EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Σειρά παραδόσεων Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος Ιουλία Σπινθουράκη Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Ώρες συνεργασίας: Τετάρτη (12:00 – 13:30) Πέμπτη (12:00 – 13:30)

Ελληνική κοινωνία και το διχασμένο ανθρωποείδωλο

«Το πλέγμα των πραγματικών διανθρώπινων σχέσεων είναι αυτό που παιδαγωγεί»

Παιδαγωγική - Παιδαγωγός: Άγω + παις =Οδηγώ το παιδί Παιδαγωγική: επιστήμη, φιλοσοφία, τεχνική και τέχνη Επιστήμες της Αγωγής (Βιολογία, Ψυχολογία, Υγιεινή, Φιλοσοφία, Ηθική, Κοινωνιολογία)

Τα στάδια από τα οποία πέρασε, την ξεχωρίζουν σε: (α) Ενστικτώδη Παιδαγωγική (β) Παραδοσιακή Π. (ένστικτο και αποκτημένη πείρα) (γ) Δημιουργική Π. (έργα σπουδαίων παιδαγωγικών μορφών) (δ) Συστηματική Π. (αξιοποίηση αυστηρής επιστημονικής μεθοδολογίας)

Μεθοδολογία (α) Η παρατήρηση (διακρίνεται σε αυτό-παρατήρηση και σε ετερο-παρατήρηση) Μειον: στερείται αντικειμενικότητας (β) Το πείραμα (εμβάθυνση στη σχέση αιτίου αποτελέσματος) Συν: Μπορεί να επαναληφθεί/μεταβληθεί/απομονωθεί Μειον: τεχνητές συνθήκες – δεν προχωρεί σε βάθος (γ) Το τεστ (π.χ. κλίμακες νοημοσύνης) Μείον: Τα αποτελέσματα δεν έχουν απόλυτο κύρος (δ) Η στατιστική (ε) Η συγκριτική (Συγκριτική Παιδαγωγική)

Αγωγή - παιδεία - μόρφωση Αγωγή: προηγείται χρονικά, αλλά έχει και ευρύτερο πλάτος «Το σύνολο των ενεργειών και των επιδράσεων που ασκούνται με τη θέληση ενός ανθρώπινου όντος πάνω σ’ ένα άλλο, κυρίως ενός ώριμου πάνω σ’ ένα νεώτερο, και κατευθύνονται προς ορισμένο σκοπό» Rene Hubert Έμμεση και ασυνείδητη επίδραση (αρνητική ή θετική)

Αγωγή - παιδεία - μόρφωση Παιδεία: Απαντάται στο «Επτά επί Θήβας», στιχ.18 (Αισχύλος) με την έννοια της τροφής «Η μητέρα Γη ανέλαβε την τροφή όλων των παιδιών της» Κλασικός ο ορισμός του Πλάτωνα (Νόμοι, 659Δ) «Παιδεία μέν ἐ σθ' ἡ παίδων ὁ λκή τε καί ἀ γωγή πρός τόν ὑ πό το ῦ νόμου λόγον ὀ ρθόν ε ἰ ρημένον» ΕΠΟΜΕΝΩΣ, στηρίζεται στην εσωτερικότητα του μαθητή

Αγωγή - παιδεία - μόρφωση Μόρφωση: Εισήχθη στα τέλη του 18 ου αιώνα προκειμένου να δηλώσει την πνευματική ανάπτυξη του ατόμου, βάσει μοντέλων, ιδεωδών, αξιών Έργο του ιδίου του υποκειμένου

Δυνατότητες της αγωγής Η αγωγή είναι δυνατή; Αν ο άνθρωπος έχει προκαθοριστεί, τότε η αγωγή έχει καμιά ισχύ; Αν δεν έχει προκαθοριστεί, η αγωγή είναι παντοδύναμη; Ποια τα όριά της; Οι μεταβολές που διαπιστώνονται στα άτομα οφείλονται στην αγωγή;

Θεωρίες αγωγής Τρεις είναι οι κυριότερες θεωρίες: Η Φυσιοκρατική (Nativismus): Δέχεται την παντοδυναμία της φύσης Αριστοφάνης: Άνθρωπος «φύσεως ἀ ποστ ῆ ναι χαλεπόν» Όμως: Οι οργανισμοί προσαρμόζονται στις συνθήκες του περιβάλλοντος ***Έρευνες με μονοζυγωτικούς διδύμους

Θεωρίες αγωγής Η Εμπειρική (Εmpirismus): Πηγάζει από τη Σωκρατική φιλοσοφία που πίστευε στο διδακτό της αρετής Κατά τον Kant ο άνθρωπος είναι ότι δημιουργεί η αγωγή του Κατά τον Locke έρχεται tabula rasa (άγραφος πίναξ)

Θεωρίες αγωγής Η Συγκλίνουσα (Konvergismus): Κράμα των δύο ανωτέρω θεωριών Ο άνθρωπος προϊόν της κληρονομικότητας, αλλά και της αγωγής (με τη μεσολάβηση της ψυχής) Ούτε μοιρολατρική, ούτε αισιόδοξη! Συμπερασματικά: Η κληρονομικότητα είναι ισχυρή, αλλά οι επιδράσεις της δεν μπορούν να διακριθούν. Το άτομο κληρονομεί προδιαθέσεις. Το άτομο επενεργεί κι αυτό στο περιβάλλον του.

Παράγοντες της αγωγής Το φυσικό περιβάλλον (Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης αποδίδουν τις αρετές των Ελλήνων στη γεωγραφική θέση και στο εύκρατο κλίμα) Το κοινωνικό περιβάλλον Το σχολείο Η οικογενειακή Αγωγή Η Εκκλησία Το κράτος

Κατευθύνσεις της Αγωγής Ατομική αγωγή (επιστροφή στη φύση - Rousseau) Κοινωνική Αγωγή («άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον» Αριστοτέλης) Ανθρωπιστική - Υπαρξιακή αγωγή (Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας)

«Σχολειό χωρίς τοίχους» Ποια στοιχεία της σημερινής κοινωνίας πιστεύετε ότι ασκούν αρνητική επίδραση στις σχολικές σχέσεις και, κατά συνέπεια, στη μορφωτική αποστολή του σχολείου;

Οι διανθρώπινες σχέσεις στην ελληνική κοινωνία (μόνο;) είναι: ανταγωνιστικές αβαθείς και επίπλαστες (υποκριτικές) μαζικές, έμμεσες και απρόσωπες σχέσεις «σαπισμένες» ή νοσηρές Βασικοί παράγοντες διαμόρφωσης των σημερινών σχέσεων: (α) πολλαπλασιοποίηση των πληροφοριών και των γνώσεων αύξηση του ποσοστού των εκπαιδευμένων ταχύτατη μεταβολή των ηθών και εθίμων και κλονισμός ή αναθεώρηση των αξιών αυξημένη αυτοσυνειδησία αλλά και το τραγικό βίωμα ανασφάλειας και ερημίας

(β) ανάπτυξη της τεχνολογίας και βίωση της παντοδυναμίας αλλά και αδυναμίας H αλλαγή στην εργασία συνεπάγεται αντίστοιχες πολιτιστικές αλλαγές και αλλαγές στον τρόπο ζωής Η εξωκατευθυνόμενη και χρονικά τεμαχισμένη διανθρώπινη συνάντηση δεν ευνοεί την ανάπτυξη ουσιαστικών σχέσεων

(γ) Η δύναμη του κεφαλαίου και ο συγκεντρωτισμός της κρατικής εξουσίας Τεράστια οικονομικά συγκροτήματα καθορίζουν την οικονομική ζωή και τις κοινωνικές σχέσεις των πολιτών Αλλά, η λατρεία του «οικονομικά χρήσιμου» μάλλον προέρχεται από την Εσπερία και το δυτικό ορθολογισμό. Είναι ξένη στην ελληνική και ανατολική ταυτότητα

Οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες επιφέρουν: (α) υποβάθμιση της ανάγκης για σχέση (β) τυποποίηση των σχέσεων

Στοιχεία της σημερινής κοινωνίας που μολύνουν τις σχολικές σχέσεις Αξιολογική σύγχυση → αντιφατική παιδαγωγική δεοντολογία Το υλιστικό – καταναλωτικό πλαίσιο → υποβάθμιση πνευματικών αξιών Το «άσχετο» (με πρόσωπα ή πράγματα) και η μοναχικότητα Ο ανταγωνισμός Η μαζοποίηση

Σταθμοί στην ιστορία της παιδαγωγικής Σωκράτης ( π.χ., Αθήνα) Παιδαγωγικός έρως! Ε. Πεσταλότσι (1746 – 1827, Ζυρίχη) Παιδαγωγική αγάπη!

Σωκράτης ( π.χ.)

Ε. Πεσταλότσι (1746 – 1827)

Η ΓΝΗΣΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΕΡΩΤΑ Η παιδαγωγικη ορμή στον Πλάτωνα και Pestalozzi είναι (α) πάθος ακοίμητο, που (β) όταν ικανοποιείται, χαρίζει την ευτυχία στον άνθρωπο (Παπανούτσος) Με τον Pestalozzi εγκαινιάζεται η Παιδο- κεντρική περίοδος της Παιδαγωγικής (Νέα Σχολεία, Νέα Αγωγή). Έχουμε, όμως, παιδοκρατικές παρεκκλίσεις, ενώ ο Pestalozzi έδωσε έμφαση στην ποιότητα της σχέσης.

Διαφορές παιδαγωγικού έρωτα από την παιδαγωγική αγάπη Ποιες πιστεύετε πως είναι οι σημαντικότερες διαφορές του παιδαγωγικού έρωτα από την παιδαγωγική αγάπη; Ποια αληθινά παιδαγωγεί; Η αγάπη ή ο έρως!

Διαφορές Παιδαγωγικής Αγάπης – Έρωτα Η παιδαγωγική αγάπη είναι αυθόρμητη και λειτουργεί αυτοδύναμα. Πηγάζει από βαθιά καλλιεργημένη προσωπικότητα. Δεν εξαρτάται η ύπαρξη και ανάπτυξή της από το ερέθισμα του μαθητή, όπως συνέβαινε με τον έρωτα. Ο «Άλλος» στον έρωτα χρησιμοποιείται περίπου σαν «αντικείμενο». Η αγάπη προσφέρεται ως δωρεά ενώ ο έρωτας ως δάνειο.

Διαφορές Παιδαγωγικής Αγάπης – Έρωτα Ο έρωτας δεν είναι νοητός πέρα από τις διατομικές σχέσεις ενώ η αγάπη απλώνεται στους πολλούς. Ο Pestalozzi είναι ο σοσιαλιστής παιδαγωγός (Παπαμαύρου) Αυθεντικο-κεντρική – Παιδο-κεντρική – Κοινωνικο-κεντρική

Παιδαγωγικές τάσεις στον 20ό αιώνα Ρεφορμιστική παιδαγωγική κίνηση: ασκεί οξύτατη κριτική στο «υπαρκτό» σχολείο Στόχος: η αναμόρφωση (reform = μεταρρύθμιση) του ανθρώπου και της κοινωνίας Επιδίωκαν μια νέα διδακτική και μαθησιακή ατμόσφαιρα, η οποία θα ευνοεί το συμμετοχικό διάλογο δασκάλου- μαθητή και θα λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντα, τις ανάγκες και την αναπτυξιακή βαθμίδα του τελευταίου

John Dewey ( ) Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νέου σχολείου και του σχολείου εργασίας Το παιδαγωγικό του σύστημα διέπεται από τη φιλοσοφία του πραγματισμού (pragmatismus) Το σχολείο δεν είναι προετοιμασία για τη ζωή, αλλά η ίδια η ζωή Αμφισβήτησε την ex kathedra διδασκαλία και εισήγαγε την ερευνητική-πειραματική μεθοδολογική προσέγγιση της γνώσης Το σχολείο ως προέκταση της οικογένειας και της κοινότητας (πειραματικό σχολείο Σικάγου, 1984)

Georg Kerschensteiner( ) Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του σχολείου εργασίας Βασική του αρχή η «αρχή της εργασίας του χεριού». Άλλες επιμέρους αρχές: Η αρχή της εργασίας Η αρχή της αυτενέργειας Η αρχή της στενής σχέσης γεν. μόρφωσης- επαγγέλματος Η αρχή της πολιτειακής αγωγής

Μaria Montessori ( ) Εργάστηκε με παιδιά που είχαν πνευματική καθυστέρηση Έδωσε μεγάλη σημασία στις αυθόρμητες και ελεύθερες δραστηριότητες για την ψυχοκοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Casa dei bambini: μέσα από το παιχνίδι και την εξατομικευμένη διδασκαλία τόνισε την ατομικότητα του κάθε παιδιού Βασικός όρος η «ελευθερία» (ανάπτυξη σύμφωνα με τη εσωτερική νομοτέλεια) –Ελευθερία της έκφρασης –Ελευθερία στην επιλογή των υλικών –Ελευθερία κινήσεων

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Βασικές παραδοχές 1.Ο μαθητής επιθυμεί να μάθει 2.Ο μαθητής μαθαίνει περισσότερο όταν το διδακτικό αγαθό βρίσκεται σε λειτουργική σχέση με τις ανάγκες του. 3.Η διευκόλυνση της μάθησης βασίζεται στη σχέση δασκάλου-μαθητή.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Η αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού εξαρτάται από την εμφάνιση στην συμπεριφορά του μερικών βασικών ψυχολογικών στάσεων. Θετική αναγνώριση του παιδιού – του άλλου Η «κατάσταση γνησιότητας και συμφωνίας» (congruence) Η «εμπαθητική δυνατότητα» (empathy) Η αποδοχή του άλλου

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Οι αρχές που διευκολύνουν τη μάθηση κατά Rogers Τα όντα διαθέτουν μια φυσική ικανότητα να μαθαίνουν. Μια σημαντική για το υποκείμενο μάθηση μπορεί να λάβει χώρα όταν το ίδιο το υποκείμενο αντιληφθεί ότι το περιεχόμενό της έχει σχέση με τα προσωπικά σχέδιά του. Η μάθηση που απαιτεί αλλαγή στην οργάνωση και στην αντίληψη του Εγώ είναι αισθητή από το υποκείμενο ως απειλητική και για το λόγο αυτό συναντά την αντίστασή του.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Οι απειλητικές για το Εγώ μαθήσεις προσλαμβάνονται και αφομοιώνονται πιο εύκολα όταν οι εξωτερικές απειλές έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο. Η αδύναμη απειλή επιτρέπει τη μάθηση. Τα άτομα μαθαίνουν πολύ και αξιόλογα στην πράξη. Η μάθηση διευκολύνεται όταν ο σπουδαστής είναι συνυπεύθυνος κατά την εφαρμογή της μεθόδου εργασίας. Μια διδασκαλία που το υποκείμενο τη διαχειρίζεται με όλο του το είναι (συναισθήματα, νόηση) και την εσωτερικεύει είναι εκείνη που εισχωρεί πιο βαθιά και διατηρείται για περισσότερο χρόνο.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Η ανεξαρτησία του πνεύματος, η δημιουργικότητα, η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας διευκολύνονται όταν η αυτοκριτική και η αυτοεκτίμηση θεωρούνται βασικές, ενώ η εκτίμηση από τον άλλο δευτερεύουσα. Η μάθηση που είναι χρήσιμη στο σύγχρονο κόσμο είναι η μάθηση των διαδικασιών μαθήσεως. Είναι επίσης χρήσιμο να μάθει κανείς να μένει ανοιχτός στην ίδια του την εμπειρία και να ενσωματώνει την ίδια τη διαδικασία αλλαγής.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Ο προσωποκεντρικός τρόπος μάθησης Η διευκολυντική ηγεσία προκαλεί ένα δυνατό κυματισμό. Οι ηγέτες που διευκολύνουν τους άλλους διευκολύνονται και οι ίδιοι. Οι διευκολυντικοί δάσκαλοι μοιράζονται με τους άλλους – με τους μαθητές και πιθανότατα με τους γονείς ή τα μέλη της κοινότητας – την ευθύνη για τη διαδικασία της μάθησης. Ο διευκολυντής προμηθεύει του μαθητές με πηγές μάθησης μέσα από την εμπειρία του και μέσα από βιβλία, υλικά, εμπειρίες της κοινότητας.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ C. R. Rogers Ο σπουδαστής αναπτύσσει το δικό του πρόγραμμα σπουδών, μόνος ή σε συνεργασία με άλλους. Ο διευκολυντής εστιάζει στην υιοθέτηση της συνεχιζόμενης διαδικασίας μάθησης. Ένας σπουδαστής κατορθώνει προσωπικούς στόχους μέσα από την αυτοπειθαρχία. Ένας σπουδαστής αξιολογεί την ίδια του τη μάθηση. Σε αυτό το κλίμα, που προωθεί τη ανάπτυξη, η μάθηση τείνει να είναι βαθύτερη, γρηγορότερη και να διαποτίζει περισσότερο τη ζωή και τη συμπεριφορά του σπουδαστή από ό,τι η μάθηση που αποκτήθηκε με παραδοσιακό τρόπο.

Νεότερες εναλλακτικές παιδαγωγικές προσπάθειες Ivan Illich ( ) Η αποσχολειοποίηση της κοινωνίας Οραματίστηκε ένα σχολείο όπου θα υπάρχει: - Ελευθερία στις μαθησιακές δυνατότητες - Ελευθερία στις διδακτικές δυνατότητες - Ελευθερία στην παρακίνηση Προτείνει την αντικατάσταση του υπαρκτού σχολείου με ένα δίκτυο 4 μαθησιακών-εκπαιδευτικών μηχανισμών: (α) υπηρεσίες πληροφόρησης και παροχής μέσων μάθησης (β) παροχή μοντέλων για απόκτηση ικανοτήτων (skill centers) (γ) Ελευθερία στη συνεργασία (δ) επαγγελματίες παιδαγωγοί

Νεότερες εναλλακτικές παιδαγωγικές προσπάθειες Paulo Freire( ) Εναντιώθηκε στην άκριτη εισαγωγή εκπαιδευτικών συστημάτων στις «τρίτες χώρες» από τις βιομηχανικά αναπτυγμένες μητροπόλεις μέσω της νεοαποικιοκρατίας, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των χωρών αυτών και διαιωνίζουν την εξάρτηση. Η «παιδαγωγική της απελευθέρωσης» Απαιτεί μια προβληματίζουσα, απελευθερωτική παιδαγωγική με κέντρο το διάλογο και την εξάλειψη της απόστασης μεταξύ δασκάλου-μαθητή. H«τραπεζική» αντίληψη της μάθησης (The “banking” concept of education)

Ερωτήσεις – παρατηρήσεις; ΣΧΕΣΙΟΣΥΝΑΜΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος Πανεπιστήμιο Πατρών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης