A ΠΑΓΚΌΣΜΙΟΣ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΌ ΜΈΤΩΠΟ Σ. Ηλιάδου-Τάχου, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

ΟΡΙΣΜΟΣ  Το Μακεδονικό Μέτωπο, γνωστό και ως Μέτωπο της Θεσσαλονίκης, σχηματίστηκε μετά από μια προσπάθεια των δυνάμεων της Αντάντ να βοηθήσουν το Βασίλειο της Σερβίας το φθινόπωρο του 1915, να αντιμετωπίσει την επίθεση της Γερμανίας, της Αυστροουγγαράις και της Βουλγαρίας

 1914

1914  Αύγουστος 1914 : Οι Κεντρικές δυνάμεις επιτέθηκαν στη Σερβία αλλά δεν κατάφεραν να νικήσουν.  (Νοέμβριος 1914), είσοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο με το πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων  Δεκέμβριος 1914: Μάχη Κολουμπάρα νίκη του σερβικού στρατού..

ΑΙΤΙΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΑΝΤΑΝΤ  Η Αντάντ καθυστέρησε να στείλει ενισχύσεις στη Σερβία λόγω των μυστικών διαπραγματεύσεων με τη Βουλγαρία, η είσοδος της οποίας (στο πλευρό της Αντάντ) θα μείωνε την ανάγκη γαλλοβρετανικής βοήθειας στη Σερβία

 1915

1915  Απρίλιος 1915: Συμμαχική ήττα στην Καλλίπολη  Μάης-Σεπτέμβριος 1915: ήττα των Ρώσων στο Γκόρλιτς Ταρνόβ  21 Σεπτεμβρίου 1915: ο Φερδινάνδος της Βουλγαρίας μπήκε στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων

ΦΘΙΝΌΠΩΡΟ 1915  Φθινόπωρο του 1915: Υπό τις διαταγές του Αρχιστράτηγου Άουγκουστ φον Μάκενσεν, η Αυστροουγγρική Βαλκανική Στρατιά, η 11η Γερμανική Στρατιά και οι στολίσκοι του Δούναβη και του Σάβα επιτέθηκαν στην Σερβία.  Σεπτέμβριο του 1915, οι ΚΔ κατέλαβαν το Βελιγράδι το Σμεντέρεβο το Ποζάρεβακ και το Κολούμπακ δημιουργώντας ένα ευρύ προγεφύρωμα αναγκάζοντας τους Σέρβους να υποχωρήσουν στη νότια Σερβία

ΦΘΙΝΌΠΩΡΟ 1915  Ο Στρατάρχης Πούτνικ διέταξε υποχώρηση προς τα νότια και προς τα δυτικά μέσω του Μαυροβουνίου προς την Αλβανία.  Μονάχα Σέρβοι στρατιώτες έφθασαν στην ακτή της Αδριατικής και μεταφέρθηκαν με ιταλικά πλοία στη Κέρκυρα και σε άλλα ελληνικά νησιά, πριν ταξιδέψουν στη Θεσσαλονίκη.  Ο Στρατάρχης Πούτνικ, ωστόσο, πέθανε ένα χρόνο αργότερα σε γαλλικό νοσοκομείο.

7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1915  Οι Κεντρικές Δυνάμεις χρησιμοποίησαν κατά της Σερβίας μια βουλγαρική στρατιά, μια γερμανική στρατιά και μια αυστροουγγρική στρατιά υπό τις διαταγές του Άουγκουστ φον Μάκενσεν.  Η γερμανική και η αυστροουγγρική επίθεση ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου με βαρύ κανονιοβολισμό μαζί με επιθέσεις κατά μήκος των ποταμών.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1915  15 Οκτωβρίου 1915: δύο βουλγαρικές στρατιές προχώρησαν σε επίθεση κατά των σερβικών δυνάμεων στην κοιλάδα του Μοράβα που έληξε στις 22 Οκτωβρίου  Οι βουλγαρικές δυνάμεις κατέλαβαν το Κουμάνοβο και τα Σκόπια και ανάγκασαν τους Σέρβους να υποχωρήσουν

1915  ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΑΝΤΑΝΤ

ANTANT  Οι Σύμμαχοι προσπάθησαν να αντικαταστήσουν το σερβικό μέτωπο με ένα μέτωπο στη Μακεδονία - ένα μέτωπο που θα τους έδινε την τελική νίκη μετά από 3 χρόνια

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1915: ΑΝΤΑΝΤ  Οι γαλλικές και οι βρετανικές μεραρχίες βάδισαν βορείως της Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 1915 υπό τις διαταγές του Γάλλου Στρατηγού Σαράιγ  Ωστόσο, το Πολεμικό Γραφείο του Λονδίνου ήταν απρόθυμο να επιτρέψει μια βρετανική προώθηση στο βάθος της Σερβίας.

ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΤΑΝΤ  Έτσι, οι γαλλικές μεραρχίες προωθήθηκαν μόνες τους μέχρι τον ποταμό Βαρδάρη.  Η προώθηση έδωσε μια μικρή βοήθεια στον σερβικό στρατό που υποχωρούσε,  Η μάχη του Κρίβολακ έγινε ΜΕ τους Βούλγαρους τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1915

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1915  Μέχρι το τέλος Νοεμβρίου, ο Στρατηγός Σαράιγ αναγκάστηκε να υποχωρήσει λόγω των μαζικών βουλγαρικών επιθέσεων. Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης, οι ΒΡΕΤΑΝΝΟΙ αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.  Μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου, όλες οι συμμαχικές δυνάμεις επέστρεψαν στην Ελλάδα.

ΓΕΡΜΑΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ  Οι Γερμανοί διέταξαν τους Βούλγαρους να μην περάσουν τα ελληνικά σύνορα, καθώς ήταν απρόθυμοι να διακινδυνεύσουν μια πιθανή είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο λόγω μιας βουλγαρικής εισβολής στη Μακεδονία.  Οι Σύμμαχοι εκμεταλλεύτηκαν αυτό το γεγονός και ενίσχυσαν τις θέσεις τους πίσω από τα σύνορα.

 1916

5 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 1916  Επίθεση της Αυστροουγγαρίας στο Μαυροβούνιο. Ο μικρός στρατός του Μαυροβουνίου έδειξε σθεναρή αντίσταση στη μάχη του Μόζκοβακ  παράδοση στις 25 Ιανουαρίου. Οι αυστροουγγρικές δυνάμεις προωθήθηκαν προς την ακτή της Αδριατικής και επιτέθηκαν στην Αλβανία, η οποία ελεγχόταν από την Ιταλία.  Μέχρι το τέλος του χειμώνα, ο μικρός ιταλικός στρατός υποχώρησε σχεδόν απ' όλη την αλβανική επικράτεια.

1916  το Βρετανικό Γενικό Επιτελείο θέλησε να απομακρύνει τις βρετανικές δυνάμεις από την Ελλάδα.  γαλλική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε και οι δυνάμεις παρέμειναν στην Ελλάδα.  Οι συμμαχικές δυνάμεις παρατάχθηκαν γύρω από τη Θεσσαλονίκη που έγινε μεγάλο οχυρωμένο στρατόπεδο («Κηπουροί της Θεσσαλονίκης»).  Ο σερβικός στρατός, υπό τις διαταγές του Στρατηγού Μπόζοβιτσ, μεταφέρθηκε από τους Γάλλους στο Μακεδονικό Μέτωπο

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΣΗ  Επισήμως, η Ελλάδα ήταν ουδέτερη αλλά ο βασιλιάς Κωνσταντίνος 'ήταν φιλογερμανός, ενώ ο πρωθυπουργός Βενιζέλος ήταν με το πλευρό της Αντάντ. '  Αρχικά, η Ελλάδα υποστήριξε τη δράση των Γάλλων και των Βρετανών που αφορούσε στη διάσωση του σερβικού στρατού, αλλά άλλαξε πολιτική μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Συμμάχους

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΣΗ 2  Ενώ η στάση του βασιλιά οδήγησε τον Βενιζέλο σε παραίτηση, η βασιλική κυβέρνηση τάχθηκε επισήμως κατά της παραμονής των συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη  Οι Γερμανοί, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν την ελληνική ουδετερότητα, ήταν προσεκτικοί στο να μην περάσουν τα ελληνικά σύνορα

ΜΑΙΟΣ 1916  Ο Σαράιγ ζήτησε την αποστράτευση του ελληνικού στρατού. Η ελληνική κυβέρνηση συμμορφώθηκε.  η Ρουμανία ήταν έτοιμη να εισέλθει στον πόλεμο με το πλευρό της Αντάντ  ο Σαράιγ ξεκίνησε τις προετοιμασίες για μια επίθεση κατά των Βουλγάρων.

17 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1916: ΜΕΤΩΠΟ ΣΤΡΥΜΟΝΑ  Η βουλγαρική επίθεση ξεκίνησε στις 17 Αυγούστου  ο αυστροουγγρικός στρατός βρισκόταν στην Αλβανία ενώ οι Γερμανοί είχαν μονάχα μια μεραρχία στα σύνορα με την Ελλάδα.  Οι Βούλγαροι επιτέθηκαν σε δύο μέτωπα. Στα ανατολικά, κατέλαβαν με ευκολία ολόκληρη την ελληνική επικράτεια στα ανατολικά του Στρυμόνα

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ  Η επιτυχής βουλγαρική προώθηση στην ελληνοκρατούμενη ανατολική Μακεδονία προκάλεσε κρίση στην Ελλάδα.  Η κυβέρνηση ήθελε να παραμείνει ουδέτερη και διέταξε το Δ' Σώμα Στρατού να μην αντισταθεί και να υποχωρήσει στο λιμάνι της Καβάλας για εκκένωση, αν και δεν έγινε αποδεκτή η χρήση πολεμικών πλοίων.

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ  οι περισσότερες δυνάμεις και οι διοικητές τους παραδόθηκαν στους Γερμανούς και μεταφέρθηκαν στο Γκέρλιτς, όπου έμειναν μέχρι το τέλος του πολέμου.  Η παράδοση περιοχών που καταλήφθηκαν μετά το τέλος του Δεύτερου Βαλκανικού Πολέμου (1913) στους Βουλγάρους έγινε η τελευταία σταγόνα για τους βενιζελικούς αξιωματικούς.

12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ 1916: ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ  οι Σύμμαχοι πέρασαν στην αντεπίθεση  Η συμμαχική προώθηση ήταν αργή και συνεχίστηκε τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1916.

16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ 1916: ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  Με τη συνενοχή της Αντάντ,ο Βενιζέλος προχώρησε σε πραξικόπημα στη Θεσσαλονίκη στην ελληνική Μακεδονία και στα νησιά  Η Ελλάδα είχε δύο κυβερνήσεις, με την «επίσημη» βασιλική κυβέρνηση στην Αθήνα και την «επαναστατική» φιλοβενιζελική Κυβέρνηση εθνικής αμύνης στη Θεσσαλονίκη.

19 ΝΟΕΜΒΡΊΟΥ 1916 ΜΆΧΗ ΚΑΪΜΑΚΤΣΑΛΆΝ  Οι Γερμανοί έστειλαν δύο μεραρχίες για να ενισχύσουν τους Βούλγαρους.  στις 19 Νοεμβρίου 1916, οι Σέρβοι και οι Γάλλοι κατέλαβαν το Καϊμακτσαλάν και ανάγκασαν τις Κεντρικές Δυνάμεις να παραχωρήσουν το Μοναστήρι στους Συμμάχους.  Οι Σύμμαχοι έχασαν περίπου στρατιώτες, ενώ οι Βούλγαροι και οι Γερμανοί έχασαν περίπου στρατιώτες (νεκροί ή αιχμάλωτοι) και το μέτωπο προωθήθηκε κατά 40 χιλιόμετρα.

IOΥΝΙΟΣ 1917  Οι Σύμμαχοι αναγνώριζαν τη βασιλική κυβέρνηση μέχρι τον Ιούνιο του  Εν τω μεταξύ, οι Ιταλοί μετέφεραν περισσότερες δυνάμεις στην Αλβανία και προσπάθησαν να απωθήσουν τις αυστριακές δυνάμεις στη λίμνη Όστροβο.

ΣΥΜΜΑΧΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ:  Οι Σύμμαχοι κατέλαβαν τη Θεσσαλία που εκκενώθηκε από τον φιλοβασιλικό ελληνικό στρατό και τον Ισθμό, με αποτέλεσμα να μοιράσουν τη χώρα.  Η προσπάθεια των Συμμάχων να καταλάβουν την Αθήνα οδήγησε σε αντίδραση των ελληνικών δυνάμεων.  Οι Σύμμαχοι προχώρησαν σε ναυτικό αποκλεισμό της νότιας Ελλάδας που έμεινε πιστή στον βασιλιά.

ΑΝΟΙΞΗ 1917: ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ  Μέχρι την άνοιξη του 1917, η στρατιά του Σαράιγ ενισχύθηκε από 24 μεραρχίες, 6 γαλλικές, 6 σερβικές, 7 βρετανικές, 1 ιταλική, 1 ρωσική και 3 ελληνικές ταξιαρχίες.  Οι Σύμμαχοι σκόπευαν να επιτεθούν στα τέλη του Απρίλη, αλλά η αρχική επίθεση έληξε με αποτυχία και με μεγάλες απώλειες στις 21 Μαΐου

14 ΙΟΥΝΊΟΥ 1917  Τον Ιούνιο του 1917, οι Σύμμαχοι πέτυχαν την ανατροπή του βασιλιά Κωνσταντίνου (στις 14 Ιουνίου, ο γιος του Αλέξανδρος, έγινε βασιλιάς και η χώρα ενώθηκε υπό την ηγεσία του Βενιζέλου.  Η νέα κυβέρνηση κήρυξε αμέσως τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις και προχώρησε στη δημιουργία νέου στρατού.  Παρ' ολ' αυτά, ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζ. Κλεμανσό ανακάλεσε τον Σαράιγ τον Νοέμβριο και ανέθεσε τη διοίκηση στον Στρατηγό στον άντολφ Γκιγιομά

ΜΑΙΟΣ 1917  Τον Μάιο, οι ελληνικές δυνάμεις του Στρατηγού Γκιγιομά επιτέθηκαν και κατέλαβαν μια δυνατή βουλγαρική θέση στο Σκρα  Καθώς η γερμανική ανοιξιάτικη επίθεση απειλούσε τη Γαλλία, ο Γκιγιόμα ανακλήθηκε στο Παρίσι και αντικαταστάθηκε από τον Στρατηγό Φρανσέ Ντεσπεραί

ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ 1917:ΕΠΊΘΕΣΗ ΚΑΤΆ ΒΟΥΛΓΆΡΩΝ  Ο Εσπεραί πρότεινε μια επίθεση κατά του βουλγαρικού στρατού, η γαλλική κυβέρνηση αρνήθηκε να επιτρέψει την επίθεση μέχρι να συμφωνήσουν όλες οι χώρες.  Ο Στρατηγός Γκιγιομά στήριξε την πρόταση  Τον Σεπτέμβριο, επιτεύχθηκε συμφωνία και ο Εσπεραί έλαβε την άδεια να προχωρήσει στην επίθεση.

Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΤΆ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ  Η έξοδος της Ρωσίας από τον πόλεμο τον Μάρτη του 1918 με τη συνθήκη Μπρεστ Λιτόφσκ δεν επηρέασε αρνητικά ατ πράγματα.  Η Αντάντ είχε στη διάθεση της ολόκληρο τον ελληνικό στρατό (9 μεραρχίες), καθώς και άνδρες της Λεγεώνας των Τσεχοσλαβάκων οι οποίοι έφυγαν από τη Ρωσία και ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις αυστροουγγρικές δυνάμεις.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ  Οι Σύμμαχοι ήταν σίγουροι για τη νίκη τους, ενώ οι Βούλγαροι ήταν σίγουροι για την ήττα.  Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν στην καταστροφή, η αυστροουγγρική κυβέρνηση βρισκόταν στο χάος και ο γερμανικός στρατός ηττήθηκε στο Δυτικό Μέτωπο. Οι Βούλγαροι δεν είχαν σκοπό να πολεμήσουν για μια χαμένη υπόθεση

14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1917  Στις 14 Σεπτεμβρίου 1917 οι Γάλλοι και οι Σέρβοι προχώρησαν σε κανονιοβολισμό για τη μάχη του Ντόμρο Πόλε και την επόμενη μέρα, το κατέλαβαν  Στις 18 Σεπτεμβρίου, οι Έλληνες και οι Βρετανοί επιτέθηκαν με απώλειες στους Βούλγαρους στη μάχη της Δοϊράνης  Ο γαλλοσερβικός στρατός συνέχισε να προωθείται την επόμενη μέρα, και η βουλγαρική διοίκηση διέταξε υποχώρηση

 Στην επίσημη ιστορία της βρετανικής κυβέρνησης για τη μακεδονική εκστρατεία, ο Κυρίλ Φαλς (Cyrill Falls) αναφέρεται στην κατάσταση των βουλγαρικών δυνάμεων και την κατάσταση στο μέτωπο.  Παρά την ήττα στο Ντόμπρο Πόλε και τη συμμαχική προώθηση, ο βουλγαρικός στρατός δεν αποδιοργανώθηκε και επιχείρησε οργανωμένη υποχώρηση.

29-30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ 1917  τα Σκόπια έπεσαν, αλλά μια δυνατή γερμανοβουλγαρική δύναμη διατάχθηκε να ανακαταλάβει την πόλη  την επόμενη μέρα - κατά τη διάρκεια της ημέρας, περίπου Βούλγαροι στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν  Βούλγαροι στρατιώτες αποστάτησαν και συγκεντρώθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό του Ράντομιρ  30 Σεπτεμβρίου έξοδος της Βουλγαρίας από τον πόλεμο.

 Το Μακεδονικό Μέτωπο διαλύθηκε το μεσημέρι της 30ης Σεπτεμβρίου καθώς τέθηκε σε ισχύ η ανακωχή  Η εξέγερση των στρατιωτών έληξε στις 2 Οκτωβρίου 1917  Ο Τσάρος Φερδινάνδος παραιτήθηκε και εξορίστηκε στις 3 Οκτωβρίου 1917

 Ο βρετανικός στρατός πορεύτηκε προς την Κων/λη χωρίς να συναντήσει αντίσταση και η οθωμανική κυβέρνηση ζήτησε ανακωχή (Η συνθήκη του Μούδρου υπογράφτηκε στις 26 Οκτωβρίου 1917

 Ο γαλλικός και ο σερβικός στρατός ανακατέλαβαν τη Σερβία και διέλυσαν μερικές αδύναμες γερμανικές μεραρχίες που προσπαθούσαν να σταματήσουν τη συμμαχική προώθηση στη Νις.  Στις 3 Νοεμβρίου, η Αυστροουγγαρία αναγκάστηκε να υπογράψει ανακωχή στο Ιταλικό Μέτωπο και ο πόλεμος έληξε.

 Στις 10 Νοεμβρίου, οι δυνάμεις του Εσπεραί πέρασαν τον Δούναβη και ήσαν έτοιμες να εισέλθουν στην καρδιά της Ουγγαρίας  Μετά από αίτημα του Γάλλου Στρατηγού, ο Μιχάλι Κάρολυι, ηγέτης της ουγγρικής κυβέρνησης, υπέγραψε ανακωχή

 Esposito, V. (1959). The West Point Atlas of American Wars, Vol II. Westport, Cn: Praeger.  Falls, C. (1933). Military Operations Macedonia: From the Outbreak of War to the Spring of History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. I (IWM and Battery Press 1996 έκδοση). London:

 Falls, C. (1935). Military Operations Macedonia: From the Spring of 1917 to the End of the War. History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. II (IWM and Battery Press 1996 έκδοση). Nashville, TN: HMSO.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Hall, R. (2010). Balkan Breakthrough: The Battle of Dobro Pole Bloomington, In: Indiana University Press.  Palmer, A (1965). The Gardeners of Salonika, The Macedonian Campaign 1915–1918. London: Andre Deutsch.  Parker, C. (1964). Return to Salonika. London: Cassell.

 Wakefield, A.; Moody, S. (2004). Under the Devil's Eye: Britain's Forgotten Army at Salonika 1915–1918. London: History Press.  Balkanalysis.com review of the official British government history of the Macedonian Front campaign, Military Operations Macedonia