Η Ερμηνευτική Μέθοδος Η διαλεκτική του βέβαιου και του αβέβαιου Αφορά σε: λογοτεχνικά κείμενα, ιστορικές πηγές κ κάθε κειμενικό δείγμα που χαρακτηρίζεται από μη αναφορική γλώσσα

Ταυτότητα - Σκοπός Η γενικότερη πρακτική των ανθρωπιστικών επιστημών απέναντι στο πρόβλημα του νοήματος. Σκοπός της η κατανόηση και όχι η εξήγηση. Κατανόηση = διαδικασία αναγωγής των εκφράσεων σε ό,τι θέλει να εξωτερικευθεί μέσω αυτών (υποτύπωση μιας εσωτερικότητας).

Κατανόηση #Εξήγηση «Οι σημασιοδοτήσεις δεν έχουν παρά μακρινή συνάφεια με την “αλήθεια’’, με την αυστηρή έννοια αυτού που είναι επαληθεύσιμο. Βρίσκονται πλησιέστερα στην τάξη της αληθοφάνειας, αυτού που “μοιάζει με την αλήθεια”. Είναι μια μείξη διαίσθησης και αντικειμενικότητας, και κανένας από τους όρους αυτούς δεν μπορεί να καθοριστεί με άκαμπτο τρόπο. Γι’ αυτό και κατανοώ δεν σημαίνει εξηγώ: αν με μια διήγηση περιγράψουμε μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο την πτώση της Ρώμης, αυτό δεν εμποδίζει άλλους τρόπους προσέγγισης». Bruner, 1996:

Εργαλείο της ερμηνείας Ο συσχετισμός μιας «άγνωστης» πραγματικότητας, του νοήματος, με μια γνωστή: τα λεκτικά του στοιχεία και τα ιστορικά του συγκείμενα.

Εκδοχές της Ερμηνευτικής Α) εναισθητική ερμηνευτική: κατανόηση - ανασύσταση του βιώματος και της πρόθεσης του δημιουργού  νόημα μοναδικό και αδιαμφισβήτητο. Β)νεότερη (κειμενοκεντρική) ερμηνευτική: κατανόηση των εναπομεινάντων στο κείμενο καταλοίπων της πρόθεσης  ο αναγνώστης αποδίδει νόημα στα κείμενα βάσει των κειμενικών δεικτών αλλά και της προσωπικής του πρόσληψης.

Βασικά Χαρακτηριστικά Διαισθητική κατανόηση με τη συνδρομή γλωσσικών σημείων κ ιστορικών συγκειμένων. Αρχή της συνοχής ως κριτήριο αλήθειας  σύνθεση συνολικής σημασίας του κειμένου  ερμηνευτικός κύκλος. Ένταξη στρατηγικών των κειμενοκεντρικών και αναγνωσιοκεντρικών μεθόδων.

Ερμηνευτική πολλαπλότητα Κάθε ερμηνεία δεν είναι παρά μια ερμηνευτική απόφαση. Αυτό ανάγεται: Στην ίδια την πολυσημία και την «ανοιχτότητα» του λογοτεχνικού λόγου. Στους ατομικούς και ιστορικούς καθορισμούς του ερμηνεύοντος υποκειμένου. Στο ιστορικό συγκείμενο της ανάγνωσης.

Όροι νομιμοποίησης των ερμηνευτικών αποφάσεων Να μην παραβιάζουν τη σύγκλιση των κειμενικών ενδείξεων  επικυρώνουμε την ερμηνευτική εικασία που φαίνεται πιο πιθανή και κάνει το κείμενο να φαίνεται πιο συνεκτικό. Όταν αλλάζουν, να συμβαδίζουν με νέες μορφές ζωής, νέα ιστορικά κ κοινωνικά συμφραζόμενα κ νέους τύπους αναγνωστών. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, οι διαδικασίες επικύρωσης μιας ερμηνείας δεν ισοδυναμούν με εμπειρική επαλήθευση.

Ερμηνευτικός κύκλος 1/ ΟΛΟΝ – 2/ ΜΕΡΗ – 3/ ΟΛΟΝ 1/ ΟΛΟΝ: Προσέγγιση της συνολικής αίσθησης που αφήνει το κείμενο (όχι του νοήματος). 2/ ΜΕΡΗ: Συσχετισμοί κειμενικών στοιχείων που παράγουν ερμηνευτικές υποθέσεις, χωρίς να χάνεται η σύνδεση με την ολότητα. 3/ ΟΛΟΝ: Επιστροφή στην ολότητα, αλλά σε υψηλότερο επίπεδο κατανόησης.

Ο ερμηνευτικός κύκλος ως διδακτική πορεία 1/ Ενεργοποίηση των βιωματικών ανταποκρίσεων των μαθητών: ανάγνωση άμεση, αισθητική που αφήνει ανοιχτές προσδοκίες νοήματος και οικοδομεί ερμηνευτικές υποθέσεις. 2/ Ανάγνωση πιο αποστασιοποιημένη, έγκυρη και κριτική: α) Σαφείς αναγνωστικές οδηγίες, ώστε οι μαθητές να στηρίζουν τις κρίσεις τους στη γλώσσα του κειμένου, β) Ένταξη του κειμένου στα ιστορικοφιλολογικά του συμφραζόμενα. 3. Συζήτηση για τα θέματα του κειμένου: οι μαθητές τοποθετούνται, διαλέγονται, συνδέουν τα θέματα του κειμένου με τον δικό τους κόσμο ή δημιουργούν κάτι νέο.

1/ ΟΛΟΝ: Στρατηγικές ενεργοποίησης των βιωματικών ανταποκρίσεων Ανταπόκριση στον τίτλο Το νόημα ως εικόνα Το νόημα ως ανάπτυξη μιας ρηματικής πρότασης Η πλήρωση κενών απροσδιοριστίας ή διακοπτόμενη ανάγνωση Ο συνεχής διάλογος των μαθητών με τα κείμενα

Παραδείγματα Στο ανθολογημένο απόσπασμα από την Αργώ του Γ. Θεοτοκά υπάρχει ο εξής διάλογος ανάμεσα στον Αλέξη και το Λίνο: «Αλέξης: “…Τις μόνες στιγμές ευτυχίας που γνώρισα τις χρωστώ στα βιβλία”. Λίνος “…παρηγοριέστε διαβάζοντας τη ζωή που δε ζείτε ή γράφοντάς την. Μα ο μόνος σκοπός της ζωής είναι να τη ζει κανείς όσο μπορεί, όσο βαστά πιο δυνατά και πιο πλούσια”». Πιθανές [εναλλακτικές] διδακτικές ενέργειες του καθηγητή: – Είστε μέλος της παρέας. Συμμετέχετε στη συγκεκριμένη συζήτηση. Ο Λίνος γυρίζει προς το μέρος σας περιμένοντας τη γνώμη σας. Τι λέτε; – Έχετε συζητήσει ή θα συζητούσατε ποτέ σε αυτή τη βάση μ’ έναν φίλο σας; [Αν ναι]: Τι υπερασπιζόταν ο καθένας; – Με ποιο πρόσωπο νιώσατε μεγαλύτερη οικειότητα; Ή, ποιο από τα πρόσωπα σας δημιουργεί την πιο ζωηρή εικόνα; – Πώς φαντάζεστε το μέλλον του Λίνου και πώς του Αλέξη;

2/ Η αποστασιοποιημένη ανάγνωση Από την πολλαπλότητα των ανταποκρίσεων στην έγκυρη ερμηνεία Αναγνωστικές οδηγίες για μεθοδική παρατήρηση Επικύρωση ερμηνευτικών υποθέσεων Παραλλαγή του πειράματος του Richards Πλαισίωση του κειμένου με παράλληλα χωρία Σύγκριση διαφορετικών ερμηνειών που έχουν ήδη δοθεί ή διαφορετικών ερμηνευτικών πλαισίων.

Συμβολή των κειμενοκεντρικών θεωριών στις ερμηνευτικές διαδικασίες * Νέα Κριτική:Εξέταση των κειμένων χωρίς τη συνδρομή εξωτερικών πληροφοριών. Πλησία ή «εκ του σύνεγγυς ανάγνωση» (close reading): συγκεκριμένη χρήση της γλώσσας του κειμένου, ανάδειξη της σχέσης ανάμεσα στην ιδέα και στη συγκεκριμένη χρήση της γλώσσας του κειμένου και σε στοιχεία της δομής (πλοκή, ύφος, χαρακτήρες). Αναγνωστικές οδηγίες: υποδείξεις στους μαθητές των κειμενικών ενδείξεων που πρέπει να εντοπιστούν και να συσχετισθούν, ώστε α) να παραχθεί ένα νόημα, να απαντηθεί ένα ερώτημα, β) να μελετηθούν οι συγκινησιακές επιπτώσεις του κειμένου στον αναγνώστη.

Συμβολή των κειμενοκεντρικών θεωριών στις ερμηνευτικές διαδικασίες Φορμαλισμός: έννοια της ανοικείωσης. Η ανοικείωση είναι η χειραφέτηση των λέξεων από την τετριμμένη τους σημασία και η παραγωγή μιας νέας σημασίας μέσα από μια νέα μορφή, ιδιαίτερα μια δυσπρόσιτη, μια αποκλίνουσα μορφή (Sklovskij, ό.π.: 31). Αυτή η νέα σημασία είναι που ενεργοποιεί τη δυνατότητα της λογοτεχνίας να ζωντανεύει τα πράγματα και να αποκαθιστά μέσα μας «την εμπειρία της ζωής».

Συμβολή των κειμενοκεντρικών θεωριών στις ερμηνευτικές διαδικασίες Τα θεμελιώδη θεωρήματα της σημειωτικής μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την κατασκευή αναγνωστικών οδηγιών: 1) Ο κόσμος δεν συνίσταται από πράγματα αλλά από σχέσεις → τα πράγματα αποκτούν σημασία μόνο μέσα από τις σχέσεις και τις αλληλεξαρτήσεις τους. 2) Η γλώσσα προηγείται του νοήματος → η γλώσσα δεν είναι μια απλή ονοματοθεσία των πραγμάτων αλλά παράγει το νόημα τους. 3) Verum Factum: η αλήθεια κατασκευάζεται (Τζιόβας 1987: 42).

Η ερμηνευτική ως ανάδειξη της σχέσης μορφής - περιεχομένου Παραδείγματα 1. Πώς αποδίδεται με συγκεκριμένα λεκτικά σύμβολα η διάσταση ανάμεσα στο συγγραφέα κ το περιβάλλον του; 2.Αν συσχετίσετε τα χ, ψ, μοτίβα κ σύμβολα, τι υπόθεση κάνετε για τη διάθεση του αφηγητή απέναντι στο κοινωνικό του περιβάλλον;»

Τα Ιστορικοφιλολογικά Δεδομένα Ως Ερμηνευτικά Εργαλεία Αφότου οι μαθητές βοηθηθούν με σαφείς αναγνωστικές οδηγίες να στηρίζουν τις κρίσεις τους στη γλώσσα του κειμένου, και αφότου φανούν τα όρια της ενδοκειμενικής αυτής ανάγνωσης, …. το εντάσσουμε στα ιστορικοφιλολογικά του συμφραζόμενα. Έτσι, αυτά παύουν να εμφανίζονται ως «πληροφορίες» και μετατρέπονται σε εργαλεία που επιτρέπουν την ολοκλήρωση της ερμηνευτικής διαδικασίας.

3/ Συζήτηση για τα θέματα του κειμένου Παράθεση 2 ή περισσότερων απόψεων της κριτικής για το ίδιο θέμα  ποια τους «μιλάει» περισσότερο, ποιο βρίσκουν πιο επίκαιρη.. Ερωτήματα & δραστηριότητες που μας μεταφέρουν από το κείμενο στην ανάγνωση & κατανόηση του δικού μας κόσμου. Αντιπαραβολή του λογοτεχνικού κειμένου με άλλο είδος λόγου κοινής θεματικής (λ.χ. σκηνή πολέμου στη λογοτεχνία κ σε κείμενο πολεμικού ανταποκριτή). Δραματοποιήσεις που «απαντούν» ταυτόχρονα σε κάποιο ερώτημα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 24) α) Ποια είναι η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στις έννοιες «εξήγηση» και «κατανόηση»; β) Πώς η έννοια της «κατανόησης» συνδέεται με την ερμηνευτική μέθοδο, ποια δηλαδή χαρακτηριστικά της δεύτερης φωτίζει; 25) α) Τι είναι ο «ερμηνευτικός κύκλος» και πώς «μεταφράστηκε» σε σχήμα διδακτικής πορείας; β) Ποια προβλήματα της προσέγγισης των λογοτεχνικών κειμένων μπορεί να μετριάσει αυτό το σχήμα; 26) α) Πώς κατανοείτε τη φράση «Η ερμηνευτική ως ανάδειξη της σχέσης μορφής – περιεχομένου»; β) ποια από τις ακόλουθες εκφωνήσεις/ερωτήσεις απηχεί καλύτερα το πνεύμα της ερμηνευτικής μεθόδου: i) Πώς αποδίδεται με συγκεκριμένα λεκτικά σύμβολα η σχέση ανάμεσα στον πρωταγωνιστή και τη μητέρα του;ή ii) Αν συσχετίσετε τα χ, ψ, μοτίβα κ σύμβολα, τι υπόθεση κάνετε για τη σχέση ανάμεσα στον πρωταγωνιστή και τη μητέρα του;»