3ο εργαστήριο: Πολλαπλασιασμός της Ελιάς Μεσογειακές Δενδρώδεις καλλιέργειες ΤΕΙ Κρήτης, Σ.ΤΕ.Γ. Τμήμα: Φ.Π. Εισηγητής: Δρ. Νίκη Ταβερναράκη 3ο εργαστήριο: Πολλαπλασιασμός της Ελιάς

Η ελιά πολλαπλασιάζεται σχετικά εύκολα... Φέρει λανθάνοντες οφθαλμούς ή και σχηματίζει τέτοιους σε οποιοδήποτε υπέργειο τμήμα (δημιουργία βλαστών) Δημιουργεί εύκολα ριζικό σύστημα σε κάθε υπέργειο τμήμα που παραχώνεται στο έδαφος (σχηματισμός κάλου – έκπτυξη ριζιδίου) Ο πιο διαδεδομένος τρόπος πολλαπλασιασμού για μαζική παραγωγή πολλαπλ/κού υλικού: ριζοβόληση μοσχευμάτων, ιδίως φυλλοφόρων

Τρόποι πολλαπλασιασμού Αγενώς Με μοσχεύματα Σκληρού ξύλου (απλά) Παλαιού ξύλου (γόγγρους) Τακούνια Φυλλοφόρα μοσχεύματα Με παραφυάδες - καταβολάδες Εγγενώς Με σπόρο (κουκούτσι) Με αγριελιές Διαφορές ως προς τον τρόπο ριζοβολίας, την ανθεκτικότητα στην ξηρασία και στις ασθένειες: όχι, μετά από πάροδο 6-8 ετών στο χωράφι

Πλεονεκτήματα αγενούς πολλαπλασιασμού Σχετικά εύκολος και γρήγορος τρόπος Με μικρό κόστος Ο μόνος τρόπος διάδοσης κλωνικού υλικού (που ξεχωρίζει για τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά του) Δίνει δενδρύλλια: όμοια με το μητρικό (χωρίς ανάγκη εμβολιασμού) ομοιόμορφα σχετικά μεταξύ τους που μπαίνουν σχετικά νωρίς σε καρποφορία

Εγγενής πολλαπλασιασμός α) σπορόφυτα (υποκείμενα) Εγγενής πολλαπλασιασμός α) σπορόφυτα (υποκείμενα) Α) με σπόρο (υποκείμενα + μετά εμβολιασμός πάντα) Μειονεκτήματα: Βραδύς (τα δενδρύλια μένουν πολύ στα φυτώρια) Ανομοιόμορφα δενδρύλια Μεγάλο κόστος Σε δύο στάδια: δημιουργία σποροφύτων - υποκειμένων, από επιλεγμένους πυρήνες (σπόρους) εμβολιασμός των υποκειμένων με τις επιλεγμένες ποικιλίες

Σπόροι Από αγριελιά ή μικρόκαρπες ποικιλίες, π.χ. Κορωνέικη (=καλύτερη φυτρωτική ικανότητα) Απαλλαγμένοι από σάρκα και λάδι (να μην έχει διαποτίσει το ξυλώδες περίβλημα) Οι σπόροι της ελιάς έχουν δυσκολίες στο φύτρωμα: Παρεμπόδιση της εισόδου του νερού από το σκληρό ενδοκάρπιο Πιθανή ύπαρξη παρεμποδιστών του φυτρώματος εντός του ενδοσπερμίου Ύπαρξη ληθάργου του εμβρύου

Κατεργασία σπόρων (1) Α) Συγκομιδή ώριμων καρπών, από επιλεγμένα δεντρα (μητρικό υλικό), Β) Εκπυρήνωση με τη χρήση ειδικών μηχανημάτων ή των χεριών: Αφαίρεση σάρκας Τριβή σε κόσκινο με μικρές οπές και συνεχή ροή νερού Ανακίνηση με άμμο μέσα σε σακί ή ξύλινο βαρέλι Γ) Κατεργασία πυρήνων, για να διευκολυνθεί η είσοδος του νερού στο εσωτερικό του σπόρου:

Κατεργασία σπόρων (2) Είσοδος νερού στο εσωτερικό των πυρήνων Εμβάπτιση κουκουτσιών σε δ. 1% ΝαΟΗ για 10-20 λεπτά αν είναι μικρά, 30 λεπτά αν είναι μεγάλα Εμβάπτιση κουκουτσιών σε πυκνό δ. Η2SO4 Σπάσιμο κουκουτσιών, π.χ. με πένσα στη μύτη τους, χωρίς να ζημιωθεί το έμβρυο Δ) Στρωμάτωση πυρήνων μέχρι την άνοιξη, που θα σπαρθούν στο σπορείο: Στρωμάτωση: στρώσεις πυρήνων με ποταμίσια άμμο, για 8-10 εβδομάδες ~ (=κάλυψη απαιτήσεων σε ψύχος) π.χ. οι πράσινες ελιές φυτρώνουν καλύτερα, λόγω μικρών απαιτήσεων σε ψύχος

Στο σπορείο – φυτώριο ... Στο σπορείο για 1 χρόνο περίπου  ΣΠΟΡΟΦΥΤΑ εφικτά για μεταφύτευση σε φυτώριο = όταν έχουν κατάλληλο ύψος (30-40 εκ. ) Στο φυτώριο : Μεταφύτευση σε αποστάσεις 40 Χ 60 εκ. Παραμονή για 1-2 χρόνια επίσης, όπου και δέχονται τις κατάλληλες φροντίδες (λίπανση, άρδευση κ.α.), ώσπου να αποκτήσουν κορμό με κατάλληλη διάμετρο, για να δεχθούν το εμβόλιο

Βασικά μειονεκτήματα της μεθόδου Μικρά ποσοστά βλάστησης των πυρήνων Δυσκολία επίτευξης ομοιόμορφης βλάστησης = Ανομοιομορφία δενδρυλλίων, ως προς τη ζωηρότητα της βλάστησης (λόγω διαφορετικής γενετικής σύστασης των σποροφύτων), Είναι χρονοβόρα τεχνική: 3-4 χρόνια μεταξύ συγκομιδής καρπών και διάθεσης εμβολιασμένων δενδρυλλίων

Εγγενής πολλαπλασιασμός β) εξημέρωση αγρίων ελιών Εγγενής πολλαπλασιασμός β) εξημέρωση αγρίων ελιών Παλιά μέθοδος, έχει χρησιμοποιηθεί πολύ σε περιοχές της χώρας, με θαμνώδεις εκτάσεις με αγριελιές Καρποφορούν μετά από 5-6 χρόνια από τη φύτευση τους στον ελαιώνα Απαιτούν πολλά εργατικά Παράγονται ανομοιόμορφα δέντρα Αμβολάδες= Οι Εμβολιασμένες αγριελιές

Οι Αμβολάδες παράγονται συνήθως Με επιτόπιο εμβολιασμό με κατάλληλες ποικιλίες ήμερης ελιάς, αφού καθαριστούν από τους πλάγιους βλαστούς και κλαδευτούν αυστηρά ‘Η αφού ξεριζωθούν και μεταφυτευτούν σε άλλη θέση: σε φυτώριο, όπου εμβολιάζονται όταν αναπτυχθούν καλά. Εκεί παραμένουν 2-3 χρόνια, εκριζώνονται στην αρχή της άνοιξης, για φύτευση σε ελαιώνα κατευθείαν στον ελαιώνα, όπου θα εμβολιαστούν

Αγενής πολλαπλασιασμός 1. Με μοσχεύματα Αγενής πολλαπλασιασμός 1. Με μοσχεύματα Μόσχευμα: κάθε υπέργειο τμήμα, από τα μη ξυλοποιημένα άκρα των βλαστών, ως τους γόγγρους 1.1. Απλά ή σκληρού ξύλου = κομμάτια ξύλου α) από παλαιούς βλαστούς (ως 2-3 ετών, με πάχος 0,5-5 cm, κομμένα σε μήκος 10-20 cm) β) από γροθάρια (γροθαρομάντρια - >3 ετών, με πάχος 5-10 cm, κομμένα σε μήκος 50-80 cm) 1.2. Παλαιού ξύλου (γόγγρους) 1.3. Τακούνια (παραλλαγή του 1.2.) 1.4. Φυλλοφόρα μοσχεύματα Μόσχευμα: κάθε υπέργειο τμήμα, από τα μη ξυλοποιημένα άκρα των βλαστών, ως τους γόγγρους

Απλά μοσχεύματα (σκληρού ξ.) α) από παλαιούς βλαστούς Κόβονται κατά το κλάδεμα (Γενάρη– Φλεβάρη) Εμβάπτιση για αύξηση ποσοστού ριζοβολίας, σε δ. ΙΒΑ, περιεκτικότητας 2000-5000 ppm, για 5’’ Στρωμάτωση πλαγίως, σε λάκκους 1-1,5 μ. πλάτους και 30 εκ. βάθους (μήκος ανάλογα τον παραγωγό). SOS: διατήρηση υγρασίας των μοσχευμάτων εκεί, ώσπου να βλαστήσουν ‘Οταν αποκτήσουν οι βλαστοί ύψος 5-7 εκ., μεταφορά σε μαύρες σακούλες πολυαιθυλενίου, με ελαφρύ υπόστρωμα, πλούσιο σε οργανική ουσία. Εκεί αρδεύονται και λιπαίνονται για καλή ανάπτυξη Μόσχευμα: κάθε υπέργειο τμήμα, από τα μη ξυλοποιημένα άκρα των βλαστών, ως τους γόγγρους

Απλά μοσχεύματα β) από γροθάρια Απλά μοσχεύματα β) από γροθάρια Όταν υπάρχουν μόνιμα φυτώρια (σε Χοντροελιά Χαλκιδικής) Κόβονται παράλληλα με τα προηγούμενα Παραχώνονται οριζόντια με ελαφρύ χώμα (αμμώδες, ψιλοθριματισμένο) σε βάθος 30 εκ. και σε απόσταση 0,70 – 1 μ. Πατιούνται από το πλάι και ποτίζονται (να έρθουν τα μοσχεύματα σε στενή επαφή με το χώμα) ‘Εκπτυξη πρώτων βλαστών και ριζιδίων σε 2 μήνες Τον 1ο χρόνο, χωρίς επέμβαση στους βλαστούς, μόνο άρδευση, σκάλισμα, λίπανση Τον 2ο χρόνο, αφήνουμε 3-5 βλαστούς/μόσχευμα Σε 5 χρόνια, μεταφύτευση Για Χοντροελιά Χαλκιδικής

Μοσχεύματα παλαιού ξύλου Γόγγροι: υπερπλασίες (εξογκώματα) κυρίως στον λαιμό, ή και στις κύριες διακλαδώσεις των ριζών, πλούσιες σε αποθεματικές ουσίες ( με λανθάνοντες ξυλοφόρους οφθαλμούς, άρα ριζοβολούν εύκολα) Χρησιμοποιούνται για πολλαπλασιασμό σε μέρη που υποφέρουν από ξηρασία (βόρεια Αφρική κ.α.)

Μοσχεύματα παλαιού ξύλου (γόγγρων) Με πολύ μεγάλα ποσοστά επιτυχίας, ιδίως σε ξηρές περιοχές Περιχαράκωση αρχικά των γόγγρων (100 gr ως 3 kg), μετά αφαίρεση με σκεπάρνι. Φύτευση στο φυτώριο σε βάθος 20 εκ., σε αποστάσεις μεταξύ των γραμμών 0,7-1 μ. και στην γραμμή στα 40 εκ., μέσα σε άμμο ή ελαφρό χώμα, στο τέλος του χειμώνα, όπου αφήνονται για να ριζοβολήσουν. Οι μικροί (ως 1 κιλό) αφήνονται ως έχουν, ενώ οι μεγάλοι κόβονται σε μικρότερα κομμάτια Mετά 1-2 χρόνια φυτεύονται κανονικά στο χωράφι ΜΕΙΟΝ: τραυματίζεται το μητρικό δέντρο

Τακούνια (παραλλαγή των γόγγρων) Φτάνει ως και 95% επιτυχία Χρήση τμημάτων του κορμού στο λαιμό (50 εκ. πάνω από το έδαφος και 20 εκ. κάτω από το έδαφος) Κάθε τμήμα κόβεται σε κομμάτια ξύλου βάρους περίπου 200 γρ. με τον αντίστοιχο φλοιό, Στρωμάτωση τους με άμμο (υγρή!!, συχνά ποτίσματα) Μετά από 1 – 1,5 μήνα βλαστάνουν. Όταν αποκτήσουν 5-7 εκ. βλάστηση μεταφυτεύονται σε σακούλες, όπου ριζοβολούν σε λίγες εβδομάδες. Συνήθως αραίωση βλαστών(αφήνουμε ένα μόνο, όταν αποκτήσει ύψος 20 εκ. περίπου) Έτοιμα για πώληση, ένα χρόνο μετά τη στρωμάτωση

Με φυλλοφόρα μοσχεύματα Η κύρια μέθοδος, σήμερα, στα σύγχρονα φυτώρια (απαιτούν εγκατάσταση υδρονέφωσης) Φυλλοφόρα μοσχεύματα: από βλαστούς της προηγούμενης χρονιάς, μήκους 10-15 εκ., με 2-4 φύλλα στην κορυφή Μπορούμε να πάρουμε μοσχεύματα ακόμα και το χειμώνα, συνήθως όμως από Ιούνιο ως και Αύγουστο Ριζοβολούν υπό υδρονέφωση

Βήματα παραγωγής δενδρυλλίων από φυλλοφόρα μοσχεύματα (1) Κόψιμο μοσχευμάτων (10-15 εκ.), από την βάση ως το μεσαίο τμήμα βλαστών προηγούμενης περιόδου Εμβάπτιση 4-5 εκ. από το σημείο κοπής σε δ. φυτορμονών Φύτευση σε σέρρες σε βάθος 6-8 εκ., το ένα δίπλα στο άλλο = 600-800/m2, μέσο ριζοβόλησης (π.χ. τύρφη/περλίτης 1:1), άριστες συνθήκες διακοπτόμενης υδρονέφωσης (θ° χώρου 20-28°C και βάσης > κατά 5-7 °C, περιοδικοί ψεκασμοί με διαφυλλικά λιπάσματα, μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα) Botton heat

Βήματα παραγωγής δενδρυλλίων από φυλλοφόρα μοσχεύματα (2) Μεταφύτευση σε σακούλες μετά από 2-3 μήνες ( θα έχουν ρίζες), με κατάλληλο υλικό (1:1:1 χώμα-άμμο-φυτόχωμα), Παραμονή σε σέρρες, για προστασία από χαμηλές θερμοκρασίες Σκληραγώγηση σε υπόστεγο Αν δεχτούν τα φυτά τις κατάλληλες περιποιήσεις, μπορούν να διατεθούν αμέσως το φθινόπωρο

Αγενής πολλαπλασιασμός: με παραφυάδες Αγενής πολλαπλασιασμός: με παραφυάδες Σχηματίζονται στη ρίζα της ελιάς, γύρω από το λαιμό, ιδίως σε δέντρα εγκαταλειμμένα ή παγετόπληκτα Ορισμένες είναι βυθισμένες στο έδαφος και έχουν ήδη ρίζες  αποσπώνται εύκολα για φύτεμα. Άλλες πρέπει να αποκτήσουν πρώτα ρίζες (σε φυτώριο για 1 χρόνο) Συνήθως , από παραγωγούς Από αυτόρριζα δέντρα (όχι εμβολιασμένα) ΜΕΙΟΝ: τραυματίζεται το μητρικό φυτό  Βερτισιλλίωση

Αγενής πολλαπλασιασμός: με καταβολάδες Αγενής πολλαπλασιασμός: με καταβολάδες Καταβολάδες =μόσχευμα που δεν αποχωρίζεται από το μητρικό δέντρο, αλλά κάμπτεται για να καλυφθεί με χώμα και να σχηματίσει ρίζες, στο σημείο της κάμψης