας της μεγάλης αφομοίωσης του ελαιόλαδου, διευκολύνεται και η απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών οι οποίες περιέχονται σ' αυτό. Περαιτέρω, έχει διαπιστωθεί ότι το ελαιόλαδο βοηθά και στην πέψη των άλλων λιπαρών υλών, γιατί διευκολύνει τις εκκρίσεις του πεπτικού συστήματος και της χολής και διεγείρει το ένζυμο παγκρεατική λιπάση (Casares 1969; Christakis et al. 1980). Το ελαιόλαδο ευνοεί επίσης το μεταβολισμό της ενδογενούς χοληστερόλης. Γενικά οι καλές πεπτικές ιδιότητες του ελαιόλαδου αποδίδονται στην εξισορροπημένη χημική του σύνθεση και στις καλές οργανοληπτικές του ιδιότητες (Κυριτσάκης, 1988). Συμπερασματικά μπορεί να αναφερθεί ότι το ελαιόλαδο πέπτεται (αφομοιώνεται) από τον οργανισμό του ανθρώπου, σε βαθμό ο οποίος θεωρείται ιδανικός. Η σύνθεση του σε λιπαρά οξέα, η ιδιότητα του να διευκολύνει τις εκκρίσεις της χολής και η παρουσία ορισμένων συστατικών, όπως είναι η χλωροφύλλη η οποία διευκολύνει την αφομοίωση του, βοηθούν στην αύξηση των εκκρίσεων του πεπτικού σωλήνα διευκολύνοντας έτσι έμμεσα και την πέψη των άλλων τροφών.

40 Ανθεκτικότητα Του Ελαιόλαδου Κατά Το Μαγείρεμα Είναι γεγονός ότι τα λίπη, τα έλαια και γενικά όλες οι λιπαρές ύλες οξειδώνονται, από την επίδραση της θερμοκρασίας, κατά το μαγείρεμα και το τηγάνισμα ιδιαίτερα δε όταν οι συνθήκες είναι πολύ δραστικές, δηλαδή η θερμοκρασία είναι υψηλή και η διάρκεια μαγειρέματος-τηγανίσματος μεγάλη (Κυριτσάκης 1988; Aggelousis and Lalas 1997; Tsaknis et al. 1999). Έντονη και προχωρημένη οξείδωση συνδέεται με τη δημιουργία υπεροξειδίων, πολυμερών και προϊόντων διάσπασης των υπεροξειδίων, σημειώνεται δε ότι η οξείδωση των ελαίων είναι αντίδραση αυτοκαταλυόμενη. Τα προϊόντα οξείδωσης σε μεγάλες ποσότητες είναι δυνατό να επιδράσουν στο συκώτι, στην καρδιά και στις αρτηρίες, θεωρούνται δε και ως καρκινογόνα. Ακόμη, εντονότερη οξείδωση οδηγεί στο σχηματισμό ακρολεΐνης, ενός συστατικού το οποίο πιστεύεται ότι επιδρά στο κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλεί οίδημα και τραυματισμό στα κύτταρα του ήπατος. Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι η παρουσία της ακρολεΐνης θεωρείται σχετιζόμενη με τη σύνθεση ακρυλαμιδίου σε διάφορα αμυλούχα τρόφιμα τα οποία τηγανίζονται παρουσία ευκόλως οξειδούμενων ελαίων σε υψηλές θερμοκρασίες, και η ουσία αυτή θεωρείται καρκινογόνος και μεταλλαξιογόνος (Mottram et al. 2002). Κατόπιν τούτων, είναι προφανές και επιθυμητό τα βρώσιμα έλαια να έχουν αυξημένη ανθεκτικότητα στην οξείδωση. Το ελαιόλαδο οξειδώνεται λιγότερο από τα σπορέλαια, κατά το τηγάνισμα, επειδή περιέχει σε μικρότερο ποσοστό πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (λινελαϊκό οξύ Δ9,12C18:2- α-λινολενικό οξύ Δ9,12,15C18:3) και μεγαλύτερο ποσοστό μονοακόρεστα (ελαϊκό οξύ Δ9C18:1) λιπαρά οξέα. Έτσι στο ελαιόλαδο, κατά το τηγάνισμα, περιορίζεται αισθητά ο σχηματισμός υπεροξειδίων και ελεύθερων ριζών που έχουν αρνητική επίδραση στη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος (Harman 1980; Christakis et al. 1982), ενώ οι δυσάρεστες συνέπειες που είναι δυνατό να προκληθούν στον οργανισμό από το ελαιόλαδο κατά την επανειλημμένη χρήση του στο τηγάνισμα και το μαγείρεμα, είναι πολύ λιγότερες από αυτές οι οποίες προκαλούνται από τα άλλα φυτικά έλαια που υποβάλλονται στις ίδιες συνθήκες (Aggelousis and Lalas 1997; Tsaknis et al. 1999).

41 Ιστορικά στοιχεία για θεραπευτικές χρήσεις του ελαιόλαδου και της ελιάς Από τα αρχαία χρόνια ο Έλληνας είναι "εραστής και μύστης" της ελιάς. Όπως μαρτυρούν τα αρχαία ελαιοτριβεία που βρέθηκαν στη χώρα μας, ήξερε να την καλλιεργεί, να μαζεύει τους καρπούς της με τα χέρια ή ραβδίζοντάς την και να τους χρησιμοποιεί για την παραγωγή λαδιού. Η ελιά αποτελεί "ιερό δέντρο" από τα αρχαία χρόνια και βρίσκεται υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Όπως μας θυμίζει ο αρχαίος μύθος, στον αγώνα μεταξύ των θεών για την ανάδειξη του προστάτη των Αθηνών, που έγινε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, νικήτρια βγήκε η Αθηνά δωρίζοντας στους Αθηναίους την "πρώτη ελιά του κόσμου", που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της. Το δέντρο αυτό ήταν χρήσιμο για τη διατροφή, το φωτισμό, τη θέρμανση, την υγεία και τον καλλωπισμό των Αθηναίων. Από τότε τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα έγιναν ιερά (μορίες ελιές) και προστατευμένα με φραγμούς (σηκούς). Αλίμονο σ' όποιον τολμούσε να τις πειράξει, αφού η τιμωρία ήταν ο εξοστρακισμός ή ο θάνατος. Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα για καθαρισμό και περιποίηση. Οι αθλητές, με τη "στλεγγίδα" -ένα μεταλλικό εργαλείο κυρτωμένο στην άκρη- καθαρίζονταν από την σκόνη και τον ιδρώτα του στίβου. Σήμερα σαπούνια από ελαιόλαδο χρησιμοποιούνται απ' όσους θέλουν να εκμεταλλευτούν τις αντιαλλεργικές ιδιότητες των φυσικών αυτών καθαριστικών. Από το 4000 π.Χ. ήταν γνωστή η χρήση του ελαιολάδου για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο Αριστοτέλης μελέτησε το ελαιόδεντρο και ανήγαγε την καλλιέργεια του σε επιστήμη. Ο Σόλων ( π.Χ.) πρώτος νομοθέτησε την προστασία του. Ο Όμηρος το παρομοίασε με "χρυσό υγρό". Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής, το περιγράφει σαν το "τέλειο θεραπευτικό". Στις διασωθείσες εργασίες του αναφέρονται περισσότερες από 60 φαρμακευτικές και ιατρικές χρήσεις του ελαιολάδου. Αυτές περιλαμβάνουν δερματολογικές ασθένειες, μυϊκούς πόνους, θεραπεία του έλκους και της χολέρας, φλεγμονές των ούλων, αϋπνία, ναυτία, πυρετό και στομαχικούς πόνους. Ο Διοσκουρίδης ονομάζει το ελαιόλαδο "προς την εν υγεία χρήσιν άριστον". Αναφέρει ποικίλες θεραπευτικές ιδιότητες κατά του έρπητος και της άφθας. Έχει θερμαντικές ιδιότητες, καταπολεμά την ουλίτιδα και διευκολύνει τη λειτουργία του παχέος εντέρου. Αναφέρει επίσης ότι το ελαιόλαδο από τις άγριες ελιές είναι στυπτικό, ευεργετικό για τις κεφαλαλγίες και την καταπολέμηση της πιτυρίδας.

42 Το ελαιόλαδο στην υγεία του ανθρώπου - βιολογικός ρόλος Γενικά το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα, ως θρεπτικό συστατικό, ως φάρμακο ή φορέας φαρμάκων και ως καλλυντικό. Πριν από έναν αιώνα περίπου διαπιστώθηκε ότι προσθήκη ελαιόλαδου στο γεύμα βοηθούσε στη μείωση της συγκέντρωσης των γαστρικών υγρών, μείωση της δυσπεψίας και ελάττωση του πόνου, με τη χορήγηση ελαιόλαδου μαζί με χυμό από πορτοκάλι (Κυριτσάκης 1988). Νεότερες μελέτες έδειξαν τη θεραπευτική δράση του ελαιόλαδου στο δωδεκαδακτυλικό έλκος και τη βελτίωση της κινητικότητας του παχέος εντέρου. Αντικατάσταση, στο διαιτολόγιο, του ζωικού λίπους με ελαιόλαδο μείωσε κατά 33,4% τα περιστατικά του έλκους του δωδεκαδάκτυλου (Κυριτσάκης 1988). Από πολύ παλαιά το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε σε τοπικές εφαρμογές κατά των παθήσεων του δέρματος με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Φαίνεται ότι ο ρόλος του στην περίπτωση αυτή οφείλεται στη δράση της βιταμίνης Ε. Γνωστός επίσης είναι ο προστατευτικός ρόλος του ελαιόλαδου στο δέρμα από την ακτινοβολία και ο κατευναστικός ρόλος του στους πόνους από νήγματα διαφόρων εντόμων (Ηurley 1919). Οι Christakis et al. (1980) υποστήριξαν ότι το ελαιόλαδο προλαμβάνει ορισμένες ασθένειες του ήπατος και παρουσιάζει αξιόλογη ευεργετική δράση στη θεραπεία του διαβήτη. Επίσης διαπιστώθηκε ότι το ελαιόλαδο εξαιτίας της μεγάλης του περιεκτικότητας στο μονοακόρεστο ελαϊκό οξύ προστατεύει τον οργανισμό από τη δημιουργία θρομβώσεων (Κυριτσάκης 1988). Το ελαιόλαδο, ακόμη, επιδρά ευνοϊκά στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος, στη δομή των οστών του εγκεφάλου και του αγγειακού συστήματος και στην κανονική ανάπτυξη των παιδιών (Christakis et al. 1982; Laval Jeanter et al. 1980; Crawford et al. 1980). Η ευνοϊκή δράση του ελαιόλαδου στην ανάπτυξη των νεαρών οργανισμών σύμφωνα με τους Crawford et al. (1980) αποδίδεται στο ρόλο που διαδραματίζει το ελαϊκό οξύ που βρίσκεται σε μεγάλη ποσότητα στο ελαιόλαδο. Επίσης πολύ αξιόλογος είναι ο ρόλος του λινελαϊκού οξέος το οποίο συναντάται στο ελαιόλαδο στην ίδια περίπου περιεκτικότητα με το μητρικό γάλα. Είναι γνωστό ότι το λιπαρά οξέα λινελαϊκό (Δ9,12C18:2) και α-λινολενικό (Δ9,12,15C18:3) είναι απαραίτητα λιπαρά οξέα τα οποία δεν δύνανται να βιοσυντεθούν από τον άνθρωπο και συνιστούν τον προάγγελο βιοσύνθεσης των προσταγλανδινών, των προστακυκλινών και των θρομβοξανών των ομάδων n-6 και n-3. Απρόσκοπτη βιοσύνθεση των ουσιών αυτών σχετίζεται με μειωμένο αριθμό παθήσεων του καρδιοαγγειακού συστήματος του ανθρώπου δεδομέμης της αύξησης της HDL-χοληστερόλης στον ορό του αίματος και συνεπώς μείωσης της παρουσίας αθηρωματικών πλακών στο αίμα (Beare-Rogers 1985; 1988; Aggelis et al. 1987; 1988; Horrobin 1992; Ratledge 1993).

43 Είναι γνωστό επίσης, ότι η υπερκατανάλωση πολυακόρεστων ελαίων ή γενικά ο υπερεμπλουτισμός της δίαιτας με τέτοιες λιπαρές ύλες (πολυακόρεστες), έχει δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά και έχουν διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις. Οι επιφυλάξεις αυτές στρέφονται, κυρίως, στους κινδύνους οι οποίοι μπορεί να δημιουργηθούν από τα προϊόντα οξείδωσης των πολυακόρεστων λιπαρών υλών και από την αύξηση των αναγκών του οργανισμού σε βιταμίνη Ε, που είναι συνέπεια της μεγάλης κατανάλωσης πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Βεβαίως είναι γνωστό ότι ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται οπωσδήποτε τα απαραίτητα πολυακόρεστα οξέα λινελαϊκό και α-λινολενικό και ότι η έλλειψη των οξέων αυτών δημιουργεί σοβαρά προβλήματα. Ιδιαίτερο δε ρόλο, στη διατροφή, δεν έχει μόνο το αθροιστικό σύνολο των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (λινελαϊκό - α-λινολενικό) αλλά η μεταξύ τους σχέση (Emken 1983; Bear-Rogers 1988). Ενώ όμως είναι διαπιστωμένη η αναγκαιότητα της παρουσίας των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, στη δίαιτα, θα ήταν ίσως παρακινδυνευμένο να δεχτούμε ότι η συνεχής αύξηση της κατανάλωσης πολυακόρεστων ελαίων αποτελεί τη μόνη λύση αφού, όπως προαναφέρθηκε, έχουν εκδηλωθεί προβλήματα από την αυξημένη κατανάλωση τους. Οι Christakis et al. (1980) αποδίδουν την υψηλή βιολογική αξία του ελαιόλαδου στα παρακάτω χαρακτηριστικά του: Στην καλή σχέση των κορεσμένων και των μονοακόρεστων λιπαρών οξέων. Στην καλή σχέση μεταξύ της βιταμίνης Ε και των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (κυρίως λινελαϊκό οξύ) Στην παρουσία φυσικών αντιοξειδωτικών ουσιών σε άριστη συγκέντρωση. Στην παρουσία του λινελαϊκού οξέος σε ποσοστό 10%, περίπου, ποσοστό που βρίσκεται μέσα στα όρια των απαιτήσεων του οργανισμού, σε βασικά λιπαρά οξέα, καλύπτοντας έτσι τις ανάγκες του και όταν το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται σαν μόνη πηγή λιπαρών. Στη μεγάλη περιεκτικότητα σε υδρογονάνθρακα σκουαλένιο, ο οποίος διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στο μεταβολισμό. Συμπερασματικά μπορεί να αναφερθεί ότι το ελαιόλαδο είναι μια σπουδαία λιπαρή ύλη στη διατροφή του ανθρώπου με αναμφισβήτητη βιολογική και θρεπτική αξία.

44 Η δικαίωση της φραπελιάς
          Κατακρίθηκαν, απαξιώθηκαν, χλευάστηκαν και αντιμετωπίστηκαν με φαιδρότητα - μέχρι που απαξιώθηκαν εντελώς σε πανελλαδικό επίπεδο. Σήμερα, τα φύλλα της ελιάς ξαναγεννιούνται από τις "στάχτες" τους και επιστρέφουν δυναμικά στην επικαιρότητα με τη "βούλα" του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων, καθώς διαθέτουν πια επίσημη έγκριση για συγκεκριμένες ενδείξεις.   Κι ενώ η "ρετσινιά" της φραπελιάς στοίχισε ακριβά στην Ελλάδα, την ίδια ώρα, γειτονικές χώρες, όπως η Τουρκία, έσπευδαν να φυτέψουν ελαιόδεντρα και επενδύουν πλέον στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής και κυκλοφορίας στην αγορά τσαγιού από φύλλα ελιάς σε χάρτινα σακουλάκια ...   Ήπιο διουρητικό για χρήσεις σε περιπτώσεις κατακράτησης υγρών και προεμμηνορυσιακού συνδρόμου, με σκοπό τη ρύθμιση της λειτουργίας των νεφρών, είναι η ένδειξη που κατάφεραν να κατοχυρώσουν Έλληνες επιστήμονες στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, στις 22 Νοεμβρίου Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν συγγράμματα Γάλλων, μελών εξερευνητικών ομάδων, που χαρακτηρίζουν τα φύλλα της ελιάς ως σπουδαίο αντιπυρετικό και αντιβιοτικό.   Επιπλέον, τα τελευταία 40 χρόνια φαρμακευτικά σκευάσματα με βάση τα φύλλα της ελιάς κυκλοφορούν ευρύτατα στη Γερμανία με ενδείξεις για την υποστήριξη της λειτουργίας του καρδιαγγειακού συστήματος, τη ρύθμιση της χοληστερίνης και την προστασία των αγγείων από τις αθηρωματικές πλάκες, τη σταθεροποίηση των επιπέδων ζαχάρου στο αίμα και την αντιδιαβητική δράση στον ανθρώπινο οργανισμό.

45 Αρνητική δημοσιότητα από τη "φραπελιά"
Δυστυχώς, όλα τα παραπάνω δεν έγιναν γνωστά στην ελληνική κοινή γνώμη και λίγοι σήμερα είναι ενήμεροι για τις εξελίξεις καθώς εκείνο που υπερίσχυσε ήταν η αρνητική δημοσιότητα που δόθηκε στο θέμα της φραπελιάς και της φημολογούμενης δράσης της κατά του καρκίνου. "Το θέμα αντιμετωπίστηκε με μεγάλη φαιδρότητα στην Ελλάδα πριν από χρόνια. Ο κόσμος άρχισε να μαζεύει φύλλα ελιάς από δέντρα που βρίσκονται μέσα στις πόλεις και παρασκεύαζε ροφήματα αναμένοντας θεραπεία από τον καρκίνο. Αντίθετα, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Ιαπωνία, τα φύλλα της ελιάς είχαν από χρόνια ενταχθεί στον Οργανισμό Φαρμάκων. Έτσι, την ώρα που ο θόρυβος για τη 'φραπελιά' και η κακή της δημοσιότητα βρίσκονταν στο ανώτατο σημείο τους, επιχειρηματίες από τη γειτονική Τουρκία αντιλήφθηκαν την σημασία του θέματος, φύτεψαν ελληνικές ποικιλίες ελιάς και μπήκαν δυναμικά στην βιομηχανική παραγωγή τσαγιού από φύλλα ελιάς" σχολιάζει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο καθηγητής Δενδροκομίας Αθανάσιος Ρούμπος. "Μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά" τονίζει, από την πλευρά της, η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Φαρμακευτικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών και αντιπρόεδρος της Επιτροπής Φαρμάκων Φυτικής Προέλευσης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ) Ιωάννα Χήνου. Η ίδια χαρακτηρίζει απαράδεκτη τη σύνδεση των φύλλων της ελιάς με τη χρήση κατά του καρκίνου και σχολιάζει ότι "η μόδα που επικράτησε την εποχή αυτή κατέστρεψε οποιαδήποτε πληροφορία και χρήσιμη ένδειξη υπήρξε για το συγκεκριμένο φυτικό προϊόν". "Ήμουν κατά της αβάσιμης υποβάθμισης του εθνικού μας φυτού, για το οποίο από τότε γνωρίζαμε ότι η φαρμακευτική του χρήση επιβεβαιωνόταν από την ευρωπαϊκή φαρμακοποιία" αναφέρει και τάσσεται κατά της κακής χρήσης των φύλλων της ελιάς που ξεκίνησε τότε. "Τα φυτικά προϊόντα δεν χρησιμοποιούνται για βαριές νόσους. Τα φάρμακα για τον καρκίνο αποτελούν ειδική κατηγορία και σε σοβαρές ασθένειες αυτού του είδους δεν συζητούμε για μη συνταγογραφούμενα φάρμακα" διευκρινίζει. Νέες δράσεις των φύλλων της ελιάς αναζητούν οι επιστήμονες Ωστόσο, σε εξέλιξη βρίσκεται η επιστημονική έρευνα για την αναζήτηση αντιοξειδωτικής δράσης στα φύλλα της ελιάς. "Ήδη, υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα σχετικά με την ελευρωπαΐνη, μια αντιοξειδωτική ουσία που βρίσκεται στα φύλλα και τον καρπό του ελαιοδέντρου. Σε αυτήν την ουσία οφείλεται η πικρή γεύση τους" σχολιάζει ο κ. Ρούμπος και τονίζει ότι σήμερα πραγματοποιούνται έρευνες για την περιεκτικότητα δέκα διαφορετικών ποικιλιών ελιάς σε ελευρωπαΐνη. Ο εντοπισμός και η ποσοτικοποίηση των αντιοξειδωτικών ουσιών της ελιάς ανά ποικιλία εκτιμάται ότι μπορεί να καθοδηγήσει τις μελλοντικές καλλιέργειες και τη χρήση των συγκεκριμένων ουσιών στη διατροφή και τη φαρμακευτική.

46 Η εγκεκριμένη "συνταγή" για τσάι από τα φύλλα της ελιάς
Μέχρι τότε, η συνταγή που αναγράφεται στη μονογραφία για τα φύλλα της ελιάς, η οποία εγκρίθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, κατόπιν σχετικού αιτήματος της κ. Χήνου, το Νοέμβριο του 2009, προβλέπει τα εξής: Δέκα γραμμάρια χλωρά φύλλα ή πέντε γραμμάρια ξερά τοποθετούνται σε 150 ml βραστό νερό και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι δύο φορές την ημέρα. Εναλλακτικά, 7 με 8 γραμμάρια ψιλοκομμένα φύλλα μπορούν να τοποθετηθούν για 30 λεπτά σε νερό που έχει βράσει ή 5 γραμμάρια να βράσουν μαζί με το νερό. Το ρόφημα μπορεί να καταναλώνεται τρεις με τέσσερις φορές τη μέρα. Διαφορετικές οδηγίες χρήσης έχουν εκδοθεί για σκευάσματα σε σκόνη που τοποθετούνται σε κάψουλες.   Οδηγίες, όμως, από τους επιστήμονες δεν δίνονται μόνο για την παρασκευή του ροφήματος αλλά και για τον τρόπο συλλογής των φύλλων της ελιάς. Σύμφωνα με τον κ. Ρούμπο, αυτά θα πρέπει να συλλέγονται από ελαιώνες που βρίσκονται σε περιοχή με ελάχιστη ή καθόλου μόλυνση του περιβάλλοντος. Τα δέντρα δεν θα πρέπει να ψεκάζονται με χημικά σκευάσματα, ούτε να προέρχονται από καλλιέργειες με χρήση λιπασμάτων. Ο κατάλληλος χρόνος για τη συγκομιδή είναι το φθινόπωρο και συγκεκριμένα οι μήνες Οκτώβριος και Νοέμβριος, κατά τους οποίους τα φύλλα έχουν ολοκληρώσει τον ετήσιο κύκλο τους. Τα δε φύλλα θα πρέπει να ξεπλυθούν ελαφρώς, να στεγνώσουν σε σκοτεινό δωμάτιο και ξηρό περιβάλλον και να αποθηκευτούν σε χάρτινη σακούλα. Προσοχή στις ενδείξεις Σε κάθε περίπτωση, η κ. Χήνου συνιστά στον καθένα να διαβάσει στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων τους τρόπους χρήσης των σκευασμάτων που προτείνονται και να λαμβάνονται πάντα υπόψιν όσα αναφέρονται για τυχόν αντενδείξεις, αλλεργικές αντιδράσεις ή άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας. Επιπλέον, απαραίτητη είναι η συνεννόηση των καταναλωτών με το γιατρό τους καθώς κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και κάθε φάρμακο θα πρέπει να χορηγείται με συγκεκριμένες οδηγίες χρήσης. Μεγάλες επιχειρηματικές δυνατότητες Την ώρα που ξεκινούν όλα τα παραπάνω να γίνονται γνωστά, σήμερα δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα κανένα σχετικό φαρμακευτικό σκεύασμα. "Παρόλο που υπάρχουν μεγάλες επιχειρηματικές δυνατότητες, στην Ελλάδα, από ό,τι γνωρίζω, δεν υπάρχει τίποτα από φύλλα ελιάς στα φαρμακεία, ούτε στη μορφή του τσαγιού ούτε στη μορφή της κάψουλας. Αμφιβάλλω, μάλιστα, αν γνωρίζει και κανείς το θέμα" τονίζει η κ. Χήνου και επισημαίνει ότι στην Ισπανία δραστηριοποιείται εταιρεία που παράγει σκόνη από τα φύλλα της ελιάς. "Σήμερα, με βάση όσα αναφέρονται στην ηλεκτρονική σελίδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων, μπορεί οποιοσδήποτε να παρασκευάσει το τσάι ή την κάψουλα, να ζητήσει και να λάβει την έγκριση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να πουλήσει αυτό το προϊόν στο κοινό με την συγκεκριμένη ένδειξη" σχολιάζει. Στο ίδιο πνεύμα, ο κ. Ρούμπος επισημαίνει ότι η πρώτη ύλη, δηλαδή τα φύλλα της ελιάς, είναι διαθέσιμη σε μεγάλες ποσότητες δεδομένου ότι τα ελαιόδεντρα αποτελούν το 75% της δενδροκομίας στην Ελλάδα! "Την ώρα που παράγονται τεράστιες ποσότητες φύλλων, είναι αυτονόητο ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πολύ καλύτερα από λίπασμα ή καύσιμο, όπως γίνεται τώρα" προσθέτει.

47 ΠΛΩΜΑΡΙ Πριν από τη μικρασιατική καταστροφή (1922) το Πλωμάρι ήταν μια ανθούσα και πολυάνθρωπη κωμόπολη με πολλά ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία, πυρηνεργοστάσιο και ουζοποιεία, όπου παρασκευαζόταν το ονομαστό ντόπιο ούζο. Το βιομηχανικό Πλωμάρι των αρχών του αιώνα διαθέτει: 12 σαπωνοποιεία 10 ελαιοτριβεία 1 υδραυλικό αλευροποιείο 2 πυρηνεργοστάσια 2 ατμοκίνητα ελαιοτριβεία ταλκ Υπήρχαν επίσης σημαντικές ποτοποιίες που εξειδικεύονταν στην παραγωγή ούζου. Την μαζική παραγωγή ελαιοσαπώνων υπαγόρευσε η μεγάλη ζήτηση που είχαν τα προϊόντα αυτά στις αγορές της Ανατολής. Το 1889 η εξαγωγή σαπουνιού φτάνει τα καντάρια, ενώ το 1909 μειώθηκε στα Μετά το 1912 η σαπουνοβιομηχανία περιορίστηκε αισθητά και πολλά εργοστάσια, όπως το σαπωνοποιείο του Ι. Πούλια, μετατράπηκαν σε αποθήκες επεξεργασίας καπνών. Τέλος με την Μικρασιατική καταστροφή έκλεισε στο Πλωμάρι ο κύκλος της μαζικής παραγωγής σαπουνιού. Σύμφωνα με στοιχεία της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας (ΕΣΥΕ) του 1961 στη Λέσβο υπήρχαν περίπου ελαιόδεντρα από τα οποία τα στην περιοχή του Πλωμαρίου (είναι η πιο πυκνοφυτεμένη περιοχή της Ελλάδος με 24,5 ελαιόδεντρα ανά στρέμμα).

48 Νομοί της Ελλάδας με τον μεγαλύτερο αριθμό ελαιόδεντρων (Γεν. Γραμμ
Νομοί της Ελλάδας με τον μεγαλύτερο αριθμό ελαιόδεντρων (Γεν. Γραμμ. Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος 2007) Νομοί Αριθμός Ελαιόδεντρων Μεσσηνίας Ηρακλείου Λακωνίας Λέσβου Χανίων Ηλείας Φθιώτιδας Ευβοίας Μαγνησίας Αιτωλοακαρνανίας Κέρκυρας Αχαΐας

49 ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ – ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ ΚΑΙ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΑΔΕΡΦΩΝ ΓΕΩΡΓΑΝΤΕΛΛΗ - ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΛΑ

50 ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ - ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΞΥΠΤΕΡΑ
ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ - ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΞΥΠΤΕΡΑ

51 ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ – ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΣΙΜΟΥ

52 ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ ΠΟΥΛΙΑ– ΝΥΝ ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ

53 ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ ΤΡΑΓΑΚΗ

54 ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΛΩΝ ΤΑ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΑΝΤΕΛΛΗ -ΤΡΑΓΑΚΗ - ΞΥΠΤΕΡΑ - ΜΑΜΑΚΕΛΛΗ- ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗ

55 ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΛΩΝ ΤΑ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΑ ΜΕΤΑΞΑ -ΓΕΩΡΓΑΝΤΕΛΛΗ –ΤΡΑΓΑΚΗ- ΞΥΠΤΕΡΑ -ΜΑΜΑΚΕΛΛΗ- ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗ

56 Βιβλιογραφία – Πηγές

57 Α΄ Τάξη ΕΠΑΛ Πλωμαρίου 2012-2013
Ευχαριστούμε θερμά όλους όσους βοήθησαν στην πραγματοποίηση αυτής της εργασίας Α΄ Τάξη ΕΠΑΛ Πλωμαρίου