ΑΥΤΟΑΝΟΣΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ

ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΑΥΤΟΑΝΟΣΙΑ Από τις σπουδαιότερες ιδιότητες του ανοσιακού συστήματος είναι η ικανότητα να διακρίνει τα «εαυτά» από τα «ξένα» αντιγόνα. Διαπιστώθηκε όμως, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ανοσολογικοί μηχανισμοί είναι δυνατόν να παρεκτραπούν και να στραφούν εναντίον αντιγόνων του ιδίου του οργανισμού (αυτοαντιγόνων). Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αυτοανοσία. Η αυτονασία είναι μέρος της γενικής ανοσιακής απόκρισης. Είναι μάλιστα πιθανόν, να αποτελεί φυσιολογικό μηχανισμό, που στοχεύει στην εξουδετέρωση διαφόρων αυτοδραστικών λεμφοκυττάρων. Όταν όμως εκδηλωθεί υπερβολική ανοσιακή απόκριση, τότε είναι δυνατόν να δημιουργηθεί νόσος. (αυτοάνοση νόσος)

ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΑΥΤΟΑΝΟΣΙΑ Αυτοανοσία μπορεί να εκδηλωθεί μόνο από τους μηχανισμούς της ειδικής ανοσίας (και όχι της μη ειδικής): Δηλαδή να εκδηλωθεί είτε με την εμφάνιση αυτοαντισωμάτων (που παράγονται από Β-λεμφοκύτταρα) έναντι αυτόλογων αντιγόνων, είτε με την εμφάνιση αυτοδραστικών Τ-λεμφοκυττάρων έναντι αυτόλογων αντιγόνων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εμφάνιση του νοσήματος οφείλεται στη δράση ανοσοσυμπλεγμάτων αντιγόνου- αντισώματος πάνω σε διάφορα όργανα

Η μελέτη των αυτοδραστικών Τ-κυττάρων είναι, γενικώς, δύσκολη και πολύπλοκη. Αντίθετα, η αυτοάνοση Β-κυτταρική απάντηση οδηγεί στην παραγωγή αυτοαντισωμάτων, η μελέτη των οποίων είναι ευκολότερη και γι’ αυτό έχει επιτρέψει την πολύ πιο εκτεταμένη διερεύνηση αυτού του σκέλους της αυτοανοσίας.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΑΥΤΟΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ Συχνότητα σε υγιείς >2% Αυξημένη συχνότητα σε α΄ βαθμού συγγενείς ασθενών Μικροβιακές, ιογενείς και παρασιτικές λοιμώξεις Νόσος μοσχεύματος έναντι του ξενιστή Νεφρική ανεπάρκεια, μακροχρόνια αιμοκάθαρση Λήψη φαρμάκων Έκθεση σε τοξικές ουσίες Χρόνια ηπατική νόσος Νεοπλάσματα

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Αρκετά νοσήματα του ανθρώπου και των ζώων θεωρούνται αυτοάνοσα. Σε πολλά από αυτά, ο παθογενετικός ρόλος των αυτοαντισωμάτων είναι αναμφισβήτητος (π.χ. αιμολυτική αναιμία, θρομβοπενική πορφύρα κ.ά.). Σε άλλα νοσήματα, παρατηρούνται αυτοαντισώματα, αλλά δεν φαίνεται να διαδραματίζουν ρόλο στην παθογένεια της νόσου (π.χ. θυρεοειδίτιδα). Γενετικοί παράγοντες φαίνεται να επιρεάζουν την προδιάθεση για την εκδήλωση αυτοάνοσων νοσημάτων.

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Τα αυτοάνοσα νοσήματα διακρίνονται σε: Οργανο-ειδικά νοσήματα, που χαρακτηρίζονται από βλάβες οι οποίες εντοπίζονται σε ένα μόνο όργανο και από αντισώματα ειδικά έναντι του συγκεκριμένου οργάνου (π.χ. νόσος Hashimoto, θυρεοτοξίκωση κλπ) και Συστηματικά αυτοάνοσα ή μη-οργανο-ειδικά νοσήματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από βλάβες οι οποίες δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένο όργανο και από αντισώματα έναντι περισσοτέρων οργάνων (π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα, σκληρόδερμα κλπ) Υπάρχουν πάντως και ενδιάμεσες περιπτώσεις, με βλάβες σε συγκεκριμένο όργανο, αλλά αντισώματα μη ειδικά για το συγκεκριμένο όργανο.

ΑΥΤΟΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες αυτοαντισωμάτων: Τα φυσικά αυτοαντισώματα, που είναι τάξης IgM και βρίσκονται σε όλους τους οργανισμούς. Τα δυνητικώς παθογόνα αυτοαντισώματα, που είναι τάξης IgG είναι πολύ ειδικά και παρουσιάζουν μεγάλη συγγένεια προς το αυτοαντιγόνο.

ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΑΥΤΟΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ Τα παθογόνα αυτοαντισώματα, τάξης IgG μπορεί να στρέφονται κατά ειδικών των οργάνων αντιγόνων, ή κατά μη ειδικών των οργάνων αντιγόνων. Αυτοαντισώματα έναντι ειδικών των οργάνων αντιγόνων είναι αυτά που βρίσκονται σε κακοήθη αναιμία, Hashimoto, θυρεοτοξίκωση, μυασθέρνεια gravis κλπ Αυτοαντισώματα έναντι μη ειδικών των οργάνων αντιγόνων είναι: - τα αντιπυρηνικά αντισώματα (ΑΝΑ) - οι ρευματοειδείς παράγοντες - τα αντισώματα προς τα ερυθρά αιμοσφαίρια

ΑΝΤΙΠΥΡΗΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ Είναι μια ετερογενής ομάδα αυτοαντισωμάτων που στρέφονται κατά διαφόρων συστατικών του πυρήνα: - Αντι-DNA αντισώματα - Αντισώματα κατά ιστόνων -Αντισώματα κατά μη ιστονικών πυρηνικών πρωτεϊνών και σύμπλοκα RNA-πρωτεϊνών -Αντισώματα κατά του κυτταροπλάσματος των ουδετεροφίλων (ΑΝΚΑ)

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΑΝΤΙΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ - Ανοσοφθορισμός - Ραδιοανοσολογικός προσδιορισμός - ELISA (ανοσοπροσροφητικός προσδιορισμός) - Ανοσοαποτύπωση πρωτεϊνών - Φθοριομετρία

ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ Ρευματοειδής παράγοντας (RF) είναι μια ομάδα αυτοαντισωμάτων κατηγορίας IgM, που αντιδρούν με αντιγονικούς καθοριστές της περιοχής Fc των IgG αντισωμάτων. Τα προκαλούμενα ανοσο-συμπλέγματα IgM-IgG εναποτίθενται στις αρθρώσεις και προκαλούν χρόνια φλεγμονή.

ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ Ανιχνεύεται στο % των ασθενών με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Οι οροθετικοί με ρευματοειδή αρθρίτιδα εμφανίζουν πιο σοβαρή νόσο απ’ ότι οι οροαρνητικοί. Ο ρευματοειδής παράγοντας δεν είναι ειδικός για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Περίπου στο 3% του γενικού πληθυσμού ανιχνεύονται χαμηλά επίπεδα RF, ενώ το ποσοστό αυξάνει στο 20% σε άτομα ηλικίας >65 ετών.

ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΑΝΑΤΙ ΤΟΥ ΚΥΤΑΡΟΠΛΑ- ΣΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΟΦΙΛΩΝ(ANCA) Είναι αυτοαντισώματα που στρέφονται έναντι αντιγόνων που εντοπίζονται εντός των κοκκίων των ουδετερόφιλων και των μονοκυττάρων. Η ανίχνευση των ANCA γίνεται με την τεχνική του έμμεσου ανοσοφθορισμού (IFΑ).

ΑΛΛΑ ΑΥΤΌ-ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ Κατά της βασικής μεμβράνης του σπειράματος (αντι-GBM ) Αντιφωσφολιπιδαιμικά (aPL) Αντιθυρεοειδικά (αντι-TG, αντι-ΤΡΟ αντι-TSH-R) Αντιπαγκρεατικά

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται μερικά από τα σημαντικότερα αυτοάνοσα νοσήματα, καθώς και ο ανοσολογικό μηχανισμός (ανοσολογική απόκριση) που τα προκαλεί.

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΤΙΔΑ HASHIMOTO Εντονη διήθηση του θυρεοειδούς από λεμφοκύτταρα, μακροφάγα και πλασματοκύτταρα, που προκαλούν βρογχοκήλη και υποθυρεοειδισμό. ΑΥΤΟΑΝΟΣΕΣ ΑΝΑΙΜΙΕΣ (Κακοήθης αναιμία, αυτοάνοση αιμολυτική αναιμία, φαρμακευτική αιμολυτική αναιμία) Αυτοαντισώματα κατά του «ενδογενούς παράγοντα» που είναι απαραίτηος για την απορρόφηση της βιταμίνης Β12 από το λεπτό έντερο.

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΗΣ ΚΑΙ ΘΥΡΕΟΕΙΔΗΣ ΣΕ HASHIMOTO Παρατηρείται η έντονη διήθηση του θυρεοειδή από λεμφοκύτταρα

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΙΣΝΟΥΛΙΝΟ-ΕΞΑΡΤΩΜΕΝΟΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Αυτοάνοση επίθεση στις νησίδες του Langerhans στο πάγκρεας, που παράγουν την ινσουλίνη. ΜΥΑΣΘΕΝΕΙΑ GRAVIS Παράγονται αυτοαντισώματα που δεσμεύουν τους υποδοχείς ακετυλοχολίνης στις τελικές κινητικές πλάκες των μυών και έτσι αναστέλλουν τη δράση της ακετυλοχολίνης. Σταδιακά επέρχεται εξασθένιση των κινητικών μυών.

ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΕΞΑΡΤΩΜΕΝΟΣ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Παρατηρείται η διήθηση των λεμφοκυττάρων μέσα στη νησίδα του Langerhans

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ AΣΘΕΝΕΙΑ GRAVES Παράγονται αυτοαντισώματα έναντι των υποδοχέων ΤSH στον θυροειδή. Αυτό οδηγεί σε ανεξέλεγκτη υπερπαραγωγή θυρεοειδικών ορμονών, λόγω αδυναμίας αυτορύθμισης της παραγωγής τους, αφού οι θέσεις σύνδεσης της TSH είναι κατειλημμένες από τα αντισώματα

ΑΣΘΕΝΕΙΑ GRAVES

ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΥΘΗΜΑΤΩΔΗΣ ΛΥΚΟΣ Είναι συστηματική νόσος. Παράγονται αντισώματα κατά πολλών αυτοαντιγόνων σε ιστούς, DNA, ερυθροκύτταρα, αιμοπετάλια, παράγοντες πήξης. Η αλληλεπίδραση προκαλεί διάφορα συμπτώματα. ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Παράγεται μια ομάδα αυτοαντισωμάτων IgM, οι ρευματοειδείς παράγοντες (RF), που αντιδρούν με αντιγονικούς καθοριστές της περιοχής Fc των IgG αντισωμάτων. Τα συμπλέγματα εναποτίθενται στις αρθρώσεις και προκαλούν μια αντίδραση υπερευαισθησίας τύπου ΙΙΙ, που οδηγεί σε χρόνια φλεγμονή των αρθρώσεων.