ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΞΑΠΛΑΝΤΕΡΗ, M.D., PhD. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ –ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΝΕΥΡΑ

Το νευρικό σύστημα του ανθρώπου Περιφερικό νευρικό σύστημα, Εγκεφαλικά νεύρα (εγκεφαλικές συζυγίες) Υπάρχουν 12 ζεύγη εγκεφαλικών νεύρων που αναδύονται από τον εγκέφαλο και εξέρχονται από τα τρήματα του κρανίου Όλα τα νεύρα διανέμονται στην κεφαλή και τον τράχηλο, εκτός από τη 10 η εγκεφαλική συζυγία (πνευμονογαστρικό), το οποίο διανέμεται και σε σπλάγχνα του θώρακα και της κοιλιάς

Τα εγκεφαλικά νεύρα είναι τα παρακάτω: 1.Οσφρητικό (αισθητικό) 2.Οπτικό (αισθητικό) 3.Κοινό κινητικό (κινητικό) 4.Τροχιλιακό (κινητικό) 5.Τρίδυμο (μικτό) 6.Απαγωγό (κινητικό) 7.Προσωπικό (μικτό) 8.Αιθουσοκοχλιακό (αισθητικό) 9.Γλωσσοφαρυγγικό (μικτό) 10.Πνευμονογαστρικό (μικτό) 11.Παραπληρωματικό (κινητικό) 12.Υπογλώσσιο (κινητικό)

1. Οσφρητικό νεύρο (αισθητικό) Περιέχει ειδικές αισθητικές κεντρομόλες ίνες για την αίσθηση της οσμής. Οι αισθητικοί νευρώνες του διαθέτουν: Περιφερικούς νευράξονες, που ενεργούν ως υποδοχείς στο ρινικό βλεννογόνο και Κεντρικούς νευράξονες, που μεταφέρουν πληροφορίες στον εγκέφαλο Οι περιφερικοί υποδοχείς εντοπίζονται στην οροφή και τα ανώτερα τμήματα της ρινικής κοιλότητας

1. Οσφρητικό νεύρο (αισθητικό) Οι κεντρικοί νευράξονες, αφού συνενωθούν σε μικρές δέσμες εισχωρούν στην κρανιακή κοιλότητα διασχίζοντας το τετρημένο πέταλο του ηθμοειδούς οστού και καταλήγουν σε συνάψεις με δευτερογενείς νευρώνες στον οσφρητικό βολβό, στον πρόσθιο κρανιακό βόθρο Ο οσφρητικός βολβός δια της οσφρητικής οδού συνδέεται με το κέντρο της όσφρησης του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

2. Οπτικό νεύρο (αισθητικό) Περιέχει ειδικές κενρομόλες ίνες που εξυπηρετούν την όραση Οι ίνες αυτές μεταφέρουν στον εγκέφαλο πληροφορίες από φωτο- υποδοχείς που βρίσκονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού Από τους υποδοχείς αυτούς ξεκινούν νευράξονες που συνενώνονται σε μικρές δέσμες και μεταφέρονται από τα οπτικά νεύρα σε άλλα τμήματα του οπτικού συστήματος στον εγκέφαλο

2. Οπτικό νεύρο (αισθητικό) Το οπτικό νεύρο αναδύεται από το οπίσθιο μέρος του οφθαλμικού βολβού και δια του οπτικού τρήματος εξέρχεται από τον οφθαλμικό κόγχο για να εισέλθει στο κύτος του κρανίου Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

Το οπτικό νεύρο συνενώνεται με το αντίθετο και σχηματίζουν το οπτικό χίασμα Στο οπτικό χίασμα: οι νευρικές ίνες που προέρχονται από το έσω ημιμόριο (ρινικής ίνας) κάθε αμφιβληστοειδούς χιάζονται κατά τη μέση γραμμή και εισέρχονται στην αντίθετη οπτική ταινία, ενώ οι οπτικές νευρικές ίνες του έξω ημιμορίου (κροταφικής μοίρας) κάθε αμφιβληστροειδούς, μη χιαζόμενες, συνεχίζουν στην οπτική ταινία της αυτής πλευράς. Τροποποιημένο από Ανατομική Snell

Οι περισσότερες από τις ίνες της οπτικής ταινίας καταλήγουν συναπτόμενες με τα νευρικά κύτταρα του έξω γονατώδους σώματος. Οι νευράξονες των νευρικών κυττάρων του έξω γονατώδους σώματος σχηματίζουν την οπτική ακτινοβολία και καταλήγουν στον οπτικό φλοιό του εγκεφαλικού ημισφαιρίου Τροποποιημένο από Ανατομική Snell

3. Κοινό κινητικό νεύρο (κινητικό) Περιέχει δύο τύπους νευρικών ινών: Γενικές σωματικές φυγόκεντρες ίνες που νευρώνουν τους περισσότερους εξωβολβικούς μυς και Γενικές σπλαχνικές κινητικές φυγόκεντρες ίνες, που αποτελούν μέρος της παρασυμπαθητικής μοίρας του αυτόνομου περιφερικού νευρικού συστήματος Κοινό κινητικό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

3. Κοινό κινητικό νεύρο Ο άνω και κάτω κλάδος του κοινού κινητικού νεύρου διανέμονται στους Έξω βολβικούς μυς: ανελκτήρα του άνω βλεφάρου, άνω ορθό, έσω ορθό, κάτω ορθό και κάτω λοξό Έσω βολβικούς μυς: σφιγκτήρα της κόρης και ακτινωτό μυ Επομένως από το νεύρο αυτό εξαρτάται η ανύψωση του άνω βλεφάρου, η στροφή του οφθαλμικού βολβού προς τα άνω, κάτω και έσω, η συστολή της κόρης και η προσαρμογή του οφθαλμού στην κοντινή όραση

4. Τροχιλιακό νεύρο (κινητικό) Περιέχει γενικές σωματικές φυγόκεντρες ίνες, οι οποίες νευρώνουν τον άνω λοξό μυ Εισέρχεται στον οφθαλμικό κόγχο δια του υπερκόγχιου σχίσματος και διανέμεται στον άνω λοξό μυ του οφθαλμικού βολβού Επομένως από το νεύρο αυτό εξαρτάται η στροφή του οφθαλμού προς τα κάτω και έξω τροχιλιακό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

5. Τρίδυμο νεύρο (μικτό νεύρο) Είναι το κύριο νεύρο κοινής αισθητικότητας της κεφαλής και νευρώνει και μυς που κινούν την κάτω γνάθο Περιέχει κεντρομόλες ίνες της κοινής αισθητικότητας και φυγόκεντρες κινητικές ίνες Οι ίνες της κοινής αισθητικότητας μεταφέρουν αισθητικά ερεθίσματα από το πρόσωπο, το πρόσθιο ημιμόριο του τριχωτού της κεφαλής, τους βλεννογόνους του στόματος και της ρινικής κοιλότητας, ένα τμήμα του τυμπανικού υμένα, το μάτι τον επιπεφυκότα και από το τμήμα της σκληρής μήνιγγας το οποίο καλύπτει τον πρόσθιο και το μέσο κρανιακό βόθρο Οι κινητικές ίνες νευρώνουν τους μυς της μάσησης, τον τείνοντα το τύμπανο, τον διατείνοντα το υπερώϊο ιστίο, το γναθοϋδή μυ και την πρόσθια γαστέρα του διγάστορα

5. Τρίδυμο νεύρο (μικτό νεύρο) Πορεύεται προς τα πρόσω στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο και φτάνει στην κορυφή του λιθοειδούς οστού, στο μέσο κρανιακό βόθρο. Εδώ η αισθητική ρίζα παχύνεται και σχηματίζει το μηνοειδές αισθητικό γάγγλιο του τριδύμου (του Gasser), το οποίο περιέχει τα κυτταρικά σώματα των αισθητικών νευρώνων. Η κινητική ρίζα του τριδύμου νεύρου πορεύεται χωριστά υπό το αισθητικό γάγγλιο. Από το πρόσθιο χείλος του γαγγλίου αναδύονται το οφθαλμικό νεύρο (1 ος κλάδος του τριδύμου), το άνω γναθικό (2 ος κλάδος του τριδύμου), και το κάτω γναθικό νεύρο (3 ος κλάδος του τριδύμου)

α. Το οφθαλμικό νεύρο (1 ος κλάδος του τριδύμου, V1): Είναι αμιγώς αισθητικό. Περιέχει αισθητικούς κλάδους από τα μάτια, τον επιπεφυκότα και τα περιεχόμενα του οφθαλμικού κόγχου συμπεριλαμβανομένου και του δακρυϊκού αδένα. Δέχεται επίσης αισθητικούς κλάδους από τη ρινική κοιλότητα, το μετωπιαίο και το σφηνοειδή κόλπο, τις ηθμοειδείς κυψέλες, το άνω βλέφαρο, τη ράχη της μύτης και το πρόσθιο τμήμα του τριχωτού της κεφαλής V1 V2 V3 Γάγγλιο του τριδύμου, μηνοειδές Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

β. Το άνω γναθικό νεύρο (2 ος κλάδος του τριδύμου, V2): Είναι αμιγώς αισθητικό. Εξέρχεται από το κρανίο δια του στρογγυλού τρήματος και ακολούθως διανέμεται στο δέρμα του προσώπου, αντίστοιχα προς την άνω γνάθο, στα δόντια της άνω γνάθου, στο ρινικό βλεννογόνο, στο γναθιαίο κόλπο (ιγμόρειο άντρο) και στην υπερώα V1 V2 V3 Γάγγλιο του τριδύμου, μηνοειδές Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

γ. Το κάτω γναθικό νεύρο (3 ος κλάδος του τριδύμου, V3): Είναι νεύρο κινητικό και αισθητικό. Είναι ο μόνος κλάδος του τριδύμου που περιέχει κινητικές ίνες Οι αισθητικές ίνες του κάτω γναθικού νεύρου διανέμονται στο δέρμα της παρειάς και της κάτω γνάθου και στο πλάγιο της κεφαλής. Επίσης, νευρώνουν την κροταφογναθική διάρθρωση, τα δόντια της κάτω γνάθου, το βλεννογόνο της παρειάς, το έδαφος της στοματικής κοιλότητας και το πρόσθιο μέρος της γλώσσας Οι κινητικές ίνες του κάτω γναθικού νεύρου διανέμονται στους μασητήριους μυς, στο γναθοϋοειδή μυ, που σχηματίζει το έδαφος του στόματος, στην πρόσθια γαστέρα του διγάστορος μυός, στον τείνοντα τη μαλακή υπερώα και στον τείνοντα το τύμπανο μυ του μέσου ωτός

Συνοπτικά το τρίδυμο νεύρο είναι κυρίως αισθητικό νεύρο της κεφαλής και τα κινητικά του τμήματα νευρώνουν τους μασητήριους μυς. Επίσης, τείνει τη μαλακή υπερώα και τον τυμπανικό υμένα

6. Απαγωγό νεύρο (κινητικό) Αναδύεται από την πρόσθια επιφάνεια του οπισθίου εγκεφάλου, μεταξύ της γέφυρας και του προμήκη Διέρχεται διαμέσου του σηραγγώδους κόλπου στο μέσο κρανιακό βόθρο και εισέρχεται στον οφθαλμικό κόγχο δια της υπερώϊας σχισμής απαγωγό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

6. Απαγωγό νεύρο (κινητικό) Το απαγωγό νεύρο διανέμεται στον έξω ορθό μυ και έτσι είναι το νεύρο της προς τα έξω στροφής του οφθαλμικού βολβού. Τραυματίζεται συχνά σε κατάγματα της βάσης του κρανίου και τότε εμφανίζεται διπλωπία κατά τη στροφή του βλέμματος προς την πάσχουσα πλευρά απαγωγό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

7. Προσωπικό νεύρο (μικτό) Περιέχει νευρικές ίνες: Κοινής αισθητικότητας, που μεταφέρουν αισθητικά ερεθίσματα από τον έξω ακουστικό πόρο και ένα μικρό τμήμα του δέρματος πίσω από το αυτί Αισθητήριες ίνες για την αίσθηση της γεύσης από τα πρώτα δύο τριτημόρια της γλώσσας Σπλαχνικές κινητικές ίνες που αποτελούν τμήμα της παρασυμπαθητικής μοίρας του αυτόνομου νευρικού συστήματος και ελέγχουν την εκκριτική δραστηριότητα του δακρυϊκού αδένα, των υπογναθίων και υπογλώσσιων αδένων και του βλεννογόνου της ρινικής κοιλότητας και της σκληρής και μαλακής υπερώας Κινητικές ίνες που νευρώνουν τους μυς του προσώπου (μιμικοί μυς) και του τριχωτού της κεφαλής, το μυ του αναβολέα, την οπίσθια γαστέρα του διγάστορα και το γναθοϋοειδή μυ

Έτσι, το προσωπικό νεύρο ελέγχει την έκφραση του προσώπου, την έκκριση της σιέλου και των δακρύων και αποτελεί τη γευστική οδό από το πρόσθιο μέρος της γλώσσας, το έδαφος του στόματος και τη μαλακή υπερώα προσωπικό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

8. Αιθουσοκοχλιακό νεύρο (αισθητικό) Περιέχει αισθητήριες ίνες της ακοής και της ισορροπίας Αποτελείται από δύο κλάδους: Τον αιθουσαίο κλάδο για την ισορροπία, αίσθηση της θέσης και των κινήσεων της κεφαλής και Τον κοχλιακό κλάδο για την ακοή Οι αιθουσαίες ίνες προέρχονται από την αίθουσα και τους ημικυκλικούς σωλήνες και οι κοχλιακές ίνες προέρχονται από τον κοχλία του έσω ωτός

8. Αιθουσοκοχλιακό νεύρο (αισθητικό) Αναδύονται από την πλάγια επιφάνεια του στελέχους του εγκεφάλου, μεταξύ γέφυρας και προμήκη. Διέρχονται από τον οπίσθιο κρανιακό βόθρο και εισέρχονται στον έσω ακουστικό πόρο μαζί με το προσωπικό νεύρο αιθουσοκοχλιακό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

9. Γλωσσοφαρυγγικό νεύρο (μικτό) Περιέχει: Αισθητικές σπλαχνικές ίνες, που μεταφέρουν ερεθίσματα από το καρωτιδικό σωμάτιο και τον καρωτιδικό κόλπο, το οπίσθιο τριτημόριο της γλώσσας, τις παρίσθμιες αμυγδαλές, το ανώτερο τμήμα του φάρυγγα και το βλεννογόνο του μέσου ωτός Αισθητήριες ίνες που μεταφέρουν γευστικά ερεθίσματα από το οπίσθιο τριτημόριο της γλώσσας Κινητικές σπλαχνικές ίνες, που αποτελούν μέρος της παρασυμπαθητικής μοίρας του αυτόνομου περιφερικού νευρικού συστήματος και ελέγχουν την εκκριτική δραστηριότητα της παρωτίδας Κινητικές ίνες που νευρώνουν το βελονοφαρυγγικό μυ

Το γλωσσοφαρυγγικό νεύρο επομένως συμμετέχει στην κατάποση και την έκκριση σιέλου. Άγει αισθητικά ερεθίσματα από το φάρυγγα και το οπίσθιο μέρος της γλώσσας, καθώς και ώσεις από τον καρωτιδικό κόλπο και το καρωτιδικό σωμάτιο, οι οποίες επηρεάζουν την αρτηριακή πίεση και την αναπνοή γλωσσοφαρυγγικό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

10. Πνευμονογαστρικό νεύρο (μικτό) Νευρώνει την καρδιά και τα μεγάλα αγγεία, το λάρυγγα, την τραχεία, τους βρόγχους και τους πνεύμονες, το μεγαλύτερο μέρος του γαστρεντερικού σωλήνα, από το φάρυγγα μέχρι το περιφερικό τριτημόριο του εγκάρσιου κόλου. Επίσης διανέμεται στους μεγάλους αδένες του πεπτικού συστήματος, δηλαδή στο ήπαρ και το πάγκρεας Επομένως, το πνευμονογαστρικό φέρει παρασυμπαθητικές ίνες εκτός από τους πνεύμονες και το στόμαχο και στα περισσότερα άλλα όργανα του θώρακα και της κοιλιάς. Κάνει την καρδιά να χτυπά βραδύτερα, διεγείρει την έκκριση των πεπτικών υγρών και ελέγχει τις περισσότερες λείες μυϊκές ίνες των σπλάγχνων. Επίσης, νευρώνει όλους τους μυς του λάρυγγα

10. Πνευμονογαστρικό νεύρο (μικτό) Το πνευμονογαστρικό έχει την πιο εκτεταμένη διανομή από όλα τα εγκεφαλικά νεύρα και νευρώνει τα παραπάνω όργανα τόσο με προσαγωγούς, όσο και απαγωγές νευρικές ίνες Πνευμονογαστρικό Τροποποιημένο από Ανατομική Grey’s

11. Παραπληρωματικό νεύρο (κινητικό) Αποτελείται από μία προμηκική και μία νωτιαία ρίζα: α. Η προμηκική ρίζα αναδύεται από την πρόσθια επιφάνεια του προμήκη μυελού, μεταξύ της ελαίας και του κάτω παρεγκεφαλιδικού σκέλους Πορεύεται προς τα έξω στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο, όπου συνενώνεται με τη νωτιαία ρίζα Τροποποιημένο από Ανατομική Snell

11. Παραπληρωματικό νεύρο (κινητικό) β. Η νωτιάια ρίζα εκφύεται από τα νευρικά κύτταρα του πρόσθιου κέρατος της φαιάς ουσίας των πέντε πρώτων αυχενικών νευροτομίων του νωτιαίου μυελού. Στη συνέχεια ανέρχεται κατά μήκος του νωτιαίου μυελού, εισέρχεται στο κρανίο δια του μείζονος κρανιακού τρήματος και πορευόμενη προς τα έξω συνενώνεται με την προμηκική ρίζα προς σχηματισμό του παραπληρωματικού νεύρου. Τροποποιημένο από Ανατομική Snell

Η προμηκική μοίρα διανέμεται στους μυς της μαλακής υπερώας και του φάρυγγα (δια του φαρυγγικού πλέγματος) και στους μυς του λάρυγγα (εκτός από τον κρικοθυρεοειδή μυ). Η νωτιαία μοίρα διανέμεται στο στερνοκλειδομαστοειδή και τον τραπεζοειδή μυ. Επομένως, το παραπληρωματικό νεύρο προκαλεί τις κινήσεις της μαλακής υπερώας, του φάρυγγα και του λάρυγγα και τις κινήσεις του στερνοκλειδομαστοειδούς και του τραπεζοειδούς μυός Τροποποιημένο από Ανατομική Snell

12. Υπογλώσσιο νεύρο (κινητικό) Αναδύεται από την πρόσθια επιφάνεια του προμήκη, μεταξύ της πυραμίδας και της ελαίας, πορεύεται στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο και εξέρχεται από το κρανίο δια του υπογλώσσιου πόρου. Ακολούθως πορεύεται προς τα κάτω και πρόσω στο άνω μέρος του τραχήλου και καταλήγει στη γλώσσα Νευρώνει όλους τους μυς της γλώσσας και έτσι ελέγχει το σχήμα και τις κινήσεις της Τροποποιημένο από Ανατομική Snell