ΣΥΝΑΙΣΘΉΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΉ ΨΥΧΟΛΟΓΊΑ Δήμητρα Παπαστεργίου MSc – Λάρισα 2016

Ορισμός  Συναισθήματα είναι εσωτερικές υποκειμενικές καταστάσεις που μπορούν να αλλάξουν από στιγμή σε στιγμή.  Μαθαίνουμε να διαφοροποιούμε αυτές τις εσωτερικές καταστάσεις και να τους αποδίδουμε ονόματα όπως ευτυχία, χαρά και φόβος.

 Για την ερμηνεία και κατανόηση της φύσης των συναισθημάτων δεν αρκεί μόνο η γνωστική τους ερμηνεία.  Τα συναισθήματα είναι υποκειμενικές καταστάσεις που συνοδεύονται από πολύπλοκες σωματικές αλλαγές, όπως αλλαγές στους χτύπους της καρδιάς ( φόβος = γρηγορότερος ρυθμός ).

 Ακολουθούν ακόμη, αλλαγές στις εκφράσεις του προσώπου.  Η έναρξη ενός συναισθήματος μπορεί να ακολουθεί είτε χωρίς πρόθεση ( η θέα ενός φιδιού )  Μπορεί όμως να προκαλούνται και από τις σκέψεις μας ( νίκη αγαπημένου τενίστα )

Στοιχεία συναισθήματος  Υποκειμενική εμπειρία συναισθήματος  Σωματικές αλλαγές που διαμεσολαβούνται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα.  Εκφράσεις προσώπου  Γνωστικές ερμηνείες των καταστάσεων που σχετίζονται με το συναίσθημα.

Ψυχολογία των συγκινήσεων  Η ίδρυση της ψυχολογίας που μελετά τα συναισθήματα οφείλεται σε βιολογικές και κοινωνικές βάσεις καθώς πρώτοι οι Darwin, James και Freud έθεσαν τα θεμέλια της ψυχολογίας και προσπάθησαν να κατανοήσουν τα συναισθήματα.

 Επομένως, οι ψυχολόγοι μελετούν  πώς τα στοιχεία αυτά συνδέονται ώστε να δημιουργήσουν μια εσωτερική συναισθηματική κατάσταση  πώς διαφοροποιούνται οι εσωτερικές καταστάσεις και τι προκαλεί την ένταση των καταστάσεων  πώς οι συναισθηματικές καταστάσεις επηρεάζουν την συμπεριφορά μας.

Σωματικές αλλαγές  Τι γίνεται στο σώμα μας όταν βιώνουμε ένα συναίσθημα ;  Έντονα συναισθήματα όπως ο φόβος ή ο θυμός συνοδεύονται από πολλές σωματικές αλλαγές όπως ξηρότητα στόματος, γρήγοροι χτύποι καρδιάς, γρήγορη αναπνοή, ίδρωμα, τρεμούλιασμα άκρων, λίγωμα στο στομάχι.

Αυτόνομο νευρικό σύστημα  Το αυτόνομο νευρικό σύστημα ( ΑΝΣ ), αποτελείται από 2 υποσυστήματα :  Συμπαθητικό  Παρασυμπαθητικό

 Οι αλλαγές που συντελούνται στο σώμα μας κατά τη συναισθηματική διέγερση είναι αποτέλεσμα της διέγερσης του συμπαθητικού υποσυστήματος του ΑΝΣ.  Αυτό συμβαίνει γιατί ο οργανισμός προετοιμάζεται να εισέλθει σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης ( flight or fight response)

 Το συμπαθητικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την προετοιμασία του οργανισμού για δράση.  Το παρασυμπαθητικό σύστημα αναλαμβάνει και επαναφέρει τον οργανισμό στην κανονική κατάσταση ηρεμίας.

 Όπως είναι απόλυτα λογικό, οι δραστηριότητες του ΑΝΣ συνδέονται με συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου.  Κυρίως ο υποθάλαμος και η ιδιαίτερα η αμυγδαλή εμπλέκονται στην συναισθηματική εμπειρία.

 Έρευνες που υποστηρίζουν και τα παραπάνω σημεία έχουν γίνει τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ζώα.  Στους ανθρώπους οι δυσλειτουργίες της αμυγδαλής συνδέονται με την εμφάνιση συναισθηματικών προβλημάτων.  Συνδέονται ακόμη και με διάφορες ψυχολογικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια.

 Υπάρχουν δεδομένα ερευνών που δείχνουν ότι άτομα που έχουν κατεστραμμένη αμυγδαλή δεν μπορούν να αντιληφθούν το συναίσθημα του συνομιλητή τους γιατί αδυνατούν να καταλάβουν τις εκφράσεις του προσώπου.

 Ακόμη, ασθενείς στους οποίους είχε εγκεφαλική βλάβη, με αποτέλεσμα καμία επαφή του νεοφλοιού με την αμυγδαλή έχουν προβλήματα στην κοινωνική τους ζωή, αδυνατώντας να ανταπεξέλθουν σε βασικά ζητήματα.  Τέλος, φαίνεται ότι η ένταση της υποκειμενικής εμπειρίας ενός συναισθήματος έχει σχέση με την ένταση της φυσιολογικής διέγερσης του ΑΝΣ.

Εκφράσεις προσώπου  Τρόποι έκφρασης συναισθημάτων είναι  τόνος φωνής  κινήσεις σώματος  κινήσεις και εκφράσεις προσώπου  Οι μύες του προσώπου μπορούν να παράγουν από διαφορετικές εκφράσεις  Ορισμένες είναι βιολογικά καθορισμένες και έχουν καθολική ερμηνεία.

 Ο Δαρβίνος είναι υπεύθυνος για την μελέτη των εκφράσεων του προσώπου.  Υποστήριξε ότι οι εκφράσεις του προσώπου αναπτύχθηκαν για να βοηθήσουν το άτομο να προσαρμοστεί στο κοινωνικό περιβάλλον.

 Οι ενδείξεις που υποστηρίζουν την καθολικότητα και τον βιολογικό καθορισμό των συναισθημάτων έχουν να κάνουν αφενός με την ανακάλυψη ότι τα νεογέννητα δεν χρειάζεται να μάθουν να εκφράζουν τον πόνο και την ευχαρίστηση.  Άλλα δεδομένα, βασισμένα στις διαπολιτισμικές μελέτες δείχνουν ότι άτομα από διαφορετικές κουλτούρες μπορούν και αναγνωρίζουν εκφράσεις που σχετίζονται με συναισθήματα.

 Οι Ekman & Friesman, έδειξαν τις ίδιες φωτογραφίες που δείχνουν συναίσθημα σε φοιτητές διαφορετικών χωρών ( ΗΠΑ, Βραζιλία, Χιλή, Αργεντινή, Ιαπωνία ) και όλοι ανεξαιρέτως οι φοιτητές έδειξαν υψηλό βαθμό συμφωνίας ανάμεσα στα συναισθήματα που πίστευαν ότι αντιπροσώπευε η κάθε φωτογραφία.

 Την άποψη της καθολικότητας των συναισθημάτων δείχνουν και οι έρευνες που έγιναν με ιθαγενείς της φυλής Φόρε.  Οι ιθαγενείς ποτέ δεν είχαν δει άλλον άνθρωπο πέρα από τους δικούς τους και παρόλα αυτά κατάφεραν να κάνουν σωστή αναγνώριση όλων των συναισθημάτων που αντιστοιχούν σε συναισθήματα εκτός από το γεγονός ότι μπέρδευαν τον φόβο με την έκπληξη.

 Ο μόνος τρόπος να εξηγήσουμε το γεγονός της καθολικότητας των συναισθημάτων είναι να αποδεχθούμε την κοινή εξελικτική βάση στην ανάπτυξη των συναισθημάτων.  Σύμφωνα με τον Δαρβίνο, η αναγνώριση της βάσης των συναισθημάτων βοηθά τα άτομα να επικοινωνήσουν συναισθήματα ώστε να προσαρμόζουν κατάλληλα την συμπεριφορά τους.

 Παρά την ύπαρξη ορισμένων εγγενών και καθολικών συναισθημάτων ρόλο παίζει και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνεται οι εκφράσεις.  Ρόλος της διαπολιτισμικότητας σημαντικός καθώς πέρα από χαρά και φόβο που δείχνουν τις ίδιες εκφράσεις του προσώπου παντού, τα αίτια που προκαλούν τα συναισθήματα διαφέρουν από κουλτούρα σε κουλτούρα.

Γνωστική εκτίμηση & Συναίσθημα  Γνωστική εκτίμηση, είναι η διαδικασία αρχικά της ερμηνείας των ερεθισμάτων από το γνωστικό σύστημα στο πλαίσιο των προσωπικών μας εμπειριών. Στη συνέχεια οι αναπαραστάσεις που προκύπτουν αξιολογούνται στο πλαίσιο των στόχων και των κινήτρων.

 Η γνωστική εκτίμηση σαφώς επηρεάζει την συναισθηματική μας εμπειρία.  Η γνωστική εκτίμηση προσφέρει στην ένταση της συναισθηματικής εμπειρίας που βιώνουμε και καθορίζει την έντασή της.

Θεωρίες για τα συναισθήματα  William James: 1800 Υποστήριξε ότι η σωματική αντίδραση προηγείται της βίωσης του συναισθήματος.  Ο James υποστήριξε ανάμεσα στα άλλα ότι ο φόβος ακολουθεί τις σωματικές αντιδράσεις και την ετοιμότητα για φυγή.  Ο φόβος είναι η αναγνώριση της σωματικής αντίδρασης.

Θεωρία James- Lange  Η θεωρία αυτή είναι γνωστή ως θεωρία των James-Lange, καθώς και ο Δανός γιατρός Lange έκανε την ίδια σκέψη.  Σύμφωνα λοιπόν, με αυτήν την θεωρία ο εγκέφαλος αντιδρά άμεσα σε κάποιον συμβάν προκαλώντας σωματικές αλλαγές.

 Εκλυτικό συμβάν Σωματική διέγερση Βίωμα Συναισθήματος

Walter Canon  Σε αντίθεση με την προηγούμενη θεωρία, ο Canon υποστηρίζει ότι τα συναισθήματα δεν εξαρτώνται από αλλαγές στην σωματική διέγερση.  Αυτό συμβαίνει γιατί οι σωματικές αλλαγές συμβαίνουν πολύ αργά για να δημιουργήσουν την αμεσότητα, αφετέρου σωματικές διεγέρσεις αντιστοιχούν σε πολλά συναισθήματα.

 Για τον Canon, τα ερεθίσματα που προκαλούν συναισθήματα μεταφέρονται στον θάλαμο, ο οποίος στέλνει μηνύματα ταυτόχρονα στο ΑΝΣ, και στον κροταφικό λοβό όπου γίνεται το συναίσθημα ενσυνείδητο.

 Εκλυτικό Συμβάν Θάλαμος Σωματική Βίωμα διέγερση συναισθήματος

 Και οι 2 προηγούμενες θεωρίες υστερούν σε σημεία καθώς η θεωρία των Canon- Bard ορθώς δηλώνουν ότι τα ερεθίσματα φτάνουν στον εγκέφαλο αλλά δεν είναι ο θάλαμος αλλά η αμυγδαλή το κύριο μέρος.  Η θεωρία James-Lange είναι σωστή ως προς το θέμα της σωματικής διέγερσης. Δηλαδή, διαφορετικά συναισθήματα συνδέονται με διαφορετικά πρότυπα σωματικής διέγερσης.

Θεωρία 2 παραγόντων  Η πιο σωστή προσέγγιση είναι των 2 παραγόντων σύμφωνα με την οποία τόσο η σωματική διέγερση όσο και η γνωστική εκτίμηση εμπλέκονται στην εμπειρία των συναισθημάτων.  Με άλλα λόγια η σωματική διέγερση σε συνδυασμό με την γνωστική ερμηνεία μιας περιβαλλοντικής κατάστασης δημιουργούν τα συναισθήματα.

Σύγχρονες απόψεις  Ο Zajonc, υποστηρίζει ότι το βίωμα ενός συναισθήματος συμβαίνει πριν να έχουμε χρόνο να εκτιμήσουμε την κατάσταση.  Αντίθετα, ο Lazarus, υποστηρίζει ότι τα συναισθήματα βασίζονται σε γρήγορες γνωστικές εκτιμήσεις που μπορεί να συμβαίνουν ταυτόχρονα με την συναισθηματική εμπειρία.

 Είναι σαφές ότι, με την πάροδο της ηλικίας και την ωρίμανση του ατόμου ανεξάρτητα από το αν προηγείται η σκέψη ή το συναίσθημα διαφοροποιούνται αυτά που οδηγούν στο αντίστοιχο συναίσθημα.  Άλλο μας κάνει χαρούμενους στα 5 άλλο στα 50

 2 είναι οι περιπτώσεις που μπορούμε να βιώσουμε ένα συναίσθημα χωρίς σκέψη.  Όταν μιλάμε για αντανακλαστική αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα.  Όταν η γνωστική εκτίμηση δεν είναι συνειδητή.