Λεξικολογία Ενότητα 1: Εισαγωγικές έννοιες Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος Σχολή Ανθρωπιστικών και Kοινωνικών Eπιστημών Τμήμα Φιλολογίας

Πληροφορίες (Ακαδημαϊκό ετος: ) ΄Ωρες μαθήματος: Πέμπτη 9-12 (Αίθουσα Κ9) Διδάσκων: Διδάσκων: Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Γραφείο: Κτήριο 33 Ημέρες & Ώρες Συνεργασίας: Πέμπτη: 12:30-13:30 και καθημερινά κατόπιν ραντεβού

Σκοποί ενότητας /μαθήματος Να εισαγάγει τους φοιτητές στις έννοιες των επιπέδων ανάλυσης που αφορούν τη λέξη. Να γνωρίσουν ζητήματα που αφορούν το σχηματισμό και τη σημασία των λέξεων. Να περιηγηθούν στις τυπικές και άλλες ιδιαιτερότητες του λεξικού αποθέματος της Νέας Ελληνικής. Να αντιληφθούν τη θέση της λεξικολογίας στο πλαίσιο της σύγχρονης γλωσσολογίας και τη σχέση της με τη λεξικογραφία.

Περιεχόμενα ενότητας  Τι είναι η λεξικολογία;  Αντικείμενα μελέτης της λεξικολογίας.  Αυτονομία της λεξικολογίας;  Περιεχόμενο λεξικολογίας.  Σχέσεις της λεξικολογίας με άλλους τομείς.

Τι είναι η λεξικολογία; [...] έχει ως αντικείμενο μελέτης το λεξιλόγιο μιας γλώσσας σε όλα τα επίπεδα (εννοιολογικό, σημασιολογικό, φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό κ.λ.π.), και του οποίου τα διδάγματα εφαρμόζει η λεξικογραφία [...] (ΛΝΕΓ) [...] κλάδος της γλωσσολογίας που ασχολείται με τη μελέτη, την ανάλυση, τη σημασία και την εξέλιξη των λεξικών στοιχείων μιας γλώσσας [...] (ΛΚΝ) [...] κλάδος της γλωσσολογίας που μελετά τον σχηματισμό, τη σημασία, την ετυμολογία των λέξεων. (ΜΕΛ)

Τι είναι η λεξικολογία; [...] κλάδος ο οποίος μερικές φορές αναφέρεται στην εν γένει μελέτη του λεξιλογίου μιας γλώσσας (περιλαμβανομένης της ιστορίας του) [...] (Κρύσταλ) Η επιστήμη που ερευνά και εξετάζει τα λήμματα του λεξικού, τις λέξεις μια γλώσσας, σημασιολογικά, συντακτικά, μορφολογικά, φωνολογικά, ετυμολογικά και ιστορικά [αγγλ. lexicology] (Σακελλαριάδης)

Αντικείμενα μελέτης της λεξικολογίας  Λέξη - Λεξιλόγιο - Λεξικό σε όλα τα επίπεδα ανάλυσης (ετυμολογικό, μορφολογικό, σημασιολογικό, συντακτικό, φωνολογικό)

Αυτονομία της λεξικολογίας; Υπάρχει αυτονομία της λεξικολογίας ως ανεξάρτητου κλάδου της γλωσσολογίας; Όχι  Όχι ανεξάρτητος κλάδος, αλλά ειδικευμένο γλωσσολογικό πεδίο μελέτης του λεξικού/λέξης γιατί στοχεύει στην ανάλυση της λέξης και δεν διαθέτει δικές της μεθόδους ανάλυσης.

Περιεχόμενο λεξικολογίας μελέτη της προέλευσης και ηλικίας των λέξεων του λεξικού, μελέτη της διάρθρωσης της λέξης από μορφολογική, φωνολογική και σημασιολογική/πραγματολογική σκοπιά, μελέτη της λεξικής διαφοροποίησης σύμφωνα με τις ομάδες των ομιλητών και την επικοινωνιακή περίσταση, μελέτη της λειτουργίας της λέξης (είτε σε επίπεδο γλωσσικού συστήματος, είτε σε επίπεδο γλωσσικής χρήσης) (Μότσιου, 1994: 18-20).

Σχέσεις της λεξικολογίας με άλλους τομείς Λεξικολογία και λεξικογραφία: Προσοχή! Λεξικογραφία: κλάδος της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας, μελετά τη δημιουργία εντύπων και ηλεκτρονικών λεξικών.  Η λεξικογραφία αναζητά το θεωρητικό πλαίσιο από τη λεξικολογία. Λεξικολογία και σημασιολογία:  Μελέτη της σημασίας και των σημασιακών σχέσεων των λέξεων.  Λεξική σημασία (η λέξη σε σχέση με τα εξωγλωσσικά γεγονότα κ.τ.λ., σε σχέση με τη συναισθηματική κατάσταση του ομιλητή και τις εξωγλωσσικές περιστάσεις, οι σχέσεις μιας λέξης με άλλες)

Σχέσεις της λεξικολογίας με άλλους τομείς Λεξικολογία και μορφολογία: σχηματισμός λέξεων  κλιτική μορφολογία (μελετά την κλίση),  παραγωγική μορφολογία (μελετά το σχηματισμό λέξεων),  σύνθεση (μελετά το σχηματισμό σύνθετων λέξεων). Λεξικολογία και σύνταξη: λεξικές ιδιότητες και πρόταση  Η αποδεκτότητα ή μη μιας φράσης ή μιας πρότασης εξαρτάται από το συνδυασμό των λέξεων και την εφαρμογή των κανόνων.

Σχέσεις της λεξικολογίας με άλλους τομείς Λεξικολογία και φωνητική / φωνολογία: προφορά, γραφή, τόνος κ.ά.  Διάκριση φθόγγων,  Φωνήματα: διαφοροποιητικές μονάδες σημασίας,  Δυναμικός τόνος,  Σχέση ορθογραφίας και προφοράς Λεξικολογία και ετυμολογία: πρόελευση λέξεων και αποφυγή παρετυμολογίας.

Ερωτήσεις  Ποιο/ποια είναι τα αντικείμενα μελέτης της λεξικολογίας;  Είναι τελικά αυτόνομος κλάδος της γλωσσολογίας η λεξικολογία;  Ποιες "πτυχές" μιας λέξης μελετά ένας λεξικολόγος;  Με ποιους άλλους τομείς σχετίζεται η λεξικολογία και τι μελετά σε κάθε τομέα;

Συνοπτικές απαντήσεις ερωτήσεων  Αντικείμενο μελέτης της λεξικολογίας είναι η λέξη, το λεξιλόγιο και το λεξικό μιας γλώσσας. Ασχολείται με όλα τα τα επίπεδα ανάλυσης (ετυμολογικό, μορφολογικό, σημασιολογικό, συντακτικό, φωνολογικό).  Η λεξικολογία δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αυτόνομος κλάδος της γλωσσολογίας, αφού δε διαθέτει δικά της εργαλεία. Θα λέγαμε πως αποτελεί ένα ειδικευμένο γλωσσολογικό πεδίο μελέτης του λεξικού ή της λέξης, και ιδίως των τυπικών και σημασιολογικών διαστάσεων που διέπουν τις λέξεις καθώς και τον τρόπο οργάνωσης του λεξικού μιας γλώσσας.  Ένας λεξικολόγος είναι σε θέση να μελετά: την προέλευση και την ηλικία των λέξεων του λεξικού, τη διάρθρωση των λέξεων από μορφολογική, φωνολογική και σημασιολογική/πραγματολογική πλευρά, τη λεξική διαφοροποίηση σύμφωνα με τις ομάδες των ομιλητών και την επικοινωνιακή περίσταση και τέλος τη λειτουργία των λέξεων, σε επίπεδο γλωσσικού συστήματος και γλωσσικής χρήσης.  Βλ. Διαφάνειες 11&12.

Βιβλιογραφία (κατά σειρά εμφάνισης) Λεξικο Νεας Ελληνικης Γλωσσης :Με σχόλια για την σωστή χρήση των λέξεων Ερμηνευτικό,ετυμολογικό, ορθογραφικό, συνωνύμων-αντιθέτων, κυρίων ονομάτων, επιστημονικων όρων, ακρωνυμίων Μπαμπινιώτης Γεωργιος, Λεξικο Νεας Ελληνικης Γλωσσης :Με σχόλια για την σωστή χρήση των λέξεων Ερμηνευτικό,ετυμολογικό, ορθογραφικό, συνωνύμων-αντιθέτων, κυρίων ονομάτων, επιστημονικων όρων, ακρωνυμίων Μπαμπινιώτης Γεωργιος, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη Μείζον ελληνικό λεξικό :ορθογραφικό, ερμηνευτικό, ετυμολογικό, συνωνύμων, αντιθέτων, αρκτικόλεξων, κυρίων ονομάτων Μανδαλά, Μαρία Μανδαλά, Βασιλική, Μακρυγιάννη, Ευγενία, Μείζον ελληνικό λεξικό :ορθογραφικό, ερμηνευτικό, ετυμολογικό, συνωνύμων, αντιθέτων, αρκτικόλεξων, κυρίων ονομάτων Μανδαλά, Μαρία Μανδαλά, Βασιλική, Μακρυγιάννη, Ευγενία, Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής Crystal, David Ξυδόπουλος, Γεώργιος, Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής Crystal, David Ξυδόπουλος, Γεώργιος, Σύγχρονο λεξικό όρων και θεμάτων γλωσσολογικών Σακελλαριάδης, Γιώργος Χ. - c2004 Σύγχρονο λεξικό όρων και θεμάτων γλωσσολογικών Σακελλαριάδης, Γιώργος Χ. - c2004 Στοιχεία λεξικολογίας :εισαγωγή στη νεοελληνική λεξικολογία. - (Γλωσσολογία, 9) Μότσιου, Βικτωρία Στοιχεία λεξικολογίας :εισαγωγή στη νεοελληνική λεξικολογία. - (Γλωσσολογία, 9) Μότσιου, Βικτωρία Λεξικολογία :εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Ξυδόπουλος, Γιώργος Ι Λεξικολογία :εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Ξυδόπουλος, Γιώργος Ι

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.