2ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΛΑΙΟΥΧΩΝ ΣΠΟΡΩΝ ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ – Σ.ΤΕ.Γ. ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Εισηγητής: Δρ. Νίκη Ταβερναράκη

4.ΒΑΜΒΑΚΟΣΠΟΡΟΣ 5.ΕΛΑΙΟΠΥΡΗΝΑ* Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΕΛΑΙΟΥΧΟΙ ΣΠΟΡΟΙ Η α’ ύλη παραγωγής σπορέλαιων Η α’ ύλη παραγωγής σπορέλαιων Οι πιο συχνοί είναι: Οι πιο συχνοί είναι: 1.ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 2.ΗΛΙΟΣΠΟΡΟΣ 3.ΣΟΓΙΑ

Ηλίανθος ελαιοπεριεκτικότητα του σπόρου = %, απόδοση σπόρου = κιλά/στρέμμα. Ελαιοκράμβη καφέ-μαύροι σπόροι, σε λοβό μήκους 5-10 εκ. ελαιοπεριεκτικότητα του σπόρου: % απόδοση σπόρου = κιλά/στρέμμα. Κάνναβι ελαιοπεριεκτικότητα του σπόρου: % απόδοση σπόρου = κιλά/στρέμμα

Γαϊδουράγκαθο Το λινάρι είναι ένα φυτό με μωβ-μπλε άνθη, το οποίο ανθίζει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ελαιοπεριεκτικότητα του σπόρου = % απόδοση σπόρου = κιλά/στρέμμα ελαιοπεριεκτικότητα σπόρου = % Λινάρι

2. ΣΠΟΡΕΛΑΙΑ παράγονται από επεξεργασία παράγονται από επεξεργασία (ραφινάρισμα) των σπόρων χρησιμοποιούνται σε χρησιμοποιούνται σε 3 βασικούς τομείς της αγοράς: Στον βιομηχανικό τομέα: Στον βιομηχανικό τομέα: είτε από βιομηχανίες τροφίμων ως πρώτη ύλη (π.χ. σαλάτες, μαγιονέζες κ.λ.π.), είτε από βιομηχανίες τροφίμων ως πρώτη ύλη (π.χ. σαλάτες, μαγιονέζες κ.λ.π.), είτε από βιομηχανίες ρητινών είτε από βιομηχανίες ρητινών Στην τυποποίηση και διανομή: προς άμεση κατανάλωση Στην τυποποίηση και διανομή: προς άμεση κατανάλωση Στο Catering: ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.λ.π. Στο Catering: ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.λ.π.

3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΛΑΙΟΥΧΩΝ ΣΠΟΡΩΝ Ποια είναι τα βασικά κριτήρια Ποια είναι τα βασικά κριτήρια Η περιεκτικότητα σε νερό Η περιεκτικότητα σε νερό Η περιεκτικότητα σε ξένες ύλες Η περιεκτικότητα σε ξένες ύλες Η περιεκτικότητα σε λάδι Η περιεκτικότητα σε λάδι η αξιολόγηση της ποιότητας τους χρειάζεται για: η αξιολόγηση της ποιότητας τους χρειάζεται για: προσδιορισμό της αξίας τους στην αγορά προσδιορισμό της αξίας τους στην αγορά διασφάλιση της ποιότητας τους κατά την αποθήκευση και επεξεργασία διασφάλιση της ποιότητας τους κατά την αποθήκευση και επεξεργασία

Συστήματα Βαθμολόγησης και αξιολόγησης ελαιούχων σπόρων Σε δύο βασικά κατηγορίες: α) για καθορισμό της γενικής ποιότητας των, με βάση την υγιεινή κατάσταση, το % τους σε υγρασία και ξένες ύλες, και β) για ακριβέστερη εκτίμηση των, με βάση την απόδοση και την ποιότητα του εξαγόμενου ελαίου

Προϋποθέσεις για αποφυγή αλλοιώσεων κατά την αποθήκευση του σπόρου ο κατάλληλος βαθμός ωριμότητάς του το μικρό ποσοστό υγρασίας του και το μικρό ποσοστό ανεπιθύμητων ξένων υλών Απαραίτητος είναι βέβαια και ο έλεγχος των συνθηκών, π.χ. χαμηλή θερμοκρασία αποθήκευσης μικρό ποσοστό οξυγόνου κ.α.

Β. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ (μ. ξήρανσης) 2. ΠΡΟΣ/ΣΜΟΣ ΕΛΑΙΟΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (μ. εκχύλισης)

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ (μ. ξήρανσης) Εκτέλεση του προσδιορισμού Α) Ζύγισμα 50 gr νωπού σπόρου Β) Ξήρανση σε φούρνο θερμοκρασίας 105 °C για 4 ώρες (μέχρι σταθερού βάρους) Γ) Παραμονή σε ξηραντήρα (θερμοκρασία περιβάλλοντος) Γ) Ζύγισμα ξηρού σπόρου (έστω α gr) Δ) Υπολογισμός υγρασίας: % υγρασίας= 100 x 50 - α 50 50

ΕΛΑΙΟΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ (μ. Εκχύλισης SOXHLET ) Αρχή της μεθόδου: παραλαβή του ελαίου από τους σπόρους, μέσω έκπλυσης τους, με κατάλληλο διαλύτη: Εμποτισμός των σπόρων με διαλύτη για ένα διάστημα (κατά το οποίο το έλαιο διαλύεται) Εμποτισμός των σπόρων με διαλύτη για ένα διάστημα (κατά το οποίο το έλαιο διαλύεται) Μέσω απόσταξης και ψύξης, ο διαλύτης απομακρύνεται μαζί με το διαλυμένο έλαιο Μέσω απόσταξης και ψύξης, ο διαλύτης απομακρύνεται μαζί με το διαλυμένο έλαιο Ο διαχωρισμός του ελαίου από τον διαλύτη στηρίζεται στο διαφορετικό σημείο βρασμού Ο διαχωρισμός του ελαίου από τον διαλύτη στηρίζεται στο διαφορετικό σημείο βρασμού

μ. Εκχύλισης SOXHLET Εκτέλεση προσδιορισμού Α. Προετοιμασία του προς εκχύλιση υλικού (σπόρος), που αφορά κυρίως a) την ξήρανση (βάρος νωπό και ξηρό), b) την αποφλοίωση (βάρος ψίχας και φλοιών) & c) την άλεση της ψίχας του ηλιόσπορου *τα βήματα a και b έχουν γίνει στον προσδιορισμό της υγρασίας. Προχωράμε στο βήμα c, που γίνεται σε εργαστηριακό μύλο. Β. Π αραλαβή σπορελαίου, από την ξηρή ψίχα Γ. Υπολογισμός % σπορελαίου

μ. Εκχύλισης SOXHLET Εκτέλεση προσδιορισμού (συνέχεια) Β. Παραλαβή του σπορελαίου 1) Τοποθέτηση 20 gr ξηρής ψίχας σε φύσιγγα από διηθητικό χαρτί και σκέπασμα της με λίγο βαμβάκι 2) Τοποθέτηση της φύσιγγας στο τμήμα εκχύλισης της συσκευής SOXHLET 3) Ζυγίζεται η φιάλη βρασμού, που ενώνεται στη συνέχεια με το τμήμα εκχύλισης (στο κάτω μέρος) 4) Προσθήκη εξανίου στο τμήμα εκχύλισης, τόσο όσο χρειάζεται για να γίνει σιφωνισμός ( ml) 5) Συναρμολόγηση και του Ψυκτήρα και 6) τοποθέτηση της συσκευής SOXHLET πάνω σε θερμ. πλάκα και ρύθμιση για ήπιο βρασμό του εξανίου

μ. Εκχύλισης SOXHLET Εκτέλεση προσδιορισμού (συνέχεια) Κατά τη διάρκεια της θέρμανσης: το εξάνιο υγροποιείται στον ψυκτήρα και επιστρέφει στο τμήμα εκχύλισης, περνά μέσα από την αλεσμένη ψίχα και έτσι εκχυλίζει ποσότητα σπορέλαιου το εξάνιο υγροποιείται στον ψυκτήρα και επιστρέφει στο τμήμα εκχύλισης, περνά μέσα από την αλεσμένη ψίχα και έτσι εκχυλίζει ποσότητα σπορέλαιου Όταν η στάθμη του εξανίου ανέβει αρκετά, επανέρχεται στη φιάλη βρασμού με σιφωνισμό, μεταφέροντας την ποσότητα σπορελαίου που έχει εκχειλιστεί Όταν η στάθμη του εξανίου ανέβει αρκετά, επανέρχεται στη φιάλη βρασμού με σιφωνισμό, μεταφέροντας την ποσότητα σπορελαίου που έχει εκχειλιστεί Επειδή το σημείο βρασμού του σπορελαίου είναι πολύ υψηλότερο από του εξανίου, το σπορέλαιο παραμένει στη φιάλη βρασμού, ενώ το εξάνιο εξατμίζεται ξανά, υγροποιείται στον ψυκτήρα κ.α., συνεχίζοντας τη διαδικασία εκχύλισης, για τουλάχιστον 6 σιφωνισμούς Επειδή το σημείο βρασμού του σπορελαίου είναι πολύ υψηλότερο από του εξανίου, το σπορέλαιο παραμένει στη φιάλη βρασμού, ενώ το εξάνιο εξατμίζεται ξανά, υγροποιείται στον ψυκτήρα κ.α., συνεχίζοντας τη διαδικασία εκχύλισης, για τουλάχιστον 6 σιφωνισμούς

μ. Εκχύλισης SOXHLET Εκτέλεση προσδιορισμού Β. Παραλαβή του σπορελαίου (συνέχεια) 7) Διαπίστωση του τέλους της εκχύλισης, με τοποθέτηση ηθμού, στο κάτω μέρος του τμήματος εκχύλισης της συσκευής SOXHLET (αν δεν υπάρχουν ίχνη σπορελαίου στον ηθμό, η εκχύλιση έχει τελειώσει) 8) Μετά το τέλος της εκχύλισης, αφαιρείται η φύσιγγα και λειτουργεί η συσκευή, για συλλογή του εξανίου στο μεσαίο τμήμα της αφαιρείται η φύσιγγα και λειτουργεί η συσκευή, για συλλογή του εξανίου στο μεσαίο τμήμα της η φιάλη βρασμού πάει σε φούρνο (100°C), για εξάτμιση του εξανίου, έρχεται σε συνθήκες περιβάλλοντος και ζυγίζεται, για υπολογισμό της ποσότητας σπορελαίου που εκχειλίστηκε. η φιάλη βρασμού πάει σε φούρνο (100°C), για εξάτμιση του εξανίου, έρχεται σε συνθήκες περιβάλλοντος και ζυγίζεται, για υπολογισμό της ποσότητας σπορελαίου που εκχειλίστηκε.

μ. Εκχύλισης SOXHLET Εκτέλεση προσδιορισμού Γ. Υπολογισμός του σπορελαίου Έχουμε τα αρχικά βάρη : Του νωπού σπόρου Του νωπού σπόρου Της νωπής ψίχας Της νωπής ψίχας Της άδειας φιάλης βρασμού Της άδειας φιάλης βρασμού Επίσης, έχουμε τα βάρη: Του ξηρού σπόρου Του ξηρού σπόρου Της ξηρής ψίχας Της ξηρής ψίχας Της φιάλης βρασμού + σπορέλαιο Της φιάλης βρασμού + σπορέλαιο Με τα παραπάνω, μπορούμε να υπολογίσουμε την ελαιοπεριεκτικότητα (%) της ξηρής ή νωπής ψίχας, καθώς και του νωπού σπόρου

Λιπαρό οξύΔομήΠηγή Κορεσμένα Λαυρικό Μυριστικό Παλμιτικό Στεατικό C12:0 C 14:0 C16: C 18:0 Ινδοκάρυδο Φοινικέλαιο & γαλακτοκομικά Φοινικέλαιο, γαλακτοκομικά, μοσχάρι, χοιρινό, αρνί Κυρίως μοσχάρι, χοιρινό, αρνί Ακόρεστα Ελαϊκό Λινελαϊκό Λινολενικό Αραχιδονικό 25ανοϊκό C18:1 ω-9 C18:2 ω-6 C18:3 ω-3 C20:4 ω-6 C20:5 ω-3 Κυρίως ελαιόλαδο, αβοκάντο Καλαμποκέλαιο, Ηλιανθέλαιο Λινέλαιο, πράσινα φύλλα, λαχανικά, σπόροι Ιχθυέλαια