ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΛΛΕΙΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΒΡΕΦΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Νησιώτου – Μαντέλου Ιουλία Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό τμήμα Ειδικής Αγωγής

Προβλήματα όρασης

Η οπτική οδός

Η πορεία της οπτικής οδού στη βάση του εγκεφάλου

Εξέλιξη της όρασης ΗλικίαΟξύτητα, διάκριση χρωμάτων, εστίαση Βάθος πεδίουΑντίληψη αντικειμένου 0-1 μήναςΕρευνά το οπτικό πεδίο και ακολουθεί κινούμενο αντικείμενο Απαντά σε κινούμενα αντικείμενα Μέγεθος- σχήμα (μεγάλα, έντονα, αντίληψη του περιγράμματος) 2-3 μήνεςΕστίαση ενήλικος, διάκριση όλων των χρωμάτων Διόφθαλμη αντίληψη βάθους Λεπτομέρειες των σχημάτων, σχήμα προσώπων, αναγνωρίζει τη μητέρα σε φωτογραφία

4-5 μήνεςΚατατάσσει τα χώματα σε κατηγορίες Βελτίωση αντίληψης βάθους Τρισδιάστατη αντίληψη-σχήμα, υφή, χρώμα 6-8 μήνεςΟξύτητα 2/10 Ακολουθεί ικανοποιητικά κινούμενα αντικείμενα Έχει αντίληψη του βάθους 9-12 μήνεςΗ οπτική οξύτητα βελτιώνεται σταθερά Αντιλαμβάνεται εκφράσεις συναισθημάτων και κινήσεις και τα ερμηνεύει Εξάγει συμπεράσματα από το κομμάτι μιας εικόνας χωρίς να τη βλέπει ολόκληρη

1. Τυφλότητα : Οπτική οξύτητα <20/200 στο καλύτερο από τα δύο μάτια, μετά από διόρθωση με φακό. Το 75% των ατόμων με τυφλότητα διατηρούν μία υπολειπόμενη οπτική λειτουργία με διαβάθμιση λειτουργικής όρασης. Συχνότητα : 2-10/ παιδιά. Συνδυασμός διαταραχής ακοής- όρασης (τυφλο- κωφά παιδιά) Διαταραχές της όρασης

Αίτια Προωρότητα, περιγεννητική ισχαιμική βλάβη, συγγενείς λοιμώξεις, σύνδρομα, μεταγεννητικές λοιμώξεις, ( κυρίως μηνιγγίτιδα), τραύματα της κεφαλής. Συνέπειες: σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας κι ανάπτυξης που απαιτούν ειδικές μεθόδους διδασκαλίας. 9

2.Διαθλαστικές ανωμαλίες (12% των παιδιών). Α. Μυωπία > δυσχέρεια ευκρινούς όρασης σε μακρινή απόσταση Νεογνά 5%, έφηβοι 20% Β. Υπερμετρωπία > δυσχέρεια ευκρινούς όρασης ιδιαίτερα σε κοντινή απόσταση 80% των νεογνών > αυξάνεται μέχρι 7- 8 ετών και μειώνεται μέχρι το τέλος της εφηβείας Γ. Αστιγματισμός > αδυναμία εστίασης, παραμορφώνει τα σχήματα και μειώνει την οπτική οξύτητα, τόσο μακριά όσο και κοντά. Ο υψηλού βαθμού αστιγματισμός είναι σπάνιος και δεν αλλάζει με την πάροδο της ηλικίας. 10

Α. Μυωπία- Β. Υπερμετρωπία Α. Β.

Διαθλαστικές ανωμαλίες παρουσιάζουν 30-75% των παιδιών με Εγκεφαλική Παράλυση, ιδίως οφειλόμενη σε συγγενή λοίμωξη ή προωρότητα Διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών: ΓΥΑΛΙΑ – κάλυψη του υγιούς ματιού. 12

Ανίχνευση διαταραχών όρασης Α. Νεογέννητο Ελέγχουμε δύο αντανακλαστικά: Φωτοκινητικό Στροφή του βλέμματος προς την φωτεινή πηγή Εκτιμούμε τη διαφάνεια του φακού και την κατάσταση της κόρης (ρόδινη ανταύγεια βυθού) Καταρράκτης (θόλωση του φακού)= Συγγενής λοίμωξη ή μεταβολικό νόσημα.

Β. 9ος – 24ος μήνας Ανίχνευση του στραβισμού και της αμβλυωπίας (2-5% του πληθυσμού): Στραβισμός > φυσιολογικός μέχρι την ηλικία των 6 μηνών Η παραμονή ή η εμφάνιση του μετά τους 6 μήνες είναι παθολογική. Ο στραβισμός είναι διαλείπων στην αρχή. Εμφανίζεται ή επιδεινώνεται με την κούραση και την προσπάθεια προσήλωσης. Στη συνέχεια γίνεται μόνιμος.

Γ) Προσχολική και σχολική ηλικία Μετά τα τρία χρόνια: μέτρηση της οπτικής οξύτητας με την τεχνική του ‘’ταιριάσματος’’ - ‘’αντιστοίχισης’’. Πίνακας ή οθόνη, στα 5 μέτρα από το παιδί. Οι εικόνες διαδοχικά μικρότερες (οικεία αντικείμενα). Το παιδί πρέπει να βρει μέσα σε μία παρτίδα εικόνων εκείνη που αντιστοιχεί με την εικόνα της οθόνης.

Ήπιες διαταραχές μπορεί να εκδηλώνονται με αδιαφορία ή καθυστέρηση των αντιδράσεων σε οπτικά ερεθίσματα Οι οπτικές διαταραχές μπορεί να μην είναι εμφανείς, π.χ. αν υπάρχει Νοητική Καθυστέρηση και δεν υπάρχει καλή επικοινωνία ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΈΓΚΑΙΡΗΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ!!!! Παρέμβαση: Να δίνονται πολλαπλά οπτικά ερεθίσματα στο βρέφος, για να προωθηθεί η ωρίμανση της οπτικής λειτουργίας. ΓΥΑΛΙΑ – κάλυψη του υγιούς ματιού- Χειρουργικές διορθώσεις καταρράκτη και στραβισμού. 16

Τρεις καταστάσεις συνδέονται άμεσα με διαταραχές της όρασης και απαιτούν όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ανίχνευση και παρέμβαση: Καταρράκτης Στραβισμός Αμβλυωπία

Καταρράκτης > λευκοκορία= λευκή, αδιάφανη κόρη του ματιού, δεν επιτρέπει στα οπτικά ερεθίσματα να φθάσουν στον αμφιβληστροειδή, δηλ. δε λειτουργεί η οπτική οδός, δε βλέπει το μάτι που παρουσιάζει καταρράκτη. Αίτια Τραύματα (50%). Κληρονομικότητα (25%). Συγγενείς λοιμώξεις: CMV, ερυθρά, τοξόπλασμα, σύφιλη. Χρωμοσωμικές ανωμαλίες (Down syndrome). Μεταβολικά νοσήματα (διαβήτης, γαλακτοζαιμία κτλ.). Σύνδρομα: Lowe.

Στραβισμός: Τυπικά αίτια: καταρράκτης, ρετινοβλάστωμα, διαθλαστικές ανωμαλίες, κληρονομικότητα, εγκεφαλική παράλυση. 19

Αμβλυωπία =Ελάττωση της οπτικής οξύτητας, χωρίς εμφανή βλάβη του οφθαλμού ή του οπτικού νεύρου ή του φλοιού. Ετερόπλευρη (το ένα μάτι, 2-4% του πληθυσμού), σπάνια αμφοτερόπλευρη (και τα δύο μάτια) Αίτια Στραβισμός Διαθλαστικές ανωμαλίες Στέρηση οπτικών ερεθισμάτων (πχ. Παρατεταμένη κάλυψη του οφθαλμού μετά από χειρ. επέμβαση) Καταρράκτης Πτώση βλεφάρου

Τα πειράματα των David Hubel και Torsten Wiesel (Nobel Ιατρικής 1981) σχετικά με την κρίσιμη περίοδο εδραίωσης της οπτικής οδού ερμηνεύουν το μηχανισμό της αμβλυωπίας

Οι Hubel και Wiesel (1963;1970) και στη συνέχεια οι Katz και Shatz (1996) μελέτησαν την τροποποίηση των συνάψεων της οπτικής οδού ανάλογα με τη χρήση τους. Στα θηλαστικά, η περιοχή του ινιακού φλοιού που δέχεται τα οπτικά ερεθίσματα χαρακτηρίζεται από στήλες νευρώνων που δέχονται ερεθίσματα προερχόμενα από το δεξί μάτι, οι οποίες εναλλάσσονται με στήλες νευρώνων που δέχονται ερεθίσματα από το αριστερό. Η εναλλαγή αυτών των στηλών στον οπτικό φλοιό και των δυο ημισφαιρίων επιτρέπει τη διόφθαλμη (συγκερασμός των δυο εικόνων σε μια) και τη στερεοσκοπική όραση (έννοια του βάθους).

Αν κλείσουμε το ένα μάτι του πιθήκου ή της γάτας κατά τη νεογνική περίοδο με συρραφή των βλεφάρων και το κρατήσουμε κλειστό για ένα διάστημα, οι νευρώνες που ήταν προορισμένοι να δεχθούν ερεθίσματα απ’ αυτό το μάτι δεν ανταποκρίνονται πια στα οπτικά ερεθίσματα όταν αργότερα το ανοίξουμε. Οι νευράξονες της οπτικής οδού του ματιού που έκλεισε είχαν βρει αρχικά (στην εμβρυική ζωή) τους νευρώνες- στόχους τους στο φλοιό και είχαν κάνει τις αρχικές συνάψεις. Η μη χρησιμοποίηση αυτών των συνάψεων κατά τη διάρκεια μιας περιόδου κρίσιμης για την εδραίωση της οδού τις κατάργησε.

Παρέμβαση Στραβισμός > άμεση διερεύνηση διότι: Μπορεί να είναι εκδήλωση του ρετινοβλαστώματος, κακοήθους όγκου του ματιού. Μπορεί να οφείλεται σε μυωπία στο ένα μάτι> κίνδυνος αμβλυωπίας. Έγκαιρη διάγνωση άλλων νευρολογικών και οφθαλμολογικών παθήσεων.

Παρεμβάσεις Γυαλιά, χειρουργική επέμβαση, αλλαντική τοξίνη, διόρθωση της αμβλυωπίας. Aν υπάρχει στραβισμός, να γίνεται πλήρης οφθαλμολογικός και νευρολογικός έλεγχος. Θεραπεία πριν τα 4-5 χρόνια για αποφυγή της αμβλυωπίας. 25

Αμβλυωπία Μεγάλες πιθανότητες θεραπείας μέχρι τα 5. Ελάχιστες στα 7 έτη. Ανύπαρκτες μετά τα 11.

Καταστάσεις που συνδυάζονται με τυφλότητα 27

Χρωμοσωμικές ανωμαλίες (σ. Down, τρισωμία 13, Cri du Chat) Γονιδιακά νοσήματα (π.χ. συγγενείς διαταραχές μεταβολισμού) Διαταραχές στη διαμόρφωση του εγκεφάλου (μικροκεφαλία, υδροκέφαλος κτλ.) Συγγενείς λοιμώξεις Προωρότητα (Αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας, γλαύκωμα, στραβισμός, βλάβη στον οπτικό φλοιό) Μηνιγγίτιδα (ατροφία του οπτικού νεύρου, βλάβη στο φλοιό) Τραύμα ή παρ’ολίγον πνιγμός (κακοποίηση, ατύχημα )

Χοριοαμφιβληστροειδοπάθεια του προώρου (retinopathy of prematurity, ROP)

Louis Braille,