Μάθημα 6 Η γενιά του 1880

Η γενιά του 80΄ ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ήδη στη δεκαετία του 1880 χρησιμοποιούνταν οι όροι Παλαιά και Νέα Αθηναϊκή Σχολή, για να προσδιοριστεί η μετά το 1880 λογοτεχνική παραγωγή σε αντιδιαστολή με τη λογοτεχνία του Αθηναϊκού Ρομαντισμού (1830 – 1880). Ο γραμματολογικός όρος «γενιά του ΄80» εμφανίστηκε στη μεταπολεμική εποχή υπό την επίδραση του όρου «γενιά του 1930». Με τη γενιά του ΄80 τερματίστηκε η κυρίαρχη κατά το παρελθόν διάσταση του ελληνικού πνευματικού κόσμου σε δύο στρατόπεδα, το αθηναϊκό και το επτανησιακό.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ιδιαίτερα γνωρίσματα: Η γενιά του ΄80 αντιμετώπισε αρνητικά τη λογοτεχνία του Αθηναϊκού Ρομαντισμού. Διαπνέεται από ανανεωτικό πνεύμα. Εκφράζει καινοτόμες αντιλήψεις. Δημοτικιστική παράδοση και δημοτική γλώσσα. Ηθογραφία. Συνθετική αξιοποίηση του παρελθόντος. Απόρριψη της ρομαντικής θρηνολογίας και αμετροέπειας. Στροφή στο πραγματικό/ επίκαιρο/ καθημερινό. Αξιοποίηση της εμπειρίας, της μνήμης και της παρατήρησης. Στροφή προς τα νέα ευρωπαϊκά ρεύματα.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ιδιαίτερα γνωρίσματα: Ενδιαφέρον για τη σύγχρονη ζωή. Οι λογοτέχνες της εποχής πρωτοστάτησαν στο κοινωνικό κίνημα του δημοτικισμού. Η επιστήμη της λαογραφίας με πρωτοστάτη τον Νικόλαο Γ. Πολίτη, μεταφύτεψε στην Ελλάδα τις τότε κυρίαρχες ευρωπαϊκές ιδέες για την αξία της εθνότητας και του λαϊκού στοιχείου. Άλλες νέες Επιστήμες Βυζαντινολογία ( Κωσταντίνος Σάθας, κ.ά.) Γλωσσολογία ( Γεώργιος Χατζιδάκις)

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή

Τα ευρωπαϊκά ρεύματα που επηρέασαν τη γενιά του ΄80 Ποίηση: Παρνασσισμός : αντίδραση στο ρομαντισμό, σταθερή στιχουργική μορφή – το ποίημα ως άγαλμα, αξιοποίηση κλασικής τέχνης, θέματα εμπνευσμένα από την αρχαία ελληνική μυθολογία, η τέχνη για την τέχνη. Συμβολισμός: λέξεις σύμβολα, υποβλητικότητα και μουσικότητα. «Η ποίηση να πάρει από τη μουσική αυτό που της ανήκει.» Πεζογραφία: Ρεαλισμός: φωτογραφική απεικόνιση, λεπτομερείς περιγραφές. Νατουραλισμός: πιστή απεικόνιση – με επιστημονικές μεθόδους- σκηνών εξαθλίωσης από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Το κίνημα του δημοτικισμού: Οι λογοτέχνες της γενιάς του ΄80 πρωτοστάτησαν στο κίνημα του δημοτικισμού. Το λογοτεχνικό περιοδικό Εστία και τα σατιρικά έντυπα Ραμπαγάς και Μη χάνεσαι συσπείρωσαν τους νέους λογοτέχνες που αντιδρούσαν στη ρομαντική ποίηση, συχνά παρωδώντας την. Η στροφή από την καθαρεύουσα στη δημοτική έγινε με τρεις ποιητικές συλλογές: Στίχοι του Νίκου Καμπά, Ιστοί αράχνης του Γεωργίου Δροσίνη και Γέλωτες του Γεωργίου Κόκκου. Το 1886 ο Κωστής Παλαμάς δημοσίευσε την ποιητική συλλογή Τα τραγούδια της πατρίδος μου, γραμμένη σε δημοτική γλώσσα.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Το κίνημα του δημοτικισμού: Ο κυριότερος θεωρητικός του κινήματος είναι ο Γιάννης Ψυχάρης, ο οποίος έγραψε το λογοτεχνικό πεζογράφημα Το ταξίδι μου (1888), που θεωρείται το μανιφέστο της δημοτικής. Ο Αλέξανδρος Πάλλης ( μτφρ. Ιλιάδας και Καινής Διαθήκης) και ο Αργύρης Εφταλιώτης τάχθηκαν επίσης υπέρ του δημοτικισμού.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Ηγετική φυσιογνωμία της γενιάς αναδεικνύεται ο Κωστής Παλαμάς που στράφηκε προς ποικίλες εκφραστικές και θεματικές τάσεις. Το στιχουργικό ανανεωτικό πνεύμα της γενιάς εκδηλώνεται με τη δημιουργία του ελευθερωμένου στίχου. Γιάννης Καμπύσης, Σπήλιος Πασαγιάννης, Κωσταντίνος Χατζόπουλος ( Φθινόπωρο, 1917): μεταφύτεψαν στην Ελλάδα τη μουσικότητα του συμβολισμού συνδυασμένη με το ψυχρό κλίμα της βόρειας Ευρώπης. Περιοδικά Διόνυσος και Τέχνη.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Κωστής Παλαμάς Πάτρα 1859 – Αθήνα Ποιητής, δοκιμιογράφος, αρθρογράφος, κριτικός, μεταφραστής. 1895, «Ολυμπιακός ύμνος». Ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Τα τραγούδια της πατρίδος μου (1886): περιέχει τα βασικά θέματα και μερικές από τις κύριες ιδέες του παλαμικού έργου που συνοψίζονται στη λέξη «Ρωμιοσύνη».

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Κωστής Παλαμάς Ύμνος στην Αθηνά (1889): συμπληρώνει τον κύκλο της κύριας θεματικής του εισάγοντας σε αυτόν τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Ίαμβοι και ανάπαιστοι (1897): περνά σε μια ωριμότερη φάση του έργου του, καθώς, πλέον, επηρεασμένος από την ποίηση του Σολωμού και του Κάλβου οδηγείται σε πολυπλοκότερα θέματα και τεχνικές, όπως η σύνθετη ρυθμική υπόσταση και η κυκλική έμπνευση.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Κωστής Παλαμάς Ο Τάφος (1898): έργο εμπνευσμένο από τον θάνατο του γιου του, με ενδιαφέρον τόσο ως προς τη μετρική του σύνθεση όσο και ως προς τα πρωτοεμφανιζόμενα θεματικά μοτίβα του θανάτου και του πένθους, για την ανάδειξη των οποίων ο Παλαμάς επιστράτευσε στοιχεία από τη λαϊκή, θρησκευτική και κλασική παράδοση.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Κωστής Παλαμάς Η Ασάλευτη ζωή (1904): η πιο πολυφωνική συλλογή του. Αναδεικνύει το δίπολο ζωής θανάτου και την επακόλουθη μεταφυσική αγωνία. Ο Δωδεκάλογος του γύφτου (1907):έργο χωρισμένο σε δώδεκα λόγους, με ποικιλία ρυθμών. Συστηματική χρήση του ελευθερωμένου στίχου.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Κωστής Παλαμάς Η Φλογέρα του βασιλιά (1910): δραστική ανανέωση του δεκαπεντασύλλαβου στίχου. Εκδηλώνεται το ενδιαφέρον του Παλαμά για το Βυζάντιο, και χρησιμοποιεί το ταξίδι κυρίως ως αφηγηματική τεχνική προκειμένου να υμνηθούν διάφοροι τόποι του νέου ελληνισμού. Θρησκευτικός συγκρητισμός (δηλ. συγχώνευση παγανιστικού και χριστιανικού στοιχείου).

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Κωστής Παλαμάς Άλλα έργα (ενδεικτικά): Χαιρετισμοί της Ηλιογέννητης (1900) πρώιμη χρήση ελευθερωμένου στίχου. Οι καημοί της λιμνοθάλασσας και Σατυρικά γυμνάσματα (1912). Η πολιτεία και η μοναξιά (1912). Βωμοί (1915). Τα παράκαιρα (1919). Τα δεκατετράστιχα (1919) Δειλοί και σκληροί στίχοι (1928). Θάνατος του παλικαριού (πεζό, 1901). Τρισεύγενη (1903), κ.ά.

Η Ασάλευτη ζωή, «Πατρίδες»

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Γεώργιος Δροσίνης, Παύλος Νιρβάνας, Ιωάννης Πολέμης, Λάμπρος Πορφύρας (φανέρωσαν τις ψυχικές διαθέσεις του αστισμού και αντίκρισαν τον κόσμο της υπαίθρου μέσα από το εξωραϊστικό, αλλά και κάποτε παραμορφωτικό, πρίσμα του ανθρώπου της πόλης). Καλλιέργεια και άνθιση του μικρού λυρικού πεζού (poème en prose).

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Ποίηση Γεώργιος Σουρής, Κλεάνθης Τριανταφύλλου, κ.ά. Ο αστισμός τους εκδηλώθηκε με τη λαϊκότροπη ή και λαϊκίστικη ευθυμογραφική σάτιρα των κοινωνικών εκδηλώσεων της αστικής τάξης.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Η επιβολή της δημοτικής ήταν βασική επιδίωξη. Γιάννης Ψυχάρης, Το ταξίδι μου (1888). Καλλιέργεια της ηθογραφίας (πιστή αναπαράσταση των ηθών κυρίως του εξωαστικού κόσμου). Κύριο λογοτεχνικό είδος το διήγημα.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Σταθμό στην ανάπτυξη του ηθογραφικού διηγήματος αποτέλεσε, το 1883, ο διαγωνισμός διηγήματος του περιοδικού Εστία, με εμπνευστή τον Νικόλαο Γ. Πολίτη. Το ηθογραφικό διήγημα καλλιεργήθηκε με μεγάλη εκφραστική ποικιλία.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Την ωραιοποιημένη απεικόνιση του ελληνικού χωριού και της υπαίθρου μας δίνουν τα έργα του Γεώργιου Δροσίνη. Η λογοτεχνική αξιοποίηση της βιωματικής μνήμης χαρακτηρίζει τα έργα του Γεώργιου Βιζυηνού, όπου το ηθογραφικό στοιχείο συνδυάζεται με την ικανότητα της διείσδυσης στον ψυχικό κόσμο των ηρώων.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Άλλοι διηγηματογράφοι της περιόδου είναι οι Ιωάννης Κονδυλάκης, Κώστας Κρυστάλλης, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, Κωσταντίνος Χατζόπουλος, Χρήστος Χρηστοβασίλης, κ.ά. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: γράφει στην καθαρεύουσα διηγήματα, εμπνευσμένα από την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σκιάθο. Κορυφαίο μυθιστορηματικό έργο του, Η Φόνισσα (1903). Λυρικός πεζογράφος – ποιητής, πρόσληψη από τον Ελύτη (Η μαγεία του Παπαδιαμάντη).

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Ανδρέας Καρκαβίτσας : με το έργο του πλουτίζει την ηθογραφία με τη νατουραλιστική σκοπιά, την απεικόνιση δηλαδή των αρνητικών όψεων της αγροτικής ζωής. Έργα του (ενδεικτικά): Ο ζητιάνος (1897). Λόγια της πλώρης (1899).

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Στο ευρύτερο πλαίσιο της πεζογραφικής παραγωγής της γενιάς εντάσσονται ο Γιάννης Βλαχογιάννης, που αξιοποίησε πεζογραφικά της αναμνήσεις της επανάστασης του Έγραψε λυρικά διηγήματα και παραμύθια. Ο Κωσταντίνος Χατζόπουλος, που εισήγαγε στην Ελλάδα την πεζογραφία του συμβολισμού (Φθινόπωρο, 1917). Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης (κόμης) Ξεκίνησε με αισθητιστικά διηγήματα (Το πάθος, Απελλής κ.ά.) και στη συνέχεια συνδέθηκε με τον μαρξισμό και εισήγαγε το κοινωνικό μυθιστόρημα στη νεοελληνική λογοτεχνία (Οι σκλάβοι στα δεσμά τους, 1922). Από τα πιο σημαντικά του έργα είναι Ο κατάδικος και Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα. Εισήγαγε στη νεοελληνική πεζογραφία τον νατουραλισμό με το μικρό αφήγημα Το πίστομα.

Η γενιά του ΄80 ή Νέα Αθηναϊκή Σχολή Πεζογραφία Γρηγόριος Ξενόπουλος το έργο του είναι καθρέφτης του σύγχρονου αστικού κόσμου. Πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός, παιδικός συγγραφέας. Έργα του: Ο άνθρωπος του κόσμου (1888). Νικόλαος Σιγαλός (1890). Πλούσιοι και φτωχοί (1919). Τίμιοι και άτιμοι (1921), Τυχεροί και άτυχοι (1924).

Βιβλιογραφία Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Πρόσωπα - Έργα - Ρεύματα – Όροι, Αθήνα, Πατάκης, A. France, J. Moréas, P. Bourde, Τα πρώτα όπλα του συμβολισμού, μτφρ. Έκτορας Πανταζής, Αθήνα, Γνώση, Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Πρόσωπα - Έργα - Ρεύματα – Όροι, Αθήνα, Πατάκης, A. France, J. Moréas, P. Bourde, Τα πρώτα όπλα του συμβολισμού, μτφρ. Έκτορας Πανταζής, Αθήνα, Γνώση, 1983.