Πολιτική Ορθοδοξία Beck, H. G. (1990). Η Βυζαντινή Χιλιετία. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, σσ , (πρωτότυπο 1978). Τεχνικές κριτικής ανάγνωσης κειμένων

Ερωτήματα - προβλήματα Πώς και γιατί η δογματική ορθοδοξία γίνεται πολιτικό εργαλείο στη βυζαντινή κοινωνία; Πώς και γιατί η δογματική ορθοδοξία γίνεται πολιτικό εργαλείο στη βυζαντινή κοινωνία; Πώς εξελίσσεται διαχρονικά η σχέση και η ισορροπία δυνάμεων των δύο πόλων/θεσμών (αυτοκράτορα και εκκλησίας) στο πλαίσιο της πολιτικής ορθοδοξίας; (Ποιος έχει το πάνω χέρι;). Πώς εξελίσσεται διαχρονικά η σχέση και η ισορροπία δυνάμεων των δύο πόλων/θεσμών (αυτοκράτορα και εκκλησίας) στο πλαίσιο της πολιτικής ορθοδοξίας; (Ποιος έχει το πάνω χέρι;). Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της εργαλειοποίησης; Τι συνέπειες είχε στη βυζαντινή κοινωνία διαχρονικά; Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της εργαλειοποίησης; Τι συνέπειες είχε στη βυζαντινή κοινωνία διαχρονικά;

Έννοιες-λέξεις κλειδιά κειμένου Πολιτική ορθοδοξία Πολιτική ορθοδοξία Λατρευτική ενότητα Λατρευτική ενότητα Αυτοκρατορική λατρεία Αυτοκρατορική λατρεία Salus publica (δημόσια ευημερία) Salus publica (δημόσια ευημερία) Ομοθυμία: μία ψυχής πρόθεσις Ομοθυμία: μία ψυχής πρόθεσις Έξις: μια ομόθυμη συμπεριφορά/ έξις μια θρησκευτικής συμπεριφοράς Έξις: μια ομόθυμη συμπεριφορά/ έξις μια θρησκευτικής συμπεριφοράς Αυτοκρατορική ιδέα Αυτοκρατορική ιδέα Δογματικός & τελετουργικός φορμαλισμός Δογματικός & τελετουργικός φορμαλισμός Αντικομφορμισμός Αντικομφορμισμός

Δομή – οδικός χάρτης Έννοια ορθοδοξίας & αίρεσης. Έννοια ορθοδοξίας & αίρεσης. Η ορθοδοξία γίνεται πολιτικό εργαλείο με στόχο την λατρευτική ενότητα. Η ορθοδοξία γίνεται πολιτικό εργαλείο με στόχο την λατρευτική ενότητα. Τη λατρευτική ενότητα υπονομεύουν οι ενδοχριστιανικές διαμάχες. Τη λατρευτική ενότητα υπονομεύουν οι ενδοχριστιανικές διαμάχες. Έτσι γεννιέται η πολιτική ορθοδοξία και ο θεσμός της αυτοκρατορικής ιδέας. Έτσι γεννιέται η πολιτική ορθοδοξία και ο θεσμός της αυτοκρατορικής ιδέας. Σχέση πολιτείας/αυτοκράτορα και εκκλησίας στο πλαίσιο της πολιτικής ορθοδοξίας (αμφίρροπες). Σχέση πολιτείας/αυτοκράτορα και εκκλησίας στο πλαίσιο της πολιτικής ορθοδοξίας (αμφίρροπες). Η ολοκλήρωση του συστήματος πολιτικής ορθοδοξίας. Η ολοκλήρωση του συστήματος πολιτικής ορθοδοξίας. Το κόστος της πολιτικής ορθοδοξίας: Το κόστος της πολιτικής ορθοδοξίας: –α) Αιρέσεις (αίτια των αιρέσεων). Αντικομφορμισμός. –β) Ο δογματικός & τελετουργικός φορμαλισμός οδηγούν σε στασιμότητα. Τελετουργική ‘ορθοδοξία’ καταφύγιο ειδωλολατρικών στοιχείων. Τελετουργική ‘ορθοδοξία’ καταφύγιο ειδωλολατρικών στοιχείων. Το δίπολο αυτοκράτορας/εκκλησία στο πλαίσιο της πολιτικής ορθοδοξίας παύει να λειτουργεί. Το δίπολο αυτοκράτορας/εκκλησία στο πλαίσιο της πολιτικής ορθοδοξίας παύει να λειτουργεί.

Απαντήσεις/Συμπεράσματα Η ορθοδοξία ως πολιτικό εργαλείο στόχευε στην λατρευτική ενότητα που συνδέονταν άμεσα α) με την κοινωνική ενότητα και γαλήνη και β) με την νομιμοφροσύνη των πολιτών απέναντι σε κράτος και αυτοκράτορα. Οπότε, λατρευτική ενότητα σήμαινε δημόσια ευημερία. Η ορθοδοξία ως πολιτικό εργαλείο στόχευε στην λατρευτική ενότητα που συνδέονταν άμεσα α) με την κοινωνική ενότητα και γαλήνη και β) με την νομιμοφροσύνη των πολιτών απέναντι σε κράτος και αυτοκράτορα. Οπότε, λατρευτική ενότητα σήμαινε δημόσια ευημερία. Σε μια διαχρονική θεώρηση, φαίνεται πως αρχικά ο αυτοκράτορας εκμεταλλεύεται πολιτικά τη δογματική ορθοδοξία για να κατοχυρώσει την εξουσία του (θεολογικό γαρνίρισμα πολιτικής θεωρίας). Σταδιακά όμως το βάρος της εκκλησίας στη μεταξύ τους σχέση, αναδεικνύεται μεγαλύτερο από το βάρος του αυτοκράτορα. Αυτό γιατί είναι η εκκλησία που παρέχει στον αυτοκράτορα το ιδεολογικό της οικοδόμημα για να κατοχυρώσει την εξουσία του, καθώς το κράτος δεν διαθέτει το δικό του. Η Εκκλησία πρόβαλε τον μεσολαβητικό της ρόλο (δηλ. ότι τα εκκλησιαστικά δικαιώματα αυτοκράτορα, παραχωρήθηκαν από εκκλησία), και επέβαλε τους όρους της: τιμωρία αντιπάλων, αποκλεισμό τους από κοινωνία. Σε μια διαχρονική θεώρηση, φαίνεται πως αρχικά ο αυτοκράτορας εκμεταλλεύεται πολιτικά τη δογματική ορθοδοξία για να κατοχυρώσει την εξουσία του (θεολογικό γαρνίρισμα πολιτικής θεωρίας). Σταδιακά όμως το βάρος της εκκλησίας στη μεταξύ τους σχέση, αναδεικνύεται μεγαλύτερο από το βάρος του αυτοκράτορα. Αυτό γιατί είναι η εκκλησία που παρέχει στον αυτοκράτορα το ιδεολογικό της οικοδόμημα για να κατοχυρώσει την εξουσία του, καθώς το κράτος δεν διαθέτει το δικό του. Η Εκκλησία πρόβαλε τον μεσολαβητικό της ρόλο (δηλ. ότι τα εκκλησιαστικά δικαιώματα αυτοκράτορα, παραχωρήθηκαν από εκκλησία), και επέβαλε τους όρους της: τιμωρία αντιπάλων, αποκλεισμό τους από κοινωνία. ο τελικός απολογισμός για την πολιτική εργαλείο-ποίηση της ορθοδοξίας: Θετικά: η μακρόχρονη επιβίωση του κράτους. Η ανθεκτικότητα και επιβίωση της ορθοδοξίας ακόμη και κάτω από μη χριστιανούς ηγεμόνες. Αρνητικά: η πνευματική στασιμότητα εξαιτίας του φορμαλισμού και η δημιουργία των αιρέσεων με τον αποκλεισμό των διαφωνούντων. Και τα δύο στάθηκαν αιτίες της παρακμής του Βυζαντίου κράτους. Το σύστημα επεβίωνε όσο παρέμενε κλειστό. Όσο δεν υπήρχαν εξωτερικοί παράγοντες/προκλήσεις (π.χ εμπόριο βενετών, σχολαστικισμός) να κλονίσουν τα θεμέλιά του. ο τελικός απολογισμός για την πολιτική εργαλείο-ποίηση της ορθοδοξίας: Θετικά: η μακρόχρονη επιβίωση του κράτους. Η ανθεκτικότητα και επιβίωση της ορθοδοξίας ακόμη και κάτω από μη χριστιανούς ηγεμόνες. Αρνητικά: η πνευματική στασιμότητα εξαιτίας του φορμαλισμού και η δημιουργία των αιρέσεων με τον αποκλεισμό των διαφωνούντων. Και τα δύο στάθηκαν αιτίες της παρακμής του Βυζαντίου κράτους. Το σύστημα επεβίωνε όσο παρέμενε κλειστό. Όσο δεν υπήρχαν εξωτερικοί παράγοντες/προκλήσεις (π.χ εμπόριο βενετών, σχολαστικισμός) να κλονίσουν τα θεμέλιά του.

Κριτική αξιολόγηση κειμένου Ο συγγραφέας αφού πρώτα απαντά στο πώς και το γιατί της πολιτικής εργαλειοποίησης της ορθοδοξίας, εξετάζει μέσα από αυτήν τη σκοπιά διεξοδικά τις σχέσεις πολιτείας-εκκλησίας διαχρονικά, καθώς και τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής στη βυζαντινή κοινωνία, απαντώντας έτσι και στα δυο άλλα βασικά ερωτήματά του. Ο συγγραφέας αφού πρώτα απαντά στο πώς και το γιατί της πολιτικής εργαλειοποίησης της ορθοδοξίας, εξετάζει μέσα από αυτήν τη σκοπιά διεξοδικά τις σχέσεις πολιτείας-εκκλησίας διαχρονικά, καθώς και τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής στη βυζαντινή κοινωνία, απαντώντας έτσι και στα δυο άλλα βασικά ερωτήματά του. Η επιστημονική συνεισφορά του ερωτήματος/των του είναι πολύ σημαντική γιατί α) φωτίζει περεταίρω ιστορικά φαινόμενα χαρακτηριστικά της βυζαντινής ιστορίας όπως π.χ. η αυτοκρατορική ιδέα, οι βυζαντινές αιρέσεις, ο δογματικός και τελετουργικός φορμαλισμός και β) δίνει μια νέα διάσταση στην ερμηνεία των αιτίων της παρακμής του βυζαντινού κράτους. Η επιστημονική συνεισφορά του ερωτήματος/των του είναι πολύ σημαντική γιατί α) φωτίζει περεταίρω ιστορικά φαινόμενα χαρακτηριστικά της βυζαντινής ιστορίας όπως π.χ. η αυτοκρατορική ιδέα, οι βυζαντινές αιρέσεις, ο δογματικός και τελετουργικός φορμαλισμός και β) δίνει μια νέα διάσταση στην ερμηνεία των αιτίων της παρακμής του βυζαντινού κράτους. Η δομή του κειμένου είναι ομαλή, συνεκτική (χωρίς τίποτε περιττό), ακολουθεί μια λογική σειρά, ενισχύοντας έτσι τη θέση και τα επιχειρήματα του συγγραφέα. Η επιχειρηματολογία του συγγραφέα είναι πλούσια, γόνιμη, λογική, σαφής και τεκμηριωμένη στις πηγές. Δεν αρκείται στο να παρουσιάσει τα δεδομένα των πηγών του αλλά προβαίνει σε δημιουργική ανάλυση και ερμηνεία τους. Σε σχέση με το Mango (Οι αιρετικοί) ο Beck είναι πιο δημιουργικός, δηλ. λιγότερο εξαρτημένος από τις πηγές του. Το μόνο του μειονέκτημα είναι πως συχνά δεν παραπέμπει στις πηγές του. Η δομή του κειμένου είναι ομαλή, συνεκτική (χωρίς τίποτε περιττό), ακολουθεί μια λογική σειρά, ενισχύοντας έτσι τη θέση και τα επιχειρήματα του συγγραφέα. Η επιχειρηματολογία του συγγραφέα είναι πλούσια, γόνιμη, λογική, σαφής και τεκμηριωμένη στις πηγές. Δεν αρκείται στο να παρουσιάσει τα δεδομένα των πηγών του αλλά προβαίνει σε δημιουργική ανάλυση και ερμηνεία τους. Σε σχέση με το Mango (Οι αιρετικοί) ο Beck είναι πιο δημιουργικός, δηλ. λιγότερο εξαρτημένος από τις πηγές του. Το μόνο του μειονέκτημα είναι πως συχνά δεν παραπέμπει στις πηγές του. Ένα νέο ερώτημα που θα μπορούσε να θέσει κανείς ως προέκταση των ιδεών του Beck είναι: «Οι επιπτώσεις του δογματικού και τελετουργικού φορμαλισμού της βυζαντινής πολιτικής ορθοδοξίας στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία». Ένα νέο ερώτημα που θα μπορούσε να θέσει κανείς ως προέκταση των ιδεών του Beck είναι: «Οι επιπτώσεις του δογματικού και τελετουργικού φορμαλισμού της βυζαντινής πολιτικής ορθοδοξίας στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία».