«Τα κειμενικά είδη στο λύκειο: Από την κριτική ανάλυση στην κριτική γλωσσική επίγνωση» Ανθή Δούκα 16 Δεκεμβρίου 2015

Βασικές έννοιες Κριτική ανάλυση λόγου(critical discourse analysis): έχει επικεντρωθεί ως επί το πλείστον στη μελέτη δημόσιων και θεσμοθετημένων κειμένων. Αντικείμενο διερεύνησης, η ανάδειξη του τρόπου ιδεολογικής διαμόρφωσης των κειμένων. Κριτική γλωσσική επίγνωση (critical language awareness): η ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης συντελεί στο να κατανοήσουν οι µαθητές/ τριες την ιδεολογική κατασκευή της πραγματικότητας µέσω του λόγου. 2

Στόχοι και ερευνητικά ερωτήματα  Μελέτη του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνεται η σχετική με την είδηση ενότητα στη Β΄ λυκείου.  Διερεύνηση του επίπεδου κριτικής γλωσσικής επίγνωσης μαθητών/τριών της Β΄ λυκείου σε σχέση με την πρόσληψη των έντυπών ειδησεογραφικών άρθρων στο πλαίσιο του γλωσσικού μαθήματος «Νεοελληνική Γλώσσα/Έκφραση - Έκθεση», μέσω μιας πειραματικής έρευνας. 3

Στόχοι και ερευνητικά ερωτήματα  Σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται το επίπεδο κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών/τριών, στους οποίους θα εφαρμοστεί πειραματική διδακτική παρέμβαση;  Σύγκριση του επίπεδου κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών/τριών της πειραματικής ομάδας με το αντίστοιχο των μαθητών/τριών που θα εφαρμόσουν το ισχύον διδακτικό υλικό (ομάδα ελέγχου), πριν και μετά τη διδασκαλία και στις δύο περιπτώσεις. 4

Σκοπός της παρουσίασης 1)Ένταξη του έντυπου ειδησεογραφικού άρθρου στης κατηγορίες λόγου κειμενικό είδος (genre) και κειμενικός τύπος (text type). 2)Παρουσίαση του θεωρητικού μοντέλου που αξιοποιούμε στην ανάλυση των έντυπων ειδησεογραφικών κειμένων, βάσει των οποίων διαμορφώνεται το πειραματικό διδακτικό υλικό. Ειδικότερη έμφαση στην ειδησεογραφική αξιολόγηση ως την ορατή πλευρά της δημοσιογραφικής διαμεσολάβησης στην επιλογή και διαμόρφωση του ειδησεογραφικού κειμένου. 5

Σκοπός της παρουσίασης 3)Ενδεικτική ανάλυση ενός ειδησεογραφικού άρθρου από τον ημερήσιο Τύπο. 4)Ανάπτυξη προτάσεων διδακτικής αξιοποίησης των πορισμάτων της ανάλυσης. 6

Κειμενικό είδος (Genre) Όρος γαλλικής προέλευσης, ο οποίος αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της θεωρίας της λογοτεχνίας για να δηλώσει είδη λογοτεχνικών κειμένων που διαμορφώνονται από ομοιότητες στη μορφή και το περιεχόμενο. (Bawarshi & Reiff, 2010˙Freedman & Medway, 2005) 7

Κειμενικό είδος (Genre) Bakhtin (1986) : τυπικές μορφές εκφωνημάτων, οι οποίες διαμορφώνονται σε συνάρτηση με κοινωνικό τους πλαίσιο. “ Σχετικά σταθεροί τύποι εκφωνημάτων, κοινωνικά καθορισμένοι, οι οποίοι ανταποκρίνονται σε τυπικές και επαναλαμβανόμενες επικοινωνιακές περιστάσεις”. (Artemeva, 2008˙Corbett, 2006) 8

Κειμενικό είδος (Genre) Διαφορετικές προσεγγίσεις στη διεθνή βιβλιογραφία: 1)Συστημική λειτουργική γλωσσολογία - Σχολή του Σύδνεϋ 2)Σχολή της Νέας Ρητορικής 3)Διδακτική της Αγγλικής για ειδικούς σκοπούς 9

Κειμενικό είδος (Genre) 1.Συστημική λειτουργική γλωσσολογία - Σχολή του Σύδνεϋ Σύνδεση της μορφής, της λειτουργίας και του κοινωνικού πλαισίου Τα κειμενικά είδη ως κατηγορίες διαμορφώνονται από τον κοινωνικό τους στόχο. Λ.χ. ποιήματα, αφηγήσεις, εκθέσεις, διαλέξεις, σεμινάρια, συνταγές, εγχειρίδια, μετεωρολογικά δελτία κ.ο.κ. (Hyon, 1996˙ Paltridge, 1996˙ Martin, 1984). 10

Κειμενικό είδος (Genre) 2.Σχολή της Νέας Ρητορικής Έμφαση στην επικοινωνιακή περίσταση, και ειδικότερα στους κοινωνικούς στόχους που επιτελούνται μέσω των κειμένων. Το κειμενικό είδος ως μορφή κοινωνικής πράξης στο πλαίσιο επαναλαμβανόμενων περιστάσεων, για την επίτευξη συγκεκριμένων κοινωνικών στόχων. Τα δομικά χαρακτηριστικά των κειμένων διαμορφώνονται ανάλογα με τις ανάγκες της ρητορικής κοινότητας. (Freedman & Medway, 2005˙Hyland, 2002: 114˙ Bhatia, 1996˙Miller, 1984˙Bazerman, 1988) 11

Κειμενικό είδος (Genre) 3.Διδακτική της Αγγλικής για ειδικούς σκοπούς Η διδασκαλία των κειμενικών ειδών σε μη φυσικούς ομιλητές της αγγλικής γλώσσας συμβάλει στο να κατακτήσουν και να εξελίξουν τις λειτουργίες και τις γλωσσικές συμβάσεις των κειμένων που κρίνονται απαραίτητες για να ανταπεξέλθουν σε επαγγελματικό και ακαδημαϊκό επίπεδο. 12

Κειμενικό είδος (Genre) Έμφαση στους επικοινωνιακούς στόχους που επιτελούνται μέσω των κειμένων. Το κειμενικό είδος περιλαμβάνει μια σειρά επικοινωνιακών γεγονότων τα οποία εφαρμόζονται από συγκεκριμένες κοινότητες λόγου (discourse communities) τα μέλη των οποίων μοιράζονται ορισμένους κοινούς επικοινωνιακούς στόχους. (Bhatia, 1996 ˙Bhatia, 1993˙ Swales, 1990) 13

Κειμενικό είδος (Genre) 4.Νεότερες προσεγγίσεις Τα κειμενικά είδη ως ιδεολογικές δομές για τη γλωσσική αναπαράσταση της πραγματικότητας, οι συμβάσεις των οποίων δεν είναι παγιωμένες και μονολιθικές αλλά αντικείμενο συνεχούς διαπραγμάτευσης. (Clark & Ivanič, 1997˙1992) 14

Κειμενικό είδος (Genre) Τα κειμενικά είδη ως κοινωνικά τυποποιημένοι τρόποι γλωσσικής χρήσης οι οποίοι αφορούν: o Στις λειτουργίες και στους σκοπούς των επικοινωνιακών περιστάσεων. o Στις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των συμμετεχόντων στην επικοινωνιακή περίσταση. o Στις πεποιθήσεις και στις ιδεολογίες των ατόμων που συμμετέχουν στην επικοινωνιακή περίσταση. (Fairclough, 2003˙1995˙1989) 15

Κειμενικός τύπος (Text type) Ταξινομητική κατηγορία για την περιγραφή δομικών και λειτουργικών σχημάτων τα οποία εμφανίζονται σε συγκεκριμένα κειμενικά είδη (Georgakopoulou, 2005: 594). Αναφέρεται σε ομαδοποιήσεις κειμένων βάσει των γλωσσικών χαρακτηριστικών τους (Matsagouras & Tsiplakou, 2008˙Tsiplakou& Floros, 2013˙Biber, 1995) 16

Κειμενικός τύπος (Text type) Διάφορες κατηγοριοποιήσεις των κειμενικών τύπων  Longrace (1976˙ 1983):αφηγηματικός(narrative), διαδικαστικός, (procedural), εκεθτικός (expository) και προτρεπτικός (hortatory)  Werlich (1983): περιγραφικός (descriptive), αφηγηματικός (narrative), επεξηγηματικός (exposition), επιχειρηματολογικός (argumentation) και καθοδηγητικός (instruction) κειμενικός τύπος.  Adam (1997): αφηγηματικός, περιγραφικός, επιχειρηματολογικός, επεξηγηματικός και κειμενικός τύπος του διαλόγου. 17

Το κειμενικό είδος του έντυπου ειδησεογραφικού άρθρου Δομικό πρότυπο ( Van Dijk 1988) 1.Περίληψη (Summary): Επικεφαλίδα (Headline) και Σύνοψη της είδησης (Lead) 2.Επεισόδιο (Episode): Βασικά γεγονότα (Main events) και το υπόβαθρό τους (background) 3.Συνέπειες (Consequences) 4.Λεκτικές αντιδράσεις (Verbal reactions) 5.Σχόλιο (Comment) → Το ειδησεογραφικό άρθρο είναι δυνατό να αντλεί από ποικίλους κειμενικούς τύπους. 18

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough 1.Μικροεπίπεδο - κειμενική πρακτική, ο λόγος εξετάζεται ως κείμενο (text) και δίνεται έμφαση στις γλωσσικές επιλογές καθώς και στους δείκτες συνοχής και οργάνωσης λόγου. 19

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough 2.Μεσοεπίπεδο, ο λόγος αναλύεται ως πρακτική λόγου (discursive practice) και εξετάζονται οι διαδικασίες παραγωγής, πρόσληψης και κυκλοφορίας των κειμένων. → Έμφαση στις γλωσσικές συμβάσεις της κοινότητας εντός της οποίας παράγεται και προσλαμβάνεται το κείμενο. 20

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough Γλωσσικές συμβάσεις: Λόγοι (discourses) αφορούν αναπαραστάσεις της κοινωνικής ζωής μέσα από μια συγκεκριμένη οπτική˙ Κειμενικά είδη (genres) συνιστούν κοινωνικά τυποποιημένους τρόπους χρήσης της γλώσσας που αφορούν στις λειτουργίες και στους σκοπούς των επικοινωνιακών περιστάσεων. 21

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough 3.Μακροεπίπεδο, o λόγος μελετάται ως κοινωνική πρακτική (social practice), και δίνεται έμφαση στο ευρύτερο κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο σε σχέση με το οποίο διαμορφώνεται το κείμενο. → Ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες με πρόσβαση σε πόρους που συνδέονται με την άσκηση εξουσίας και καθοδήγησης (χρήματα, γνώσεις, πληροφορίες κ.ο.κ.), επιχειρούν να ελέγχουν και να κατευθύνουν λιγότερο ισχυρές και κυριαρχούμενες κοινωνικές ομάδες. 22

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough 1.Μικροεπίπεδο - Κειμενική ανάλυση: μελέτη των γλωσσικών επιλογών που κωδικοποιούν την ειδησεογραφική αξιολόγηση ως την ορατή πλευρά της υποκειμενικής οπτικής του δημοσιογράφου. 23

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough 2.Μεσοεπίπεδο: η ανάλυση της άμεσης επικοινωνιακής περίστασης εντός της οποίας παράγεται το υπό διερεύνηση ειδησεογραφικό άρθρο. Εντοπίζουμε και αναλύουμε το στόχο της ειδησεογραφικής αξιολόγησης ως τη γλωσσική στρατηγική χρωματισμού των γεγονότων, από την οπτική γωνία του δημοσιογράφου. → Επισημαίνουμε τους λόγους (discourses), δηλαδή εκείνες τις αναπαραστάσεις της πραγματικότητας υπό το πρίσμα των οποίων ο δημοσιογράφος οικοδομεί το κείμενό του παρουσιάζοντας συγκεκριμένες όψεις των γεγονότων ως αξιομνημόνευτες. 24

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Το τρισδιάστατο μοντέλο του Fairclough 3.Μακροεπίπεδο: διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο το ειδησεογραφικό κείμενο αποτελεί φορέα αξιών και ιδεολογιών. → Πώς τα ειδησεογραφικά κείμενα λειτουργούν ως μέσο καθοδήγησης της σκέψης και των πρακτικών των αποδεκτών τους στο πλαίσιο του θεσμού των Μ.Μ.Ε. 25

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Η αξιολόγηση ως πρακτική του ειδησεογραφικού λόγου Αφορά στην έκφραση της άποψης του συγγραφέα/ομιλητή μέσω της γλώσσας. Επιτρέπει στο συγγραφέα/ομιλητή να εκφράσει αξίες και να αναφερθεί σε συναισθήματα, πεποιθήσεις, γνώσεις και προσωπικές εμπειρίες κατασκευάζοντας με αυτό τον τρόπο υπό συγκεκριμένο πρίσμα αναπαραστάσεις πτυχών της πραγματικότητας μέσω του λόγου 26

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Η αξιολόγηση ως πρακτική του ειδησεογραφικού λόγου Για την ανάλυση του στόχου της ειδησεογραφικής αξιολόγησης ως πρακτικής του ειδησεογραφικού λόγου, εφαρμόζουμε την κατηγοριοποίηση των αξιολογήσεων που έχει προταθεί από την Bednarek (2006˙2010). Οι κατηγορίες αξιολογήσεων, οι οποίες αποδίδονται σε συγκεκριμένα γεγονότα, πρόσωπα, διαδικασίες, προθέσεις και περιστάσεις, διαμορφώνονται βάσει ποικίλων σημασιολογικών διαστάσεων (λ.χ. πόσο σίγουρο είναι αυτό που αναφέρει ο συγγραφέας, πόσο επιθυμητό, πόσο θετικό κλπ.). 27

Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης Η αξιολόγηση ως πρακτική του ειδησεογραφικού λόγου Ο δημοσιογράφος είναι δυνατό να αξιολογεί τις όψεις της πραγματικότητας που αναπλαισιώνει στο κείμενό του ως:  κατανοητές ή μη κατανοητές – Κατηγορία (μη)κατανοητό  καλές ή κακές – Θετική/Αρνητική συγκινησιακή κατηγορία  αναμενόμενες ή μη αναμενόμενες – Κατηγορία (μη)αναμενόμενο  σημαντικές ή ασήμαντες – Κατηγορία σημαντικό/ασήμαντο  πιθανές ή μη πιθανές – Κατηγορία (μη)πιθανό  απαραίτητες ή μη απαραίτητες – Κατηγορία (μη)απαραίτητο  γνήσιες ή ψεύτικες – Κατηγορία της αξιοπιστίας 28

Ανάλυση στο μικροεπίπεδο Ανάλυση στο μικροεπίπεδο Πίνακας 1. Τα γλωσσικά στοιχεία της αξιολόγησης 29

Ανάλυση στο μεσοεπίπεδο Ανάλυση στο μεσοεπίπεδο Πίνακας 2. Ανάλυση του στόχου της ειδησεογραφικής αξιολόγησης 30

Ανάλυση στο μεσοεπίπεδο Ανάλυση στο μεσοεπίπεδο Πίνακας 3. Κατηγοριοποίηση των αξιολογήσεων σύμφωνα με το πλαίσιο της Bednarek 31

Ανάλυση στο μεσοεπίπεδο Λόγοι/ιδεολογικές αναπαραστάσεις σε σχέση με τις οποίες η δημοσιογράφος οικοδομεί το κείμενό της: 1.Πρέπει να τηρούνται οι προβλεπόμενες διαδικασίες για την ασφάλεια των επιβατών. Ειδικότερα, είναι απαραίτητο να υπάρχει λίστα με τον ακριβή αριθμό των ατόμων που επιβιβάζονται σε κάθε πλοίο η οποία πρέπει να ελέγχεται για την αξιοπιστία της πριν τον απόπλου (πρβλ. αξιολόγηση της ολιγωρίας στο θέμα του αριθμού των ατόμων που είχαν επιβιβαστεί στο πλοίο). 32

Ανάλυση στο μεσοεπίπεδο 2.Οι αρμόδιες αρχές ενός κράτους σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης όπου κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές οφείλουν να ενεργούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ώστε να διευκολύνουν τις διαδικασίες διάσωσης (πρβλ. αξιολόγηση των ενεργειών των ιταλικών αρχών). 3.Τα μέλη του πληρώματος ενός πλοίου σε περίπτωση ναυτικού ατυχήματος οφείλουν να είναι οι τελευταίοι άνθρωποι που εγκαταλείπουν το πλοίο, αφού πρώτα έχουν επιχειρήσει να διασώσουν τους επιβάτες (πρβλ. αξιολόγηση της πράξης του Α΄ μηχανικού του Norman Atlantic). 33

Ανάλυση στο μακροεπίπεδο Ανάλυση στο μακροεπίπεδο Τα ΜΜΕ ως θεσμός καθοδήγησης και ελέγχου Τα κείμενα του ειδησεογραφικού λόγου, ως μορφή επικοινωνίας, συνιστούν κοινωνική πρακτική στο πλαίσιο του θεσμού των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε την πραγματικότητα. Μέσω της δημοσιογραφικής διαμεσολάβησης (ανα)κατασκευάζουν και προκρίνουν ορισμένες αναπαραστάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας, καθοδηγώντας με αυτό τον τρόπο το αναγνωστικό κοινό προς ένα συγκεκριμένο τρόπο πρόσληψης της επικαιρότητας. 34

Ανάλυση στο μακροεπίπεδο Ανάλυση στο μακροεπίπεδο Τα ΜΜΕ ως θεσμός καθοδήγησης και ελέγχου Η ειδησεογραφία αναπαράγει έμμεσα συγκεκριμένους ιδεολογικούς λόγους, συντηρώντας σχέσεις χειραγώγησης μεταξύ του θεσμού των Μ.Μ.Ε και του αναγνωστικού κοινού. 35

Προτάσεις διδακτικής αξιοποίησης Ενδεικτικές δραστηριότητες αξιοποιώντας τα πορίσματα της ανάλυσής μας, με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών της Β΄ λυκείου. Απώτερος στόχος: να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την ιδεολογική-αξιακή κατασκευή της πραγματικότητας μέσω του λόγου. 36

Το πλαίσιο της διδακτικής προσέγγισης των πολυγραμματισμών Έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών μέσω της επεξεργασίας ποικίλων κειμενικών ειδών τα οποία συνδυάζουν διάφορους σημειωτικούς τρόπους (π.χ. γλωσσικό, οπτικό, ηχητικό) στο πλαίσιο πολυμορφικών και πολυπολιτισμικών κοινωνικών περιβαλλόντων. Στόχος: συσχέτιση των κειμένων με ένα ευρύ φάσμα σύγχρονων επικοινωνιακών περιστάσεων, καθώς και η ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης των μαθητών (Cope & Kalantzis, 2000). 37

Το πλαίσιο της διδακτικής προσέγγισης των πολυγραμματισμών Η γλωσσική διδασκαλία σε τέσσερις φάσεις 1.τοποθετημένη πρακτική (situated practice), αξιοποίηση κειμένων με τα οποία οι μαθητές έρχονται σε επαφή στην καθημερινή τους ζωή και τα οποία εντάσσονται στο ευρύτερο κοινωνιοπολιτισμικό τους περιβάλλον. 2.ανοικτή διδασκαλία (overt instruction), αποβλέπει στο να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τους μηχανισμούς οικοδόμησης ενός κειμένου αντιλαμβανόμενοι τους τρόπους με τους οποίους συγκεκριμένα γλωσσικά στοιχεία και μηχανισμοί συμβάλλουν στην οργάνωση, σύσταση και κατανόηση των κειμένων. 38

Το πλαίσιο της διδακτικής προσέγγισης των πολυγραμματισμών Η γλωσσική διδασκαλία σε τέσσερις φάσεις 3.κριτική πλαισίωση (critical framing), αφορά στην κριτική ερμηνεία ενός κειμένου βάσει της ένταξής του τόσο στο άμεσο επικοινωνιακό του πλαίσιο όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό και ιδεολογικό. 4.μετασχηματισμένη πρακτική (transformed practice), αφορά στην αναπλαισίωση, δηλαδή την παραγωγή ενός κειμένου μέσω της μεταφοράς και ένταξής του από ένα επικοινωνιακό και κοινωνιοπολιτισμικό πλαίσιο σε ένα άλλο. 39

Στόχοι των διδακτικών προτάσεων Να αναγνωρίζουν οι μαθητές την ύπαρξη αξιολόγησης στο ειδησεογραφικό κείμενο. Να εντοπίζουν οι μαθητές τα γλωσσικά στοιχεία του κειμένου που είναι φορείς της ειδησεογραφικής αξιολόγησης. Να αναγνωρίζουν οι μαθητές το είδος των αξιολογικών σχολίων στον ειδησεογραφικό λόγο (λ.χ. θετική/αρνητική αξιολόγηση). 40

Στόχοι των διδακτικών προτάσεων Να εντοπίζουν οι μαθητές το στόχο της ειδησεογραφικής αξιολόγησης. Να συνειδητοποιούν δηλαδή ότι ο δημοσιογράφος μέσω της αξιολόγησης προβάλει ως αξιομνημόνευτες συγκεκριμένες όψεις των γεγονότων. Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τους λόγους για τους οποίους ο δημοσιογράφος επιλέγει να αξιολογήσει συγκεκριμένα πρόσωπα και γεγονότα στο ειδησεογραφικό κείμενο. 41

Τοποθετημένη πρακτική Οι μαθητές/τριες στην καθημερινότητά τους έρχονται σε επαφή με κείμενα του ειδησεογραφικού λόγου σε έντυπη ή/και διαδικτυακή μορφή. Στο πλαίσιο αυτό, μέσω των προτεινόμενων διδακτικών δραστηριοτήτων αξιοποιούνται ειδησεογραφικά άρθρα τα οποία εντάσσονται στις κοινωνικές και πολιτισμικές προσλαμβάνουσες των μαθητών. 42

Ανοιχτή διδασκαλία 1.Θεωρείτε ότι η δημοσιογράφος εκφράζει την άποψή του για όσα αναφέρει στο κείμενό του ή απλά καταγράφει τι συνέβη και μεταφέρει τις απόψεις διαφόρων ατόμων που σχετίζονται με την υπόθεση; 2.Ποια λεξικογραμματικά και σημασιολογικά συστατικά στοιχεία του κειμένου είναι φορείς της ειδησεογραφικής αξιολόγησης; 43

Ανοιχτή διδασκαλία 3.Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα κατατάσσοντας σε συντακτικές και σημασιολογικές κατηγορίες τα γλωσσικά στοιχεία που εντοπίσατε: 44

Ανοιχτή διδασκαλία 4.Ποιο είδος ειδησεογραφικής αξιολόγησης αναδεικνύουν τα παραπάνω στοιχεία του κειμένου που αποτελούν φορείς της (λ.χ. θετική ή αρνητική αξιολόγηση, (μη) αναμενόμενο); 5.Μπορείτε να εντοπίσετε ποίο είδος αξιολόγησης (λχ. θετική ή αρνητική αξιολόγηση, (μη) αναμενόμενο) εμφανίζεται κατά κύριο λόγο στο κείμενο; 45

Κριτική πλαισίωση 1.Ποια γεγονότα και πρόσωπα αξιολογούνται από το δημοσιογράφο στο ειδησεογραφικό κείμενο; 2.Μπορείτε να συνδέσετε τα γλωσσικά στοιχεία που εντοπίσατε σε προηγούμενη δραστηριότητα με την αξιολόγηση συγκεκριμένων προσώπων και γεγονότων στο ειδησεογραφικό κείμενο; Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα σημειώνοντας στην πρώτη στήλη το στόχο της ειδησεογραφικής αξιολόγησης και στη δεύτερη τα γλωσσικά στοιχεία που εκφράζουν την αξιολόγηση αυτή. 46

Κριτική πλαισίωση 47

Κριτική πλαισίωση 3.Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι ο δημοσιογράφος επιλέγει να τοποθετηθεί για τα συγκεκριμένα γεγονότα και πρόσωπα; 4.Ποια πρόσωπα και γεγονότα αξιολογούνται ως θετικά, ως αρνητικά ή ως (μη)αναμενόμενα από το δημοσιογράφο; Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι ο δημοσιογράφος κάνει τις συγκεκριμένες επιλογές; 5.Ποιες απόψεις αναδεικνύονται ή αμφισβητούνται από το δημοσιογράφο βάσει των αξιολογήσεων που εντοπίσατε; 48

Κριτική πλαισίωση 6.Συγκρίνετε το ειδησεογραφικό κείμενο που επεξεργαστήκατε προηγουμένως με το αντίστοιχο της εφημερίδας Ριζοσπάστης το οποίο δημοσιεύτηκε την ίδια μέρα και αφορά και αυτό στη ναυτική τραγωδία του Norman Atlantic. Εντοπίστε ομοιότητες ή/και διαφορές σχετικά με τα γλωσσικά στοιχεία που εκφράζουν την τοποθέτηση του δημοσιογράφου; Θεωρείτε ότι διαφοροποιείται ο στόχος της αξιολόγησης στα δυο ειδησεογραφικά άρθρα; Ποιες απόψεις αναδεικνύονται μέσω της αξιολόγησης στο άρθρο της εφημερίδας Ριζοσπάστης; Παρατηρείτε ομοιότητες ή/και διαφορές με το κείμενο στην εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος; 49

Μετασχηματισμένη πρακτική Οι μαθητές καλούνται να γράψουν οι ίδιοι ένα ειδησεογραφικό κείμενο. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να παραγάγουν ένα ειδησεογραφικό άρθρο για τα ίδια γεγονότα από την οπτική όμως μιας διαφορετικής εφημερίδας η οποία θα υποστηρίζει λ.χ. την ιταλική πλευρά ή τη ναυλώτρια εταιρία. 50

Συνοψίζοντας… Μέσω των γλωσσικών της επιλογών η δημοσιογράφος χρωματίζει αρνητικά ή ως απροσδόκητα τα αναφερόμενα γεγονότα, παρουσιάζοντάς τα ως αξιομνημόνευτα. Η ανάλυση των πρακτικών του ειδησεογραφικού λόγου αποκάλυψε συγκεκριμένους λόγους/ιδεολογικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, σε σχέση με τις οποίες οικοδομεί η δημοσιογράφος το κείμενό της. Συνεπώς, τα κείμενα του ειδησεογραφικού λόγου φαίνεται να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε την επικαιρότητα. 51

Συνοψίζοντας… Η καλλιέργεια της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών συνιστά στόχο των ενδεικτικών διδακτικών δραστηριοτήτων που προτείνουμε ώστε να είναι σε θέση να συνειδητοποιούν την ιδεολογική φόρτιση των γλωσσικών μηχανισμών που εκφράζουν την αξιολόγηση. Οι μαθητές/τριες καλούνται να συνειδητοποιήσουν ότι ο δημοσιογράφος ως δημιουργός του ειδησεογραφικού κειμένου αναπλαισιώνει την επικαιρότητα βάσει της υποκειμενικής του οπτικής, αναδεικνύοντας συγκεκριμένες αξιακές παραδοχές. 52