Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ E.ERIKSON, D.WINNICOTT, L.KOHLBERG ΚΑΙ J.FOWLER ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (ΣΧΟΛΕΙΟ). ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΡΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΑΣ-ΛΙΑΓΚΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΔΗΜΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ( ) ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ( ) ΜΕΝΤΖΕΝΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ( )

Erik Erikson ( ) Αμερικανός εξελικτικός ψυχολόγος και ψυχαναλυτής.

Η θεωρία του «Εγώ»: κεντρική διάσταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η προσωπικότητα του ατόμου αναδύεται από την αλληλουχία εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων που εφόσον λυθούν δημιουργούν καλύτερη αίσθηση του εαυτού. Το άτομο στην πορεία ανάπτυξής του διέρχεται από οχτώ στάδια ή κύκλους ζωής.

Στάδια ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης Ηλικία ΣτάδιοΨυχοκοινωνική Κρίση 1 Στάδιο 1: Βρεφική ηλικία Εμπιστοσύνη- Δυσπιστία 2-3 Στάδιο 2: Πρώτη παιδική ηλικία Αυτονομία-Ντροπή, αμφιβολία 4-5 Στάδιο 3: Προσχολική ηλικία, νηπιαγωγείο Πρωτοβουλία- Ενοχή 6-11 Στάδιο 4: Μέση παιδική ηλικία Φιλοπονία- Κατωτερότητα 12-18Στάδιο 5: ΕφηβείαΤαυτότητα-Σύγχυση ταυτότητας Στάδιο 6: Νεαρή ενήλικη ζωή Οικειότητα-Απομόνωση 35-65Στάδιο 7: Μέση ηλικίαΠαραγωγικότητα- Στασιμότητα Άνω των 65Στάδιο 8: Τρίτη ηλικίαΠληρότητα-Απελπισία

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Χρησιμότητα της θεωρίας του στο σχεδιασμό του ΑΠΣ Παιδική ηλικία  Στόχοι εκπαιδευτικού: α) προστασία μαθητών από ατυχήματα β) ανάπτυξη των ιδιαίτερων ταλέντων γ) σεβασμός προς το δάσκαλο δ) διατήρηση της αίσθησης αυτονομίας-πρωτοβουλίας  Επίδειξη αρμόζουσας συμπεριφοράς και κατάλληλου ύφους από τον δάσκαλο ανάλογα με τον μαθητή

Μέση παιδική ηλικία  Στόχοι εκπαιδευτικού:  Ενίσχυση των μαθητών έτσι ώστε να αναπτύξουν αίσθηση κυριαρχίας και ικανότητας μέσω των τεστ/εργασιών εντός και εκτός της τάξης.

Εφηβική ηλικία  Στόχοι εκπαιδευτικού: α) ενίσχυση για αποδοχή σεξουαλικών- σωματικών, γνωστικών αλλαγών-απόκτηση ψυχοκοινωνικής ωριμότητας β)αντιμετώπιση των εφήβων ως ενήλικοι γ)χρήση υλικού με ενδιαφέρον περιεχόμενο δ)παροχή βοήθειας για ανακάλυψη δεξιοτήτων- αδυναμιών τους

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ  Η θεωρία του Erikson είναι μια εκτενής αποτίμηση κοινωνικών παραγόντων και αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα μιας δημοκρατικής κοινωνίας καθώς προτείνει την ενθάρρυνση της ελεύθερης έκφρασης των μαθητών, προωθώντας τη διορατικότητά τους για το τι είναι σωστό και τι λάθος.

Donald Winnicott ( ) Άγγλος παιδίατρος, ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και κοινωνιολόγος.

Donald Winnicott  Κατά τη διάρκεια της ζωής ενός τετράχρονου παιδιού διακρίνει τα εξής στοιχεία: 1)Τριγωνική σχέση: είναι «ερωτευμένο» με τον ένα γονέα και μισεί τον άλλο. 2)Σχέση δύο προσώπων (μητέρας-βρέφους): είναι αλληλεξαρτώμενη και μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα του παιδιού. 3)Μητρικός ρόλος: στηρίζει τη συνοχή του νηπίου στη φάση που είναι ακόμα ασυγκρότητο. 4)Μητρική αγάπη με τη μορφή φροντίδας: η αγάπη, μέσο επίτευξης της ανάπτυξης του παιδιού. 5) Η εφηβική ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα των επιτυχιών της βρεφικής και της παιδικής φροντίδας.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  Ο δάσκαλος να λειτουργεί ως γιατρός, αναζητώντας τη «διάγνωση» και τη «θεραπεία».  Βαρύτητα στις συναισθηματικές ανάγκες έναντι των διανοητικών διαφορών.  Διάκριση των μαθητών ανάλογα με το οικογενειακό περιβάλλον τους.  Διάκριση των μαθητών ανάλογα με ηλικία, φύλο και κυρίως με ψυχιατρικά κριτήρια.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ  Χρησιμοποιώντας την κατάλληλη μέθοδο διδασκαλίας και γνωρίζοντας το ιστορικό του παιδιού, ο δάσκαλος αντιλαμβάνεται οποιοδήποτε σύμπτωμα ή πρόβλημα που αντιμετωπίζει κι έτσι οδηγείται σε καλύτερο χειρισμό των συναισθηματικών καταστάσεων.

Lawrence Kohlberg ( ) Αμερικανός ψυχολόγος, καθηγητής παιδαγωγικών και κοινωνικής ψυχολογίας στο Harvard.

Lawrence Kohlberg ΘΕΩΡΙΑ Μελέτη δείγματος ανθρώπων διαφόρων ηλικιών, μορφωτικού επιπέδου και πολιτικό-θρησκευτικών συστημάτων. Κατασκευή ηθικών διλημμάτων και παρουσίαση στους εξεταζόμενους με την μορφή απλών ιστοριών. Συζήτηση για τα αίτια και τους λόγους επιλογής της α’ ή της β’ λύσης.

Στάδια Ηθικής Ανάπτυξης ΗΛΙΚΙΑΕΠΙΠΕΔΑΣΤΑΔΙΑ 4-10Προσυμβατικό 1. Τιμωρία και υπακοή. 2. Απλοϊκός συντελεστικός συμπεριφορισμός Συμβατικό 3. Ανάγκη για αποδοχή και καταξίωση. 4. Κοινωνική συνείδηση και αίσθημα καθήκοντος. 13 και άνωΜετασυμβατικό 5. Συνειδητοποίηση των απόλυτων και σχετικών αξιών. 6. Επιλογή ατομικού ηθικού κώδικα.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  Η συζήτηση διλημμάτων δεν είναι απλά ενδεικτική της ηθικής ωριμότητας κάθε ατόμου αλλά ταυτόχρονα, ενισχύει την ανάπτυξη της ηθικής ωριμότητας μέσω της καλλιέργειας της ηθικής κρίσης. Ρόλος εκπαιδευτικού: Να εντοπίσει σε ποια βαθμίδα ηθικής ωριμότητας βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της τάξης Να επικεντρώσει τη συζήτηση σε αυτή και την επόμενη βαθμίδα Να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να παίξει το ρόλο των άλλων (role taking) (!) Τέτοιες δραστηριότητες βοηθούν το παιδί να κατανοήσει την αίσθηση κοινότητας στην τάξη καθώς και ότι οι πράξεις ενός μέλους επηρεάζουν και τα άλλα μέλη της κοινότητας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ  Η θεωρία του Kohlberg έχει επηρεάσει την παγκόσμια εκπαίδευση καθώς προσφέρει πρακτικές προτάσεις ώστε οι εκπαιδευτικοί να καταφέρουν να αναδείξουν άτομα με ελεύθερες ηθικές προσωπικότητες, καθορισμένες αξίες και αρχές.

James Fowler ( ) Αμερικανός θεολόγος, καθηγητής θεολογίας και ανθρώπινης ανάπτυξης στο Emory University.

ΘΕΩΡΙΑ  Πίστη: θεμελιώδες καθολικό ανθρώπινο φαινόμενο, διαφέρει, όμως, ως προς το περιεχόμενο που την καθορίζει.  Μια πράξη ορίζεται ως ηθική μόνο όταν νοηματοδοτείται θρησκευτικά.

ΣΤΑΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Μηδενικό στάδιο: (0-2 ετών) Πρώιμη ή αδιαφοροποίητη πίστη Πρώτο στάδιο: (3-7 ετών) Διαισθητική- προβολική πίστη Δεύτερο στάδιο: (8-12 ετών) Μυθική-κυριολεκτική πίστη Τρίτο στάδιο: (12-18 ετών) Συνθετική-συμβατική πίστη Τέταρτο στάδιο: (25-35 ετών) Εξατομικευμένη-αναστοχαστική πίστη Πέμπτο στάδιο: (πρώιμη μέση ηλικία) Συνενωτική πίστη Έκτο στάδιο: (μέση ηλικία-γήρας) Γενικευμένη πίστη

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τα στάδια θρησκευτικής ανάπτυξης είναι πηγή προβληματισμού για την παιδαγωγική της χριστιανικής αγωγής και θρησκευτικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τα κριτήρια των σταδίων, οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν εκπαιδευτικό υλικό και τρόπους διδασκαλίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ  Τα παιδιά μπορούν να μεταβούν ομαλά από το ένα στάδιο θρησκευτικής ανάπτυξης στο επόμενο.

ΚΡΙΤΙΚΗ  Συμβολή των τεσσάρων θεωριών στη μελέτη και κατανόηση της ανθρώπινης προσωπικότητας  Ο Erikson ταυτίζεται με τον Winnicott στην επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού.  Ο Kohlberg παραβλέπει τη συμβολή της οικογένειας.  Erikson και Winnicott θεωρούν ότι η διαμόρφωση της προσωπικότητας είναι αποτέλεσμα εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων  Ο Fowler χαρακτηρίζει μια πράξη ως ηθική μόνο όταν νοηματοδοτείται θρησκευτικά.  Ο Kohlberg θεωρεί μια πράξη ηθική βάσει των λόγων και των αιτιών που ώθησαν σε αυτήν.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω: 1.Ο δάσκαλος πρέπει να λειτουργεί ως γιατρός, αναζητώντας τη «διάγνωση» και τη «θεραπεία». 2.Ο δάσκαλος πρέπει να ενισχύει τη χριστιανική αγωγή του παιδιού. 3. Ο δάσκαλος πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στο παιδί, να μπαίνει στη θέση του άλλου (role taking). 4.Ο δάσκαλος πρέπει να ενισχύει τους μαθητές, ώστε να αναπτύξουν τα ιδιαίτερα ταλέντα τους και την αίσθηση πρωτοβουλίας -αυτονομίας. Α. L. Kohlberg Β. E. Erikson Γ. D. Winnicott Δ. J. Fowler

Βιβλιογραφία Elliot, S.N., Kratochwill, T.R., Littlefield, Cook,J., Travers,J. (2008). Εκπαιδευτική Ψυχολογία-Αποτελεσματική Διδασκαλία-Αποτελεσματική Μάθηση. (Λεονταρή, Συγκολλίτου Επιμ., & Καλύβα, Σόλμαν Μεταφρ.) Αθήνα: Gutenberg. Salkind. (2004). Εισαγωγή στις θεωρίες της ανθρώπινης ανάπτυξης. (Μαρκούλης, Δ., Μεταφρ.) Αθήνα: Πατάκη. Winnicott. (1976). Το παιδί, η οικογένεια και ο εξωτερικός κόσμος. (Παραδέλλης, Μεταφρ.) Αθήνα: Καστανιώτη. Winnicott. (1989). Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα. (Κωστόπουλος, Μεταφρ.) Αθήνα: Καστανιώτη. Αυγουστίδης. (2008). Γόνιμες συγκρούσεις. (Γόνης, Δημήτριος, Επιμ.) Αθήνα: Έννοια. Λιάγκης, Μ., (2014, Μάρτιος). Η ανάπτυξη της θρησκευτικότητας και πίστης του παιδιού και του εφήβου. Μια συμβολή στην αγωγή και την εκπαίδευση με την αρωγή των λόγων του οσίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Θεολογία. Ανάκτηση Νοέμβριος Κυριακή 22, 2015, από scholar.uoa.gr: Ματσαγγούρας, Η. (1982). Ψυχοπαιδαγωγικά θέματα προδημοτικής και πρωτοδημοτικής αγωγής. Αθήνα: Φελέκη. Πασσάκος,Κ. (1994,1997). Το πρόσωπο στην πορεία του γίγνεσθαι. Αθήνα. Περσελής,Ε. (2007). Θεωρίες θρησκευτικής ανάπτυξης και αγωγής. Αθήνα: Γρηγόρη. Περσελής,Ε. (2005). Πίστη και χριστανική αγωγή. Αθήνα: Γρηγόρη.

Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας!