Q. HORATI FLACCI CARMINVM LIBER TERTIVS 3.7 QVID FLES, ASTERIE

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ – ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Μπότσα Δώρα Ντούβλης Βινίτσιο Εαρινό εξάμηνο 2016

ΜΕΤΡΟ ΑΣΚΛΗΠΙΑΔΕΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ της μορφής: – – – υ υ – || – υ υ – υ x (ασκλ. ελάσσων) – – – υ υ – || – υ υ – υ x (ασκλ. ελάσσων) – – – υ υ – x (φερεκράτειος) – – – υ υ – υ x (γλυκώνειος) *3 ΕΚΘΛΙΨΕΙΣ: στ. 18, 25, 29

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (1 η στροφή) fleo – flēvi – flētum – flēre (2) = κλαίω candidus,-a,-um = λαμπρός Favonius, –ii (αρσ., β΄) = ο Ζέφυρος, δυτικός άνεμος που φυσάει στις αρχές της άνοιξης ver, vēris (ουδ., γ΄) = η άνοιξη re-stituo –ŭi –ūtum – restituere (3) = ξαναφέρνω Thynus,-a,-um = θυνιακός, της Βιθυνίας merx, mercis = εμπόρευμα beo (1) = κάνω χαρούμενο προικίζοντας (με πλούτη εδώ) iuvenis (συγκρ. iunior) = νεαρός (και ως ουσιαστικό) con-sto –stĭti –stātum –are  constans, –ntis=σταθερός fides, –ēi (θηλ, ε΄) = πίστη (εδώ γενική fide, αντί fidēi)

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΖΕΦΥΡΟΥ ΩΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ (

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (2 η στροφή) Gyges,–is/ae  εδώ αιτ. Gygen, μτγρ. του ελλ. Γύγην Notus και Notos, –i (αρσ. β΄) = Νοτιάς ago – egi – actum –ere (3) = οδηγώ (στ.5), περνώ (στ.8) Ōrĭcum = ο Ωρικός ή το Ωρικόν, λιμάνι της Β. Ηπείρου insanus,-a,-um = τρελός, μανιασμένος Capra, –ae = η Αίγα sīdus –ĕris (ουδ. γ΄) = άστρο, ουράνιο σώμα (κυρίως στον πληθυντικό, sidera = αστερισμός) frigidus,-a,-um = παγωμένος multi,-ae,-a – συγκρ. plures,-es,-ia – υπρθ. plurimi,-ae,-a insomnis,-is,-e (επιθ. γ΄, δικατάλ.) = ξάγρυπνος lacrima -ae (θηλ. α΄) = δάκρυ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (3 η στροφή) suspīrο (1) = στενάζω για κάποιον, ποθώ κάποιον sollicitus-a-um = ταραγμένος, αναστατωμένος [εδώ με την έννοια «ερεθισμένη ερωτικά» (Γρόλλιος, σ. 144)] nuntius, –ii = αγγελιοφόρος (εδώ: ερωτικός μεσάζων, μεσίτης) hospita-ae = οικοδέσποινα, Chlŏē, –ēs (Χλόη, από τα ελλ.) mĭser, ĕra, ĕrum = δύστυχος uro – ussi – ustum – urere (3) = καίω ignis, –is (συνήθ. αφαιρ. ign-i) = φωτιά tempto (1) = «δοκιμάζω» ηθικά κάποιον βάζοντάς του πειρασμούς (πρβ. αγγλ. temptation = πειρασμός), δελεάζω mille = χίλιοι,-ιες,-ια (άκλιτο, μόνο τύπος πλ. ουδ. millia/milia) vafer-vafra-vafrum = πανούργος, πονηρός, ικανός στην εξαπάτηση, modus, –i (αρσ. β΄) = τρόπος

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (4 η & 5 η στροφή) perfidus,-a,-um=άπιστος, credulus,-a,-um=εύπιστος falsus,-a,-um = ψευδής, crīmen, –inis (ουδ. γ΄) = κατηγορία impello –pulī –pulsus – ere (3) = ωθώ nimis (επίρρ.) = πάρα πολύ, υπερβολικά, castus,-a,-um=αγνός Bellerophontes –ae (α΄) και Bellerophon, –ontis (γ΄) maturo (1) = επισπεύδω, επιταχύνω, paene (επίρρ.) = σχεδόν Pēleus –ĕi/ĕos (γεν.), –ea (αιτ.), Tartărus/-os –i (πληθ. Tartăra) Hippŏlytē, –es ( Ἱ ππολύτη, από τα ελλ.) και Hippolyta, –ae (α΄)= Ιππολύτη, εδώ η σύζυγος του Ακάστου, βασιλιά της Μαγνησίας fugio – fugi – fugitum –ere (3) = φεύγω μακριά από abstinens (επίθ.) = εγκρατής (ή ως μτχ. ενστ. του abstineo (2)) doceo – docui – doctum – ēre (2) = διδάσκω fallax –cis (επιθ. γ΄, μονοκατάληκτο) = πανούργος, ύπουλος

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Bellerophon sent to a campaign against the Chimera, Ivanov A. Andreevich ( ) ( mpaign_against_the_Chimera_1829.html) ΚΑΤΩ: Ο Προίτος (δεξιά) κι ο Βελλεροφόντης με τον Πήγασο (αριστερά) σε ελληνικό γραμματόσημο (

atqui sollicitae nuntius hospitae, suspirare Chloen et miseram tuis (10) dicens ignibus uri, temptat mille vafer modis. ut Proetum mulier perfida credulum falsis impulerit criminibus nimis casto Bellerophontae (15) maturare necem refert: narrat paene datum Pelea Tartaro, Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens; et peccare docentis fallax historias movet. (20)

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (6 η στροφή) frustra (επίρρ.) = μάταια scopulus,–i = βράχος, surdus-a-um = κουφός ăd-huc (επίρρ.) = ακόμα, μέχρι τώρα, ως τώρα intĕger,intēgra,intēgrum = ακέραιος at (παρατακτικός σύνδεσμος) = αλλά, όμως vīcīnus,-a,-um = γείτονας Ĕnīpeus (3σύλλαβο), –i (ελλ. Ἐ νιπεύς) = ο Ενιπέας plus (επίρρ., συγκριτικός του multum) = περισσότερο iustus,-a,-um = σωστός, πρέπων placeō –cuī / placitus sum –ēre (2) = αρέσω (+ δοτ.) caveo – cavi – cautum –ēre (2) = προσέχω

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (7 η στροφή) quamvis = μολονότι / ακόμα κι αν alius – alia – aliud (γεν. εν. alius, δοτ. εν. alii) = άλλος flecto –xi –xum –ctere (3) = στρίβω, equus, -i = άλογο scio –ivi –itum –ire (4) = ξέρω, aeque (επίρρ.) = εξίσου conspicio –exi –ectum –ere (3) = παρατηρώ, βλέπω gramen –inis (ουδ. γ΄) = γρασίδι quisquam – quaequam – quicquam / quidquam citus,-a,-um (και ως επίρρ. αντί του cito στην ποίηση) = γρήγορος < cieo – civi – citum –ēre (2) = κινώ Tuscus,-a,-um = ετρουσκικός [εδώ «του Τίβερη»] alveus, -i = κοίτη ποταμού denato (1) = διασχίζω κολυμπώντας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (8 η στροφή) primus,-a,-um = o στην αρχή, nox, noctis = νύχτα claudo – clausi – clausum –ere (3) = κλείνω via, –ae = δρόμος, cantus –us (αρσ. δ΄) = τραγούδι querulus,-a,-um = παραπονιάρικος, που κλαψουρίζει despicio –exi –ectum –ere (3) = κοιτάω κάτω, χαμηλά tibia –ae = αυλός saepe (επίρρ.) = πολλές φορές, συχνά voco (1) = φωνάζω, αποκαλώ durus,-a,-um = σκληρός difficilis,-e (δικατάληκτο, γ΄) = δύσκολος maneo – mansi – mansum –ere (2) = μένω

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (στροφές 1-3) Γιατί κλαις, Αστερία, για αυτόν που οι λαμπροί Ζέφυροι θα σου τον ξαναφέρουν στην αρχή της άνοιξης, πλούσιο από θυνιακό εμπόρευμα, τον νεαρό με σταθερή πίστη Γύγη; Εκείνος, οδηγημένος στον Ωρικό απ’ τους Νοτιάδες μετά την εμφάνιση του τρελού αστερισμού της Αμάλθειας, περνάει ξάγρυπνος παγωμένες νύχτες με δάκρυα πολλά. Όμως ο μεσίτης της ξαναμμένης οικοδέσποινας, λέγοντας ότι η Χλόη αναστενάζει κι ότι καίγεται η δύστυχη από τις δικές σου τις φωτιές, τον δοκιμάζει ο πανούργος με χίλιους τρόπους.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (στροφές 4-6) Αναφέρει πώς τον εύπιστο Προίτο η άπιστη σύζυγός του με ψευδείς κατηγορίες ώθησε στο να επισπεύσει για τον υπερβολικά αγνό Βελλεροφόντη τον θάνατο. Διηγείται ότι ο Πηλέας σχεδόν δόθηκε στον Τάρταρο όταν εγκρατής έφυγε μακριά απ’ τη Μαγνήσια Ιππολύτη, και ανακινεί [movet] ο ύπουλος ιστορίες που διδάσκουν την αμαρτία. Μάταια˙ γιατί (ο Γύγης,) πιο κουφός κι από τους βράχους του Ίκαρου, ακούει τα λόγια (αυτά) ακέραιος ως τώρα. Αλλά εσένα πρόσεχε να μη σου αρέσει ο γείτονας ο Ενιπέας περισσότερο από το πρέπον.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (στροφές 7-8) Ακόμη και αν δε φαίνεται άλλος που να γνωρίζει εξίσου (καλά) να στρίβει το άλογο στο Άρειο πεδίο κι ούτε κανείς εξίσου γρήγορα δε διασχίζει κολυμπώντας του Τίβερη την κοίτη, με την αρχή της νύχτας [δηλ. μόλις πέφτει το σκοτάδι] κλείνε το σπίτι σου και μην κοιτάζεις κάτω στον δρόμο μόλις ακούγεται το τραγούδι του παραπονιάρικου αυλού και –κι αν συχνά σε λέει σκληρή– δύσκολη μείνε.

ΔΟΜΗ ΓρόλλιοςQuinnHarrison 1.) στρ. 1-3: ο Γύγης και η κατάστασή του 1.) στρ. 1-2: εισαγωγή της υπόθεσης 1.) στρ. 1-2: παρουσίαση του σκηνικού 2.) στρ. 4-5: ο nuntius και τα παραδείγματα από τη μυθολογία 2.) στρ. 3-5: ο πειρασμός του Γύγη 2.) στρ. 3-5: η ηθική ακεραιότητα του Γύγη 3.) στρ. 6-8: η Αστερία και η κατάστασή της 3.) στρ. 6: αρχή της μετάβασης στην Αστερία (με κομβικό σημείο το at tibi, στ. 22) 3.) στρ. 6-8: επιθυμία να μείνει πιστή και η Αστερία παρά τους πειρασμούς 4.) στρ. 7-8: φιλικές συμβουλές στην Αστερία για τον Ενιπέα

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΩΔΗΣ (Ι) West: κωμωδία χαρακτήρων (comedy of manners) ♦ παιχνίδι με χαρακτήρες, αναπάντητα ερωτήματα ♦ ανάλαφρη ωδή, παιγνιώδης διάθεση Quinn: μάλλον ανάλαφρο «γύμνασμα» φαντασίας ♦ χιουμοριστική πραγμάτευση της απουσίας του Γύγη και πείραγμα για την ανήσυχη Αστερία Γρόλλιος: σημείο αλλαγής ύφους 3 ου βιβλίου προς το ελαφρότερο και προς το ερωτικό στοιχείο ♦ σαν «μυθιστορία που ο ποιητής (…) κάνει ποίημα» (Γρόλλιος, σ. 147) ♦ παρουσία μύθου  βάθος ♦ χαριτωμένη, παρά προσδοκίαν στροφή προς την Αστερία  αποφεύγεται «ελεγειακή» διάθεση κι η ωδή τελειώνει εύθυμα

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΩΔΗΣ (ΙΙ) Cairns: σύνδεση με αυγούστεια πολιτική για τα ήθη των Ρωμαίων πολιτών ♦ κατά της μοιχείας ♦ σοβαρός τόνος ♦ η «7 η ρωμαϊκή ωδή» Harrison: άρτια δόμηση ♦ παραλληλία με Οδύσσεια ♦ ρομαντική εκδοχή επικού μύθου υποδείξεις Ancona: φεμινιστική ανάγνωση ♦ adhuc  ένδειξη πιθανής μελλοντικής απιστίας του Γύγη  αμφιβολίες ♦ Αστερία χρειάζεται υποδείξεις για να μείνει ηθική και παρουσιάζεται να εξαρτάται από τη δική της συμπεριφορά αν θα μείνει πιστός κι ο Γύγης (Αστερία ως «φάρος») caveclaude[neque] despice mane “scopulis surdior Icari / voces audit adhuc integer. (…) cave (…) claude (…) [neque] despice (…) mane.”

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ West, D.: Horace Odes III: Dulce Periculum, New York 2002, Γρόλλιος, Κ.: Οράτιος Οι Ωδές: Βιβλίο 3, Αθήνα 1998, Quinn, K.: Horace The Odes, London 1996, West, D.: Horace: The Complete Odes and Epodes, New York 2000, 168 Lewis, C., Short, C.: A Latin Dictionary, Oxford 1966 Η ολοκλήρωση της εργασίας χρηματοδοτήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία, μέσω του Προγράμματος Υποτροφιών Ι.Κ.Υ. από πόρους που διέθεσε το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου με το ποσό που συγκεντρώθηκε από τον έρανο των μαθητών/τριών της Κύπρου το 2012.