1. Άνθρωπος & υγεία (1.1 – 1.2) Βιολογία Γ’ Λυκείου Γενικής Παιδείας

1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ  ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ  σταθερό; αλλάζει;  ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ  σταθερός; αλλάζει;  Η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος σταθερές, παρά τις εξωτερικές μεταβολές ονομάζεται ΟΜΟΙΟΣΤΑΣΗ

Παραδείγματα ομοιόστασης  Μηχανισμοί που ρυθμίζουν:  Τη θερμοκρασία του σώματος (δέρμα)  Τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα  Το pH του αίματος (7,4)  Τα επίπεδα του CO 2 στο αίμα

Ομοιόσταση: θερμοκρασία  Εξωτερικό περιβάλλον > 36,6ºC  Εσωτερικό περιβάλλον  Τάση αύξησης  ΔΕ συμβαίνει! Γιατί;

Ομοιόσταση: θερμοκρασία

Διαταραχή της ομοιόστασης  Διαταραχή  ασθένειες  Λόγω:  παθογόνων μικροοργανισμών  ακραίων περιβαλλοντικών συνθηκών  τρόπου ζωής  Παρατεταμένη διαταραχή  θάνατος

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ  Μικροί οργανισμοί!! (<0,1mm)  Ζουν:  Φυσικό περιβάλλον  Εσωτερικό άλλου οργανισμού (παράσιτα – ξενιστής)  Οι περισσότεροι ΔΕΝ είναι βλαβεροί  Χρήσιμοι (π.χ. υγεία, διατροφή)  Απαραίτητοι (π.χ. αποικοδόμηση)  Ουδέτεροι

Αποικοδομητές

Παθογόνοι – Δυνητικά παθογόνοι  Παθογόνοι: Διαταραχές στην υγεία του ξενιστή (π.χ. άνθρωπος)  Δύνητικά παθογόνοι:  ΧΡΗΣΙΜΟΙ: όταν βρίσκονται  σε συγκεκριμένο ΙΣΤΟ του σώματος &  σε συγκεκριμένη ΠΟΣΟΤΗΤΑ  Π.χ. Escherichia coli  Συνθέτει ουσίες (βιταμίνη Κ)  Συμβάλλει στην άμυνα

Κατηγορίες (παθογόνων) μικροοργανισμών  ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΟΙ  ΠΡΩΤΟΖΩΑ  ΜΥΚΗΤΕΣ  ΠΡΟΚΑΡΥΩΤΙΚΟΙ  ΒΑΚΤΗΡΙΑ  ΙΟΙ (ακυτταρικές μορφές ζωής)

Πρωτόζωα  Μονοκύτταροι  Αναπαραγωγή: μονογονικά με διχοτόμηση (τα περισσότερα)  Κίνηση:  Σχηματίζουν ψευδοπόδια  Διαθέτουν βλεφαρίδες  Διαθέτουν μαστίγια

Πρωτόζωα & ασθένειες  Πλασμώδιο  Μεταδίδεται από τα κουνούπια  Προκαλεί ελονοσία  Τρυπανόσωμα  Μεταδίδεται από τη μύγα τσετσέ  Προκαλεί την ασθένεια του ύπνου  Ιστολυτική αμοιβάδα  Προκαλεί αμοιβαδοειδή δυσεντερία  Τοξόπλασμα  Μεταδίδεται από τα κατοικίδια ζώα  Προσβάλλει όργανα – αποβολές σε εγκύους

Μύκητες  Μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι  Οι περισσότεροι από απλούστερες νηματοειδείς δομές  υφές  Αναπαραγωγή:  Μονογονικά με διχοτόμηση  Εκβλάστηση  Σχηματισμός εξογκώματος (εκβλάστημα) που αναπτύσσεται και είτε παραμένει ενωμένο, είτε αποκόπτεται και ζει αυτοτελώς

Μύκητες & ασθένειες  Μυκητιάσεις  Candida albicans (Κάντιντα η λευκάζουσα)  Πνευμονική καντιντίαση  Κολπίτιδα  Στοματίτιδα  Δερματόφυτα (=προσβάλλουν το δέρμα)  Τριχωτό κεφαλής & μεσοδακτύλιες περιοχές  Ερυθρότητα, κνησμός

Βακτήρια  ΔΕ διαθέτουν οργανωμένο πυρήνα  Σχηματίζουν ΑΠΟΙΚΙΕΣ  Σχήμα  Ελικοειδές (σπειρύλλια)  Σφαιρικό (κόκκοι)  Ραβδοειδές (βάκιλλοι)

Βακτήρια  Γενετικό υλικό συγκεντρωμένο  πυρηνική περιοχή (πυρηνοειδές)  Μικρά μόρια γενετικού υλικού  πλασμίδια  Περιβλήματα: 1. Πλασματική μεμβράνη 2. Κυτταρικό τοίχωμα 3. Κάψα (ΟΧΙ ΟΛΑ)

Βακτήρια  ΌΧΙ μεμβρανώδη οργανίδια  ΝΑΙ ριβοσώματα  πρωτεϊνοσύνθεση  Αναπαραγωγή: μονογονικά με διχοτόμηση  Διαίρεση ανά ~20’ υπό βέλτιστες συνθήκες  Κίνηση:  Βλεφαρίδες  Μαστίγια

Βακτήρια - Ενδοσπόρια  Σε αντίξοες συνθήκες:  Ακραίες θερμοκρασίες  Ακτινοβολίες ……  Ανθεκτικές μορφές 1. Αφυδατωμένα κύτταρα 2. Ανθεκτικά κυτταρικά τοιχώματα 3. Χαμηλοί μεταβολικοί ρυθμοί  Σε ευνοϊκές συνθήκες  βλαστάνουν δίνοντας 1 κύτταρο

Βακτήρια & ασθένειες  Vibrio cholareae  χολέρα  Treponema pallidum  σύφιλη

Ιοί  Πολύ μικρό μέγεθος ( nm)  Πρωτεϊνικό περίβλημα με χαρακτηριστική γεωμετρία  ΚΑΨΙΔΙΟ  Επιπλέον λιποπρωτεϊνικό περίβλημα  ΕΛΥΤΡΟ  Γενετικό υλικό  ή DNA ή RNA, info για:  Πρωτεΐνες περιβλήματος  Ένζυμα για πολ/σμό

Ιοί Από ξενιστή δανείζονται  μηχανισμούς  ενζυμα  υλικά για:  Αντιγραφή  Μεταγραφή  Μετάφραση  Συνεπώς  ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΑ ΠΑΡΑΣΙΤΑ

Ιοί & ασθένειες  Προσβάλλουν εξειδικευμένα  Ζώα  Φυτά  Βακτήρια  Εξειδίκευση σε:  ΕΙΔΟΣ  ΙΣΤΟ  Ιός πολιομυελίτιδας  άνθρωπο – νευρικά κύτταρα νωτιαίου μυελού  Ιός γρίπης  Επιθηλιακά κύτταρα αναπνευστικής οδού

Μετάδοση & αντιμετώπιση παθογόνων μικροοργανισμών  Είσοδος παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό  μόλυνση  Εγκατάσταση & πολ/σμός  λοίμωξη  Άσθένειες από μικροοργανισμούς  λοιμώδη νοσήματα

Κριτήρια του Κοχ (1882) Μια ασθένεια οφείλεται σε παθογόνο μικροοργανισμό όταν: 1. Ανιχνεύεται στους ιστούς ή στα υγρά  ασθενούς  ανθρώπου που πέθανε από την ασθένεια 2. Μπορεί να απομονωθεί και να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο 3. Μπορεί να προκαλέσει την ίδια ασθένεια σε πειραματόζωα & να απομονωθεί εκ νέου από αυτά

Τοξίνες  Ουσίες παραγόμενες από βακτήρια που απειλούν την υγεία μας 1. Ενδοτοξίνες  στο κυτταρικό τοίχωμα ορισμένων παθογόνων βακτηρίων (πυρετό, πτώση πίεσης αίματος κτλ) 2. Εξωτοξίνες  εκκρίνονται από τα παθογόνα βακτήρια & με την κυκλοφορία του αίματος διασπείρονται στο εσωτερικό του οργανισμού (προσβολή οργάνων κτλ.)

Μετάδοση & πρόληψη  Τροφή  Νερό  Επαφή με άτομα/ζώα  Επαφή με αντικείμενα  Σεξουαλική επαφή  Πλύσιμο (φρούτα, λαχανικά) / Ψήσιμο (κρέας)  Χλωρίωση (χλώριο αναστέλλει ανάπτυξη μικροοργανισμών  Προσωπική & δημόσια υγιεινή (πλύσιμο χεριών, δέρματός, μαλλιών κτλ)  Χρήση προφυλακτικού

Παστερίωση γάλακτος  Θέρμανση στους 62ºC για 30’  Καταστροφή όλων των παθογόνων & των περισσότερων μη παθογόνων μικροοργανισμών  Διατηρούνται θρεπτικά συστατικά & γεύση

Αντιμετώπιση – Αντιβιοτικά  Χημικές ουσίες με αντιμικροβιακή δράση που παράγονται φυσικά από:  βακτήρια  μύκητες  φυτά  1 ο η πενικιλλίνη, από μύκητες Penicillium (Φλέμινγκ, 1929)

Αντιμετώπιση – Αντιβιοτικά Μηχανισμοί δράσης αντιβιοτικών 1. Παρεμποδίζουν τη σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματος (π.χ. πενικιλίνη) 2. Αναστέλλουν αντίδραση μεταβολισμού των μικροοργανισμών 3. Παρεμβαίνουν σε αντιγραφή – μεταγραφή – μετάφραση των μικροοργανισμών 4. Προκαλούν διαταραχές στη λειτουργία της πλασματικής μεμβράνης

Αντιμετώπιση – Αντιβιοτικά  Δρουν στοχευμένα κατά των μικροοργανισμών  Αναστέλλουν παραγωγή ουσιών σε  βακτήρια  μύκητες  πρωτόζωα  ΔΕ δρούν εναντίον των ανθρώπινων κυττάρων  ΔΕ δρουν κατά των ιών  ΑΛΟΓΙΣΤΗ ΧΡΗΣΗ  δημιουργία στελεχών βακτηρίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά  ΑΧΡΗΣΤΑ…

Αντιμετώπιση - Αντιβιοτικά

Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (Σ.Μ.Ν.)  Μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή  Διαδεδομένα σε όλο τον κόσμο  Προκαλούν:  Στειρότητα  Νοσηρότητα  Θνησιμότητα  Τα περισσότερα μπορούν να μεταδοθούν και με:  το αίμα & τα παράγωγά του (μεταγγίσεις, σύριγγες κτλ)  από τη μολυσμένη μητέρα στο έμβρυο

Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (Σ.Μ.Ν.)  Βακτήρια  Σύφιλη  Γονοκοκκική ουρηθρήτιδα (γονόρροια)  Ιοί  Έρπητας  Λοίμωξη από ιούς ανθρώπινων θηλωμάτων  AIDS  Ηπατίτιδες B & C  Πρωτόζωα  Λοίμωξη από τριχομονάδα  Μύκητες  Λοίμωξη από κάντιντα