Ο Κώδικας Lieber και η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε καιρό πολέμου Ανθή Ατζαμιδάκη Τμήμα Aρχειονομίας και Bιβλιοθηκονομίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Δομή παρουσίασης  Αποσαφήνιση του όρου πολιτιστική κληρονομιά  Η ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίοδο πολέμου  Ο Κώδικας Lieber-εισαγωγή  Ποιος ήταν ο Francis Lieber  Κώδικας Lieber – η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς  Κώδικας Lieber: αξιολόγηση και επιρροή  Συμπεράσματα 2/15

Αποσαφήνιση του όρου πολιτιστική κληρονομιά 3/15 Ο όρος πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει: την υλική πολιτιστική κληρονομιά (κινητά και ακίνητα πολιτιστικά αγαθά) την άυλη πολιτιστική κληρονομιά (ζωντανές πολιτισμικές εκφράσεις) Τα υλικά (κινητά και ακίνητα) πολιτιστικά αγαθά: αποτελούν φύλακες της μνήμης και γέφυρες που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν συνδέονται άμεσα με την ταυτότητα των λαών που τα δημιούργησαν αποτελούν μαρτυρίες για την ιστορική μνήμη

Η ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίοδο πολέμου 4/15 Αναδρομή στην ιστορία: -αμέτρητα γεγονότα λεηλασίας πολιτιστικών αγαθών σε πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ κρατών -το δικαίωμα των νικητών στα λάφυρα επιτρέπει  καταστροφή, κλοπή, εμπορική εκμετάλλευση και μεταφορά των πολιτιστικών αγαθών στο έδαφος της κατακτήτριας χώρας - εκατοντάδες μνημεία, σημαντικά εθνικά σύμβολα, αποτέλεσαν λεία πολέμου, και εν συνεχεία καταστράφηκαν ή αποτέλεσαν μέρος της ιδιοκτησίας του νικητή.

5/15 Η ανάγκη προστασίας των πολιτιστικών αγαθών σε περίοδο πολέμου επιβάλλεται: α) για την αποφυγή της φθοράς, καταστροφής και λεηλασίας τους β) για την διατήρησή τους στον τόπο και το περιβάλλον όπου δημιουργήθηκαν και δικαιωματικά ανήκουν γ) για την διατήρηση της άρρηκτης σχέσης με τον τόπο όπου παρήχθησαν, καθώς συνδέονται άμεσα με την ταυτότητα αυτού του τόπου δ)για την διαφύλαξη των μαρτυριών του παρελθόντος, ως πολύτιμες πηγές ιστορικής μνήμης

Ο Κώδικας Lieber-εισαγωγή 6/15 αναπτύχθηκε το 1863,κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, από τον Francis Lieber αποτέλεσε μια σειρά οδηγιών συμπεριφοράς, οι οποίες απευθύνονταν προς τους διοικητές των στρατευμάτων των ΗΠΑ στο πεδίο της μάχης δημοσιεύτηκε από το Υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ και αποτέλεσε την πρώτη κωδικοποίηση κανόνων πολέμου. περιλαμβάνει 157 άρθρα τα οποία κατηγοριοποιούνται με βάση το θεματικό τους περιεχόμενο σε οκτώ ενότητες.

Ποιος ήταν ο Francis Lieber 7/15 γεννήθηκε στο Βερολίνο, στις 18 Μαρτίου 1798 Υπήρξε δικηγόρος, πολιτικός φιλόσοφος, πολιτικός επιστήμονας και μελετητής τα νεανικά του χρόνια επηρεάστηκαν από την σκληρότητα του πολέμου υπήρξε υπέρμαχος της ελευθερίας και η προσωπική εμπειρία της συμμετοχής του στον πόλεμο ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίο μετέπειτα έθεσε ως στόχο της ζωής του τον εξανθρωπισμό των νόμων του πολέμου. το 1827 μεταβαίνει στην Βόρεια Αμερική, όπου σημειώνει σημαντική ακαδημαϊκή σταδιοδρομία κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, και νομικός σύμβουλος των Ηνωμένων Πολιτειών, ειδικά στα θέματα των νόμων του πολέμου.

Κώδικας Lieber-η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς 8/15 Τα επίμαχα άρθρα (άρθρ.34,35,36) που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνονται στην Ενότητα ΙΙ του Κώδικα και προβλέπουν:  την προστασία των ακίνητων αλλά και κινητών πολιτιστικών αγαθών που στεγάζονται σε κτίρια επισημαίνοντας πως δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως δημόσια περιουσία και συνεπώς να καταστρέφονται ως περιουσία του εχθρικού κράτους (άρθρ.34)  την προστασία κτιρίων με πολιτιστική αξία (π.χ. βιβλιοθήκες) αλλά και μνημείων και άλλων πολιτιστικών αγαθών, διαμέσου της απαγόρευσης οποιασδήποτε πράξης φθοράς εναντίων τους και επιβάλλοντας την προστασία τους, ακόμη και αν τα εν λόγω κτίρια και λοιπά πολιτιστικά αγαθά βρίσκονται σε δυσμενείς για την περίσταση του πολέμου, θέσεις (άρθρ. 35)

9/15  την παραχώρηση δικαιώματος στις εχθρικές δυνάμεις να κατασχέσουν και να μεταφέρουν κινητά πολιτιστικά αντικείμενα, εφόσον μπορούν να μεταφερθούν με ασφάλεια, στο έδαφός τους, προς όφελος της πολιτείας τους και ρύθμιση της κυριότητας τους με τις συνθήκες ειρήνης, μετά το τέλος του πολέμου(άρθρ.36)  την απαγόρευση οποιασδήποτε ενέργειας οικονομικής εκμετάλλευσης σε βάρος των αντικειμένων που έχουν κατασχεθεί (άρθρ.36)  την απαγόρευση σκόπιμης καταστροφής ή φθοράς των αντικειμένων που έχουν κατασχεθεί (άρθρ.36)  την απαγόρευση να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιωτικής ιδιοκτησίας μετά την κατάσχεσή τους(άρθρ.36)

Κώδικας Lieber-αξιολόγηση και επιρροή 10/15  αποτελεί ένα στρατιωτικό εγχειρίδιο και συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί μια ικανή πηγή διεθνούς δικαίου.  ενσωματώνει τους σύγχρονους, εκπολιτισμένους και ανθρωπιστικούς νόμους του πολέμου  θέσπισε τον κανόνα ότι η καταστροφή και κατάληψη της ιδιοκτησίας του αντίπαλου κράτους ήταν απαγορευμένες. Αυτή η αρχή του περιορισμού, λειτούργησε προστατευτικά απέναντι στον κίνδυνο καταστροφής και λεηλασίας των πολιτιστικών αγαθών.  από το περιεχόμενο του διαφαίνεται η μέριμνα διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης και η κατανόηση της ανάγκης να διαφυλαχθούν τα πολιτιστικά αγαθά με κάθε τρόπο, σε δυσμενείς περιόδους, όπως είναι μια πολεμική σύρραξη.

11/15  συνέβαλλε καθοριστικά στον εξανθρωπισμό των κανόνων του πολέμου  συστηματοποίησε ένα σύνολο εφαρμόσιμων κανόνων κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του πολέμου  αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη του σύγχρονου ανθρωπιστικού δικαίου.  άσκησε θετική επίδραση και επηρέασε μεταγενέστερες κωδικοποιήσεις, νόμους που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο διενέργειας πολεμικών συγκρούσεων καθώς και υιοθέτηση ανάλογων εγχειριδίων από άλλες χώρες.

Συμπεράσματα 12/15  ο κώδικας αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, γεγονός που σημαίνει πως επηρεάστηκε άμεσα από τα ίδια τα γεγονότα του πολέμου.  στα επίμαχα άρθρα που αναφέρονται στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, καταβάλλεται μια σημαντική προσπάθεια προφύλαξης των πολιτιστικών αγαθών από τις καταστροφικές πράξεις που συνοδεύουν έναν πόλεμο.  ο στόχος της υποχρεωτικής προστασίας των πολιτιστικών αγαθών, που θέτει ο Κώδικας, συνδέεται με την διαφύλαξη της ιστορικής, αρχαιολογικής, επιστημονικής, αισθητικής και εθνολογικής αξίας των πολιτιστικών αγαθών, ώστε να εξακολουθούν να αποτελούν μαρτυρίες για την ιστορική μνήμη μετά τέλος του πολέμου.

13/15  η ανάγκη προστασίας της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς εντείνεται σε περίοδο πολεμικών συγκρούσεων, καθώς αυξάνεται ο κίνδυνος καταστροφής τους, από τη διενέργεια των πολεμικών επιχειρήσεων.  είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός ισχυρού νομικού πλαισίου προστασίας, το οποίο θα αποτρέπει την φθορά ή την καταστροφή τους κατά τη διάρκεια διεξαγωγής ενός πολέμου και θα εξασφαλίζει την συνέχιση της πολύτιμης ύπαρξης τους στο περιβάλλον όπου δημιουργήθηκαν.

Ενδεικτική βιβλιογραφία 14/15 Francis Lieber 1898, Instructions for the Government of armies of the United States in the field, Government Printing Office, Washington. Κόνσολα Ν.Ντόρα 1995, Διεθνής προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, Παπαζήση, Αθήνα. Merryman John Henry, 2005, Cultural Property Internationalism, International journal of cultural property, International Cultural Property Society, 12, pp , USA. Merryman John Henry 1990, “Protection” of the Cultural “Heritage”?, The American Journal of Comparative Law, American Society of Comparative Law, Vol. 38, pp Vöneky Silja 2011, Francis Lieber and the Lieber code –against the inhumanities of war, Freiburger Informationspapiere zum Völkerrecht und Öffentlichen Recht, Freiburg im Breisgau, Institut für Öffentliches Recht Völkerrecht und Rechtsvergleichung, Germany.

15/15 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας Επικοινωνία: